Əдістемелік құрал. Педагогикалық білім технологияларын оқу үрдісінде қолдану

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ БІЛІМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ОҚУ

ҮРДІСІНДЕ  ҚОЛДАНУ

Педагогикалық технологиялардың ғылыми - философиялық негізі

• Сциентизм -  адамзат қоғамының мәдениет  жүйесінде ғылым мен техника рөлін даралап бағалау.
• Табиғатқа тәнділік – адамның табиғи мүмкіндіктерін ескеруді уағыздаушы көзқарас, адам мен табиғаттың үйлесімділігін басшылыққа алу.
• Гуманизм /ізгілік/ - әлеуметтік құбылыстарды бағалау өлшемі, адамның жағайды, қоғам қағидасы – теңдік, әділеттік, адамгершілік.
• Теософия – діни бағыттағы мектептердің негізі. Ол ұлттық педагогикадан терең тамыр  алады, жастарды жақсылық пен жамандықтың ара жігін ашуға тәрбиелейді. Антропософия – адамның рухани құндылығын зерттеуші бағыт.
• Прагматизм – тұлғаның интеллектуалды және адамгершілік  сапалары, оның табиғи жаратылысы. Оның көрінуі тек даралық ерекшеліктеріне байланысты. Олар адамгершілік сапаларды қалыптастыру емес, табиғи берілген қабілетті дамытуды өзін-өзі реттеу жағдайының алғы шарты деп есептейді.
• Экзистенциялизм – адам өзін-өзі жасаушы дее ойы басшылыққа алу.

Ескерту: Ғалымдардың пікірінде және сөздіктерде технология  және педагогикалық технология сөздеріне берілген анықтамаларды қарау.

                               Әдістемелік талаптар

• Қандай технология болса да ол философиялық, педагогикалық, психологиялық  тұжырымдарға  негізделуі тиіс. Яғни, концептуалдық негізінің болуы.
• Логикалық байланыста болуы. Яғни, жүйелілігі.
• Диагностикалық болжау жасауға, жоспарлауға, нәтижені өңдеуге, өзгеріс енгізу мақсатындағы әдіс-тәсілдері кезектеп пайдалануға мүмкіндіктің болуы. Яғни, басқаруға ыңғайлылығы.
• Білім беру стандартын қанағаттандыруы. Яғни, тиімділігі.
• Басқа ұжымда дәл осы күйінде қолдануға, пайдалана алуға мүмкіндіктің. Яғни, қайталауға жарамдылығы.

Педагогикалык технологиялардың ғылыми – философиялық негізін түсініп, оларға қойылатан әдістемелік талаптарды меңгеру бүгінгі күннің талабы. Осы салада еңбек еткен ғалымдар мен әдіскерлердің пікірінше оқушы әрекетін жандандыру және жетілдіру негізіндегі оқыту

      Жоғарыда көрсеткендей, оқу үрдісінде қолданылытын технологиялардың біреуі, яғни оқушы әрекетін жандандыру мақсатында пайдаланылатын жобалап оқыту технологиясына тоқталайық.

   Жобалап оқыту технологиясы негізіне Дьюи, Торндайка, Лай сынды амекарикандық ғалымдардың идеяларын алынған.

    Жоба мақсаты:

1.      «Жетісу суреттері» өлеңінің  тақырыбын  анықтау.

2.      Табиғатты  қорғау мүмкіндіктерін іздеу.

3.      Көтерілген проблемаларға ел назарын аудару.

4.      Проблеманы  шешу жолдарын іздеу.

         Жобаны міндетті:

1.      Оқушылардың  қажетті ақпараттардың өз бетінше іздеуді үйрену.

2.      Жетісудың бүгінгі күндегі экологиялық проблемаларын талдау жасау.

3.      Оқушыларды өз тақырыбы бойынша баяндауға үйрету.

4.      Тапсырылған жұмысқа деген жауапкершілігін қалыптастыру.

   Жобалап оқыту технологиясы бойынша Ілияс Жансүгіров «Жетісу суреттері» өленңін оқытудағы ерекшеліктер немесе «қазақ поэзиясындағы ұлы жаңалық» атты сабақтың көрінісі.

    Сабақта қолданылатын педагогикалық технология: жоболу технологиясы.

     Зерттелетін тақырыпқа жақын оқу пәндері: биология, география, экология.

     Сабақтың түрі: Интеграциялық сабақ. (әдебиет, география, биология пәндерін интеграциялау). (Интеграция. Латын. Integratio-  қалыптастыру,  толықтыру. Белгілі бір мөлшерде  бөлшектерді  біріктіру деген мағынаны білдіреді).(1-2 сабақ)

«Жетісу суреттері» өлеңін оқығаннан кейін М. Әуезовтің: « Мен Ілиястың шын ақындығына ден қойдым» деуі тегін емес.

                                         Ешкідей үркіп щыққан Шөладыр тұр,

                                         Қасқырдан бір тықырды көретіндей .

                                         Телміріп Текес аса ай туады,

                                         Тайыншның тарғыл ала зересіндей.

                                          Жайлаудың ортасында Тұзкөл жатыр

                                          Жарқырап төбел таздың төбесіндей, деп суреттейді.

Осыладың бәрінен сөзбе салынған суретпен қатар жанды кейіп те аңғарылып қалады. Ақынның пейзаждық лирикасына жататын аса көркем шығармасы « қазақ поэзиясындағы ұлы жаңалық» болған «жетісу суреттері» өлеңін оқытудың өзіндік ерекшелігіні тоқталғанды жөн көрдік.

        Өлеңнің « Жер түгі» деген бөлімін география пәні мұғалімімен бірге талдап көрейік. Жетісу жерін картадан көрсету, жетісудың картадағы орны. « Жетісу (жоңғар) алатауы жотасы Тянь-Щань тауының алдыңғы тізбектерінен Іле ойысы аоқылы бөлінген. Шығыс және оңтүстік- батыстан жетісу Алатауының оңтүстік тізбегіне ҚХР аумағында орналасқан Борохоро жотасы сілемдері кіреді. Жетісу Алатауы баурайында Жетісу ойысын Жетісу қақпасымен қосатын Алакөл ойысы орналасқан. Жетісу қақпасы солтүстікке Алакөл қазаншұңқырымен, ал оңтүстік – шығыс Ебінұр ( Қытай аумағында) көлімен шектеседі». (Оқушының қысқаша анықтамалығы. 5-11.  Алматыкітап. 2006ж. 408 бет).

      Ақын өсімдік атауларын жалаң айтып шықпайды. Өсімдік атауларымен әдемі тіркестер құрып, образдар жасайды. Табиғат аясында өзіндік ерекшеліктерімен, әдемілігімен, «еркелігімен» дала суретін құрайды. Осы суреттерді көз алдыңа елестетсең тұтас дала пейзажы шығады.

 3-4 сабақ. Тапсырмаларды іске асыру үшін 1 ай уақыт белгіленеді. ( Мұғалім оқушылардың мүмкіншілігіне қарайды).    

 Жобалау технологиясы бойынша берілетін қарапайым теориялық тапсырмалар    

Оқушылар келесі бағыттарда жұмыс істейтін ІІ топқа бөлінеді. Оларға кеңесшілер тағайындалады. География, биология, химия, пәндері мұғалімдері немесе мүмкіндігіше ғаламдарды тартуға болады. Пайдаланылатын әдебиеттерді ұсыну.

-          Бірінші бағытта: Өсімдіктанушылар, жануартанушылар, экологтар

-          Екінші бағытта: Әдебиетшілер.

І бағыт.

Өсімдіктнушылар: Бейнематериалдар дайындайды. 1. Жетісу жеріндегі өсімдіктер түрін зерттеу. Олардың бүгінгі күндегі жағдайы. «Жер түгі» деген бөлімнің толық нұсқасында шөптер мен ағаш түрлерінің 81 түрі айтылады. Ағаштар мен бұталар: қарағай, тал, долана, ұшқат, шетен, ырғай, арша, ақ сасық, қызыл қайың, барша, шынар, шырғанақ, сөңке, терек, сөгет, емен, үйеңкі, шырғай, тораңғы, сары ағаш, қойқарақат, жиде, тобылғы, бауырқұрт, қараған, бозқараған, шеңгел, шілік. Барлығы: 31.

Шөп түрлері:еңлік, түйеқұйрық, сарыкүйік, тауқонақ, шайшөп, маңқа, құлынембес, сүттіген, мейіз, киізкиік, ақшалғын, көкмарал, бетеге, раң, жапырақтеңге, бұйра, балдырған, у қорғасын, бәрпі, атқұлақ, жүлкеуір, шырыш, шытыр, мыңтамыр, жуа, рауғаш, жаужапырақ, сыбызғы, жалбыз, құлмақ, қарақияқ, шоңайна, меңдуана,сора, шақпақ, шырмауық, кендір, қылша, жыланқияқ, қанжыға, қоға, сасық, аққой, таусарымсақ, қымздық, қалақай, атқұлақ айылқияқ, саржағыл, құстаңдай. Барлығы:50.

      Жануартанушылар. Бұл топ та бейнематериалдар дайындайды.

1.Жетісу жеріндегі аң-құстар түрлері туралы зерттеу жүргізу. Олардың бүгінгі күндегі жағдайы.

        «Жетісу жәндігі» бөлімінде айтылатын аңдар мен жәндіктер: арқар, тышқан, сілеусін, ібіліс, аю, бұғы, бұлан, қасқыр, сусар, бұлғын, жанат, таутеке, құлжа, ителгі, қырғи, құр, тұрымтай, бидайық, бүркіт, үкі, шымшық, шамшақай, маубас бұқа, шөже, тоқылдақ, көбелек. Барлығы:28

·           Экологтар. Экологиялық зерттеу. Жетісу өңірінің суы, топырағы туралы қарапайым зерттеу жасау. Жердің бүгінгі күндегі жағдайы. Жетісу өңірінің және оған жақын аймақтың ластану дәрежесін  анықтау. Рефераттар дайындау. Баспасөз арқылы елді Жетісу жерінің қазіргі жағдайымен таныстыру.  Әдебиетшілер арқылы елді телеарналарға шығу.

  II  бағыт.  Әдебиетшілер.

·   Теориялық білім бойынша.

Тіркестердің мағынасын ашу. Рефераттар дайындау.

«Асқардың аспан сүйген сілекейін», «бөленген бұлтқа мәңгі меңіреу құз», «кеудең асқар, аяғың көл», «қоның құм, мықыныңда бар сексеуіл», «елік сонысында соны қиып». Және де «Шымырлап Іле қайнап құмды безген», « Асқарда шың мекендеп, жайлаған аң», « Па, шіркін! Болады екен, тауда сұлу, Мұз көйлек, көк мұнармен белін буу» деген су суреті мен тау суреттері туралы жұмыстану.

Поэзиялық ой толғау

         «Жуалар шайқаңдаған ол бір кербез,

         Шалма орап мұсылманның абызындай», деген өлең жолдарындағы кербез жуаларға; « сепсе қурай сырға қадап» деген тіркестегі қурайдың «сәнденіп» тұруына.

          «Тауға біткен жалбызым, Маңдайға біткен жалғызым» деген мақалдың мәнін тақырыппен байланыстыру. Жалбыз өсімдігінің қасиеті неде?

         Әзілді әйел, ажын-абысындай, кербез, саржағал сәлемдеседі, сүйеді сүйкегенді, шымшып бұрайды деген кейіптеулердің, мұсылманның абызындай, көкпар тартқан шыбысындай, «кіндігі қырғыз өрме қамшысындай деген теңеулердің қажеттілігі неде?

« Ағалармен үндестік» атты шығармалар байқауына тақырыптар ұсыну. Берілетін тақырыптар: «Ілияспен тілдескен кербез, Жетісуым!», «Ақын монологы», «Ақынның бүгінгі ұрпағына айтар сыны», « Ұрпағының ақынға айтар сыры».

Жұмыстың аяқталу түрі.

      Жоба бойынша атқарылған жұмыстарды берілген мерзімде аяқтау. Жасалынған жобаларды, рефераттарды, ойтолғауларды, шығармаларды кеңесшілермен, ғалымдармен, журналистермен, ата-аналармен  бірге талдау, қорғау. Телеарналарда пікір айту, мектепте оқушылар арасында конференция, дөңгелек үстелдер ұйымдастыру, оқушылардың туған жеріне деген сүйіспеншілігі, еліне деген қайырымдылығы, жанашырлығы туралы баспасөзде жариялау. Жетісу жерінің бүгінгі жай-күйі туралы құлақтандыру, ел арасында пікір тудыру. Оқушылардың өз бетімен арқарған жұмыстарының нәтижесін көру.

Тұжырымдай келе, бұл жоба тек мектеп оқушыларына ғана емес, Жетісу жерін мекен ететін жұртшылыққа да маңызды болып табылады. Жоба биология, география, экология сынды ғылым салаларын қамтиды. Қазақстан  көлемінде бұл проблемаға баса көңіл аудару қажет екендігін таза пәк көңілдерімен жеткізеді. Бұл жобаның мезгілінде жасалуы жетісулықтар үшін өте маңызды.  Жоба оқушыларға бүгінгі күндің өзекті мәселесіне айналған экологиялық апаттың алдын алуға, проблеманы шешуге өздерінше талдау жасауға мүмкіндік берді.

     Жұмыс барысында оқушылар проблеманы ашады және зерттейді, өз пікірлерін айтады, қорғайды.

     Нәтиже:

1.      Жетісу аймағының өсімдіктер мен жануарлар дүниесі туралы бейнематериалдар.

2.      Жетісу аймағының жер жағдайы туралы материалдар жинағы.

3.      Жетісу өңірінің суы, топырағы туралы қарапайым зерттеу материадары.

4.      Жетісу өңірінің және оған жақын аймақтың ластану дәрежесі  туралы зерттеу материалдары.

    Жоғарыда айтылған проблемалық оқыту мен жобалау технологиясын қолдануға берілген жұмыс түрлері философиялық, педагогикалық, психологиялық тұжырымдарға негізделген, диагностикалық  болжау жасауға, жоспарлауға, нәтижені өңдеуге, өзгеріс енгізуге мүмкіндік тудыратын, білім беру  стандартын қанағаттандыратын, басқа ұжымдарда осы күйінде пайдалануға мүмкін, әдістемелік талапқа сай жұмыс үлгісі.  Шығармашылықпен жұмыс істейтін ұстаздар үшін бір пайдасы тиеді деген ойдамыз.