Разработка классного часа на тему "Тыва Республика – уттундурбас үнелиг төөгүлүг чурт" (11 класс)

Муниципалдыг Бюджеттиг Барлык ортумак школазы

Класс шагы «Тыва Республика – уттундурбас үнелиг төөгүлүг чурт»

(11 класс)

Кылган: Барыын-Хемчик кожууннуң

Барлык  ортумак школазының

II-ги категорияның тыва дыл болгаш

 чогаал башкызы Сечек Айланмаа

Борбак-ооловна

Барлык – 2013

Класс шагы: Тыва Республика - уттундурбас үнелиг төөгүлүг чурт.  

Сорулгазы:

1. Өөреникчилерниң төрээн чуртунуң төөгүзүнүң дугайында билиин бедидер;

2. Угаан-медерелин сайзырадып, сагынгыр-тывынгыр чоруун күштелдирер;

3. Төрээн чери, чурту Тывага чоргаарланып, аңаа ынак болурунга кижизидер.

Дерилгези: Тываның төөгүзүнүң дугайында номнар, мерген болгаш ханы уткалыг үлегер домактар.

Класс шагының чоудуу.

I. Организастыг кезээ.

а) Өөреникчилер-биле мендилежир.

б) Өөреникчилерниң четчезин көөр.

II. Кол кезээ.

1. Башкының киирилде сөзү:

         - «Куш уялыг, кижи чурттуг» деп Тыва чоннуң мерген, ханы уткалыг үлегер домаа бар болгай, а бистиң кижи бүрүзүнүң чурту - Тыва.

      Тывам чуруу чыткан кешке дөмейлежир,

      Дыңнааланган, кулактарын сүүрерткен дег,

      Таңды - хөрээ, Тожу - сирти, Хемчик - бажы

      Талыгырда Мөңгүн-Тайгам думчуу-даа дег

      Малым, аңым, черим байлаа эгээртинмес

      Бажым сырый дүгү ышкаш санаттынмас

      Карак өөртүр, чүрек таалаар чараш бойдус

      Кайгамчык эм, агаар, чырык, чылыг-бисте!

         - Шүлүкте Тывавысты чүү деп алгап турар-дыр? Чүге ынчаар мактап турарын тайылбырлап көрүңерем? (уругларның харыылары).

         - «Төөгүзүн билбес - төөрээр, Төрелин билбес - түрээр» деп үлегер чугаа бар болгай. Ынчангаш төөгүвүс коптарып, билип, сонуургап көрээлиңерем:

1. 1207 ч. - Чингис-Хаанга баштаткан аг-шериг (моол-татар) тываны эжелеп алган.

2. XIII-XIV вв. – Моол Юань деп аймак чон Кыдатка туруп алгаш Тываны чагырып турган.

3. XVI в. - Чөөн-чүктүң Алтын-Хаан дарлалы тываны чагырып турган. Ол үеде ламаизм сайзырай берген.

4. XVII в. - Джунгарлар тываны эжелеп алгаш чагырып чораан.

5. 1757 чылда Джунгарларны Маньчжурлар чылча шапкаш тываны чагырып турган.

6. 1757-1912 чылдарда тыва маньчжур-кыдат хааннарнын дарлалынга чораан.

7. 1914 чылдың апрельде Тываны Россияның камгалалы хүлээп алган. Тыва аңгы күрүне апарган.

8. 1918 чылдың мартта совет эрге чагырга эгелээн. Коммунизм үези. Колхоз, Совхоз үези.

9. 1944 чылда Тыва автономнуг область РСФСР.

10. 1960-1990 чылдарда Тыва АССР.

11. 1991 чылдан эгелеп Республика Тыва.

           - Бо көргенивис чылдар чүнү чугаалап турар-дыр, кысказы-биле кым чугаалаптарыл?

         - Ынчангаш командаларга үстүп алгаш, Тыва дугайында конкурузувусту эрттирер бетинде Тываның гимн ырызын дыңнаптаалыңар.

         I тур. Командалар адын, кыйгырыын чугаалаар.

         II тур. Бирги-бирги… (айтырыгланың шын харыызын тывар).

1.     Бирги Тыва ужудукчу (Чооду Ккидиспей).

2.     Бирги Тыва Совет эвилелиниң маадыры (Х.Н. Чүргүй-оол).

3.     Бирги Тыва Россияның маадыры (Сергей Шойгу).

4.     Бирги Тыва бижик каш чылда үндезилеттингенил? (1930).

5.     Тываның бирги президентизи кымыл? (Ооржак Шериг-оол)

6.     Тыва Республикада каш кожуун барыл? (17)

1. Бай-Тайгинский кожуун

2. Барун-Хемчикский кожуун

3. Дзун-Хемчикский кожуун

4. Каа-Хемский кожуун

5. Кызылский кожуун

6. Монгун-Тайгинский кожуун

7. Овюрский кожуун

8. Пий-Хемский кожуун

9. Сут-Хольский кожуун

10. Тандинский кожуун

11. Тере-Хольский кожуун

12. Тес-Хемский кожуун

13. Тоджинский кожуун

14. Улуг-Хемский кожуун

15. Чаа-Хольский кожуун

16. Чеди-Хольский кожуун

17. Эрзинский кожуун

     7. Тыва Республикада чеже суурлар барыл? (120)

     8. Тыва Республикада каш хоорай барыл? (5)

          1. Кызыл

          2. Ак-Довурак

          3. Шагонар

          4. Чадан

          5. Туран

     9. Кызыл биле Москва хоорайның аразы каш километрил? (4668 км.)

     10. Тыва Республика Россияның составынче кажан киргенил? (апрель 5 1914 чыл)

     11. Тыва чурттуг Совет Эвилелиниң Маадырлары кымнарыл? (Хомушку Чүргүй-оол, Михаил Бухтуев, Түлүш Кечил-оол )

         III тур. Капитаннарга мөөрей (чуруктарның аттарын тывар).

III. Түңнели.

         Командаларның очколарын санааш, түңнелин үндүрер.

         - Бөгүн Тыва Республикавыстың төөгүзүнүң дугайында класс шагывыс доступ тур. Төрээн черивиске ынак болуулуңар деп силерни кыйгырбышаан эрте-бурунгу Римниң филосову Марк Цицероннуң домаа-биле доозар-дыр мен: «Сээң төрүттүнериң мурнунда чүү болуп турганын херекке албас, ону билбээчеңнеп эрттирип каары дээрге-ле ол бүгү назыныңда чаш болуп артып калганың ол-дур.»