Ашық сабақ: «Ацетилен көмірсутектері немесе алкиндер».

Ашық сабақ:

Тақырыбы: «Ацетилен көмірсутектері немесе алкиндер»

Сабақ мақсаты 
Білімділік: Оқушылардың қанықпаған көмірсутектер жайлы білімдерін одан әрі тереңдету, алкиндердің алынуы туралы түсіндіру. 
Дамытушылық:Оқушылардың есте сақтау қабілеттерін дамыту, өз бетінше жұмыс жасауға үйрету. 
Тәрбиелік: Оқушыларды тиянақтылыққа, ізденімпаздыққа, білімпаздылыққа тәрбиелеу 
Көрнекілігі:интерактивті тақта, слайдтар. 
Пәнаралық байланыс:медицина, биология, арнайы пән.
Сабақ типі: интерактивті 
Сабақ жүрісі 
1. Ұйымдастыру кезеңі:(кезекшіні сұрау, студенттерді түгелдеу, аудитория тазалығын қарау) 
2. Өтілген тақырыпты қайталау 
Қайталау сұрақтары: 
1.Каучук қандай өсімдіктерден алынады? 
2. Біздің еліміздің аумағында қандай каучук өсімдіктері өседі? 
3. Каучук құрамы қалай анықталады? 
4.Көксағызға қандай физикалық қасиеттер тән?

5. Каучукдың өзі көп қолданылмай, негізінен резеңкеге айналдырылатыны неліктен?

6. Каучук пен резеңкенің физикалық қасиеттерін салыстырыңдар.

7. Резеңкені көксағыздан тәжірибе жүзінде қалай айыруға болады?

8.  Резеңке қандай мақсаттарда қолданылады?

Демек біз өткен сабақта көксағыз немесе каучук пен таныстық. Каучук Бразилияда өсетін гевея ағашынан алынады. Ал өзіміздің көксағыз таусағыз өсімдіктердің құрамында болады.
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Жоспары:

1. Ацетилен көмірсүтектері.

2. Ацетиленнің құрылысы.

3. Гомолтық қатары.

4. Изомерил және номенклатурасы.

5. Алынуы.

6. Физикалық қасиеттері.

7. Химиялық қасиеттері.

8. Қолданылуы.

Молекуладағы құрамында үш байланысы бар қанықпаған көмірсутектер ацетиленді көмірсутектер немесе алкиндер деп аталады. 
Алкиндердің жалпы формуласы CnH2n-2 
Алкиндерді халықаралық атаулар жүйесі бойынша атау үшін сәйкес алканның атауындағы –ан жұрнағы орнына –ин жұрнағы жалғанып аталады. Мысалы: бутин-1 
CH ≡ CH - CH₂ - CH₃ 

 

Алкиндердің құрылыстарымен бірінші мүшесі ацетилен. Ацетилен молекуласының құрылысын төмендегі формулалар арқылы бейнелеуге болады:

Н:С::С:Н                                      Н-С=С-Н

Ацетиленнің                              ацетиленнің

электрондық формуласы              құрылымдық формуласы

         немесе НС=СН деп жазуға болады.

Алкиндердің аталуы алкендердің аталуына ұқсас. Халықаралық номенклатура бойынша алкиндерді атағанда, алкандардың ан жұрнағын ин жұрнағына алмастырады.

НС=С-СН₂-СН₃

               _бутин-1                                       НС=С-СН₂-СН₂-СН₃

                                                    _{пентин-1}

Алынуы.

Өнеркәсіпте ацетилен көп кездесетін химиялық шікізат табиғи газдан алынады. Метанды пиролиздесе (жоғары температурада қыздырса) ол көміртекпен сүтекке айырылады.

2СН_{4 1500}⁰        _.С₂Н₂+3Н₂

Зертханада да, өндірістеде ацетиленді алу үшін ең қарапайым және кең тараған әдіс карбидті әдіс қолданылады.

СаС₂+2Н₂О       С₂Н₂+Са(ОН)₂

 

Физикалық қасиеттері. 
         Алкиндердің бірінші мүшесі ацетилен түссіз, иіссіз газ, суда нашар ериді. Гомологтық қатардың салыстырмалы молекулалық массаларының өсуіне байланысты қайнау және балқу температуралары артады. Алкиндердің бастапқы үш мүшесі газдар, С₅ Н₈- нан бастап сұйық заттар, ал ижоғары алкиндер C₁₆H₃₀ – қатты заттар. 

Химиялық қасиеттері. Алкиндердің көптеген химиялық қасиеттері алкендерге ұқсас. 
1. Сапалық реакциялары. Алкиндер калий перманганаты қатысында тотығады және бром суын түссіздендіреді: 
CH≡CH+Br₂ → CHBr=CHBr 
1,2-дибромэтен 
Ацетиленге сүтектің қосылуы өртшіткі қатысында қыздыру арқылы жүруде.

CH≡CH+Н₂ → СH₂ =CH₂

2СН₂+5О₂ → 4СО₂ +2Н₂О

Қолданылуы. 
Ацетилен металдарды кесу және дәнекерлеу үшін пайдаланылады. 
Өнеркәсіпте ацетиленнен сірке альлегиді, сірке қышқылы, этил спирті, синтездік каучук, пластмассалар және т.б. көптеген заттар алынады. 
         4. Бекіту тапсырмалары 
Химиялық диктант 
Молекула құрамында үш байланысы бар қанықпаған көмірсутектер .................... деп аталады. 
Алкиндердің жалпы формуласы ............................... 
Алкиндердің бірінші мүшесі ацетилен .................., .............................. газ, суда нашар ериді. 
Гомологтық қатардың салыстырмалы молекулалық массаларының өсуіне байланысты қайнау және балқу температуралары ...................................... 
Ацетилен металдарды ............... және .................... үшін пайдаланылады. 
Теңдеуді аяқтаңыз: 
1. СаС₂+Н₂О
2. CH₄ → 
3. C₂H₂ + O₂ → 

Есептер шығару:

1. Қалыпты жағдайда 1 л бутиннің массасы неге тең?

2. 10 л ацетиленді жағуға қажет ауаның көлемін (қ.ж) есептеңдер.

түссіз	рангсиз	безцветный
іиссіз	ҳидсиз	беззапаха
үш байланыс	уч боғ	тройная связь
қасиеттері	хоссалари	свойства
табиғи газ	табиий газ	природный газ
қолданылуы	қўлланилиши	применения

5. Оқушыларды бағалау.
                                                                             

6. Үйге тапсырма: 0,4 моль ацетиленді толық гидрлегенде этанның қандай көлемін алуға болады?

Оқытушы:...................Исламбаева Ф.