Классный час "Ак ог"(Белая юрта)

• 1 слайд

  Ак-көк өөм
  (Оюн-кичээл)
  
  
  

• 2 слайд

  Ак-көк өөм
  
  
  :
  Сорулгазы:
  
  1.Өскен, төрээн өөвүстү өөреникчилерге
  билиндирери
  2.Тыва өгге сонуургалын, чоргааралын улгаттырар
  
  
  
  Дерилгези:
  1. Өг
  2.Өгнүң херекселдери
  

• 3 слайд

  Өгбелерниң хайырлааны
  тыва өгнүң эжиин ажып, эргин артап, мөгейбишаан, кирээлиңер.
  (Э. Мижит «Өг»)
  

• 4 слайд

  Өг – чурттаар оран-сава
  Өг деп сөс кижи бүрүзүнге билдингир
  Өг – кижилер чурттаар чер.
  Ол чүгле тываларда эвес, моол, хакас, алтай, казах дээш өске-даа чоннарда бар.
  Олар колдуунда дөмей,
  ындыг-ла кончуг ылгал чок.
  

• 5 слайд

  Малчыннар өглери
  Өгнү белени-биле бузуп, чыып, тип алыр. Ынчангаш көжеринге кончуг эптиг. Тывалар колдуунда кидистен кылган өглерге чурттап чораан. Амгы үеде өглерде малчыннар, араттар чайгы үеде чурттап турар.
  Тыва чон алыс угундан мал-маган азыраар болгаш үениң дөрт эргилдезиниң аайы-биле бир черден өске черже көжүп чораан. Чазын доктаар черни Чазаг, кыжын доктаар черни Кыштаг, күзүн доктаар черни Күзег, чайын доктаар черни Чайлаг дээр.
  

• 6 слайд

  Өг ужурлары
  Өг – тываларның бурунгу культуразының бир кезээ. Ол бодунуң ниити хевириниң, иштики-даштыкы тургузуунуң, ужурларының талазы-биле тускай сагыыр дүрүмнерлиг
  

• 7 слайд

  Чижээлээрге:
  1. Өгнүң орну ыяап-ла төгерик болур, Чүге дизе чер-биле дөмейлештиргени ол;
  2. Өгнүң ишти тыва календарга дүүшкек. Дөр бажындан эгелээш, хүн аайы-биле Күске, Инек, Пар, Тоолай, Улу, Чылан, Аът, Хой, Мечи, Дагаа, Ыт, Хаван деп кезектерге чарлыр;
  
  

• 8 слайд

  3. Өг эр-кыс деп ийи талалыг. Эр улус өгнүң солагай, а кыс улус оң талазынга олурар;
  
  4. Өгнүң хүндүткелдиг чери – дөр бажы. Ынаар кайы хамаанчок кижи олурбас. Дөр чарыынга өгнүң ээлери, хүндүлүг аалчылар олурар;
  
  5. Чайгы үеде өг иштинге олура-ла, хүн дуртун азы үени илередип ап болур. Ону өгнүң эт-севинге дегген хүннүң херелдеринден билип алыр.
  
  
  

• 9 слайд

  Айтырыглар:
  Өгнүң хевири чүү чүвеге дөмей болурул?
  Өг ишти кандыг-кандыг аттарлыгыл?
  Өг иштинден хүн дуртун канчаар билип алырыл?
  Өгнүң эң хүндүткелдиг черин чүү деп адаарыл?
  Эр кижи өгнүң кайы талазынче эртерил?
  Тыва өгнү чүнүң-биле шыварыл?
  Өглерде, тывалардан өске, кандыг чоннар чурттап турарыл?
  

• 10 слайд

  Өгнүң эт-севи
  

• 11 слайд

• 12 слайд

  Тыва өгнүң иштинге эт-сеп, херекселдер салыры мырыңай тускай чурумнуг. Ол чурумну 12 чылдыг тыва календарь-биле дүүштүрүп каан. Ону тодаргайлаарга, мындыг:
  Дөр черинге ыяап-ла аптара салыр. Ооң кырынга бурган дүрзүлери , чула, артыш болгаш чем дээжизи салыр. Аптара иштинге өг-бүлениң эң үнелиг чүүлдерин шыгжаар. Ынчангаш Куске ында олурар, чүге дизе ол ажылгыр, чүве үүжелээринге, шыгжаарынга ынак.
  

• 13 слайд

  2. Аптара бетинге орун салыр. А оларның аразынга бичии үзүк чер аттырып алыр, аңаа аъш-чем, хойтпак доскаары салыр.
  Ол душта Инек турар.
  Чүге дизе ол кижилерге бодунуң сүдүн,
  эъдин, кежин берип чоруур.
  
  

• 14 слайд

  3. Орун бажының дужунда Пар саадап чыдар, ынчангаш ол черге эр улустар олурар. Оруннуң адаанда Койгун күжүр чыдар, ооң дужунда өгнүң кыс ээзи олурар.
  

• 15 слайд

  4. Үлгүүр. Ол дээрге аяк-сава, аъш-чем сугар херексел-дир. Ооң чанында үзүк черге хууң-сава, оттулар ыяш салыр. Ында Улу бар.
  5. Үлгүүрнүң дужунда Чылан чалараан. Ол мерген угаанныг амытан болур.
  
  

• 16 слайд

  6. Эжиктиң аксында Аът турар. Эжик ханазынга эът-чем азар, ол душка чорумал кижилер олурар. Ол кавыда Хой чыдар. Кыжын аңаа хураган, бызаа челелээр
  

• 17 слайд

  7. Чүък (чыышкын). Чүък адаанда адыр ыяшка аргамчы, кижен, дужак, чүген, чулар, эзер азар. Шак ол душта Мечи бар.
  8. Чүъктүң баарында Дагаа, а бажында Ыт турар.
  

• 18 слайд

  9. Ширээ – аъш-чем делгээр чавыс столчугаш. Ол душта Хаван бар.
  
  
  
  
  
  Өгнүң дап дал ортузунда ожук турар. Өгге үш кол ширтек чадар: дөр ширтээ, аай ширтек, дедир ширтек.
  
  

• 19 слайд

  Айтырыглар:
  Өгге кандыг херекселдер турарыл?
  Үлгүүр, чыышкын, ширээ, ширтек деп чүл?
  Дөр бажында чүү деп амытан турарыл?
  Инек чүге аптара биле орун аразында турарыл?
  

• 20 слайд

  Өг херекселдериниң ужурлары
  Өгнүң херекселдеринге хамаарышкан хөй-ле сагыыр ужурлар бар:
  

• 21 слайд

  - эжикти хак кылдыр хаап болбас,
  каржы кижи апаар;
  - Эргин кырынга олурбас, бажың чок кижи болур;
  - сава-саңга аксы доңгайтыр кагбас,
  ядыы кижи апаар;
  - паш дүвү халыратпас, сүвүрбес,
  аштап чоруу кижи апаар;
  - бижектиң бизин кижиже көрүндүр сунмас, өжээнзирек кижи апаар дээш оон-даа ыңай.
  
  

• 22 слайд

  Айтырыглар:
  Эжикти чүге хаккыладыр хаап болбазыл?
  Эргин кырынга чүге олуруп болбас чүвел?
  Саваны чүге доңгайтыр каап болбазыл?
  Паш дүвүн чүге сүвүрбес чүвел?
  Бижекти кижиже канчаар сунарыл?
  
  

• 23 слайд

• 24 слайд

• 25 слайд

  Өгнүң бүгү дерии-биле эт-херекселин кылып салыпканда көөрге онзагай-ла.
  Өг- езулуг-ла бистиң өгбелеривистиң биске арттырып кааны, бурунгу культураның тураскаалы болур.
  
  

• 26 слайд

  Ажыглаан литература:
  
  Сундуй, Г. Д. Улусчу ужурлар: 1-2 класстарга шенелделиг өөредилге-номчулга ному / Г. Д. Сундуй.- Кызыл: ТНҮЧ, 2003.-151 ар.