«Қиянатты жылдардың жаңғырығы» тарихи-танымдық еске алу кеші

Тақырыбы: «Қиянатты жылдардың жаңғырығы» тарихи-танымдық еске алу кеші

1-жүргізуші:

Қараңғы қазақ көгіне,

Өрмелеп шығып күн болам.

Қараңғылықтың көгінде,

Күн болмағанда кім болам? – деп Сұлтанмахмұт Торайғыровтың осы өлеңінен кейін ойланбайтын қазақ жоқ шығар сірә. Алайда дәл осылай қара түнекте жатқан қазақты ояту мақсатында еңбек еткен алаш зиялылары қуғын-сүргіннң құрбанына айналды.

2-жүргізуші:

Армысыздар, бүгінгі «Қиянатты жылдардың жаңғырығы!» атты тарихи-танымдық еске алу кеші 31-мамыр қуғын-сүргін құрбандарына еске алу күніне арналмақ.

Кешімізді бастамас бұрын «Бір минут үнсіздікпен құрбандарды еске аламыз».

1-жүргізуші:

Биыл ашаршылық жылдарына 84жыл, саяси қуғын-сүргінге 79жыл толып

отыр. Халқымыздың соңғы алтығасырға жуық тарихында, тағдырында қилы-қилы жайларды бастан кешкені белгілі. Соның ішінде Кеңестік дәуірдің өзіндік орны бар. Социалистік құрылыстың 74 жылы ішінде Қазақстан жұлдызды сәтті де, көкіректі өртер қасіретті де бастан өткерді. Әміршіл жүйе, тоталитаризмнің қазақ халқы кешірмейтін, ұмытуға болмайтын екі қылмысы бар.Оның бірі –1931-1932 жылдардағы ашаршылық, екіншісі –1937-1938 жылдардағы саяси қуғын-сүргін.

2-жүргізуші:

Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін 1993 жылдың 14 сәуірінде «Жаппай саяси қудалаудың құрбандарын ақтау» туралы Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.31 мамыр –Елбасының Жарлығымен «Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні» болып белгіленді.

І бөлім «Қанмен жазылған хат» қойылымы.

«Қанмен жазылған хат» қойылымы.

Комиссар: ( есікті түртіп) Аш, ашыңдар! (айқайлап) Ішкі істер халық комиссарлары атынан бұйырамын. Аш, аш, аш!!! (қатты үдете түртіп).

Есікті ашады, комиссар жендеттерімен үйге ілесе кіреді.

Әйелі: - бұл, не нәрсе?

Күйеуі: - баларға ие бол, уайымдама мен қайтып келем. Түсіндің ба? Жылама, ұқтың ба?

Әйелі: - жарайды, мен.... мен... (сасқалақтап)

Күйеуі қызын сүйіп (қызы ұйықтап жатыр)

Әйелі жылап заттарын жинастырып жатыр.

Күйеуі қызын қимай «жаным» деп қолынан сүйді.

Комиссар: - тез, тез бол.

Күйеуі: - заттарды тез жина, тез бол. Мен осында қайтып келем, сәулем. Жылама, сәулем, жылама.

Әйелі: (абыдарп) - сен.. , сен.., не... не... (жендеттер өңмеңінен итеріп құлатып жібереді)

Әйелі жылап қалады. Күйеуін комиссар алдына салып, алып кетеді.

Автор сөзі: - жолдасым 3 ай НКВД қамауында болды. Кездсем бе деген үмітпен күніне іздеп барамын. Ақыры кездесудің сәті түспеді. Күздің қоңыр күнінде 4 қазанда «ату жазасына» кесу туралы шешім шықты.

2 - Көрініс. Үйдің сырты. Комиссар қолын байлап, тапаншасымен желкелеп, алдына салып алып келеді. Бұйрықты оқиды.

Комиссар: - совет үкіметіне қарсылық әрекеті үшін «халық жауы» ретінде атылсын. Бұйрық оқылған күні орындалсын. («халық жауы» атылды).

 Жендет атады. Халық жауы құлады.

Автор сөзі: - жауыз комиссар жанары жасқа толған әйелін де аямай, жұлқылатып алып кетті. Сол кезде «халық жауының» әйелдерін Алжир лагеріне қамауға жіберген.

3-көрініс. Вагон іші. Лагерге кетіп бара жатқан әйелдер.

Видео – вагон дыбысы. Алжир лагеріне кетіп бара жатырған әйелдер.

Жендеттер кір, кір бол деп әйелдерді вагонға итеріп кіргізіп есікті жауып тастады. Әйелдер жылап есікке жармасып жатыр. (видео көрсетіліп тұрады.)

Видео (лагерлерге кәдімгі мал тиейтін вагондармен сталиндік немесе столыпин вагодары деп аталатын вагондарға тиеп, лагерлерге алып келген. КСРО-ның түпкір түпкірінен Қазақстан жеріне келе жатқан әйелдер өздарінің қайда келе жатқандарын білмеген.)

4- Көрініс. Вагон ішіндегі әйелдер.

Әйелдер (жыламсырап) - біздер қайда барамыз?

2 әйел – Қазақстанға, Ақмола бара жатырмыз.

3 әйел – біздің қайда кеткенімізді ешкімде білмейді ғой. Енді баларыммен кездесе аламын ба? Құлыншағым ....

2 әйел – біреу болмаса, біреу көрер қағазға жазып қалдырайық

1 әйел саусағын кесіп, қанмен кішкене параққа «Ақмола» лагерь деп жазды.

Парақшаны вагон тесігінен тастап жіберді.

5-Көрініс. Тергеу.

Автор сөзі: - тергеушілер жиі ауысып, бір адамды 5-6 сағат тергейді. Сондағы қоятыны 3-4 қана сұрақ. - Үйге кім келді? Кімдер болды? –Күйеуіңнің қандай антисоветтік іс-әрекетін байқадың?

Комиссар:  - Үйге кім келді? Кімдер болды?

Әйел ызаланып жауап қатпады.

Комиссар: - сенің үйіңе Тұрар Рысқұлов, Сәкен Сейфуллин, Ораз Жандосов, Санжар Асфендияров, Беймбет Майлин болды. Олар не айтты?

Әйел: - мен оларға тек шәй бердім. Олардың қандай әңгіме айтқанын білмеймін.

Комиссар: - не үшін отырсың? Айт – деп айқайлап, бетіне су шашып өршілендірді.

-          Әйелді алып кет- деп бұйырды.

2 жендет әйелді алып кетеді. 

Автор сөзі:(лагердегі әйелдер өмірі туралы видео) - әйелдер лагерь жанындағы Жалаңашкөл көлінде қамыс шапты. Оларға тамақ берілмеді. Лагерге жақын жердегі ауыл адамдары әйелдерге жанашырлықпен танытып, тамақтар тығып кетіп, көмектесіп отырған. Әлсіздігіне қарамастан лагерде 62 ұлттың өкілдері тағдар тәлкегіне мойымады.

Қойылым соңы.

1-жүргізуші:- Алжир лагерінде қазақтың маңдай алды азаматтардың әйелдері азап шекті. Атап айтқанда, Т. Рысқұловтың әйелі Әзиза, енесі Әниса, Сәкен Сейфуллиннің әйелі Гүлбаһрам, Беймбет Майлиннің әйелі Гүлжамал, Темірбек Жүргеновтің әйелі  Дәмеш, одан да басқа 62 ұлттың бетке ұстар азаматтарының жарлары осы жерде тұтқында болды, 20 мың әйел қайтыс болған.

2-жүргізуші:-Тарих түңілігіне үңілсек, қазақтың басында зұламат зобалаң күндер аз болған жоқ. 1929 жылдан басталған қара күннің қара жалыны ұлт пен ұлыстың, кеңес пен кеңістікті шарпыды. Елінің еркіндігін ұлттың азаттығын аңсаған алаш арыстары кеңес Одағының қаһарына ілеседі.

1-жүргізуші:- отандық тарихтағы ең қатал және жаппай кісі өлтіру компаниясы нәтижесінде қазақ интеллегенциясының бетке ұстарлары: А.Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, О. Жандосов, С. Сейфуллин, І. Жансүгіров, Б. Майлин, М. Тынышбаев, М. Жұмабаев. С. Асфендияров... құртылған.

 ІІ бөлім «Сөнген шоқ, асыл арман ...

               Алаштың арыстары – мәңгілік есте қалған»

М.Шоқай –

Мұхамеджан Тынышбаев –

Т.Рысқұлов –

Әлихан Нұрмұхаммедұлы БӨКЕЙХАН –

1-жүргізуші – ресми деректеге сүйенсек 1921-1954 жылдар арасында Қазақтанда 118 000 адам репрессияға ұшырап, оның 25 мыңнан астамы атылған. Дегенмен, бұл мәлімет әлі де болса нақтылауды қажет етеді. Себебі қазақстың қасқыр мінез ұлдарын қынадай қыру саясаты 1917 жылдан басталған дейді тарихшылар. Яғни,«қызыл террор»кезең-кезеңмен жүрді. Бірінші болып, дін қайраткерлері одан кейін алаш көсемдері жойылса, содан кейін Сәкен, Ілияс секілді әдебиет арыстары атылды.

2-жүргізуші–саяси қуғын-сүргін нәубеті қазақ қоғамына Кеңес Үкіметімен қосақтасып келеді, ал 1937-38 жылдары соның шырқау шегі болатын. 1937-1938 жылдары зұламатқа «үлкен террор» деген баға берілді бүгінде. Өйткені сол жылдар қазақ халқын үлкен әлеуметтік шығынға ұшыратты. Бүтін бір ұлт бас көтерер барлық азаматтарынан айырылды. Ал, бассыз қалған халықты айтқанына көндіріп, айдауға жүргізу қашанда оңай. Ал, ноқтаға басы симағандарды ит жеккенге айдады.

ІІІ бөлім «Сананы сыммен торлаған кезеңдер» - С. Бәйшев атындағы ғылыми-әмбебап кітапхана –

1-жүргізуші:-Тұлғалар. Алаш арыстары. Мұндай жандар туралы Елбасы Н.Назарбаев: "Ұлы тұлғаларын білмейінше, бірде-бір дәуірді дұрыстап тану мүмкін емес. Адам тарихының айнасынан біз тарих көшінің жүрісін ғана аңдап қоймаймыз, оның рухын, тынысын сезінеміз. Сондықтан халқы мен елінің алдындағы өздерінің перзенттік парызын айқын да анық түсінген, қандай да қиын-қыстау жағдайда оны адал орындаудан жалтармаған адамдар қай дәуірде өмір сүрсе де, дәйім жұртының азаматы болып қала бермек. Тарихтың қай кезеңінде болсын, олар өз ұлтының бетке ұстар мақтанышы болып келген”, дейді.

2- жүргізуші: - Өткеннің өнегесі – болашақтың болмысы. Тарих ақтаңдақтарын ашатын уақыт жетседе тарихшылар саяси қуғын-сүргінді зерттеудің әлі басында жүрміз дейді. Ғалымдарға тұсау болып тұрған бір нәрсе НКВД мұрағаттарының толық ашылмауы. Бұл мәселе келешектің құзырында. Тарих таразы бәрін өз орнына қояды.  

                ІҮ бөлім - «Өткеннің өнегесі – болашақтың болмысы»

Аңсатбек:

Абдикалыкова Агерке «Адамзат» - ән

Сахова Динара  «Тәуелсіздік»

1 – жүргізуші: - Кезінде Әлихан алаштың баласы бұл жолы болмаса жақын арада өз тізгіні өзінде бөлек мемлекет болады деген екен. Ұлт көсемінің бұл араманының орындалғанын өзі көрмеседе, бүгінде ұрпағы көрді. Сондықтан кейінгі ұрпаққа үлгі тастап кеткен алаш арыстарының алдында барша қазақ қарыздар.

2-жүргізуші:  Тәуелсіздік жолындағы ұлы ерлік жасаған ерлердің рухына қазақ халқы мәңгілік бас иеді. «Қиянатты жылдардың жаңғырығы!» атты тарихи-танымдық еске алу кешіміз аяқталды. Сау саламатта болыңыздар!