Баяндама "Ұлттық дәстүр мен театр өнері"

                   Ұлттық дәстүр мен театр өнері.

Ұлттық дәстүр  әр халықтың ана сүтімен ,ана әлдиімен,ана алақанымен, әкенің қашысымен, оқ жанар қылышымен, ақ бозаттың  тұяғымен шапқан күшімен,ата-бабаның ұрпағына сана-сезімге сіңдірген киелі дәстүр.

Ана сүтімен балаға дарыған  ұлттық дәстүр  әрине ана әлдиінің сыңғырлаған дауысымен жеткен ана тілегі, мұңы, қуанышы, қорғаны, ақ жаулығының кіршіксіз әдептілік бейнесімен жеткен естен кетпес пәк бейне көрініс.

Ұлттық дәстүр ана әлдиінің сыңғырлаған әнінде сәбиіне ақ жаулықты ана

Әлд-әлди ақ бөпем

Ақ бесікке жат бөпем деп не үшін осындай киелі қара сөзбен бастады екен деп кейде ойланып  қаламыз.Өйіткені ақ бөпем деген қара сөзде кең мағына бар.Ақ бөпем ананың кіршіксіз перзентіне өмірге кіршіксіз келдің бе ,өмір сыиын кіршіксіз өткіз деп тілеген ана үміті,ана мұңы,ана мейірімі, ананың ақ жаулығымен өз перзентін қорғауы емес пе.Бұл дәстүр көрінісін балаларға мен «бәйтерек» тобыныны тәрбиешісі Перизат апай «Тілдер мерекесі ертеңгілігінде таныстырып көрсетіп әсе таза әлди әнін жеткізген болатынмын.

Ана әлдиімен бірге бесік те  әкенің шеберлігімен жасалды.Бесік баланың ақ кіршіксіз таза,тәтті ұйқыға бататын жиһазы.Бесікке салу дәстүрі киелі дәстүрдің бірі. Өйіткені бесікке салу дәстүрі баланы сәби кезінен бастап тазалыққа, ана  әлдиінің үнінен шыққан ән сөздерініңн тәрбиелік мағынасы,баланың құлағына естіліп сана-сезіміне, жан-дүниесіне сіңіп,көркемдікке жетелейді.Баланың көркем,батыл,намысшыл,өжет,батыр мінезді болып өсуі ана әлдиінің жүрегінен шыққан үнінің көркем сөздерінің әдептілігінде, иман жүзділігінде.

Келесі дәстүр туралы айтатын болсам  «Азан шақыру»ат қою дәстүріне тоқталып өтейін.Неге себебі  бұл дәстүрде бала өзінің атын кім екенін сәби кезінен бастап ұғына бастайды.Баланың құлағына атын сыбырлап айту уақытында бала өзінің атымен бірге әкесінің аты бала құлағына естіліп,жан дүниесіне жете бастайды.

Қазақ халқының дәстүрлерінің тәрбиелік мағынасы өте терең.

Шілдехана дәстүрі ,қырқынан шығару дәстүрі сәби өміріне  ақ тілек өмір тілек-бата беріліп, ақ дастархан жайылып той-думан тойы ұйымдастырылып әкенінің де,ананың да,өз перзентінен үміт күтетін қымбат өмірді тазалықпен өткізуге бастайтын жол .

Тұсау кесу дәстүрі бала өміріне ақ жол тілек бата берілетін кең мағыналы дәстүрдің бірі.

Тұсау кесу дәстүрі бала өмірінде жығылмай, сүрінбей ер жүрек батыр, шапшаң іске пысық, алғыр болып өссін деген тілек арман үмітпен орындалатын дәстүрдің бірі.

   Атқа мінгізу «ашамайға мінгізу» дәстүрі мен «тоқым қағу» дәстүрінің ұғымы бір киелі ,бір егіздей дәстүр.Ұл баланы батыр, ержүрек, намысшыл, батыл болып өссін деген киелі мақсатпен жасалып орындалады.

Қазақ халқы дәстүрге бай халық.Әр дәстүр өзінің киелі мағынасымен көркем.

Киелі мағына деп айтуымның себебі қазақтың дәстүрі өз ұлтын да, өзге ұлттын балаларын әдептілікке, мәдениеттілікке, жинақтылыққа,көркем өнерге тәрбиелейді.

Жоғарыда айтылып кеткен дәстүрлерді мен»Бәйтерек» тобының тәрбиешісі Перизат апай

балаларды  алдымен көркем сөзге  баулып,көркем әдептілікке тәрбиелеу, өз ұлтының ұлттық дәстүрін қадірлету мақсатында  алдымда кең ауқымды жұмыстар тұр.

«Бәйтерек» тобының балалары қазақтың көрпесін қадірлеуді де үйренді, әдеттінді.Өйіткені балаларға   қазақтың  сұлу бұйра шопан атаның  ойнақтаған қойынының жүнінен  өрімделген ою   алдымен өз ұлтының көрпесінде, әр жиқазында, киімінде,ақ бозатындағы ер тоқымында ұлттық оюды көзбен көріп,құлақпен естіп сүйсіне бастады, , балалардың ой санасына ене бастады.   Қазақ көрпесі, яғни көрпеге ұл балаша молдас құрып, қыз балаша көйлегінің  етегін жауып отыруды үйрене бастап әттенді..

Шығармашылық оқу іс-әрекетінде ұлттық дәстүрге көңіл бөлінген тақырыптар бар.»Тақияны әшекелеу»,»Торсықты әшекелеу»,»Орамалды әшекелеу» тақырыптары  балаларды өз ұлтының ұлттық киім түріне, затына сүйіспеншілікті оятты. Балалар бұл атаулармен танысып қана қоймай, суретін де салды,бояды, мағлұмат алды.

Тақия ұлттық бас киімге келетін болсақ баршағызға мәлім «тақия тасмақ ойыны бар. Бұл ойынды балалар ойнап қана коймай тақия бас киімі киелі ұлттық бас киім екеніне көз жеткізе бастады.

«Торсық» туралы айтатын болсам балаларға бұл киелі ыдыстың қыр сырын түсініп қызығушылық таныта бастады.

«Орамалды әшекелеу»орамал киелі бас киім екені туралы балаларға әже,ана ,ақ жаулығы екені туралы түсіндіріліп айтылды. Балалар өзінің әжелері ақ жаулық орамал тағып жүретіні туралы айтып берген болатын.

Жоғарыда айтылған  түрлі ой пікірлі ойларым қазақ дәстүрінің  көркемдік әдемілігі, мәдениеттілігі неде екенін айтып мысал келтіргенімді  естідіңіздер құрметті әріптестер.

Мен «Бәйтерек» тобының тәрбиешісі балаларды  не себепті көрпеге отырғызуға үйрете бастадым өйіткені  көрпеге отыру әдептілік пен сыпайлыққа , мәдедениеттілікке тәрбиелеу. Бала қолына көрпені алған сайын өз ұлтының ою ы көз алдына көркемделіп көрініп тұрады.

Қазақ халқында көрпе киелі заттың бірі.

Біздің «Бәйтерек» тобында қасиетті «Наурыз»мерекесінде ата-бабамыздың дәстүрлері балаларға  жанашырлық мақсатпен өз ұлтының дәстүрін көзбен көріп,құлақпен естіп тамашалландырылды.

Ән «Наурыз » туралы  бұл ән балалардың жүрегінде ыстық қызығушылық орын алды. Не себепті? Өйіткені бұл әнде қазақтың қара домбырысының үні бар,  ән дәстүрі бар.

Бұл әнде дәстүрлі мерекесміздің көркемдігі айқын естіліп, балалардың сыңғырлаған дауыстары ат-ана жүрегіне жылы лебізбен жетті.

Наурыз мерекесінде қазақтың киелі шаңырағы «Киіз үй «құрылып, балалар қара шаңырақтың ішінде отырып өз өнерлерін баршаға паш етті.

Киіз үй ішінде өазақ дастарханы жайылып балалар дастархан басында өз ұлтының ұлттық көрпесінде отырып әдептіліктерін көрсете білді.

Мереке туралы сөз қозғаған себебімнің мақсаты өазаө балаларына алдымен өз ұлтының дәстүр түрлерін шынайы көріністер арқылы көрсету, өздерін де бұл іске қатыстыру болды.

Қыздарымыз ұлттық кесемізбен билесе,ұлдарымыз  жылқы терісінен өрілген қамшымен би билеп қазақтың кең дала мейірімге толы наурыз мерекесін ғана емес сонымен бірге ерте кезде ата-әжелеріміздің бала кез өмірлерін еске түсіріп жібереді.

Ұл балалар ойыны «Қол күрес», «Күрес»ойыны ұлттық дала ойындарынынң иісін сездірілгендей болды.Балалар әр ойынды қызыға ойнап күлкі шаттық қуаныш қызығына тамсанды.Өйіткені мерекеге ертегі кейіпкері «тазша бала»келіп ұлттық ойынның иісін шығарып ,қазақ даласының ойыны көрмделіп көрермен ата-анаға қызығушылық күлкі берді.

«Киіз үй» ойыны балалар санасына  қызығушылық танытуларында естен кетпес орын алды.Өйіткені балалар бұл ойынды ойнау барысында киіз үйдің құрылымын сезіп сүйсініп қалды.

«Асатаяқ» биі балалардың өз ұлтының аспабына деген аса терең қызығушылық танытылды. Қыздар бұл биді билегенде екі мөлдір көздері аспапта болды.Өйіткені аспап сыңғырлаған әуенді құлақтарына естіртіп тұрды.

«Бата беру» дәстүрі де тамашаландырылды. Балалар жүрегіне қол жайып тілекті есту қабылдауды орындаған кезде балалардың көздерінде қазақ баласының алақандарын қосып бата сөзін соңына дейңн тыңдап соңында алақанға жазылып қалған сөздерді бетіне сипай алулары қазақ екенін білдіріп тұрды құрметті халайық.

Ең бастысы»Ашамайға отырғызу» дәстүр көрінісі көрсетілгенде балалалардың көз жанарында ат келді ,ат келді деген қызығушылық көркем қызығу көрінді.

«Ашамайға отырғызу дәстүрі» ұл армандаған әкенің арманына жеткен әкенің өз ұлы  3жасқа толғанда  атқа отырғызу дәстүрін жасап орындауы.

Ұл баланы батыр, ер жүрек азамат болып өссін деген үміт мақсатпен жасалытын дәстүрдің бірі..

Қазағымның дәстүрі балаларға не үшін өзім кейіпкер болып көрсеттім Өйіткені бала балабақша өмірінде тәрбиеші білімінен, өнерінен көп нәрсені үйренеді.

Біріншіден балалардың сан –сезім жүрегінде дәстүр иісін ұмыттырмау

Екіншіден театр өнерін балаларға үйрету мақсатында жоғарыда аталған дәстүр түрлерін жаңғырту.

Үшішіден театр өнеріне балдаларды қызықтыру үшін алдымен өз ұлтының дәстүрін көзбен көрсете біліп,құлақпен естірте білу керек.

Алдағы уақытта ұлттық дәстүрді әрі  қарай жаңғырту үшін театр өнерін баларда ояту үшін ұлттық дәстүр көріністері бар ертегі, ән, жаңылтпаш,жұмбақтарды үйрету, мағынасын түсіне алу дәрежесіне жеткізу үшін көп қажырлық еңбекті қажет етеді.

Қазіргі уақытта балалар «Алдар көсе»,»Тазша бала» ,»құйыршық» кім мультипликациялық көрініс ертегілер арқылы танысып көзбен көріп ,құлақпен естіп естеріне сақтап алды.

«Бәйтерек» тобының балалары қазіргі уақытта қазақ ертегілерінің көріністерін бірте*бірт е үйрене бастады.

Келесі баяндамада балалар қандай жетістіктерге жетті ?Қандай жұмыстар жүргізілді? Қай қандай рөлді ойнай алады? Деген сауалдарға жауап бере аламын деген сенімдемін.

Назар салып тыңдағандарыңызға алғысымды білдіремін.

                         «Таран МКҚҚ балабақшасы»

           «Баяндама»

«Ұлттық өнер мен театр өнері.»

Дайындаған «Бәйтерек» тобының тәрбиешісі:П.К.Жангаскина.

                                      2015-2016 оқу жылы.