Презентация к докладу "Бэртээхэй арбуз"

• 1 слайд

  Бэртээхэй арбуз
  Толордо Лаптев Антон
  Хатынҥнаах орто оскуолатын
  4 кылаас үөрэнэээччитэ
  Учуутала: Кудрина В.С
  

• 2 слайд

  
  Сыала:
  арбуз туһунан элбэх информацияны булуу;
  арбуз-отон ду, оҕуруот аһа ду, аһа ханнык өҥнөөҕүн
  быһаарыы;
  арбуз аһа хайдах усулуобуйаҕа түргэнник ситэрин
  ыйытылаһан билии.
  Соруга:
  арбуз Россияҕа хантан кэлбитин;
  киһи доруобуйатыгар туох туһалааҕын туһунан
  литератураттан билсии;
  арбуз аһа ситэригэр сөптөөх усулуобуйаны тэрийии.
  Чинчийии ньымата:
  интернеты, араас кинигэлэри, энциклопедиялары булан
  туһаныы; Хатыҥнаах бөһүөлэгэр олорор дьонтон, оҕолортон
  ыйыталаһыы, анкета толорторуу;
  
  

• 3 слайд

  Соҕуруу Америкаттан төрүттээх үүнээйи (билигин даҕаны онно айылҕаҕа көрсүөххэ сөп);
  Былыр Египекка арбуһу хайдах олордору билэр буоланнар, өлбүт фараоннар сытар сирдэригэр ас гынан уураллар эбит;
  Арҕаа Европаҕа арбуһу крестовай поход саҕана аҕалбыттар;
  Былыргы Египекка арбуз культурнай үүнээйи буоларын түөрт тыһыынча сыл анараа өттүгэр биллибит. Ол саҕана арбуһу аһын эрэ сиэри буолбакка, сиэмэтиттэн сыаны оҥорорго туһанаары олордоллор эбит;
  
  
  Кылгастык арбуз туһунан
  

• 4 слайд

  Россияҕа XIII- XIV үйэҕэ татардар Волга өрүс сүнньүнэн аҕалан тарҕаппыттар. Астрахань куоракка эргиэн суола ааһар буолан XII үйэҕэ арбуһу олордубуттар. Петр I Каспийга сылдьан арбуһу сөҕөн-махтайан көрөн, ол чиэһигэр салют ыттарбыт уонна тимир харчыны төгүрүк гына оҥорторбут. Москваҕа тарҕатан үүннэриэн баҕарар, ол гынан баран маастардары көрдөөн булбатах. 1860 сыллардаахха Ефим Грачев хотугу усулуобуйаҕа үүнэр сорду таһаарбыт. Онтон ыла Россияҕа арбуһу олордуу тарҕаммыт.
  

• 5 слайд

  
  
  Кинигэлэри ааҕан интириэһинэй чахчылары биллим
  -Аан дойдуга саамай улахан ыйааһыннаах (119 кг) Каролина –Кросс сортаах арбуз;
  -Европаҕа 2009 с Россияттан төрүттээх Игорь Лихосенко фермер “Русский размер ”сортаах 61,4 киилэлээх арбуз үүннэрбит;
  -Калифорнияҕа, сайын хайалаах сирдэргэ, арбуз курдук өҥнөөх, амтаннаах хаар түһэрин бэлиэтээбиттэрэ биллэр;
  -Японияҕа массыынанан тиэйэргэ табыгастаах буоллун диэн квадратнай формалаах арбуһу үүннэрэллэр эбит;
  -“Карвинг” диэн арбузтан быһан оҥорор искусство үөскээбит;
  -атырдьах ыйын 27 күнэ – арбуз күнүнэн ааҕыллар;
  -2006 с Казымяк куоракка (Астраханскай уобаласка) Россияҕа соҕотох арбуз музейа аһыллыбыт;
  .
   
  
  

• 6 слайд

  Арбууһу атыылаһан сииргэ сэрэтии
  -атырдьах ыйын иннинэ атыыланар арбуһу атыылаһымаҥ, нитраты туһанан улаатыннараллара биллэр;
  -суол кырыытыгар туран атыылыыр дьонтон ылымаҥ (арбуз салгынтан буортулаах веществону иҥэринэр);
  - хайаан даҕаны арбуһу сууйан баран быһан сиэниллиэхтээх.
  
  Арбуз эмтиир туһатын интернеттан көрдөөн бэлиэтээтим:
  Температураны, хаан баттаһынын түһэрэргэ, убаҕаһы
  таһаарарга туттуллар.
  Арбузка элбэх железо, магний, фолиевай кислота баар
  буолан сүрэх ыарыытыттан, хаан баттааһыныттан
  эрэйдэнэр дьоҥҥо туһалаах.ту дьоҥҥо һалаах.
  

• 7 слайд

  Хатыҥнаахха арбуһу түөрт киһи үүннэрэр. Ол иһиттэн мин эдьиийим Акулина Спиридоновна Бережнова кэпсээниттэн ыйыталаһан суруйдум. Кини арбуһу 1995 сылтан ситиһиилээхтик сыл аайы үүннэрэр.Биһиги усулуобуйабытыгар “Огонек”, “Скороспелый” диэн сортар барсаллар эбит. Рассадатын муус устар ый саҕаланыытыгар, эрдэ теплицаттан ылан бэлэмнээбит буоругар, күн үчүгэйдик тыгар түннүгэр, биирдиилээн кумааҕы стакаҥҥа олордор. Нэдиэлэҕэ иккитэ - үстэ сылаас ууну кутан аһатар. Бэс ыйын ортотугар (халлаантан көрөн) 3-4 сэбирдэхтэммитин кэннэ теплицаҕа көһөрөн, икки ардылара 50 см ыраах гына, перегнойдаах буорга олордор.Оҕурсууну үүннэрэрин курдук аһатар эбит.Эбии аһылыкка ынах сааҕын, күлү ууга суурайан туһанар. Арбуз итии күннээх сайыҥҥа ордук үчүгэйдик үүнэрин бэлиэтиир.
  Эдьиийим икки умнас олордор, биир умнаска икки аһы хаалларан үүннэрэр.Куоһуруутун оҕурсуу курдук оҥорор эбит. От ыйын бүтэһигэр улаатан умнаһа уйбат буоллаҕына сеткаҕа ыйыыр. Атырдьах ыйын бүтэһигэр быһан кииллэрэн хараҥа сиргэ балаҕын ыйын 20 дылы ууран, онтон ситтэҕинэ сиир.
  

• 8 слайд

  Түмүк:
  Литератураны ааҕан маннык түмүккэ кэллим:
  
  Арбуз доруобуйаҕа туһалаах отон буоларын;
  Биһиги сабаҕалааһыммыт сөп түбэспэтэ, Японияҕа квадратнай арбуһу үүннэрэллэрин биллим;
  Арбуз аһа саһархай өҥнөөх сордун (Луннай) Астраханскай ученайдара таһаарбыттар.
  Биһиги кылгас сайыннаах хоту усулуобуйабытыгар, арбуһу үүннэриэххэ сөп эбит диэн түмүккэ кэллим.
   
  

• 9 слайд

  Болҕомтоҕут иһин махтал!