ОҚЫТУДАҒЫ САБАҚТАСТЫҚ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫ

ОҚЫТУДАҒЫ САБАҚТАСТЫҚ ЖӘНЕ

ОНЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫ

Абдыкасымова Галия Жумановна

Бастауыш сынып мұғалімі

Қостанай облысы, Арқалық қаласы

А.Байтұрсынов атындағы

бастауыш гимназиясы

Сабақтастық байланыс мәселесі педагогикалық ғылым мен тәжірибеде өз шешімін толық таба алмай, зерттеу мен ізденуді талап етіп отырған көкейтесті қалпын сақтауда. Өйткені қоғамның даму деңгейінен туындаған талаптарға сәйкес білім беріді жаңғыртудың кез келген мезетінде оқытудағы сабақтастық өзіндік мазмұнға ие болып, әр түрлі жағдайда шешіліп келе жатыр. Дегенмен, бүгінгі таңда теориялық және тәжірибелік тұрғыдан алғанда сабақтастықтың көптеген қорлары қажетті деңгейде ескрілуде деген ағаттық болар еді. Әсіресе мектепке дейінгі және бастауыш сыныптардың, бастауыш және орта буынның алғашқы сыныптары арасында пәнді оқыту ғана емес, тұлғаны тәрбиелеп қалыптастырудағы сабақтастық мәселесін жүзеге асыруда елеулі кемшіліктер орын алуда.

Жалпы алғанда оқытудағы сабақтастық ұғымы педагогикалық әдебиеттерде жүйелік принципінің тармағы ретінде қарастырылады. Әдіснамалық тұрғыдан алғанда сабақтастық оқу-тәрбие үрдісіндегі өзіндік көрінісін сипаттайды, яғни ескінің жаңамен алмасуын, жаңаның құрамында ескінің қолданыс табуын және оның жақсы жақтарын сақтай отырып үйлесімді дамуынан, ілесе жалғасуын білдіреді. Сондықтан да оқытудағы сабақтастық оқыту үрдісінің құрамаларын бәріне тән, атап айтқанда, мақсаттары мен міндеттерінің , мазмұны мен әдістерінің құралдары мен ұйымдастыру формаларының арасындағы қажетті байланыстарды білдіреді. Сонымен бірге сабақтастық байланыстардың түрлері де ажыратылады. Олардың қатарында: мектепке дейінгі тәрбие мекемелері мен біріші сынып арасындағы байланыстар, бастауыш және орта буындардағы пәндерді оқытудағы сабақтастық байланыстар, пәнішілік және пәнаралық сабақтастық байланыстар, тақырып және тарау материалдарының арасындағы және т.б.

Сабақтастық байланыс-екі жақты құбылыс, яғни бұл мәселені төменнен жоғары бағытта қарастырса, ілгері жылжуды, дамуды және алдағы мақсат пен міндеттерге бағдарлануды, ал жоғарыдан төменгі бағытта қарастырылса, оқушылардың игерген тәжірибесін әр алуан іс-әрекеттерде тиімді және орынды қолдануды сипаттайды.

Келесі бір ескертетін жай пәнді оқытудағы сабақтастық байланыстар мемлекеттік білім стандарттарында, оқу бағдарламаларында, оқу және әдістемелік құралдарда шешімін табуы тиіс. Бұл- оқу-әдістемелік кешенді әзірлейтін авторлар тобының құзырында.

Өкінішке орай, бастауыш және орта буын сыныптарына арналған нақты пән бойынша дүниеге келген оқу-әдістемелік кешендерді әртүрлі авторлар тобы дайындағандықтан, сабақтастық байланыстар әрдайым үйлесімін таба алмай жататындығы белгілі. Осындай байланыстардың жоспарлануы және жобалануы сабақтастықты жүзеге асырудың алғы шарты іспеттес. Ал, оқу-әдістемелік кешендерде анықталған сабақтастық байланыстардың оңтайлы жүзеге асырылуы, мұғалімдердің теориялық және әдістемелік деңгейіне, сондай-ақ шығармашылық іздеісте және кәсіби шеберлігіне тәуелді,  сонымен бірге мектепішілік әр алуан іс-шаралардың орында және тиімді жүзеге асырылуына орай анықталады.

Жоғарыда қарастырылған қағидалар тұрғысынан бастауыш және орта буын арасындағы сабақтастықтағы әр пәнді оқытуға байланысты саралай, тиімді пікір айту – мамандардың міндеті. Дегенмен, ұзақ жылдар бойы жүргізіліп келе жатқан курстық жұмыстардың және мектеп тәжірибесімен танысу және зерттеу барысындағы іс-шаралардың нәтижелеріне сүйеніп, математиканы оқытудағы сабақтастық іске асырылуы жайлы ой-пікірімізбен бөлісуді жөн көрдік. Мұнда екі бағыттағы тұжырымға тоқталайық: біріншісі – оқу-әдістемелік кешенмен жан-жақты танысудан туындаған, ал екіншісі  - пәнді оқыту тәжірибесін байқау және бақылау бақылау барысында жинақталған нәтижелерге сүйеніп жасалған қорытындыларға негізделгенін ескертеміз. Оқытудағы сабақтастық жүзеге асырудың бастауы нормативті – құқықтық және ресми құжаттарда, оқу құралдарында жоспарланған байланыстар жобасынан алады. Сонда тәжірибеде іске асырылатын қажетті және тиісті сабақтастық байланыстардың объективті алғышарттары түзіледі. Осы тұрғыдан алғанда бастауыш мектепте математиканы оқытудың жалпы және нақты мақсаттары мен міндеттері анықталып, білімдік, тәрбиелік және дамытушылық пен практикалық бағыттар бойынша тиянақты тұжырымдалған, ал орта буынға қатысты осылар жайы нда ештене айтылмаған. Осының өзі бастауыш және орта мұғалімдерінің ара – қатынасының түсінусіге, ұласуға кедергі келтіруде. Мұның бәрінің өзара әсерлесуі пәнді оқыту технологиясының моделін анықтауға себепші болады. Шындығында, бастауыш мектептердегі сабақтар әр алуан психологиялық және интеллектуалдық қасиеттер мен сапаларға ие оқушы тұлғасын қалыптастыратындай оқу-танымдық өзіндік іс-әрекет ұйымдастыруға бағдарлама жүргізілсе, орта буында көпшілік жағдайларда осындай мәселелер ескерусіз қалатындыын тәжірибе көрсетуде.

Сонымен жоғарыда айтылып кеткен кемшіліктерді шешу барысында тұрақты түрде жұмыс істеу қажет: бірінші – білім беру саласындағы бастауыш мектептің соңғы төртінші сыныбы мен орта буындағы бесінші, алтыншы сыныптардағы әдістемелік байланысты белгілеу: екінші – оқушылардың сөйлеу дағдыдарының дамуы, оқушы мен мұғалім арасындағы байланыстың қалыптасуы, білім беруді ұйымдастырудың ерекшелігін білу: үшінші – мектептегі оқушыларға ешқандай қиындықсыз бастауыштан орта буынға өтуді қалыптастыру.

А.Байтұрсынов атындағы бастауыш гимназия мен Ы.Алтынсарин атындағы гимназия аралығындағы сабақтастық бүгінгі күні өз дәрежесінде деп айту керек. Төртінші сынып оқу жылы барысында үлкен гимназияға бірнеше рет саяхат жасайды. Жыл бойы білім деңгейлерін саралап, олардың  білім сапасы тексеріледі. ІІІ, ІУ тоқсан ішінде олардың білім сапасы бақыланып, жыл соңында оқушылар дың деңгейі бойынша тізім жасалады. Ол тізіммен ата-аналар ертерек таныстырылады.