|
Этаптар
|
Ньымалар,
керуннэр
|
Учуутал
үлэтэ
|
Үөрэнээччи үлэтэ
|
Хонтуруол керунэ
|
|
Тугу
Онороллоро, уерэнэллээрэ
|
|
|
1.
Тэрээĥин чааьа.
|
тылынан
|
О5олор
бол5омтолорун тумуу. Турукка киллэрии.
Утуе
кунунэн, о5олоор! (Слайд 1)
Бугун
эhиэхэ
дьикти ураты кун, элбэх ыалдьыт то5уоруhа мустубут, кинилэри кытта ессе
биирдэ дорооболоhобут.
Билигин
бэйэ бэйэбитин керустубут уонна сылаас истин мичээр бэлэхтэhэбит ,
бириэмэбитин ситиhиилээхтик,
туhалаахтык
атаарыа5ын .
|
О5олор учууталы кытта дорооболоhоллор.
|
|
|
2.
Актуализация
Тема5а
Киирии
Сайд
2.
|
тылынан
|
Бу
слайданы бол5омтолоохтук керебут уонна ыйытыыларга эппиэттибит.
4
хартыынаттан биир тыл таhааран этэбит.
Ханнык
тыл саспытый?
Биhиги
бугун тулалыыр эйгэ уруогар туох туhунан кэпсэтэбит?
|
о5олор
эппиэттэрэ
О5олор
эппиэттэрэ.
|
|
|
Проблема
туруоруу.
Тема5а
киирии
|
Тылынан,
белегунэн
|
Арай
биирдэ ойуурга чыычаахтар уонна кыыллар олорбуттар . Кинилэр олус иллээхтик.
ыраастык олорбуттар. СЛАЙД 3
Бу
ойуурга Киhи аймах
тиийэн кэлбит уонна ойуур таhыгар араас заводтары, фабрикалары,
суоллары тутан барбыт. Миэстэтэ тиийбэтэх онон ойуур маhын
кэрдибит, костер умаппыт, бех-сыыс бырахпыт, заводтар , фабрикалар салгыны
киртиппиттэр. СЛАЙД -4,5, 6
Ойуур
олус хомойбут, эстэн, кэхтэн барбыт.
Кетердер,
кыыллар атын сиргэ курэммиттэр, тэскилээбиттэр.
Ойуур
биhигиттэн
маннык диэн кердеhер:
"Урукку
кэрэ кестуум, кыылларым, кетердерум теннен кэлэллэригэр баhаалыста
кемелеhун"
О5олор,
кемелеhебут
дуо, ойуурга?
Ойуур
маннык буолбутугар ким буруйдаах дии санаатыгыт?
Айыл5а
уонна киьи сибээhин
уерэтэр наука аатын ким билэр?
Экология – грек тылыттан уескээбит:
"Экос"-дьиэ, "логос"- наука. Ол иhин экология дьиэ туhунан уерэтэр наука
диэххэ эмиэ сеп. Киhи аймах
буттуун дьиэбит -олорор планетебыт Сир буолар.
Билинни кэмнэ биhиги айыл5абыт дьиэтигэр куттал суоhуур, ону харыстыыр туhуттан хас биирдии киhи эколог буолуон наада
эбит.
РФ президена В.В.Путин 2017 сылы экология
сылынан биллэрбитэ.
Бугун
уруокка Киhи аймах
онорбут ал5аhын
кеннерер, кемелеhер
улэлэри араас сорудахтарынан толоруохпут.
·
Ол
толорорбутугар биhиги
белеххе арахсан улэлиэхпит.
1-
Сулусчаан,
2-Кунчээн,
3-Кустукчаан
|
-
о5олор кэпсээни бол5омтолоохтук истэллэр
О5олор
санааларын этэллэр.
Экология.
(о5олор эппиэттэрэ)
СЛАЙ
7
СЛАЙД
8
|
|
|
Практическай
улэ.
1
сорудах.
|
|
1
№ конверы ылабыт. карточка5а баар соруда5ы аа5абыт. Тох сорудах сылдьарый?
(таабырыннары таайан, бастакы соруда5ы толоробут)
Таабырыннар
туох туhунан
эбиттэрий?
·
1
№ Карточканы аа5абыт уонна таабырыны таайтарабыт.
·
2
№ Карточканы аа5абыт уонна таабырыны таайтарабыт.
·
3
№ карточканы аа5абытуонна таайтарыбыт.
Сепке таайбыт белех , бу остуолтан кэлэн септеех № ойууну дуоска5а сыhыарар
|
О5олор
санааларын этэллэр
|
|
|
|
|
хатын,
бэс, харыйа
Хартыынанан
улэ
|
|
|
2
сорудах
|
|
Эhиги
таабырыннары сепке толкуйдаан, таайанныт мастарбыт тиллэн, уунэн
та5ыстылар.
Мас
айыл5а5а туох оруолу толорор?
Ыраастыыр
cалгыны.
(салгын, уу, бех-сыыс)
Салгын
туохха наадалаа5ый? (киьи уонна тыыннаах харамадар тыыналларыгар ыраас салгын
наада)
Билинни
кэмнэ заводтар, фабрикалар улахан куораттарга маннык салгыны ыраастыыр
станциялары туталлар, оноьуктары улэлэтэллэр..
Бу
станциялар кирдээх салгыны оборон, ыраастаан таhаарар эбиттэр.
|
О5олор
эпиэттэрэ
Информацияны
истэллэр.СЛАЙД 10
|
|
|
3
сорудах
Физминутка
|
|
Иккис
Конверы ылабыт, иьигэр баар ойуулары керебут. Туох сорудах бэриллибитий?
сепке
хомуйабыт, лиискэ килиэйдиибит уонна дуоска5а таhааран
эмиэ сыhыарабыт.
(пазыллар: саhыл,
куобах; кетердер: кус, тонсо5ой;балык, ба5а)
Ыраас
салгыннаах ойуурга теннен, хамсыыр харамайдарбыт уеруулриттэн эьигини кытары
тэннэ ункуулуехтэрин ба5арбыттар.
Сынньалан.
Ункуу движенията
|
Пазллары
сепке хомуйуу, дуоска5а ыйааьын
О5олор
хамсаныылара.
|
|
|
|
|
Айыл5а5а
сылдьыы быраабылатын билэ5ит дуо? Ханнык быраабылалары билэ5итий?
Айыл5аны харыстыыр киhи: сири-уоту киртиппэт, маhы-оту тоhуппат, кэрдибэт,
субботниктарга кыттар, костеру кенулэ суох умаппат.
Аан дойдуга харыстынар сирдэр заповедниктар, национальнай
пааркалар бааллар. Сэдэх уунээйилэр, кыыллар Кыhыл кинигэ5э киирбиттэр.
О5олоор, онтон бу туох ойуутай? (бэлиэлэр)
Маны туохха туhанабыт?
Остуолгутугар сытар лиистэргэ Айыл5а5а
сылдьыы быраабылаларын бэйэ5ит айан, бэлиэлэри уруhуйдуубут уонна
кемускуубут.
МУЗЫКА тыаьыыр
Олус
учугэйдик соруда5ы толордугут. Бу бэлиэлэри холбоон кинигэ оноробут. Айыл5а
до5отторун быраабылата диэн ааттаах кинигэ та5ыста. бу кинигэни эhиги
кылааскытыгар бэлэхтиибин, кере сылдьын. Дьиэ5итигэр дьоннутун кытары араас
керуннээх маннык кинигэлэри эмиэ оноруоххутун сеп.
Тумук.
Керун эрэ, о5олоор. Эhиги мас олрордон,
салгыны ыраастаан, кыыллары, кетердеру теттеру ойуурга олохсутан. Ойуурбут
ессе тупса5ай керуннэммит, чыычаахтар ырыаларынан туолбут. Кинилэр эhиэхэ махтаналлар.
СЛАЙД
Билигин бэйэбит улэбитин сэбирдэхтэр
кемелерунэн сыаналыыбыт
От куех- барытын ейдеетум, биллим, билиибин чинэттим.
Аранас- ессе ейдеебетехпун аа5ыам, билиэм.
Айыл5аны харыстаан!
Бука барыгытыгар махтанабын.
Мантан
кердехпутунэ тыынар тыыннаах барыта салгынынан тыынар. Онон салгын ыраас
буолуохтаах.Ол гынан баран салгын куруук ыраас буолбат эбит. О5олоор, эьиги
билэ5ит дуо? Салгынна араас микроб баарын? Билигин истин эрэ: «Харахтаах
кѳрбѳтѳ илиилээх туппата баар уhу».
Кинилэр
аhары элбээтэхтэринэ араас ыарыыны кѳбутэллэр .Холобур: грипп. Хоско, дьиэ5э
элбэх киhи баар буолла5ына, форточката суох сиргэ элбэх быыл мустар, ол быыл
дьиэ, кылаас иhинээ5и предметтэргэ олорор, онно микробтар мусталлар.Микроб
оннук мустубатын диэн тугу гыныахха сѳбуй?
-
Саамай сѳп. Быылы соттубут, хоĥу салгылаттыбыт.Хонуубут ырааĥырда /аппл.
микробу ылар/
Ону
таĥынан салгын быылын уунээйилэр обороллор, ыраастыыллар.Онон дьиэ5э, дьиэ
таĥыгар элбэх уунээйи баар буолуохтаах.YYнээйини харыстаан, о5олоор!
Уч:
биьиги сепке быhаардыбыт, онон хонуубут ырааhырда. Аны иккис тегурукпутугэр
киирэбит. Билигин о5о сурунаалын «Кунчээн» белех корреспонденын Синдини
истиэххэйин.
Корр:
О5олоор, эhиги ырыаны, музыканы теhе себулуугутуй? Киьи барыта сѳбулуур
ырыаhыттаах. Биир кыыс маннык эппитэ: - Сарсыарда ойон тураат телевизоры
холбуубун , онно эбии радионы, силигин ситэрэн магнитофону.
-
Дьэ, теhе учугэйий? Ол иьин дьиэ иhигэр баар эбэтэ, эhэтэ. Ийэтэ, бырааттара
киниэхэ этэллэр:
Эй,
Таня, эн тохтоо
Холбоото5ун
тугун элбэ5эй?
Онно
магнитофон, манна телевизор
Хайа
киhи себулуей?
Хайдах
ньиэрбэ тулуйуой,
Бу
тыаьы ууhу?
|
СЛАЙД
12
|
|
|
4
сорудах
Тумук.
|
|
СЛАЙД
13
О5олор
айан оноруулара.
Беле5унэн
тахсан уруhуйдарын
кемускууллэр
СЛАЙД
14
СЛАЙД
15
|
|
|
|
|
-
Сеп.Кинилэр олус элбэх тыаьы – ууьу себулээбэттэр. Аhары элбэх, улахан тыас
эмиэ тулалыыр эйгэни киртитэр, буортулуур. Куоракка уулусса5а олус элбэх
массыына, самолёт тыаhа, перемена5а олус элбэх о5о улахан ыhыыта – хаhыыта
киhини эмиэ ыарытыннарыан сеп.
Наhаа
улахан тыас. Музыка киhиэхэ наркотик курдук дьайыылаах, киhи холуочук курдук
тун – тан барыан сеп.Онон дьиэ5э магнитофону, телевизоры уhуннук улаханыгар
туруоран тыаhатар сатаммат. Сорох о5олор оонньоон ааны куускэ аhаллар.
Сабаллар, тэбиэлииллэр, киhи кулгаа5ар хаhыытыыллар. Ити олус кутталлаах:
куустээх. Эмискэ тыас киhи кулгаа5ар буортуну оноруон сеп. Керун эрэ бу
хонууга олус элбэх тыас, кирдэр бааллар. Онтон кыра нарын музыка. Эйэ5эс
кэпсэтии, киьи дууhатын уоскутар.
|
Эйэ5эс
нарын музыка истии
|
|
|
|
|
-Онон
дьиэ5э, оскуола5а тыас- уус а5ыйыыры5ар тугу гыныахха себуй?
|
О5олор
эппиэттэрэ
|
|
|
|
|
-
Музыка ………..
-
Биhиги бу хонуубутун эмиэ ыраастаатыбыт, кыраhыабай нарын музыка тыаhыы
хаалла.
|
|
|
|
|
|
Уч:
Икки хонуу ырааhырда. Аны халлаан куех хонууга киирэбит. «Кунчээн» о5о сурунаалын
корреспондена Алена
Корр:
Илиитэ – ата5а суох да, иннин диэки барар баар уhу.
|
(уруйэ)
-(
о5олор эппиэттэрэ)
|
|
|
|
|
Иванов
Баир: Сааьы керсе тереебут
Сана
тугут буолан
Уруйэ
уерэ суурбут
Урулуйэр
уунан
Тиллии
,ерегей, уеруу
Саас
кэрэ бэлиэтэ,
Кини
буолар уруйэ
Олохпут
, бар дьоммут уеруутэ.
Иванова
Ира:
-
Уута суох сууммаппыт,
Уута
суох олорбоккун
Сэбирдэх,
сибэкки барыта
Уута
суох сатаммат.
|
Бэлэмнэммит
о5о аа5ыыта
|
|
|
|
|
Алена:
- Бу уу хонуута. Саамай элбэх уу океана. θссе ханна баарый? УУнээйигэ, тыынар
тыыннаахха уу барыта сеп буолбат. Океан, муора уута туустаах. Онтон суунарга,
иhэргэ ыраас сибиэhэй, тууhа суох уу наада.
-
Уу, уу ыраас уу
Сирэйбитин
суунуохха
Уу,
уу ыраас уу
Утахпытын
ханнарыахха.
Алена:
Ыраас уу барыта барытыгар наада. Кирдээх уунан тугу гыныаный? Ыраас, сибиэьэй
уу сиргэ наhаа элбэ5э суох, онон кинини харыстыахха наада. Хайдах?
Керун
эрэ, куех хонууга киртийбит бээтинэлэри. Бу дьоннор ѳрустэргэ, куеллэргэ
бе5у – сыыьы то5оллор, ол аайы уу киртийэр, сытыйар.
-Хайдах
ууну харыстыыбыт?
-
Завод, фабрика бехтерун ыраастыыр тэриллэри, массыыналары оноруохха. Бу кири
– ха5ы ыраастыы охсуохха.
Кѳрун
хонуубут ырааĥырда – ыраас уу буолла.
4.
«Кустук» о5олорго аналлаах сурунааал корреспондена Афанасьев Марик: От куех
страница. То5о от куе5уй?
Кини
кγѳх. Тыынар айыл5а улахан анарын кγѳх уунээйилэр ылаллар, кинилэр сибиэĥэй
салгыны биэрэллэр, аhы биэрэллэр.
Алааскыттан
са5алаан
Айыл5аны
харыстаа
Айыы
истин санаанан
Араначчылаа,
харыĥый!
-
Биĥиги дьоннор айыл5абытын харыстыыбыт дуо?
Керун
бу хонууга олус элбэх квадраттар. Тегуруктэр бааллар. Кинилэр анныларыгар
а5ыйаабыт уунээйилэр γѳннэр – кѳйγγрдэр бааллар. Бу квадраттары тегуруктэри
ыларга ыраас, θскѳтун айыл5а5а сылдьыы быраабылатын билэр буоллахха. Бу
хонуу кэрэ сибэккилэринэн, кыраĥыабай лыахтарынан туоларын туĥугар тугу
гыныахха сѳбуй?
|
муора5а.
ерускэ, уруйэ5э, куелгэ, хаар уута, былыт – уу.
-
ууну мээнэ туhата суох ыспакка, тохпокко туттуохха.
-
Ууну харыстаан туттуохха, ерустэргэ, куеллэргэ бе5у то5уман.
Ылабыт
эппиэттэр
Эппиэттэр
эппиэттэр
|
|
|
|
|
-Сибэккини
туĥата суох ургээмэ, кыраьыабай сибэкки уунэн турарын уерэ кер, тура тардыма,
айыйах мунуутэнэн ѳлγѳ. Бу быраабыланы биĥиги ѳйдѳѳтѳхпутунэ бу куĥа5ан
тѳгуруктэр, квадраттары суох оноруохпут ( тегуруктэри ылар)
Керун
эрэ олус да кэрэ буолла. Квадраттар анныларыгар кыыллар бааллар. Ону
харыстыырга тугу гынабыт?
Кыылы
туĥата суох ѳлѳрумэ. Айдааран, хаĥыытаан γргутумэ, чыычаах уйатын тыытыма.
Саамай кылаабынайа – тугу да тыытыма, ѳлѳрумэ, онноо5ор кып – кыра хомурдуоĥу
да. Бу квадраттары ыллым, кѳрун эрэ олус да учугэй буолла. ( хотой.кырбый,
ба5а. урумэччи ордук а5ыйаабыттар. Yрумэччи кыраĥыабайын иĥин тынырахтаах
кѳтѳр сатаан ѳйдѳѳбѳт, ба5аны абааĥы кѳрѳр)
Уч:
кѳрун олус да хонуубут ырааĥырда. Биĥиги айыл5а5а баар сорох эрэ кыыллары
γγнээйилэри кэпсэттибит, айыл5а, сир- дойду барыта истин сыĥыаны эрэйэр.
Харыс табылы куутэр.
Керун
киhибит уердэ. Кини тулалыыр эйгэ ырааhырбытыттан уерэр, кини доруобай.
Доруобай киhи, о5о- бу айыл5а баайа. Онон, кинини харыстыахха.
Кун
сирин о5олоро –
Кγѳх
суугун айыл5а
Кэрэтин
кэбилээбэт
Кэскилин
кэ5иннэрбэт
Айыы
амарах
Аĥыныык
санааланын
Истин
иĥирэх
Иэйинньэн
майгыланын!
Айар
– тут
|
|
|
|
|
|
О5олор
айыл5аны тегуруктэргэ оноруулара,
Аппликацияны
сыьыарыы, беле5унэн улэ.
О5олор
онорбут сурунаалларын кемускээьиннэрэ.
Бэйэни сыаналаныы
|
|
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.