Балабақшада балаларды ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу

Балабақшада балаларды ойын арқылы           адамгершілікке тәбиелеу

    Балабақшадағы тәрбие- барлық тәрбиенің бастамасы.  Бала бойына жас кезінен бастап ізгілік, мейірімділік, инабаттылық сезімдерін қалыптастыру ата-аналар мен тәрбиешінің міндеті.

  Балабақшада балаларды жан-жақты дамуы  үшін ойынның рөлі ерекше. Тәрбиеші бағдарламада көрсетілген сюжетті-рөлдік, қимыл – қозғалысты, дидактикалық және басқа да ойын түрлерін пайдалана отырып, топтағы баланың ойын әрекетін ұйымдастыра білуі тиіс. Ойын барысында  балалардың айналадағы дүние жайында таным белсенділігі артып, игерген білім – машықтарының негізінде бір сюжетке орай басты кейіпкерлерге  еліктеу,ойын ойнауға қасына серік тауып алуы, онымен шынайы қарым-қатынас орната отырып, таңдап алған рөлдеріне деген жауапкершілігі арта түседі.

   Ойын балалардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал.Адамгершілік тәрбиесі тәрбиенің басқа да салалармен тығыз байланысты.Адамның іс-әрекеті мен мінез-құлқынан да әдемілік, сұлулық көрініс таппайынша, адамгершілік парасат тәрбиесі көздеген мұратына жете алмайды.Адамгершілікке баулу жұмысының ережесі балабақшадан бастап нақтылы мақсатты көздеуі шарт. Тәрбиеші балалардың орынды іс-әрекеттерін мақұлдай отырып, азды-көпті жіберген кемшіліктерін өздері түсініп, түзетуге бағыттай білуге тиіс. Әр балаға өз ісі мен қылығына жауапкершілікпен қарап, ұялу, кешірім сұрау сияқты  әдеттерді үйрену керек.         

     Балалардың рухани дүниесін байыта отырып, талғамдарын  арттыруға ат салысу, жаңа, озық тәжірбиені дер кезінде насихаттап, өмірге енгізу – барша қауым, тәрбиешілер бірлесе атқаратын абырайлы міндет. Жас ұрпаққа адамгершілік-эстетикалық тәрбие беру тұжырымдамасында былай делінген: «Балабақшадан бастап жан-жақты және толық жетілген тұлғалы адам тәрбиелеуге жәрдемдесетін эстетикалық мұраттар, талғам мен талап тілектер қалыптастыру, түптеп келгенде тәрбиенің  барлық қыры мен, сырын өз бойына сіңіреді». Бала ойын ойнағанда  өмірде көрген-білгенің өзіне ұнаған адамның іс-әрекетіне еліктеп отырып бейнелейді. Бала үшін өзіне ұнаған адамнан артық ештеңе жоқ, оған барлық жағынан ұқсағысы келеді. Жалпы бала табиғаты өзін бірнеше есе үлкен ғып көрсетуге бейім. Тез есейгісі келіп бәрін өзім істеймін деп талпынады. Баланың осы талпынысын  мақұлдап, сен үлкенсің, мен көмектесіп жіберем, бәрін де өзін істей аласың деп, сенім білдіре тәрбиелеу ұтымды әдіс. Ізеттілік, ізгілік, инабатталық әдептілік – бір күнде қалыптаса қалатын қасиет емес. Бұл балабақшадан бастау алып, өмір баспалдақтарында шыңдалып, біртіндеп қалыптасатын қасиет.Тәрбиеші бұл мақсатта көркем әдебиет шығармаларын кеңінен пайдаланады. Солай еткенде бала өздігінен ойын ойнағанда тәрбиешінің, ата-аналарының оқыған шығармаларынан өздеріне ұнаған басты кейіпкерлерін бейнелейді. Осы орайда күнделікті өмірде балаларға түсінікті әзіл-қалжың  шығармаларды пайдалану топта балалалардың көңіл-күйін көтеріп, олардың қайырымдылығын ізгі сезімін, бір-біріне мейірімділігін тәрбиелеуге күшті әсер ететінін атап өту қажет. Ойын мәселесімен шұғылданған көрнекті ғалымдар Р.И.Жуковская, Д.В.Менджерицкая,Т.А. Маркованың айтуы бойынша, балалардың өздігінен сюжетті-рөлдік ойындар ойнауы үшін игерген білімдерін ойынға пайдалана білуі керек.

    Ойын баланың жан серігі. Тірбиеші ойын  арқылы әр баланың игі бастамаын қолдап, оның бойындағы жақсы қасиеттерді дамытып, өзіндік мінез-құлқын қалыптастырады. Балалардың мейірбандық қасиеті отбасындағы үлкен адамдардың өнегесіне,балабақшадағы тәрбиеші мен қарым-қатынасы мен тәрбие жұмысын жүргізуіне байланысты қалыптасады. Үлкендердің мейірімділігі баланың сәби жүрегін қуаныш сезіміне бөлейді. Бала жаны еліктегіш, ол үлкендердің іс-әрекетін үлгі ретінде қабылдайды да, оны ойын  кезінде айқын бейнелеуге тырысады. Балалардың бір-бірімен достық қарым-қатынасының дұрыс қалыптасуына мақсатты жүргізілген жүйелі ойын процесінің тәрбиеләк мәні мол. Бала табиғатының өзі ойынмен байланысты. Сәби шағындағы алғашқы қуыршақпен ойнауы баланың қамқорлық, ізгілік сезімін оятады да, әрі қарай өрбіте түседі. Мұндай ізгілік сезім достық қарым қатынастың қалыптасуына жағдай туғызады.

   Сәбидін алғашқы қадамынан бастап, қайырымдылық қасиетті бойына сіңіре білуіміз қажет. Ол үшін баланың айналасында соған қолайлы жағдайлар жасалуы шарт. Мысалы:

        А)  топтағы әр заттың өз орнында және гигиеналық талапқа сай болуы тиіс;

        Б) бала өзін еркін сезінуі керек;

         В)тәрбиешінің жеке басының мәдениттілігі, байсалдылығы, мейірімділігі т.б. қасиеттері бала үшін аса маңызды;

                                      Ойынды ұйымдастыру жайында

                       Кіші топқа арналған сюжетті-рөлдік ойындар.

    Бұл жастағы балаларда негізгі ойындар- ойыншыққа байланысты болады. Олар негізінен тамақтандыруға, бесік тербетуге ыңғайлы қуыршақтар, аюлар, үлкен қояндар болып келеді.Осы аюлар мен қояндарға арнап жиhаздар: үстелдер, орындықтар, кереуеттер, бесіктер қажет. Балалардың ойнауына қолайлы болуы үшін, ойыншық ыдыстардың мөлшері де көлемді болуы керек. Бұдан басқа қуыршақтар да қажет: олар көрпешеге орауға, ұйықтатуға, суға түсіруге ыңғайлы. 

Тәрбиеші ойын шартын ретімен орындай отырып, «Бесік жырын» айтып сәбилерді ойнатады.

                                               Әлди-әлди, ақ бөпем,

                                                Ақ бесікке жат, бөпем.

                                               Жылама, бөпем, жылама,

                                                Көзінің жасын бұлғама.

                                                            /Халық ауыз әдебиеті/

Әй-әй бөпем, әй бөпем,

Ән айтайын, бал бөпем.

Ән тыңдағын келсе егер,

Және айтайын,жан бөпем.

 /С. Жиенбаев/

     Тәрбиеші қуыршақты ұйықтауға байланысты өзіне ұнаған «Бесік жыры» өлеңнің бір-екі шумағын баяу әуезді үнмен орындайды. Ойынды қайталатып ойнату кезінде барлық балалар тәрбиешіге қосылып айтады. Ойынға ұсынылған тақпақтарды арнайы жаттатпай-ақ бірнеше рет қайталау барысында, өздері-ақ үйреніп алады.Ойынның барысы:

    «Қуыршақты ұйықтатамыз»

   Қажетті атрибуттар: қазақы бесік, кереует, төсек, қуыршықтың киімі, болуы керек.

      Ойын шарты: Тәрбиеші балаларды дөңгелете отырғызып, ақырын дауыспен сөйлейді. Қазір қуыршақ ұйықтайды, бәріміз сыбырлап қана сөйлейік. Сендер қарап отырыңдар. Мен қуыршақты шешіндіремін. Әуелі аяқ киімін, колготкиін, сосын көйлегін шешіп орындыққа реттеп қоямыз. Қуыршақты төсекке жатқызып, баяу дауыспен бәріміз «Әй-әй бөпем» өлеңнің айтамыз

Қуыршақ ұйықтап қалды деп, бәріміз ақырын, тарсылдатпай шығайық дейді.

Осы ойынның мазмұның әрі қарай жетілдіре жүргізеді. «Қуыршақ оянды»- қуыршақты киіндірерде балаларлан сұрай отыра, солардың айтқанымен киіндіру. «Мынау не?» -балаларды отырғызып, төсек-орны жинаулы тұрған кереуетті көрсетіп, біз қазір төсек-орындарды өз атымен жеке-жеке атаймыз. Мен мынау не?- дегенде сендер жауап бересіңдер.

Тәрбиеші өз тобындағы тәртіп бұзатын балалардың намысына тимей, адамгершілік жайындағы шығармаларды оқып талдай отырып та олардың сезіміне әсер етеді. Қай бала болмасын жағымсыз қылыөтан жиреніп, әңгіме мазмұнындағы жағымды бейнелерге еліктейді. Ойын кезінде көркем шығармалары оқу барысында, біртіндеп топтағы балалар байқағыш, реттегіш бола бастайды.Тәрбиеші күнделікті білім беру, еңбекке баулу, ойындарды ұйымдастыру кезінде әр баланың жеке тұлғасының. Қалыптасуына ізгілік сезімдерінің дамуына ықпал етеді.