Урок "Казакстандагы темір кен орындары" 9 сынып

Сынып:

Күні:

Сабақтың тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы темір кен орындары. 
Темірдің және оның  маңызды қосылыстарының биологиялық және экологиялық маңызы.
Сабақтың мақсаты: 
1) Білімділік: Қазақстан Республикасындағы темір кен орындары мен құймаларының қолданылуымен таныстыру.

2) Дамытушылық: Оқушылардың темір және оның қосылыстарының биологиялық және экологиялық маңызы туралы түсініктерін, дүниетанымдарын кеңейту. 
3) Тәрбиелік: Танымдық іс-әрекеттерін, өзіндік жұмыстарды тез орындауға төсілдіру, іздеу, ізденіс әрекеттерін қалыптастыру. Қоршаған ортаны қорғауға, еліміздің байлығын тиімді пайдалануға тәрбиелеу. 
Сабақтың міндеттері:  Қазақстан Республикасындағы темір кен орындары. 
Темірдің және оның  маңызды қосылыстарының биологиялық және экологиялық маңызын меңгерту.
Сабақтың түрі: География және химия пәндерінен кіріктірілген сабақ. (мультимедиялық кабинетте) 
Сабақтың әдісі: Ой қозғау, өздік ізденіс жұмыс 
Сабақтың пәнаралық байланысы: география, биология
Сабақтың жоспары: 
І. Ұйымдастыру 
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру. Ой қозғау 
ІІІ. Жаңа білімді игерту 
ІV. Қорытындылау. Бағалау 
V. Үйге тапсырма беру 
Сабақтың құрылымы: 
І. Ұйымдастыру. Оқушылардың көңіл-күйін сабаққа аудару. 
ІІ. . Үй тапсырмасын тексеру. Карточкалық тапсырмалар.

 Ой қозғау: 
1. Темір қандай топшада орналасқан? (қосымша) 
2. Темірдің тотығу дәрежелері. (+2, +3) 
3.Гематиттің формуласы?

4. Темірдің қолданылуы?
ІІІ. Жаңа білімді игерту: 
Тақырыпты хабарлау, мақсат қою, маңыздылығы, қасиеттілігін сезіндіру, түсіндіру. 

Қазақстан Республикасындағы темір кен орындары. 
      Географиядан алған оқушылардың алғын білімін пайдалана отырып, Қазақстанның кен байлығын еске түсіру қажет.  Қазақстан жерінде периодтық жүйедегі элементтердің барлығының дерлік қосылыстары кездесетінін, бір ғана Алтайдың Қазақстанға қарасты жағындағы кен орындары және соның ішінде 900-ге жуық полиметалл кен көздері табылғаны айтылады. Қазақстанның басты байлығы-түсті металадар. Түсті металдар: ауыр, жеңіл, асыл, сирек кездесетін металдар болып бөлінетіні туралы мағлұмат беріледі.

       Елімізде темір кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені Орталық Қазақстанда.Қазіргі уақытта елімізде бірнеше жүздеген кен орындары мен кен ошақтары белгілі.Көптеген кен орындарында кендердің аз тереңдікте орналасуы оларды ашық әдіспен өндірге мүмкіндік береді.Қазақстанда темірдің бай қоры Торғай темір кенді өңірінде.Темір тұздары теңіз суларында бар,мұхит түбінде темірге бай табиғи шөгінділер кездеседі.

Темірдің биологиялық рөлі.

Темір — гемоглобиннің, миоглобиннің, тотығу-тотықсыздандыру ферменттері — пероксидаза, каталаза мен биологиялық тотығу процесін жүрізетін цитохромдық ферменттер құрамы на енеді. Денеде темір бауырда, көк бауырда, ішектің кілегейлі қабығында ферритин (темірдің гидрат тотығы мен белоктардың қосылысы) түрінде кездеседі. Организмде темір гемосидерин (темірлі пигмент, гемоглобиннің ыдырау өнімі) түрінде де кездеседі. Темірдің бір бөлігі плазма белоктарымен сидерофилин атты қосылыс түзеді. Осы қосылыс түрінде темір организмде тасымалданады. Организмде темір жетіспесе эритроциттердің түзілуі бұзылып, қан азаяды (анемия).

           Бұл элементтің рөлі денсаулық үшін өте зор. Егер темір жетіспесе, баршамызға белгілі анемия немесе қаназдық ауруы пайда болады. Бұл элементтің ағзадағы тәуліктік мөлшері — 11-30 мг. Адам қанында 3 грамға жуық темір бар. Оның мөлшері көрсетілген шамадан төмен болса, қанның қызыл жасушасының, яғни, гемоглобиннің түзілуі бұзылып, тыныс алу қызметі нашарлайды. Темір ағзаға сырттан түседі, тамақтың құрамындағы темір ионы он екі елі ішектің жоғар-ғы бөлігінде қанға сіңеді. Темірдің ағзаға дұрыс сіңбеуі асқазандағы тұз қышқылының жетіспеуінен немесе темірдің ақуызбен байланысының нашарлауынан болады. Ал тұз қышқылының жетіспеуінің өзі бауыр мен өт жолдарының дұрыс қызмет атқармауынан деуге болады, яғни, оларда әр түрлі тұздар тас түрінде жиналады. Тастардың пайда болуы топырақ пен судың және қоректің сапасына байланыс-ты екендігі түсінікті.

Темір жетіспеген кезде тері бозарады, тырнақ жұмсарады, әрі тез сынады, ауыз қуысы және ас-қазанның сілекейлі қабаты бүлінеді.

Темір жұмыртқаның сарысында, қарақұмықта, грек жаңғағында, күнжіт, фасоль, өрікте, мейізде көп болады.

III. жаңа сабақты қорытындылау.Тест кітапшасынан есеп шығару.79 бет №17,  102 бет  №20, 85 бет №20,

Үйге тапсырма. : «Қара металдар өндірісінде қандай экологиялық проблемалар бар?» реферат даярлау.

Бағалау.

1. Шығымы 20% қосындысы бар 500 т әктастан кальций оксидінің қандай массасын алуға болады?	2.800 кг кальций карбонатынан алуға болатын кальций оксидінің шығымы  90% болса, күйдірілмеген әктің массасы қандай болады?
3.Егер қышқылдың шығымы теориялық шығыммен салыстырғанда 80 % болса, 31 кг кальций ортофосфатынан қанша ортофосфор қышқылын алуға болады?	4. Массасы 100 кг темир (ІІІ) гидроксиді айырылғанда 150 кг темір оксиді түзілді, оның шығымы қандай?
5.Массасы 250 кг алюминий (ІІІ) гидроксиді айырылғанда 150 кг алюминий оксиді түзілді, оның шығымы қандай?	6. Көлемі 18 л темір оттегімен әрекеттескенде  25л темір оксиді түзілсе, оның шығымы қандай?