Қазақстан тарихы бойынша сабақ "Сырым Датұлы бастаған бастаған көтерлісі"

Дарынды баларға арналған қазақ-түрік лицей-интернаты

ҚММ

Ашық сабақ.

Қазақстан тарихы 8»А» сыныбы

Тақырып: «СЫРЫМ ДАТҰЛЫ БАСТАҒАН КІШІ ЖҮЗ ҚАЗАҚТАРЫНЫҢ 1783-1797 ЖЫЛДАРДАҒЫ КӨТЕРІЛІСІ»

2015-2016 о.ж.

Қостанай

8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §11.Сырым Датұлы бастаған қазақтардың ұлт-азаттық қозғалысы  2 сағат

Сабақтың мақсаты:

• Оқушыларға Қазақстан аумағында болған отаршылдыққа қарсы ірі баскөтерулердің бірінің тарихы жөнінде әңгімелеу. Оларға көтерілістің ерекшеліктерін, С.Датұлының жеке басының осы кезеңдегі саяси оқиғаларға тікелей әсерін, көтерілістің жеңілу себептері мен тарихи маңызын түсіндіру.
• Жұмыс істеу машығын дамыту.

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: интерактивті

Көрнекілік: карта, сызба

Негізгі түсініктер: тапша үкіметінің отаршылдық саясаты. Жер мәселесі, салықтар, қазақ ақсүйектерінің ұстанымдары, тарихтағы тұлғаның рөлі, жеңілудің объектіивті және субъективті себептері, тарихи маңызы.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Оқу құралын тексеріп түгелдеу
3. Оқушы зейінін сабаққа аудару

Үй тапсырмасын сұару:

1. Көтерілістің себебі мен барысы.
2. Оқиғалардың хронологиялық тізбегі (даталар).

Жаңа тақырыпты оқытудың үлгі жоспары:

1. Көтерілістің себептері.
2. Көтерілістің басталуы.
3. Көтерілістің ерекшеліктері мен қозғаушы күштері
4. Көтерілістің негізгі кезеңдері
5. Барон О.Игельстромның реформалары және Кіші жүзде хан билігін жоюға әрекет етіп көру.
6. Көтерілістің ақырғы кезеңі
7. Көтерілістің жеңілу себептері мен тархи маңызы

   Тақырыпты оқыту барысында оқушыларғы «Көтеріліс тарихын оқып үйрену» атты өзіндік жұмыс тапсырамын. Содан соң оның нәтижелерін кестеге түсірген жөн. Көтерілістер тарихымен танысу көтерілсті тереңірек түсінуге көмектеседі. Ол үшін осы тақырыпты өткен  кезінде оқушылар кесе ашып, оны жыл бойы толтырып отыруы керек. Оқушылардың жыл бойына жұмыс істеуін ұйымдастыруға, көтерілістердің тарихын тереңірек түсіндіруге , әр көтеріліске жеке баға бере отырып, бүкіл көтерілістің себептерін анықтауға көмектеседі. Осыдан кейін жаңа сөздерді дәптерге түсіртемін: бүлік; көтеріліс; соғыс; революция; ұлт-азаттық көтерілістер

	Е.Пуга-чев	С.Дат-ұлы	Исатай мен Махам-бет	Ж.Тіленші-ұлы	Қасым Абылайұлы мен Саржан Қасымұлы көтерілісі	К.Қасым-ұлының көтерілісі	Қазақтардың Орта Азия мемлекеттерімен патша үкіметіне қатрыс көтерілістері
Жылдар
Себептері
Басталғңан уақыты
Көтеріліс аумағы
Басшылары
Қозғаушы күштері мен ерекшеліктері
Жеңілу себептері
Тарихи маңызы

Сабақты бекіту:

1.  Оқулықтағы және Қазақстан тарихы хрестоматиясындағы құжаттарды пайдалана отырып, С.Датұлының жеке басына баға беріңдер. Қалай ойлайсыңдар, халық өз көсемін не үшін құрметтеді?
2. Барон О.Игельстромның реформасының мәні неде? Ол өз ойын неліктен жүзеге асыра алмады?

Бағалау:

Үйге тапсырма:

1. С.Датұлы бастаған көтерілістің аумағын картаға түсіріңдер.
2. С.Датұлының шешендік қабілетін паш ететін қандай әдеби шығарманы білесіңдер? Одан үзінді келтіріңдер.

Жыл	болған оқиға
1756 ж
1773 ж қараша айының 17-18
1773 қараша
1774 ж. күзі

№2

Тұлға	Ерекшелігі
Зәбір молда
Досалы сұлтан
Дәуітбай би
Екатерина II

 

1.      Себебі:

2.      Сипаты:

3.      Көтеріліс аумағы:

4.      Қозғаушы күш:

5.      Жеңілу себебі:

6.      Тарихи маңызы мен нәтиежесі

Бет 49,53

 

                                                         

 

С.Датұлы көтерлісі кесте №1

Жыл	Оқиға
1773-1775 жж
1762 ж10.02.
1772 ж
1778 ж
1783 ж
1784 ж
1785 ж 17.02
1785 ж көктем
1786-1790 жж

Көтерліскке қатысқан тарихи тұлғалар:

Тұлға	Маңызы ерекшелігі
Пугачев
II Екатерина
Барон Игельстром
Нұралы хан
Атаман Чаганов
Генерал-майор Смирнов
Г.А. Потемкин
Колпаков

Үй жұмысы:

1.      С.Датұлы көтерлісі кесте №2

Жыл	Оқиға
1791ж
1791-1793 жж
1795 ж-1797 ж
1797 ж күзі
1801 11 наурыз
1802 ж

2.      Кескін картада С.Датұлы бастаған көтерлістің ірі шайқастарын белгілеу

1.      1794 жылы қайтыс болған хан.

a)      Айшуақ

b)     Қаратай

c)      Есім

d)     Ералы

e)     Н ұралы

2.      « Патша үкіметі тартып алған жерлеріңді , өзен-суларыңды, жайылымдарыңды  түгел қайтарамын,  нан, тұзбен қарық қыламын...» деген үндеуді таратушы:

a)      К.Қасымұлы

b)     С.Датұлы

c)      И.Тайманұлы

d)     Е.Пугачев

e)      Л.Мантайұлы

3.      Сырым көтерілісінің нәтижесі:

a)      Сырым хан сайланды

b)     Ресей Сырымды қолдады.

c)      Жайықтың оң жағасына өтуге, мал жаюға рұқсат берді.

d)     Жем, Ойыл бойындағы бекіністер жойылды.

e)      Руаралық қайшылықтар шешілді.

4.      Орынборда шекаралық комиссия қай жылы құрылды?

a)      1789ж

b)     1797ж

c)      1786ж

d)     1777ж

e)      1775ж

5.      Нұралы хан 1786 жылы қай жерге жер аударылды?

a)      Уфаға

b)     Қытайға

c)      Сібірге

d)     Хиуаға

e)      Бұқараға

6.      Қазақстанмен  шектес жатқан Ресей жерінде  патша өкіметіне қарсы шаруалар соғысы басталды:

a)      1775ж

b)     1783ж

c)      1795ж

d)     1776ж

e)      1773ж

7.      1791-1794жылдарындағы  Кіші жүз ханы:

a)      Есім

b)     Шерғазы

c)      Айшуақ

d)     Тәуке

e)      Ералы

8.      1797жылы Сырымды қудалаған Кіші жүз билеушісі:

a)      Қаратай

b)     Жантөрин

c)      Арынғазы

d)     Ералы

e)      Есім

9.      1797ж 17 науырызда хан сарайына шабуыл кезінде қай хан өлтірілді?

a)      Ералы

b)     Нұралы

c)      Есім

d)     Айшуақ

e)      Барақ

10. С.Датұлы старшын болған ру:

a)      Тобықты

b)     Байбақты

c)      Жалайыр

d)     Шекті

e)      Алшын

11. Орынбор әкімшілігінің Сырымды өзіне тарту үшін жасаған әрекеті:

a)      Хандық билікке қарсы Сырым мен Игельстромның көзқарастары  ортақ болды.

b)     Айшуақ бастаған «Хан кеңесін» құрды

c)      Прокурор қызыметіне тағайындады

d)     Старшын сайлады

e)      Жер берді

12. Сырым  1791 жылы наурызда Табын және Кердері руларына қай жақа көшуді ұсынды.

a)      Арал өңіріне

b)     Хиуа хандығына

c)      Жайық бойына

d)     Мұғалжар тауларына

e)      Ыстықкөлге қарай

13. Кіші жүзде хандық билік қайтадан қалпына келтірілді:

a)      1790ж

b)     1792ж

c)      1796ж

d)     1797ж

e)      1798ж

14. 1784 жылы көктемде Нұралы хан Сырымды:

a)      Тұтқыннан босатты

b)     Хан сайлады

c)      Старшын етіп тағайындады

d)     Сотқа тартты

e)      Өлім жазасына кесті

15. Сырым көтерілісінің аумағы:

a)      Жайық-Еділ

b)     Ертіс-Ұлытау

c)      Кеңгір

d)     Алтай

e)      Еділ-Арал теңізі

16. Сырым көтерілісінің басты мақсаты:

a)      Шекаралық сот құру

b)     Нұралы хан мен оның сыбайластарның озбырлығына шек қою.

c)      Қырғыз бен қазақты біріктіру

d)     Билікті күшейту

e)      Хан сайлану

17. 1797жылы Игельстромның ұсынысы бойынша патша үкіметі бекіткен хан:

a)      Шерғазы

b)     Айшуақ

c)      Ералы

d)     Тәуке

e)      Абылай

18. 1802жылы С.Датұлы қайтыс болған жер:

a)      Хиуа хандығы

b)     Қоқан хандығы

c)      Бұқар хандығы

d)     Сібір хандығы

e)      Жетісу

19. 1784жылы қарашада Сағыз өзені бойында Сырым тобындағы адамдар саны:

a)      3 мың

b)     2 мың

c)      5 мың

d)     7 мың

e)      1 мың

20. 1785жылы күзде Кіші жүз билерінің мәжілісіне қатысқан ру өкілдері:

a)      15

b)     12

c)      19

d)     20

e)      25

21. Сырым көтерілісінің жаңа кезеңінің шығуына әсер еткен жағдай:

a)      Игельстром реформасы

b)     Есімнің хан сайлануы

c)      Сырым балаларының қазасы

d)     Ералының хан сайлануы

e)      Жұт

22. Полковник Скворкин тобы Сырымды қудалауды бастады:

a)      1797 ж. күз

b)     1785ж. жаз

c)      1797ж. наурыз

d)     1796 ж. қараша

e)      1802ж. ақпан

• 1 слайд

  СЫРЫМ ДАТҰЛЫ БАСТАҒАН КІШІ ЖҮЗ ҚАЗАҚТАРЫНЫҢ 1783-1797 ЖЫЛДАРДАҒЫ КӨТЕРІЛІСІ
  8 СЫНЫП
  

• 2 слайд

  С. Датұлы бастаған шаруалар көтерілісінің себептері, салдары, алғышарттарын білу. Көтерілістің жеңілу себептері мен тарихи маңызын түсіну. Қосымша әдебиеттермен жұмыс жасау.
  Оқып үйренудің негізгі мақсаттары
  

• 3 слайд

  С. Датұлы бастаған шаруалар көтерілісінің себептері, салдары, алғышарттарын біледі. Көтерілістің жеңілу себептері мен тарихи маңызын түсіну. Қосымша әдебиеттермен жұмыс жасау.
  Оқып үйренудің нәтижесі.
  

• 4 слайд

  Үй жұмысы
  

• 5 слайд

  Үй жұмысы
  

• 6 слайд

  Тест кілті:
  Б
  Г
  Г
  В
  А
  Б
  Б
  г
  Үй жұмысы
  

• 7 слайд

  Сырым Датұлы
  Көтерілістің басты қозғаушы күші – қазақ шаруалары, старшындар, билер, ру басшылары болды.
  

• 8 слайд

  1.
  2.
  3.
  4.
  
  Барон Игельстромның жобасы
  

• 9 слайд

  Себебі:
  Сипаты:
  Көтеріліс аумағы:
  Қозғаушы күш:
  Жеңілу себебі:
  Тарихи маңызы мен нәтиежесі
  С.Датұлы көтерлісі
  

• 10 слайд

  Себебі: -отарлау саясатының тереңдеуі, Нұралы ханның озборлығы,орыс помещиктердің зорлық-зомбылығы
  Сипаты: отаршылдыққа,ұлт-азаттық,антифеодалдық
  Көтеріліс аумағы: Еділ мен арал теңізі, 3500 адам қатысты
  Қозғаушы күш: қарапайым көшпенділер,билер страшын, батырлар
  Жеңілу себебі: қару-жарақтың аздығы, руаралық қайшылықтар
  Тарихи маңызы мен нәтиежесі: ең ұзақ көтеріліс, 1801 ж. Жайықтың оң жағасында мал жаюға және өтуге рұқсат берілді
  С.Датұлы көтерлісі
  

• 11 слайд

  С.Датұлы көтерлісі кесте №1
  
  

• 12 слайд

  Көтерліскке қатысқан тарихи тұлғалар:
  

• 13 слайд

  Ұй жұмысы
  С.Датұлы көтерлісі кесте №2
  
  

• 14 слайд

  _____________Зат есім
  _____________ ____________Сын есім
  ___________ ___________ __________ Етістік
  __________ ____________ __________Сөйлем
  ________________ синоним
  
  Сырым,Нұралы, Игельстром
  «Бес жолды өлең»