Урок в 5 классе "Фразеологизмы"

Тема: «Фразеологизмле»

Дерсни мураты: Текстде фразеологизмлени табаргъа юйретиу, ала бла хайырлана билиу.Фразеология сёзлюк бла хайырланыргъа юйрениу.

Дерсге керекли затла: Компьютер, карточкала

Дерсни башланыуу:

а )Сабийле бла саламлашыу

б )келгенни кетгенни жокълау

в ) сабийлени хазырлыкъларына къарау

Дерсни барыуу.

Устазны ал сёзю: : Сабийле, биз бюгюн дерсибизни жумушу бек уллуду эм магъаналыды. Биз сизни бла фразеологизмле бла шагъырей боллукъбуз. Фразеологизмлени тилибизде эркин хайырланыргъа юйренирикбиз, ана тилибизге эм туугъан жерибизге сюймекликни юсю бла сёлешиу тилибизни айнытырыкъбыз.Аланы текстде табаргъа юйренирикбиз. Тюрлю тюрлю чырмаулагъа да тюберикбиз. Малкъар тилни фразеология сёзлюгю бла да хайырланырыкъбыз.

I. Юй иш:

1.Лексика деп неге айтабыз?

2.Кёп магъаналы сёзлеге юлгюле келтиригиз

3.Омонимлеге юлгюле келтиригиз

4.Синонимлеге юлгюле келтиригиз

5.Антонимлеге юлгюле келтиригиз

6.Эркин жюрютюлген эм эркин жюрютюлмеген сёзле деп къаллай сёзлеге айтадыла.

II. Жангы тема:

Устазны сёзю: Жашауда биз бир бирледе фразеологизмлени бек эркин хайырланабыз. Фразеология -грек сёздю.

Тилибизде жюрютюлген фразеологизмле «Къарачай – малкъар тилни ангылатма сёзлюгюнде» эм «Къарачай-малкъар – орус сёзлюкде» ромб бла берилгендиле. Ангылатма сёзлюкде уа фразеологизмлени сёзлери магъаналары да ангылатылынадыла. (Сёзлюкню кёргюзтеди)

ЖОРУКЪ

Сёзлени тюрленмей, бир бирден айырылмай жюрютюлюучю, хазырлай хайырланыучу сёз тутушха неда айтымгъа фразеологизм дейдиле:жаны кетди (бек къоркъду); арт этегин аллына къапла (бек уруш); суу сурат (бек ариу).

Сёзлеча фразеологизмле бир бирлерине синоним боладыла.

Синонимлери болгъан фразеологизмлеге къарайыкъ.

1.Аты бар кеси жокъ-бардан жокъ

2.Баш кечиндирирге-жашау этерге

3.Жан атаргъа-жаны кибик кёрюрге-кёзюне чёп болуп тюшсе да уумазгъа

4.Жюреги жарымагъан-тиши ышармагъан, кёлю кётюрюлмеген

Фразеологизмлени синтаксис къуллукълары былай боладыла.

Сёз ючюн: орус тилде «сломя голову» деген фразеологизм бизни тилде уа «мыллык атып» деген фразеологизмге ушайды дерге боллукъбуз. Алай атымда къуллукълары бла онглары бирча тюйюлдю. Орус тилде «сломя голову» деген жаланда болумну орнунда жюрюй эсе малкъар тилде уа «мыллык атып» деген фразеологизм ол айтымны къайсы члени да болуп жюрюйдю.

Юлгюле:

Ашха мыллык атыу-учузлукъ(башчы)

Малла жашил кырдыкга мыллык атдыла (хапарчы)

Биз финишге мыллык атхан сабийлени терк жетдирдик (айгъакълаучу)

Асхат топха мыллык атханны хорлады (толтуруучу)

Назир, киштик чычханга мыллык атханча чабып жетди (болум)

Бир окъуучугъа жорукъну шатык окъутады.

Къангада: Устаз

Зауур элге айдан-жылдан бир барыуучуду. Айыуну кёргенде жашны ахы кетди.Арт кезиуде Марзият окъургъа арт бургъанды. Бу жол атасы жашыны жанына тийиди.

Хар фразеология бирлешлени магъаналарын сабийлени болошлукълары бла ачыкълау.

ФИЗМИНУТКА

III. Жангы дерсни бегитиу

Устаз: Устаз карточкала юлешеди, 2-3 сабий ала бла ишлегинчи къалгъанла бла бу ишни тындырады.

1.Фразеологизмлени жетмеген сёзлерин салыгъыз

Иш №1

1.Арт этегин аллына …(къапларгъа)

2.Бир аягъы анда …(бир аягъы мында)

3.Къойнуна от…(тюшгенча)

4.Эки кёзю бла …(тенг жилягъанлай)

2.Бу фразеологизмлени бир сёз бла алышдырыгъыз

Иш №2

1.Исси къабаргъа (ачыргъа)

2.Баш иерге (бойсунургъа)

3.Не кечк ,не кюн демей (тохтамай)

4.Бир кюн юйюнгде жатар,экинчи кюн сени сатар(сатхыч)

5. Кийик сау болургъа (сапа- сау)

6. Багъасын чыгъарыргъа (багъаларгъа)

IV. Текст бла ишлеу

Текстде фразеологизмлени табыгъыз. Ат атагъыз

Иш№ 3

Жигит жаш

Таукъан жаннган отдан юлюш алъан жаш эди. Бир затдан да къоркъмагъанды. Асыры ётгюрден, анга адамла: «Ташдан суу чыгъарады»,- деучю эдиле.

Кюнлени биринде Таукъан уугъа тебиреди. Бара, бара кетип агъачны теренине киреди. Кёп айланып, жукъ тапмай, ызына къайтып келе тургъанлай, суу иче тургъан жорчукъну эследи. Атхан огъу жазмаучу мараучуну кийикни ёлтюрюрге кёзю къыймайды. Ол, анга жазыкъсыннгандан,ушкок атмады.

Устаз: Фразеологизмле кесигиз билгенликден бир бирлерине синоним этедиле. Анга уа быллай иш бериледи

(ПИСМЕНО)

4. Синонимлери болгъан фразеологизмле келтиригиз

Иш№ 4

1.Адам къатында ёсмеген-жашаудан артха къалгъан-уруда туруп чыкъгъан

2. Аман бетли болургъа-аты аманга чыгъаргъа-капекге тиймезге-сыйы сынаргъа

3.Баш амалын кёрюрге-баш оноуун этерге-баш мадарын кёрюрге.

V.Китап бла ишлеу

330-чю ишни тамамларгъа(ПИСМЕНО)

Иш№5

6.Бу суратлагъа къарап фразеологизмле къурагъыз

Иш№6

Жюрегинде таш кибик

Башы китапда (къаты окъугъан адам)

Бойнума олтурду (басынчакъларгъа)

Галошуна олтурду (эришиуде хорлтыргъа)

7.Бу сёзлени келишгенлерин стрелка бла кёргюзтюгюз

Иш№7

Иш№

Эс къабаргъа(сокъраныргъа)

Элден чюйюрюрге(биреуню хыликя этерге)

Эрнин-бурнун кёчюрюрге(бек урушургъа)

Эрнин бурургъа (биреуге акъыл юйретирге)

Фразеологиячыкъла (загадкала-элберле)

Иш№ 8

1.Ауузун жабып сёлешмей турургъа (ауузуна сууалыргъа)

2.Ол салынады ишинг бармаса (бурнунг слыныргъа)

3.Чабышыууда хорлатсанг (галошуна олтурургъа)(ПИСМЕНО)

9. Бу сёзледен эки фразеологизм жыйыгъыз

Иш№9

Айтхан(ы) сёзюне закон табылыргъа

1.Айтханы закон

2. Айтхан сёзюне табылыргъа(ПИСМЕНО)

10.Орус тилде фразеологизмге, малкъар тилде фразеологизм табыгъыз

-Текстни малкъар тилге кёчюрюгюз

Раньше ложки, вилки и разную посуду делали из дерева. Чтобы изготовить ложку, нужно было сначала от большого дерева отколоть небольшой кусочек. Этот кусочек назывался баклушей. Откалывать такие кусочки – дело простое и легкое, никаких специальных умений и навыков не требующее. Поэтому заготавливать баклуши поручалось подмастерьям. Процесс заготовки назывался «Бить баклуши» Опытные мастера подсмеивались над баклушечниками – мол, занимаются ерундой – баклуши бьют.

(Бить баклуши-Этер иши болмай)

VI.Дерсни бегитиу

Сабийле бюгюн дерсден сиз кесигизге не зат алдыгъыз?

VII.Юйге иш

332-чи ишни тамамларгъа

VIII. Окъуучулагъа багъа салыу

Кичибалыкъ элини орта школуну

Малкъар тил бла ана тилден устаз

Жанатайланы Лейла А.

2013г.