Ажык кичээл литературлуг номчулгада "Эмнеп алган"

Литературлуг номчулга кичээлинин технологтуг картазы.

Кичээлдин темазы: Олег Сувакпит «Эмнеп алган»

Кичээлдин хевири: Чаа билиглерни шингээдип алыры

Ооредиглиг сорулгазы: 1) Чогаалчынын дугайында уругларга таныштырар

                                          2) О. Сувакпиттин «Эмнеп алган» деп шулуун аянныг номчуткаш, рольдарга номчудар база анаа даянгаш шулуктен диригжидилге  аргазын тыптырып, уран-чеченин сайгарар. 

Кижизидикчи сорулгаза: Шулуктун утказынга дууштур, бойдуска ынак ону чарашсынып билиринге база тыва идиктин бажы чуге ыргак баштыг болганын сактып, Куш-ажылга ынак болурунга уругларны кижизидер.

Сайзырадыр сорулгазы: Уругларнын харылзаалыг аас болгаш бижимел чугаазын,  чогаадыкчы чоруун сайзырадып  сос курлавырын байыдар.

Кичээлдин дерилдези:  Чогаалчынын чуруу, слайдылар, карточкалар, тест, чуруктар.

Кичээлдин кыйгырыы: Долгандыр-ла чапты берген

                                             Хурээлелди камгаланар!

Кичээлдин  чорудуу

№	Кичээлдин тургузуу этап бурузунун сорулгазы	Башкынын ажыл-чорудулгазы	Оореникчилернин ажыл-чорудулгазы	Ооредилге талазы-биле планнатынган туннелдер
1	Кичээлге белеткели. Бодун ажылга белеткээри. Сорулгазы: Кичээлге уругларнын белеткелин хынаары, уругларны ооредилге ажылынга идекпейлиг киржирин белеткээри.	-Уругларнын арыг-агаар-биле мендилежири -Ак-кок дээрим! -Аяс хунум –Арга-арыым! -Авыралдыг башкыларым! -Амыргын-на амыр! -Бот-боттарынарже хулумзурунер, удур-дедир .	Уруглар бойдус-биле башкылар-биле мендилежир, бот-боттарынга чедиишкиннерни кузээр.	Бодунга сорулга салып билири, бодунун азы эштеринин частырыгларын эскерип билири.
2	Онаалга  хыналдазы	1) Ч. Кара-Куске «Хурээлелди камгаланар!» деп шулуун 1-2 строфаларга ооренип алагнын айтырар 2) Онаалга кылганын туннээр.
3	Ооренген темаларын катаптаары, чаа темага белеткел. Сорулгазы: ооренген темазын ооренир ужурлуг чаа темага дууштур катаптаары Болуктерге ажыл.	I-ги болук 1)      Улгер домакты чедир тып Шын соске чон ынак Шык черге_______ ынак а) чем б) унуш в) ном 2)      Тотчеглекчи деп кымыл ол? а) бойдуска  ынак кижи б) бойдуска кам  чок кижи в) бойдусту чарашсынмас кижи II-ги болук 1)      Дараазында одуруглар кым деп авторнун, чуу деп шулуунден алдынганыл? Бойдузувус камгаланар, болчукчу бооп кадарынар тотчеглекчи кижилернин догерезин туткуланар. а) Антон Уержаа «Эртинем хой» б) Чооду Кара-Куске «Хурээлелди камгаланар!»              2) Кижи бойдустун чузу болурул? а)  дайзыны б) толу III-ку болукке 1)      Эштиг ангыр кымнын буруузу-биле чааскаан артканыл? а) аннын б) сугнун в) кижинин 2) Бойдуст камгалалынын дугайында чечен чугаанын адын тывар а) М. Кенин-Лопсан «Мунгашталган балыктар» б)  Л. Чадамба «Часкы тарылга»
4	Кичээлдин шиитпирлээр берге айтырыын база темаазын, сорулгазын тодарадыры	Чаа тема. Кузээнин чедер, сураан тывар. -Богунгу бистин темавыс чунун дугайында, кандыг состерни хой ажыглап турар-дыр бис? Бойдусту канчаар ужурлуг бис? -Эр, хейлер! -Бойдусту камгалаарынын дугайында темага кандыг сорулга салыр бис? Оон дугайында чуну билип алыр бис? -Чурукче кичээнгейлиг коргеш, утказын чугаалаптынарам. -Чечекти канчап болбас дээнил? - Чечектерни канчаар ужурлуг бис? - Кым чечектерге ынагыл? Чуу деп чечектер билир силер? - Чечен менде. Чечек черде Ынчангаш бис богун О.Сувакпиттин «Эмнеп алган» деп шулуун аянныг тода номчуп, рольдарга база номчуп шулуктун утказын сайгарар бис. Куш уялыг, кижи чурттуг. Чогаалчынын кыска допчу намдары-биле таныжар бис.
5		Чуруун коргузунер Сувакпит Олег Одербеевич 1926 чылдын Тыва Арат Республиканын Чоон-Хемчик кожуунун Баян-Дугайга торуттунген. 1971 ч. 1980 ч. чедир Тыванын Чогаалчылар эвилелинин баштаар черин даргалаан. Чогаалчылар эвилелинге консультантылап ажылдаан. Шулукчу очулдурукчу. Чогаал ыажылын 1942 чылдан эгелээн. «Баштайгы оорушкунун ыры» деп ному 1955 чылда чырыкче унген. «Бичии оннуктерим» 1959 «Найырал» 1962, «Харым каш-тыр» 1971ч. Куруне шанналынын чогаал талазы-биле лауреады, Тыва АССР-нин культуразынын алдарлыг ажылдакчызы. Словарь ажылы. Ондар-остап-човууртаар. (Бир эвес кижи аарый бээр болза ол аарынга бергедээш човууртай бээр)
6		Физминука Шулукту башкы аянныг номчуп бээр  уругларга номчудар - Шулукте кааш строфа бар-дыр? (4) - Чогаалчы кандыг уран арганы ажыглааны-биле  чогаалдын маадырлары? (кижи, чечек) чугаалажып турааар-дыр. - Бо шулук уругларны чуге ооредип турарыл? -  Тыва идиктин бажы чуге ыргак баштыг деп бодаар силер? - Черге тыва кижи  кончуг  камныг, ону  кайы хамаан чок хиргетпес.  Ол база кижи ышкаш тынар  тынныштыг болгаш мага  боттуг. Шаг-шаандан тура тыва кижилер буттарын кодуре арак кылаштаар, довурак буртулатпас, черже кайы-хамаанчок бистиг чуве аарынмас. Оон ужурунда-ла боор он, тывалар идиктеринин баштары ойтайтыр улдуруп дески кылдыр даарап кедип чораан. Чернин каас-чараш чечектерин чеже-даа чарашсынза узе сокпас.  Оларны чугле магадаар, чаагай чыдын чыттаар, суйбаар. Чуге дизе дириг чечектер онар уезинге чедир чурттаксаар. Чечектер дээрге бичи уруглар сунезини деп тыва улус чугаалаар. (Улусчу ужурлар 3-4 кл. ар. 67 (С. Хомушку)
7 8	Кыдыраашка ажыл Туннел	О. Сувакпит «Эмнеп алган» Чечен менде Чечек черде Адам хунден, ием черден, чараш чечээм дээрге кандыг уран арганын чижектери-дир кыдыраашка бижиир. Улегер домак Октаргайнын иези – хун Кижинин иези - чер - Богун кичээлден чуну билип алдынар? -силерге таарышты бе? -чуу силерге эн солун болду? -Чечекти кээргединер бе? -Бойдустун каас чараш чурумалдарын канчаар ужурлуг бис?
9	Онаалга	Шулукту шээжи-биле ооренир ар 69-70

III-ку болукке

1)    Эштиг ангыр кымнын буруузу-биле

чааскаан артканыл?

а) аннын

б) сугнун

в) кижинин

2) Бойдуст камгалалынын дугайында чечен чугаанын

адын тывар

а) М. Кенин-Лопсан «Мунгашталган балыктар»

б)  Л. Чадамба «Часкы тарылга»

I-ги болук                                                                                                             

1)    Улгер домакты чедир тып

Шын соске чон ынак

Шык черге_______ ынак

а) чем

б) унуш

в) ном

2)    Тотчеглекчи деп кымыл ол?

а) бойдуска  ынак кижи

б) бойдуска кам  чок кижи

в) бойдусту чарашсынмас кижи

II-ги болук

2)    Дараазында одуруглар кым деп авторнун, чуу

деп шулуунден алдынганыл?

Бойдузувус камгаланар,

болчукчу бооп кадарынар

тотчеглекчи кижилернин

догерезин туткуланар.

а) Антон Уержаа «Эртинем хой»

б) Чооду Кара-Куске «Хурээлелди камгаланар!»

             2) Кижи бойдустун чузу болурул?

          а)  дайзыны

          б) толу