Металдар және оның құймаларын алу жолдары. Металдар және оның қосылыстарының Қазақстандағы маңызды кен орындары. (ашық сабақ) 9 сынып

• 1 слайд

  Ой қозғау
  1. Ең ауыр металл
  2. Металдардың электрохимиялық кернеу қатарын кім ұсынды?
  3. Магниттелетін қасиеті бар металл
  4. Қосылыстары құрылыс материалдары ретінде қолданылатын металл
  5. Ең қиын балқитын металл
  6. Ең жеңіл металл
  7. Кермектіліктің түрін ата
  8. Ең қатты металл
  9. Жасыл өсімдіктер хлорофилінің құрамына кіретін металл
  10. Жемірілудің түрін ата
  11. Қоршаған орта әсерінен металдардың бүлінуі қалай аталады?
  
  

• 2 слайд

  Металдар және оның құймаларын алу жолдары. Металдар және оның қосылыстарының Қазақстандағы маңызды кен орындары.
  
  

• 3 слайд

  Жер қыртысында металдардың таралуы әртүрлі. Қосылыстартүрінде кездеседі,
  бос күйінде кездесетін металдар(Сu, Аg , Аu, Рt)
  
  

• 4 слайд

  Li K Ca Na Mg Al Zn Fe Ni Sn Pb (H2) Cu Ag Hg Pt Au
  
  
  Li --- Mg -Ең белсенді металдар. Тұздары – хлоридтер, карбонаттар, сульфаттар, фосфаттар, әсіресе силикаттар түрінде кең таралған.
  
  Mg --- Нg – Белсенділігі орташа металдар. Тұздары – сульфиттер, оксидтер.
  
  Н –тен кейін --- белсенділігі төмен металдар Cu, Ag, Au, Pt ғана сом күйінде кездеседі.
  
  

• 5 слайд

  Өнеркәсіптік әдіспен металдар алынатын минералдарды кендер (руда) деп атайды.
  Егер кендерде бірнеше металдардың қосылыстары болса, онда оларды полиметалдық деп атайды (мысалы, қорғасын-мырыш кендері).
  
  

• 6 слайд

  Алынатын металына байланысты рудаларды темірлік, мыстық, марганецтік, мыс- никельдік, урандық және т.с.с. деп атайды. Құрамына байланысты оларды бөледі:
  1.Сульфидтік рудалар – алынатын рудалар сульфид түрінде болады. Бұл мыстық, мырыштық, қорғасындық және полиметалдық рудалар (халькоперит CuFeS2, галенит PbS, сефалерид ZnS және т.б)
  2. Тотыққан рудалар – алынатын металдар оксидтер немесе басқа құрамында оттегі бар минералдар түрінде болады (силикаттар, карбонаттар). Темірлік, марганецтік, алюминдік рудалар көбіне тотыққан күйде болады.
  3. Таза түрінде кездесетін рудалар – металдардың табиғи құймаларынан тұрады.
  
  

• 7 слайд

  Металлургия (грек. metallurgeo – металл өңдеймін) — ғылымның, техниканың, өнеркәсіптің кеннен немесе басқа да материалдардан металл алу процестерін, сондай - ақ металл қорытпаларға олардың химиялық құрамы мен құрылымын өзгерту арқылы қажетті қасиеттер беру процестерін қамтитын саласы.
  

• 8 слайд

  
  
  Металлургия
  Қара металлургия
  Fe және оның құймаларын өндіреді.
  Түсті металлургия
  Темірден басқа барлық металдар және олардың құймалары
  

• 9 слайд

  Түсті металлургияның негізін физикалық және химиялық қасиеттерімен ерекшеленетін
  жеңіл(алюминий, магний, бериллий, литий, т.б.),
  ауыр (мыс, никель, қорғасын, қалайы, мырыш, т.б.),
  баяу балқитын (вольфрам, молибден, ниобий,тантал, хром, цирконий, т.б.),
  асыл немесе құнды ( алтын, күміс, платина және платиналы металдар),
  шашыраңды (галлий, индий, таллий),
  сирек кездесетін (скандий, иттрий, лантан, лантаноидтар)
  радиоактивті (технеций, франций, радий, полоний, актиний, торий, протактиний, уран және трансурандық элементтер) металдар құрайды.
  

• 10 слайд

  Галламды металлургия – су ерітінділерінен галламдарды (галлийдің электрлік теріс зарядталған басқа металдармен сұйық қорытпасы) химиялық жолмен қалпына келтіру арқылы металдар мен олардың қосылыстарын алу процестерін зерттейді. Металлургияның бұл жаңа саласы дүние жүзінде алғаш рет Қазақстанда 1960 жылдары В.Д. Пономарев, А.И. Зазубиннің басшылығымен жасалды.
  

• 11 слайд

  Плазма металл бетін тазалауда және әр түрлі беттерді металмен қаптау технологиясында, термоядролық зерттеулерде, плазма химиясында, т.б. қолданылады. Плазма металлургияда қиын балқитын металдар мен олардың қосылыстарын алуда аса қажет.
  

• 12 слайд

  
  
  
  
  Металлургия
  Электрометаллур- гия
  Электр тоғы көмегімен металдарды алу. Активті металдарды (Li-ден Аl-ге дейін) қосылыстарының балқымаларын электролиздеп,ал қалған металдарды – ерітінділерін электролиздеп алады. 
  Пирометаллургия Металдарды жоғары температурада тотықсыздандыру. Тотықсыздандырғыштар: С, СО, Н2, СН4 
  Мысты куприттен Сu2О алу: 
  Сu2О + С → 2Сu + СО 
  Сu2О + СО → 2Сu + СО2 
  Сутегімен (Н2) тотықсыздандыру: 
  МоО3 + 3Н2 → 3Н2О + Мо 
  
  ГидрометаллургияМеталдарды тұздарының ерітінділерінен алу. Кенді қышқылда еріту: 
  СuО + Н2SО4 → СuSО4 + Н2О 
  Ерітіндіден металды бөлу: 
  СuSО4 + Ғе → Сu + ҒеSО4 Гидрометаллургия әдісін алтын, күміс, мырыш, кадмий, уран және т.б. алу үшін қолданады.
  

• 13 слайд

  Металлотермия. Металдарды активті металдармен тотықсыздандыру (Mg, Al, Ca, Na және т.б.) 
  Магнийтермия: 
  ТіО2 + 2Mg → 2MgО + Ті 
  Алюминотермия: 
  Сr2О3 + 2Al → Al2О3 + 2Сr 
  Металлотермия әдісімен кокстеу және көміртектің басқа қосылыстарын тотықсыздандыру арқылы алынбайтын металдарды алады, себебі, олар берік карбидтер түзеді. Бұл: марганец, хром, титан, молибден, вольфрам. 
  
  

• 14 слайд

  Металлургиялық процестердің сатылары
  
  

• 15 слайд

  Еліміздегі металл кендері және металл өндірісі /картамен жұмыс
  
  а) Pb, Zn – Текелі, Малеевск, Ащысай
  ә) Mg, Ti, Zn, In, Be, Na, Nb - Өскеменде өндіріледі
  б) Mn – Қаражал, Жезді
  в) Cr – Хромтау /Кемпірсай/
  г) Cu – Жезқазған, Ақтоғай, Айдарлы
  д) Fe – Қарағанды, Орал, Рудный, Соколов – Сарыбай, Лисаковск
  е) Sn – Көкшетау, Қорғалжын
  ж) Au – Бақыршық, Майқайы, Жітіқара
  
  

• 16 слайд

  Қазақстанның қазба байлықтары
  

• 17 слайд

  Қаныш Сәтбаев
  Қазақстан металлургиясының дамуына баға жетпес үлес қосқан ғалым.Ол Үлкен Жезқазған,Ұлытау мыс минералды шикізат қорларын тұңғыш рет жан-жақты зерттеді.Ғалымның өлшеусіз еңбегінің құрметіне Қаратаудағы ванадий кенінен табылған бір минерал сатпаевит деп аталады. Қазақстанның металогендік картасын жасады.
  

• 18 слайд

  Химиялық сөзмерген
  10
  20
  30
  40
  50
  10
  20
  30
  40
  50
  10
  20
  30
  40
  50
  

• 19 слайд

  10 ұпай
  
  Жер қыртысында ең көп таралған металл
  
  
  
  

• 20 слайд

  10 ұпай
  
  Қазақстан қазба байлықтарының металлогендік картасын кім жасады?
  
  

• 21 слайд

  10 ұпай
  
  Ғарыштан түсетін метеориттер негізінен қандай металдан тұрады?
  

• 22 слайд

  20 ұпай
  
  Полиметалл кендерінің мол қоры табылған кенді аймақты ата.
  

• 23 слайд

  20 ұпай
  
  Өнеркәсіптік жолмен металдар алынатын минералдар қалай аталады?
  

• 24 слайд

  20 ұпай
  
  Егер кеннің құрамында бірнеше металдың қосылыстары болса, онда оларды қалай атайды?
  

• 25 слайд

  30 ұпай
  
  Металдарды электр тогымен тотықсыздандыру арқылы алу қалай аталады?
  

• 26 слайд

  30 ұпай
  
  Жоғары температурада тотықсыздандыру арқылы металдарды алу қалай аталады?
  

• 27 слайд

  30 ұпай
  
  Металдарды олардың тұздарынан тотықсыздандыру арқылы алу қалай аталады?
  

• 28 слайд

  40 ұпай
  
  Мақалдың жалғасын тауып, шыққан металдың кен орындарын ата.
  Теріні илей білмеген – шірітер,
  ..... еріте білмеген – ірітер.
  

• 29 слайд

  40 ұпай
  
  Мақалдың жалғасын тауып, шыққан металдың кен орындарын ата.
  Қойдың сүті - ....
  

• 30 слайд

  40 ұпай
  
  Мақалдың жалғасын тауып, шыққан металдың кен орындарын ата.
  От көмір жейді,
  Тот .... жейді.
  
  

• 31 слайд

  50 ұпай
  
  Химиялық реакция теңдеуін аяқта,металлугиялық үрдістің қайсысына жатады:
  А)ZnO + CO =
  Б) MoO3 + AL =
  

• 32 слайд

  50 ұпай
  
  Химиялық реакция теңдеуін аяқта,металлугиялық үрдістің қайсысына жатады:
  А)Ga2O3 + CO
  Б)CuSO4 + Fe =
  
  

• 33 слайд

  50 ұпай
  
  Химиялық реакция теңдеуін аяқта,металлугиялық үрдістің қайсысына жатады:
  А)Cr2O3 + AL =
  Б)CuO + H2SO4 =
  
  

• 34 слайд

  Үй тапсырмасы:
  
  
  Қазақстандағы кен орындары туралы қосымша материалдар қарап келу.
  Қ. И. Сәтбаевтың өмірі мен еңбектері туралы шағын мәлімет жазу.
  

• 35 слайд

  Сабақ аяқталды