-Жақсы, - балалар! Қазақ :халқы жақсы сөзді жарты бақытқа
байлайды. Өмір тіршілігіндегі әрбір құбылыс адам сезімінің шежіресі
ғой. Адам жақсы ат .мінсе ,де жаңа шөйлек кисе де көңілі өсі журеді,
Осындайда сезім парасаты бай адамдар оның қуанышын құптап, көрімдік
береді.
Бүгінгі тәрбие сағатында біз қонақ күту және бата беру дәстүріне тоқталамыз.
Айзада: - казақ халқының аса мән беретін орны — дастархан басы. Әрбір қазақ
шаңырағы үшін дастархан басы тәрбие мектебі болған. Тамақты әдетте үй іші
болып бас қосып отырып ішеді. Жалғыз өзінің бір нәрсені іше салып жей
салып тұра жугіру - тәрбиесіздік болып есептеледі. Дастархан басына
үлкендер жайғасады, содан кейін барып жасы кішілер отырады. Жас адам
үлкендерден бұрын тамақ алмайды. Тамак ішіп болғасын дастархан басына
елден бұрын тұрып кетпейді. Бұл біздің халқымызда тұрпайы халық.Егер
адам өте асығып отырса, дастархан басындағылардан кешірім өтініп, кетуге
рұқсат сұрайды. Рұқсат алса ғана орнынан тұрып кетуге болады. Мұның бәрі
жастарды ізеттілікке, мәдениеттілікке,. басқаны сыйлай, тыңдай білуге
тәрбиелейді.
Айдынғали: - Қазақ халкы ежелден қонақ келсе ішкен асын жерге коятын ел.
Казақ «Қырықтың бірі қыдыр» дейді. Бұл «қонақты қума,оның шарапаты тиеді, бірінен болмаса екіншісінен құт келеді» деп есептегендіктен болса керек. Қонақ үй иесінің қамқорлығында болуы керек,сондықтан қонақ болып -отырған адам сол үйдің жауы болсада қиянат жасамайды, «Өз үйіңдіе таудай дауыңды айтпа», - дейді қазақ халқы.
Гүлжайнар: - Қазақ халқы қонақ күтуді де, қонақ болып қыдыруды да қызық
көрген. Сондықтан қазақ мәтелі «Асың барда ел таны - беріп жүр, атың барда жер таны - желіп жүріп» деп,ер азаматқа «үйіңде отыра бермей. ел көр, жер көр көппен аралас» деп кеңес бергендей сыңай білдіреді.
Есболат: - Егер қонақ :түскея үйде отағасы жоқ болса , ол астан кейіи түнемеген, басқа орын іздеген. Адал ниет, ақ көңілмен келгенін білдіруі үшін қонақтар қару - жарағын сыртта қалдырып, қамшысын бүкткеп ұстаған. күйі үйғе енеді.Себебі қамшысы болған жерде жын-шайтан жүрмейді.
Райхан- «Қонақпен еріп кұт келеді» деген сенім бойынша, қонағын: қарсы алған отағасы есігін өзі ашып,-алдымен үйге қонағын кіргізеді. Ал шығарып
саларда үй есігін қонаққа ашқызады.Себебі, үй иесі есігін өзі ашса, онда қонағын қуғанмен бірдей брлып саналады.
Иляс: - Дәстүр бойынша төрге жасы үлкен қонақ отырады. Жолы мен жасына
қарай атағы мен дәрежесіне сай қалған қонақтар төр ағасының оңы меи солынан орын алады. Қонақ үстіне қонақ келсе, жасы кіші қонақ жасы үлкеніне ығысып орын береді. «Бұрыңғы қонақтың соңғы конаққа орын беруі» сонан қалған дәстур.
Гүлназ: Қазақ елінде қонаққа деп әрқашан сыбаға сақтаган. Мал союдың да өзіндік жөн-жобасы бар. Арнайы қонақ шақырып, той жасағанда келуші кісілер саны оннан аспаса, бір семіз .марқа, жиырма болса, тоқтылы қой екі үлкен ту қой, отыздан асса, бір құлын немесе тай сойылған. Ал құдайы қонаққа қой баласынан «коңыр: тоқты», ешкі баласынан «қара шұнақ лақ», жылқы баласынан «торшысын » сойғаи. Союшы малды есіктен кіргізіп мінер жагына бір тізерлеп отырып , екі қолымен койдың мойньнан орай ұстап, алақанын 'жайып қонақтаи «әумин»
деп бата тілейді.
Айдос: - Бата әр түрлімазмұнда болады. Көп айтылатын батаның бір-түрі
мынадай:
Басқа а.мандық. берсін,
Жанға саулық берсін,
Босаға тең болсын,
Пиғыл кең болсың
Үйден ат кетпесІн,
Алдан ас кетпесін,
Кетпес байлық,
Қайтпас ырыс берсін,
Дәулетің асып жатсын,
Жасың жүзден асып жатсын.
Мөлдір: - Сыйлы адамға тартылар табақта міндетті түрде мүшелі ет болады.Ол «сыбаға» деп аталады.Қойдың басы,ірі малдың шекесі,жылқының бұғана қабырғалары, сүбе қабырға, төс,кәрі жілік, тоқпан жілік, жамбас, белдеме. ұзын омыртқа, жүрек, бүйрек сияқты мал мүшелері сыбағалы тағам қатарына жатады.
Сыбаға әдетте сыйлы адамдарды елеп-ескергендіктің белгісі ретінде соғым етінен сақталады Қарт адамның сыбағасын беріп жіберетін де дастүр бар.
Талғат:- Қонақ тамақ ішіп болған соң ауыл адамдары ауылдың алты ауызын айтып, қонақтың көңілін көтереді, келесі кезекті қонакқа береді.. Қоңақ өлең айтып, домбыра тартуы керек. Муны «қонақ кәде» дейді.
Қазақ халқы ешкімді жатсынбаған. Тіпті үйіне қонақ болып дұшпаны келседе одан барын аямаған. Сондықтан да болар, .қазақ халқында «Таспен атқанды , аспен ат»
деген мақал бар,
Иляс:Үй иесіне тән ең басты қасиеттер қандай болуы керек?
Жаңылсын;- Кішіпейіл адам қонақтарды жылы қабақпен жарқылдай қарсы алады. Киінуіне,шешінуіне -көмектеседі, көңілін аулауға тырысады.
Исмайыл:- Жомарт –адам дастарханын жұтатпайды, тартынбайды.
«былғап :қояр, сындырып қояр» демей, ойыншықтарын, кітаптарын керсетеді.
Қонағыньщ неғұрлым көңілді отыруын қалайды.
Әсемай: - Кеңпейіл адам келген кісі байқаусызда бір нарсені бүлдіріп алса, мұны байқамаған болады. Бетіне баспайды.Достарын үйіне шын ниегпен шақырады.
Олардың біріне – бірін жамандамайды, ешкімді алаламайды. Нашар мінез «көрсетіп
үркітпейді.
Мақсат: - Кейде күтпеген қонақтың үй иелерін әбігерге түсіруі мүмкін.Сондықтан біреудің үйіне барғанда қай уақытта бару керек екенін, өзінің баратын адамның түрі мен өмір салтын ескерген жөн.
Мұғалім: «Қазақтың қонағы неше түрлі болады?» атты көрініс.
Сырым батыр үйіне қонып отырған қадірменді қонағы Төленді биден:
- Биеке, қазақтың қонағы неше турлі бояады? деп сұрапты:
- Қазақтың қонағы төрт түрлі болады:
1, Арнайы қонақ,
2. Кұдайы қонақ
3.Қыдырма қонақ
4. Қылқыма қонақі
5. Сыйлы қонақ,
Ал оны қалай' айырамыз?
Арнайы қонағымыз-алыстан арнай келген жақын туыс, нағашы, жиен, кұда.күйеу, қайын сияқты жекжаттын немесе сүйікті достарын, жақсы жолдас - жораң,
Міне. бұл - нағыз снлы қонағың.
Құдайы қонағымыз - өзін танымайтын, білмейтін шалғай елден, алыс жерден жолаушылап жүріп, ат басын тірей қалған тосын да бөгде қонақ. Міне, бұл - нағызсауап қонағын. :
Қыдырма қонағымыз - ерігіп те желігіп, үйден -үйді. ауылдан - ауылды кезіп, сөз
аңдып, өсиек теріп, кымыз ішіп, ет жеп жүрген: сандалма қонақ. Міне, бұл нағыз
далбаса конағың.
Қылыма қонағымыз- үй арасындағы, ауыл ішіндегі түтіні түзеу шыққан үйді
торып. өзінің құлқыны үшін аузына тигенін қылқытып жіберіп» басы ауған жаққа
тарта беретін колденен қонақ, Міне, бұл нағыз сұғанақ қонағың. - көпті:
көрген Төленді қарт,
Ән: «Қазақ даласы» Икенова Тілектес.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.