|
II.
Бөлім. Бейметалдар
және олардың маңызды қосылыстары
№25.Сабақтың
тақырыбы: Көміртек
және оның маңызды қосылыстары. Көрсетілім№2. №3 лаб. Тәжірибе.
|
Мектеп:
Мұғалімнің аты-жөні:
Күні:
|
|
СЫНЫП: 9
|
Қатысқан оқушылар саны:
|
Қатыспаған оқушылар саны:
|
|
Сабақ негізделген оқу
мақсаттары
|
-көміртек және оның қосылыстары жайлы білім
негіздерін қалыптастыру.
|
|
Сабақ нәтижесі:
|
Оқушылардың
барлығы мынаны орындай алады:көміртегінің аллотропиялық
түрөзгерістері, оның маңызды қосылыстары жайында айта алады;
Оқушылардың
көбісі мынаны орындай алады:көміртегінің физикалық қасиеттері,
қолданылуы және химиялық қасиеттері жайында айта алады.
Оқушылардың
кейбіреуі мынаны орындай алады: көміртегінің химиялық қасиеттерін
сипаттайтын реакция теңдеулерін жаза және қолдана отырып есептер шығара
алады.
|
|
Бағалау
критерийі
|
Жеке,
жұптық, топтық тапсырмаларды орындай алады. Сабақ барысында тыңдаушының
назарын өзіне аудара алады.
|
|
Тілдік құзіреттілік
|
Алмаз,
графит, фуллерен,адсорбция, көміртегі (2) және (4) оксидтері, көмірқышқылы,
карбонаттар.
|
|
Ресурстар
|
Оқулық,
суреттер, және әртүрлі заттар, топтық тапсырмалар, кері байланыс.
|
|
Әдіс-тәсілдер
|
Баяндау,
сұрақ-жауап, диалог, топпен жұмыс, жеке жұмыс, оқулықпен жұмыс. Рефлексия.
|
|
Пәнаралық
байланыс
|
География,
физика, биология
|
|
Алдыңғы
оқу
|
8-сынып.
Химиялық элементтердің периодтық жүйесі
9-
сынып. Минерал
тыңайтқыштар.
|
|
Сабақтың жоспары
|
|
Жоспарланған
уақыт
|
Сабақ барысы :
|
Бағалау
түрлері
|
|
Басталуы
2 минут
Ой
қозғау
7 минут
|
Сәлемдесу.
Оқушыларды түгендеу. Сыныпта психологиялық ахуал қалыптастыру.
Сұрақтарға жауап беру
«Кімжылдамойыны»
1.
1.Қаншабейметалл элемент бар?
2.
2.Қандайбейметаллэлементтероргоногендерқатарынажатады?...
3. Азот тыңайтқыштарының маңызы.
4. Фосфор тыңайтқыштарының маңызы.
5. Калий тыңайтқыштарының маңызы.
6. Органикалықтыңайтқыштарғаненіжатқызуғаболады?
7. Еліміздетыңайтқышөндірістеріқай қалаларда орналасқан?
8.
ҚаратауфосфоритіненминералдықтыңайтқыштаралудыңнегізінқалағанҚазақстандықғалым,
академик...
9.
9.Минералдытыңайтқыштардықандайжағдайлардыескереотырыпқолданукерек?
|
Жеке
жұмыс
|
|
Жаңа
білім
15 минут
|
Көміртек – тіршілікке тірек, өмірге өзек элементтердің
бірі. Оның қай уақытта , қалай табылған мерзімін дәл баса айту қиын. 1781
жылы француз ғалымы А. Лавуазье нің «Жай денелер кестесі» деген еңбегінде
көміртекті латынша «карбонеум, карбо - көмір» деп жазған. Бұдан көміртектің
элементтік табиғатын алғаш дәлелдеген француз ғалымы А. Лавуазье деген
қорытынды шығауға болады. Орысша «углерод» деген атауды, 1824 жылы орыс
ғалымы М.В. Соловьев, ал 1928 жылы «көміртегі» деген атауды аудармашы Р.
Бөкейханов пайдаланды.
Физикалық қасиеттері.
Алллотропиялық түр өзгерістері
Алмаз – табиғатта сирек кездеседі. Оның мол қоры Ресейдегі Якутия
мен Африкада т.б.
Алмаз – түссіз, электр тогын өткізбейді, ең қатты зат, ρ=3,5 г/см3
Графит – сұр түсті, аздап жылтыры бар, қолға денеге, қағазға оңай жұғады, ρ=2,17 – 2,3 г/см3
Адсорбция – көміртектің және басқа заттардың өз бетінде газдарды,
буды және еріген заттардың бөліктерін ұстап қалу қабілеті.
Мысалы, карболен немесеактивті көмір – қара дәрі. Оны
ішауырғанда, уланғандапайдаланады.
Көміртегініңосындайқасиетінесүйенеотырып 1915 жылы Зелинский –
газтұтқыштыойлаптапты.
Химиялық қасиеттері.
Жайзаттармен:
С+Н2 = СН4
С+2СІ2 = ССІ4С+2S = CS2
2С+Ca = CaC2 2С+O2 = 2COC+O2 =СO2
Күрделізаттармен:
С+ 2Н2 SO4
= СO2+2SO2+2H2O
3C+4HNO3 = 3СO2+4NO+2H2O
С+HOH = CO + Н2
С0 + Н2 S+6O4 = С+4O2+2S+4 O2+2H2O
ТотықсыздандырғышС0 – 4е = С+4 1 тотығады
Тотықтырғыш S+6+2е = S+4 2
тотықсызданады
3C0+
4 HN+5O3 = 3С+4O2+4N+2 O+2H2O
ТотықсыздандырғышС0 – 4е = С+4 3 тотығады
Тотықтырғыш N+5+3е = N+2 2
тотықсызданады
V Қолданылуы
талшықтар
Графит - электродтар
Қантөндірісі
Жасандыалмазалуүшін
|
Жұппен
жұмыс
|
|
Сергіту
сәті
2 минут
|
Химиялық ойын:Барлығымыз орнымыздан тұрамыз.
Көміртек дегенде қол көтереміз,Оттек дегенді қолды алға
созамыз,Сутек дегенде қолды жан-жағымызға созамыз,Индексті айтқанда қолды
түсіреміз
СО2 ,Н2СО3, С
|
Оқушылар сергіп қалады.
|
|
Cабақтың
аяқталуы
13минут
|
Қолдану: 1.Қиылыс сұрақтар
1. Адсорбция дегеніміз не?
2. Көміртектің неше аллотропиялық түр өзгерісі бар?
3. Бұл затты тамақпен уланған жағдайда таблеткатүрінде
қолданады. Оны қайыңды ауасыз жерде қыздыру арқылы алып, одан әрі өңдейді. Бұл
қай дәрі?
4. Техникада “құрғақ май” ретіндеқолданылатынзат.
5. Көміртектіңметалдарменқосылысықалайаталады?
6. Алмаздыңкристалдықторыныңпішініқандай?
А деңгей
№1.Метандағы (СН4) көміртектіңмассалық үлесі қандай?
№2. СН4 , СО2, СО, С тотығудәрежелерін
анықта.
В деңгей
№1. Өзгерісті жүзеге асырыңызС → СО → СО2 → Na2CO3
→NaCl
№2. Адам тынысалғандасағатына 54 г СО2шығарады.
Көмірқышқылгазыныңкөлеміқаншаболады?
С деңгей
№1. 1 моль NaHCO3 қыздырғанда(қ.ж) СО2
қандай көлемі түзіледі?
№2. 15% қоспасы бар 200г СаСО3ыдырағанда қ.ж.неше
литр СО2бөлінді?
Үйге тапсырма:§21тақырып
|
|
|
Бағалау,Кері
байланыс
3 минут
|
1.
Бүгінгі сабақта маған_______________________________ қызықты болды.
2.Маған___________________________________________қиындық
туғызды.
3.
Менің көңіл-күйім___________________
|
Сабақтан
алған әсерін баяндайды.
|
|
Қосымша
ақпарат
|
|
Саралау
– Сіз қосымша
көмек
көрсетуді қалай жоспарлайсыз?
Сіз
қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай
жоспарлайсыз?
|
Бағалау
- Оқушылардың
үйренгенін
тексеруді
қалай
жоспарлайсыз?
|
Пəнаралық
байланыс
Қауіпсіздік
жəне еңбекті қорғау ережелері
АКТ-мен
байланыс
Құндылықтардағыбайланыс
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Дифференциация
сабақтың
көпшілігі
үшін жеке жұмыс орындау кезінде жүргізіледі. Қабілеті төмен оқушыларға жоспар
бойынша жүргізілетін тәжірибеде қолдау көрсету, ал барынша үлгеретіндерге
қосымша тапсырмалар арқылы олардың білімдерін кеңейту.
|
Бұл
сабақта бағалау жай және күрделі заттар? Олардың айырмашылығына
қажетті түсініктерді еске түсіру үшін сұрақтар қою кезінде, топқа бөлу,
топтық және жекелеме жұмысты орындау барысында жүргізіледі
|
Лабораториялық
тәжірибе жүргізу кезінде ҚТ ережелерін есте сақтау.
Көзілдірік кию және оқушыларға барынша нұсқау беру
|
|
Сабақбойынша
рефлексия
|
Бұлбөлімдісабақтуралыөзпікіріңіздібілдіруүшінпайдаланыңыз.
Өзсабағыңызтуралысолжақбағандаберілгенсұрақтарғажауапберіңіз.
|
|
Сабақмақсаттары/оқумақсаттарыдұрысқойылған
ба?
|
|
|
Оқушылардың
барлығы ОМ қол жеткізді ме?
|
|
|
Жеткізбесе,
неліктен?
|
|
|
Сабақтасаралаудұрысжүргізілдіме?
|
|
|
Сабақтыңуақыттықкезеңдерісақталдыма?
|
|
|
Сабақжоспарынанқандайауытқуларболды,
неліктен?
|
|
|
Жалпыбаға
|
|
Сабақтыңжақсыөткенекіаспектісі
(оқытутуралы да, оқутуралы да ойланыңыз)?
1:
2:
Сабақтыжақсартуға
не ықпалетеалады (оқытутуралы да, оқутуралы да ойланыңыз)?
1:
2:
Сабақбарысындасыныптуралынемесежекелегеноқушылардыңжетістік/қиындықтарытуралыненібілдім,
келесісабақтарда неге көңілбөлуқажет?
|
|
|
|
|
1
мысал. 32,4г. мырыш
оксидінең алюминийтермия әдісі арқылы, 24г. таза мырыш алынды. Өнімнің шығымын
табыңдар. Жауабы: 92% Zn
2
мысал. Теория
жүзіндегімен салыстырғандағы шығымы 92% болса, онда 23,4г. алюминий
гидроксидінең алынған металл оксидінің массасың табыңдар. (14г.)
3
мысал. Теория
жүзіндегімен салыстырғандағы шығымы 80% болса, онда темір (ІІІ) оксидіне, көміртек
(ІІ) оксидімен әсер етсек, нәтижесінде 11,2г. темір алынды. Реакцияға жұмсалған
темір (ІІІ) оксидінің массасын табыңдар. (20г.)
4
мысал. 234 г ас тұзына
күкірт қышқылымен әсер еткенде131,4 г хлорсутек алынса, хлорсутектің шығымы (%)
(90%)
5
мысал. Массасы 120 г
темір (ІІІ) оксидін көміртекпен тотықсыздандырғанда массасы 67,2 г темір
түзілді.Темірдің теориялықпен салыстырғандағы шығымы (%) (80%)
6
мысал. 1,7 г аммиак тұз
қышқылымен әрекеттескенде 5 г аммоний хлориді алынды.Түзілген өнімнің шығымы
(%) (93,4%)
7 мысал. Массасы 1г. сутекгазынхлорменсинтездеу арқылы
32г. хлорсутек газы
алынды.
Теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы өнімнің массалық
үлесін
анықтандар. (жауабы: 87,67 пайыз)
8 мысал. Теория жүзіндегіменсалыстырғандағышығымы
25,12 пайызболса,
массасы
3,8г. аммиак алуүшін азот пен сутектің қанша көлемі (қ.ж.)
әрекеттесетінінесептендер.
(10л.)
9
мысал. Массасы 156г. бензол
массасы 193,5г. хлорэтанменэрекеттескенде
шығымы
80 пайызболды, түзілгенэтилбензолдыңмассасытең: (169,6г.)
10
мысал. Егертеориялықмүмкіндікпенсалыстырғандағышығымы
90 пайызболса ,
16г.
этил спиртінентүзілетіндиэтилэфирініңмассасықанша? (11,58г.)
11. Көлемі 44,8л. (қ.ж.)
азоттысутекпенәрекеттестіргендетүзілгенаммиактың (шығымы50 пайызболса) массасы?
(34г.)
12. 140г. этилен бромсутекпенэрекеттескенде 500г.
бромэтан алынған. Реакция өнімнің шығымы? (91,7п)
13. Техникадаглюкозаны,
крахмалдыгидролиздеуарқылыалады. Егер реакция
өнімніңшығымытеорияменсалыстырғанда 75 пайызболатынболса, 81г.
крахмалданалынатынглюкозаныңмассасы. (67,5г.)
14. Егершығымы 70 пайызболса, 500л.
ацетиленненалынатынаминсіркеқышқылыныңмассасы? (1,17г.)
15. С3Н8 ------- С3Н6 ------- С3Н7ОН
берілгентізбекбойынша, егерөнімшығымы 1сатыда-80 пайыз, 2сатыда-75пайыз болса,
132г. пропаннаналынатынпропанолдыңмассасы? (108г.)
16. 45г. глюкоза сүтқышқылдыашығанкезінде 40 г.
сүт қышқылы түзілді. Теорияменсалыстырғанда реакция өнімініңшығымынесепте.
(88,9п.)
17. Егерөнімніңшығымы 90 пайызболса, 153г.
2-метилбутаннан алынытың 2-метилбутадиен-1,3 массасы? (130,05г.)
18. 7,8г. бензол бромменәрекеттескенде 9,7г.
бромбензол алынды. Өнімнін шығымы? (61,8п.)
19. Құрамында 30 пайыз крахмалы бар картоптың 1
тоннасынан 100л. этил спирті (тығыздығы-0,88г/мл.) алынса, өнімніншығымы?
(52п.)
20. Лабораторияда 46г. толуолдан 52г.
бензойқышқылыалынғанболса, өнімнің шығымы? (85,2п.)
21. Әскериуландырғышзаттыфосгенді СОСІ2 мына
реакция арқылыалады: СО+СІ2 --- СОСІ2. 224мл.
Хлорменкөмір(ІІ)оксидіәрекеттескенде 200мл. фосген алынды (қ.ж.). Оның шығымы?
(89,3п.)
22. Егершығымы 100пайыз болса, 10г. алюминийдіоттектежаққандаалынған
алюминий оксидініңмассасы? (18г.)
ІІ
Периодтық жүйедегі орны
6С12 1s2 2s23p2 6С12 1s2 2s3p3
Тотығу дәрежелері: -4; 0; +2; +4; (1 сурет)
ІІІ. ТабиғаттатаралуыСаСО3,
МgCO3 – магнезит, СаСО3* МgCO3 –
доломит, СН4, СО2;
ІV.Қасиеттері
Физикалыққасиеттері.
Алллотропиялық түр өзгерістері
Алмаз – табиғаттасиреккездеседі. Оның мол қорыРесейдегі Якутия мен
Африкадат.б.
Алмаз – түссіз, электртогынөткізбейді, еңқаттызат, ρ=3,5 г/см3
Графит – сұртүсті, аздапжылтыры бар, қолғаденеге, қағазғаоңай
жұғады, ρ=2,17 – 2,3 г/см3
Адсорбция – көміртектіңжәнебасқазаттардыңөзбетіндегаздарды,
будыжәнеерігензаттардыңбөліктерінұстапқалуқабілеті.
Мысалы,
карболен немесеактивті көмір – қара дәрі. Оны ішауырғанда,
уланғандапайдаланады.
Көміртегініңосындайқасиетінесүйенеотырып
1915 жылы Зелинский – газтұтқыштыойлаптапты.
Химиялық қасиеттері.
Жайзаттармен:
С+Н2
= СН4
С+2СІ2 = ССІ4
С+2S
= CS2
2С+Ca
= CaC2 2С+O2 =
2COC+O2 =СO2
Күрделізаттармен:
С+ 2Н2 SO4
= СO2+2SO2+2H2O
3C+4HNO3 = 3СO2+4NO+2H2O
С+HOH = CO + Н2
С0 + Н2 S+6O4 = С+4O2+2S+4 O2+2H2O
ТотықсыздандырғышС0 – 4е = С+4 1 тотығады
Тотықтырғыш S+6+2е = S+4 2
тотықсызданады
3C0+
4 HN+5O3 = 3С+4O2+4N+2 O+2H2O
ТотықсыздандырғышС0 – 4е = С+4 3 тотығады
Тотықтырғыш N+5+3е = N+2 2
тотықсызданады
V Қолданылуы
талшықтар
Графит - электродтар
Қантөндірісі
Жасандыалмазалуүшін
Қолданылуы
Қарандаш,графит өзектер ,медицина ,
Синтездік, бензиналу,
бояу , Металлургияөнеркәсібі
Резеңкеөндірісі ,
күйе , адсорбент
VІХимиялыққасиеттері
Қиылыс сұрақтары:
1). Өсімдіктердің толық өсіп жетілуіне қажетті
химиялық элементтердің аталуы? қоректік элементтер
2). Фотосинтездеу кезінде өсімдіктер топырақтан
қанша химиялық элемент алады? 50-ден астам
3). Құрамында қоректік элементтер болатын
заттардың аталуы? тыңайтқыштар
5). Өсімдікке аса қажет қоректік
элементтер?Азот, калий, фосор
6). Тыңайтқыштардың шығу тегіне қарай жіктелуі?
Органикалық, бейорганикалық
7). Тыңайтқыштардың агрегаттық күйіне қарай
жіктелуі?
Қатты, сұйық
8). Құрамында қоректік элемент азоты бар
тыңайтқыштардың аталуы? Азотты тыңайтқыштар
9). Өсімдіктер топырақтан азотты қандай ион
түрінде сіңіреді?
Аммоний ионы NН4+ және Нитрат ионы NО3-
10). Қандай тыңайтқыштар минералдық және
органикалық болып бөлінеді? Азотты тыңайтқыштар
11). Мал қиы, құс саңғырығы, жасыл өсімдіктер
шіріндісі қандай тыңайтқыштарға жатады? Органикалық тыңайтқыштарға
12). Карбамид тыңайтқышындағы азоттың үлесі? 46%
13). Сұйық тыңайтқышқа жататын аммиак суының
құрамындағы азоттың үлесі? 80%
14). Қандай қоректік заттың жетіспеуінен өсімдік
баяу гүлдеп, жапырағы қара қошқылдану күйін кешеді? фосфор
15). Фосфорсыз өсімдіктің жасыл жапырағында не
түзілмейді?
Хлорофилл
16). Фосфор тыңайтқыштарының жіктелуі
қандай?
Суда еритін, суда нашар еритін, суда ерімейтін
17). Қазақстанда Қаратау фосфорит кенінен
әртүрлі фосфор тыңайтқыштарын алудың ғылыми негізін қалаған ғалым?
Академик Әбікен Бектұрұлы Бектұров
18). Құрамында қоректік элемент калий бар
тыңайтқыштардың аталуы? Калий тыңайтқыштары
20) Калий тыңайтқыштарының жіктелуі?
Жай және кешенді тыңайтқыштар
21). Калий тыңайтқыштарының негізгі шикізаты
өсімдіктердің күлінде қандай түрде болады? Калий карбонаты -К2СО3
22). Құрамында қоректік элемент калий бар
тыңайтқыштардыңаталуы? Калий тыңайтқыштары
23) Калий тыңайтқыштарыныңжіктелуі?
Жайжәнекешендітыңайтқыштар
24). Калий тыңайтқыштарыныңкендеріне не
жатады?
Сильвинит жәнеКарналит
25). Калий хлориді мен натрий
хлоридініңбіріккенNaCI *KCI тұзыныңаталуы? Сильвинит
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.