Ашык сабақ Алашорда және Түркістан автономиялары

Алашорда және Түркістан автономиялары

Сабақтың мақсаты: Алашорда мен Түркістан автономиясын құру мақсаттарындағы қазақ саяси қайраткерлерінің әрекеттері туралы түсіндіру. Оқушыларға ХХ ғасырдың басындағы  Қазақстандағы саяси партиялар  мен ағымдардың бағдарламасы, Алашорда автономиясының құрылуы, Алаш партиясының бағдарламасы мен тактикасы, Батыс Алашорда, Түркістан федералистер партиясы туралы түсінік беру. Алаш партиясының әлеуметтік негізі, мақсаты, жетекшілері мен мүшелері, олардың атқарған қызметі мен қоғамдағы рөлі туралы  мағлұмат бере отырып, отансүйгіштікке, адамгершілікке, өз елінің өткен тарихын білуге, құрметтеуге тәрбиелеу.       

• Білімділік: Алаш қозғалысы мен Алаш партиясы туралы оқушыларға жалпы мәлімет бере отырып, осы саяси ұйымдардың мәні мен мақсаттарын түсіндіру.
• Дамытушылық: Алаш қозғалысы туралы оқушылардың бойына нақты пікір және жеке көзқарастарын қалыптастыруға көмектесу, өз көзқарастарын білдіру, өз ойларын түйіндеп айта білу қабілеттерін дамыту.
• Тәрбиелік: Алаш қозғалысының қайраткерлерін мысалға келтіре отырып ұлтжандылыққа, патриоттыққа тәрбиелеу, елін, ұлтын сүю және мақтана білуге жағдай жасау, ұлт көсемдерін құрметтеуге, өмірлерін, істерін үлгі ете білуге үйрету.
Сабақтың түрі: аралас
Пәнаралық байланыс: Қазақ әдебиеті, қоғамтану
Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, слайдтар, алаш қайраткерлерінің портреттері

Сабақтың әдісі:  Әңгіме, пікір алысу, сұрақ-жауап, баяндау, түсіндіру

І. Ұйымдастыру кезеңі:

1. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

II. Үй тапсырмасын тексеру.
Сұраққа жауап беру арқылы өрмекші торын құрамыз.
1. 1917ж Ресейде неше мемлекеттік төңкеріс болды. ( екі)
2. Алғашқы қандай төңкеріс болды. (ақпан)
3. Ақпан төңкерісінде кім тақтан құлады. ( II Николай)
4. II Николай тақтан құлатылды орнына қандай мемлекет құрылды? (уақытша үкімет)
5. Оны кімдер басқарды? (министрлер)
6. Большевиктер кімдерге үгіт - насихат жүргізді? (солдаттар мен жұмысшыларға)
7. Көтерілісшілер не деп ұрандады?
8. Қандай талаптар қойылды?
9. 1917жылы 24қазанда қандай төңкеріс болды? (қазан төңкерісі)
10. Қазан төңкерісінде қандай үкімет құлады? (уақытша үкімет)
11. Уақытша үкіметтің орнына қандай мемлекет құрылды? (кеңес үкіметі)
12. Кеңес үкіметіне басшылық еткен кім? (В. И Ленин)
ІІІ. Жаңа сабақ:  Алаш қозғалысы
Алаш Орда (1917—1920) — Ақпан мен Қазан төңкерістері соң 1917 ж. желтоқсанның 13 құрылған қазақ-қырғыз Алаш автономиясының үкіметі. 1917 ж. желтоқсанның 5—13 Орынборда 2-ші бүкіл қазақ-қырғыз құрылтайы өткізілді. Құрылтайдың күн тәртібіне 10 мәселе қойылды. Олардың ішіндегі ең негізгілері: қазақ-қырғыз автономиясын жариялау, милиция  һәм Ұлт кеңесі (Үкімет) құру мәселелері болды.  Құрылтай делегаттары Уақытша үкімет құлатылғаннан кейін қазақтардың өмір сүруінің өзін күрделендіріп жіберген анархия (тәртіпсіздік) жағдайында елді аман сақтау үшін, «уақытша Ұлт Кеңесі» түріндегі берік билік құру, оған «Алаш Орда» деген атау беру (төрағасы Ә. Бөкейханов, Ұлт Кеңесі құрамына 25 адам кірді), сондай-ақ милиция жасақтау туралы қаулы қабылдады. Алаш астанасы — Семей (кейін Алаш-қала атауын алды) қаласы еді.

Бұл туралы кейіннен Ә. Бөкейханов (1919 ж. ақпанның 11) былай деп мәлімдейді: «съездің бұл шешімі қазақтар мекендеген территорияда анархияны болдырмау, өлкеде большевизмнің дамуына (яғни қазақтар үшін жат-таптық жіктелу) жол бермеу мүдделерінен туындады…». Үкімет төрағалығына үш қайраткер — Бөкейханов, Құлманов және Тұрлыбаев ұсынылды. Көп дауыс алған Бөкейханов төраға болып сайланды. А. азамат соғысы жылдарында Кеңес құрылысына жау күштер жағында болды. Нәтижесінде азамат соғысында жеңіске жеткен Кеңес өкіметі Алаш партиясы мен А. үкіметін таратты. Кеңес өкіметі Алаш пен А-ны Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірінен аластауда алдау мен арбау әдісін де, қару жұмсап, күштеу жолын да қолданды. Кезінде (1919, 1920 ж.) Кеңес өкіметі Алаш қозғалысына белсене қатысқандардың барлығына кешірім жасағанына қарамастан, олар түгелге дерлік сталиншіл әкімшіл-әміршіл жүйенің құрбандарына айналды. Сол кезде Ресейде орын алған жағдайда қазақтардың жарияланған автономиясын жүзеге асыру мүмкін емес еді. Кезекте бостандықтың жауы — большевизммен күрес тұрды.

Өздерінің қолға алған шараларын іске асыру жолында Алашорда үкіметіне Кеңестерге қарсы жақпен бірігуге тура келді. Өйткені Кеңес үкіметі кеңестік негіздегі автономияларды ғана қолдап, көтермелесе, ал ақтардың Алаш автономиясына көзқарасы басқаша болды. Соңғыларының қолдауына сүйене отырып, қазақ халқы, дәлірек айтқанда Ә.Бөкейханов бастаған зиялылар тобы белгілі бір деңгейде дербестікке жетуге болады деп санады. Бұл жолдағы күрес оқиғалары төмендегідей өрбіді.

Түркістан автономиясына қарасты облыстар- Талдықорған, Тараз, Шымкент, Қызылорда. Құрылған уақыты – 1917 ж 22 қараша Бүкілтүркістандық төтенше съезінде (Қоқан қаласында). Автономияда – ислам мемлекеттік дін ретінде қабылданды. Алғашқы төрағасы М.Тынышбаев, кейінірек М. Шоқай алмастырды. 1918 ж наурызда қазақ депутаттары Ақмола уездік съезі Алашорда автономиясын теріске шығарған қарар қабылдады. 1918 ж 11 ақпанда Кеңес әскерлері Қоқан қаласына басып кіріп, Түркістан автономиясы үкіметін күшпен таратып жіберді.

Шығармашылық тапсырма.  Алашорда және Түркістан автономиясы туралы тарихи мәліметтер. Алашорда мүшелері туралы деректер. Батыс Алашорда және жетекшілері. Қаратөбе сьезі. Түркістан автономиясы және Мұстафа Шоқай.

ІҮ. Оқушылардың білімін бағалау.

Ү. Үйге тапсырма:

1. Венн диаграммасы (Алашорда мен Түркістан автономиясының ұқсастықтарын табу)

2. «Алаш азаматары» деген тақырыпта реферат, эссе жазу.