Биология 10-сынып. Жасушаның химиялық құрамы.

Пәні:  Биология			Сынып: 10		Мерзімі:
Тақырыбы:                                 Жасуша дамудың бірлігі екендігі, тірі организмнің құрылымы мен қызметінің бірлігі.
Мақсаты:		Жасуша дамудың бірлігі екендігі, тірі организмнің құрылымы мен қызметінің бірлігі туралы түсінік қалыптастыру.
Күтілетін нәтиже:		Жасушалық теория — ХІХ ғасырдың ең үлкен жаңалығы. Жасушалық теорияның негізгі қағидалары. Жасуша тірі организм құрылысының, дамуының және қызметінің негізгі бірлігі туралы түсінік қалыптастырады.
Кезең	Уақыт	Мұғалімнің іс-әрекеті		Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Кіріспе бөлім	2 минут	«Сиқырлы алаң» әдісін пайдалана отырып, сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қалыптастырамын.		Оқушылар стикерге жазылған күтілетін нәтижесін сиқырлы алаңға жабыстыру арқылы сыныпта ынтымақтастық атмосфера қалыптасады.			Түрлі-түсті стикерлер
	2 минут	Топқа бөлінуге нұсқау жасаймын.		4 оқушыдан  топқа бөлінеді. ()			Таратпа қағаздар
	5 минут	«Миға шабуыл» әдісі бойынша үй тапсырмасын сұраймын.		Оқушылар миға шабуыл жасай отырып, өткен сабақты естеріне түсіріп, сұрақтарға жауап береді. Сұрақтар жаз		Өз-өзін бағалау Ауызша мақтау,	Оқулық, бағалау парақшасы
Жаңа сабақ таныстырылымы	15 минут	Интербелсенді тақтадан Жасушалық теория — ХІХ ғасырдың ең үлкен жаңалығы. Жасушалық теорияның негізгі қағидалары. Жасуша тірі организм құрылысының, дамуының және қызметінің негізгі бірлігі .туралы  видеокөрсетілім көрсетіп,    «Ой қозғау» тәсілі бойынша сұрақтар қоямын. 1) сұрақтар жаз		Интербелсенді тақтадан видеокөрсетілім көріп, ой қозғау арқылы қойылған сұрақтарға жауап беру арқылы диалогтік қарым-қатынасқа түседі. Дәлелдейді. Жасуша негізінен үш бөлімнен түрады: 1. Жарғакшасы, жасу-шаны қаптап сыртқы ортадан бөліп түратын; 2. Судан, әр түрлі түздар және органикалық косылыстар мен органоидтардан тұратын цитоплазма; 3. Жасуша ядросы  Онда жасушаның генетикалық ақпараты — ДНҚ және онымен байланысқан заттар болады. Жасуша қабықшасынық құрылысы.  а)    сыртқы қабаттан   және   оның   астыңғы   жағында   орналасқан;   б)   плазма жарғақшасынан тұратындығы анықталды. Өсімдіктер мен жануардікі   ұқсас   болғанымен, айырмашылықтары да  бар. Өсімдіктер жасушаларының қабықшасы таза жасунықтан (клетчаткадан) тұрады .қабықшасьш қаншалықты бүктесе де, біраздан соң бұрынғы қалпына қайта келеді, мұны серпімділік қасиеті дейді. Мысалы, осы талшықтардан жасалған маталарды бүктегенде, үтіктегенде бұрынғы қалпына қайта келеді. Ендеше, өсімдіктердің жасуша қабықшасының физикалық қасиетіне оның серпімділігі, жұмсақтығы, қаттылығы, майысқактығы және т. б. жатады. Жануарлар  жасу­ша жарғақшасының үш қабаттан тұратындығы анықталды. Ішкі және сыртқы қабаттары ақуыз молекулаларынан, ал ортаңғы қабаты екі қатар фосфолипид мол-н тұр. Жануарлар жасушаларьгаың сыртқы қабаты өте жұмсақ,  созылғыш келеді, осы қабатты гликокаликс деп атайды. Қызметі. Өсімдіктердің жасуша қабықшасымен салыстырғаңда жануарлар жасуша қабықшасының диаметрі өте жұқа — I мкм, сондықтан да тірек қызметін атқара алмайды. Жасушаның қабықшасы ұсақ ("А"— ангстрем өлшемімен өлшенетін) шұрықтардан (поралардан) тұрады. айналадағы ортаның арасында үздіксіз зат айналым әрекеті жүреді. Зат айналым әрекетін реттеуде гликокаликс қабатының атқаратын рөлі зор.		Өз-өзін бағалау Ауызша мақтау, мадақтау арқылы формативті бағалау	Табыс критерийі, плакат, маркер
Жаңа сабақты қолдану	8 минут	Оқулық бойынша дайындалған деңгейлік тапсырмаларды орындатамын.		Топтасып, берілген  деңгейлік тапсырмаларды орындайды. 1 топ:  2 топ:   3- топ:   4-топ:   5 топ:    6-топ.		Ауызша мақтау, мадақтау арқылы формативті бағалау Өз-өзін бағалау	Оқулық, оқушы дәптері, бағалау парақшасы
Қорытынды	7 минут	«Ақылдың 6 ойлау қалпағы» әдісі бойынша жаңа сабақты қорытындылаймын.		«Жасушалық теория — ХІХ ғасырдың ең үлкен жаңалығы» деген тақырыпта топтық жұмыс жасайды.		Ауызша мақтау, мадақтау арқылы формативті бағалау Өз-өзін бағалау	Табыс критерийі, бағалау парақшасы, 6 түсті  қалпақ.
Бағалау	3 минут	Табыс критерийлеріне назар аударта о тырып, өз-өздерін бағалатамын. «Сиқырлы алаңға» жабстырған стикерлерін нәьтжеге жеткен, жетпеген жаздыртып, оқытамын. Ауызша мақтау, мадақтау арқылы формативті бағалаймын.		Критерий арқылы өздерінің бағасын айтады. Табыс критерийлеріне назар аударады. «Сиқырлы алаңға»жабыстырған стикерлерін алып, сабақта қанда  мақсатқа жеткен, жетпегендерін жазып, оқиды. Мақтау, мадақтау сөздеді есту арқылы ынталанады.		Ауызша мақтау, мадақтау арқылы формативті бағалау Өз-өзін бағалау	Критериалды бағалау плакаты, табыс критерийлері, түрлі-түсті стикерлер
Рефлексия	3 минут	«Не білдім? Не білгім келеді?» кері байланыс стикерін тарату.Үй тапсырмасын беру.«Жасушалық теория — ХІХ ғасырдың ең үлкен жаңалығы» тақырыбында эссе жаздыру.		Тақырыпты қалай түсінгенін стикерге жазып, тақтаға жапсырады.			Рефлексия плакаты, Стикер

Сыныбы:  10    Пәні: Биология        Мерзімі:______________ 

Сабақ тақырыбы:	Жасушаның химиялық құрамы. Су және басқа бейорганикалық заттар, олардың жасушаның тіршілік әрекетіндегі ролі.
Сабақ мақсаты:	Жасушаның химиялық құрамы. Су және басқа бейорганикалық заттар, олардың жасушаның тіршілік әрекетіндегі ролі туралы түсінік қалыптастыру.
Табыс критерийлері:	Оқушылар Жасушаның химиялық құрамы. Су және басқа бейорганикалық заттар, олардың жасушаның тіршілік әрекетіндегі ролі туралы түсінік қалыптастырады.
Сабақ түрі:	Жаңа сабақ

Уақыт	Мұғалімнің іс-әрекеті		Оқушының іс-әрекеті	Керекті жабдықтар
Кіріспе 2 мин 2 мин 5 мин	Сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру. Топқа бөлу «Жасушаның химиялық құрамы. Су және басқа бейорганикалық заттар, олардың жасушаның тіршілік әрекетіндегі ролі» тақырыбына кластер жасату арқылы үй тапсырмасын бекіту.		Шеңбер болып тұрып,бір-бірлеріне жылы лебіздер айту арқылы сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қалыптастырады. Джиксо әдісі бойынша 1,2,3,4 санау арқылы  4 топқа бөлінеді. Өтілген тақырыпқа байланысты топтастырып, пікір алмасады.	Плакат, маркер, бағалау парақшасы
Жаңа сабақ 10 мин	Жаңа тақырыпқа Венн диаграммасын жасатамын.		Берілген тақырыпқа сәйкес салыстырады,ортақ айырмашылықтарын табады. Мөлшері аз болғанмен олар ағзада маңызды кызмет аткарады. Мырыш инсулин гормоны молекуласының кұрамына енеді. Кобальт – В12  витамині мол. орталык атом. Бром жүйке жасушаларынын қызмет аткаруы үшін кажет. Мыс кейбір фермент-тер мен тасымалдағыш жасушалар молекулаларының кұрамыйа енеді, сондай-ақ шаянтектестердің және ұлулардың тынысалу пиг-менттерінде болады.  . Мысалы, кобальттың топыракта (сондай-ак жай-ылым өсімдіктерінде) және жергілікті мал азығында тапшылығынан койлар мен мүйізді ірі мал қаназдықауруына ұшырайды. Н - Судың және барлык биологиялык косылыстардың күра-мына енеді С- барлык биологиялық косылыстардын күрамына енеді N азот- Нәруыздар мен нуклеин кыш-ң құрылымдык құрамдас бөлігі О - Судың және барлык биологиялық қосылыс-дын құрамына енеді Na - Хлормен бірге 0,9°/. концентрацияда қан плазмасының күра-мына Тірі жасушалар жарғақшаларының үйектігін камтамасыз ететін оң ион Cl-  Na ірге 0,9% концентрацияда кан плазмасыныц күрамына Негізгі теріс ион. НС1 карын солінің күрамында болады К- Тірі жасушалар жарғакшаларының үйектігін (полярлығы) камтамасыз ететін негізгі оң ион Са-тұз құр. тіс пен сүйек қатты затгарында, ұлудың және баска омырткасыздардын бакалшактарында болады. Кан ұйыған кезде таптырмайтын ион түріндегі зат Ғе- Гемоглобин қүрамында болады Mg -Хлорофилл қүрамына енеді S- Екі аминқышкыл құрамында болғандықтан, нәруыз құрамына кіреді Р- Түз түрінде - сүйекте, аниондар түрінде АТФ жене нукле­ин қышкылдарында - НРОа, НдРО^ кышкылдарының күра-мында болады (ДНК түкымкуалауға жауапты) Br- жүйке жасушаларынын кызмет атқаруы үшін қажет Zn - Аталық жыныс гормондарының құрамында болады I- Тироксин гормондарының таптырмайтын күрамдас бәлігі. Си-шаянтектестер жөне үлулар тынысалу пигменттері кұра-мында және біркатар ферменттер мен тасымалдаушы моле-кулалар күрамында болады F- тic кіреукесінің күрамына еніп, оны берік етеді В-Кейбір өсімдіктердін өсуі үшін аз молшерде (микродозада) кажет Егер кандай болса да бір жасушаға немесе ағзаға мөлшері 0,000001 г шамасында болса да элемент кажет болса, оның болмауынан калай бол-ганда да оныц опатка үшырайтынын есте үстаған жөн. Жасушалар мен ағзаларда суды коспай, тұтас алғанда бейорганикалық заттардың мелшері шамамен 1 % бола-ды. Құрамында 20-22% түз болатын сүйек үлпасының жасушалары ғана ерекшелік	Плакат, маркер, бағалау парақшасы
Жаңа сабақты қорытындылау 6 мин	«Ай» әдісі арқылы (жаңа ай, жарты ай, толық ай) жаңа  сабақты қорытындылау		Топтық жұмыс арқылы  тапсырмаларды орындайды  және жақсы түсінген оқушы топтастарының сұрақтарына жауап беріп, диалогтік оқыту іске асады. Толық ай – сабақты толық түсіндім; Жарты ай  - мен жартылай түсіндім; - Жаңа ай – менің түсінбегенім басымдау болды.	Бағалау парақшасы, айлар
Бағалау 5 мин	Ауызша мақтау, мадақтау арқылы формативті бағалау. Топтық бағалау жүргізу Кері байланыс орнату.Үйге тапсырма беру. Жаңа материал іздену.		Ынталанады. Топ басшылары бағалау критерийлеріне сүйене отырып, топ мүшелерін бағалайды. Не білдім? Не білдім? Не білгім келеді? Сұрақтарға жауабын стикерге жауап беріп, рефлексия плакатына іледі. Күнделікке жазып алады.	бағалау парақшасы Рефлексия плакаты, стикерлер Күнделік
Не сәтті өтті?
Не сәтсіз болды?
Нені дамыта алар едім?

БЕКІТЕМІН			ПӘНІ	Биология	КЛАСЫ	10	МЕРЗІМІ
ТАҚЫРЫП	Вирустар және фагтар. ЖИТС-тің (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы) вирусы. Оның құрылысы мен тіршілігінің ерекшеліктері.
МАҚСАТЫ	Тақырып бойынша білімдерін кеңейту мақсатында түрлі тапсырмалар орындату. Топтық жұмыс пен жұптық жұмыстарды тиімді пайдалану.
КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕ	Белсенділігі төмен оқушылардың ынтасы  артады. Тапсырмалар орындау  нәтижесінде білім, білік дағдылары қалыптасады
КЕЗЕҢДЕРІ	РЕСУРСТАР	САБАҚТАҒЫ ІС-ӘРЕКЕТ					ДИФФЕРЕНЦИАЦИЯ	БАҒАЛАУ
Ұйымдастыру кезеңі (2 минут)	Биология оқулығы	Сабақ амандасып, сынып оқушыларын түгелдеуден басталады. Сыныпты түгендеу жұмысы жүргізіледі.						Үш шапалақ
Қызығушылықты ояту (3 минут)	Биолог анықта малығы	Ассосациялық карта: балалар вирус дегенде көз алдарыңа не келеді, ойларыңызға не түседі?					Дарынды және  талантты балаларға кеңейтілген тапсырма беру	Мадақтау
Мағынаны тану (15 минут) (15 минут)	Биология оқулығы	виpvc кристалы 300-ден астам түрі белгигі болып отыр. Дмитрий Иосифович Ивановский (1864-1920) Орыс физиологі әрі микробиологі. Виру-сологияның негізін қалаушылардың бірі. 1892 жылы ең алғаш темекі теңбілі ауруының қоздырғышын тапты Темекі теңбілі вирусы темекі жапырақтарындағы хлоропластарды закымдайды.  жапырак тақтасы бүрісіп, шиыршықтанады. Сонымен қатар тостағанша, күлте жапырақшалары да өзгереді.Темекі теңбілі вирусымен зақымдалған жапырақ 9—11 күннен кейін сарғая бастайды  1). У.Стенлидің дәлелдеуі бойынша, темекі жапырағында вирус бөлшектері алты қырлы кристалл пішінді шоғыр түзеді.  2). Бактерияларды закымдап, ерітіп (лизис) жіберетін вирустарды бактериофагтар деп атайды. Бұларды алғаш рет 1915 жылы Ф. Туорт сипаттап жаз Мәтінмен жұмыс.					Дарынды және  талантты балаларға кеңейтілген тапсырма беру	Кері байланыс Өзін-өзі бағалау Критерий  арқылы  бағалау
Рефлексия (10 минут)		«ББҮ» кестесін толтыру.
Қорытындылау	Үйге тапсырма: Вирустың қоздыратын ауру түрлері. Олардың алдын-алу.