|
Дарынды
балалар қандай? Олар әртүрлі, бір-біріне ұқсамайды. Дарынды баланы байқамау
мүмкін емес, көпшіліктің ортасында ол өзінің іс -әрекетімен,
бейімділігімен, қабілеттілігімен бірден көзге түседі. Дарынды балаларды қалай
тануға болады? Белгілі зерттеуші Н.С. Лейтес қабілетті
балалардың 3 категориясын анықтап берді.
Бірініші категория – ой - өріс қабілеті ерте жастан байқалған оқушылар.
Екінші категория – жеке бір іс-әрекет түрі мен белгілі бір мектептегі ғылым
түріне қабілеттілігімен көзге түскен оқушылар.
Үшінші категория – дарындылық күш – қажырымен ерекшеленетін оқушылар.
Ой - өрістік қабілетімен ерте жастан көзге түскен оқушыларға сектептегі оқу
кезіндегі қарқындылық тән. Кейбіреулерінің ақыл-ойы табанды түрде дамиды да
өзқатарластарын басып озады. Олардың ақыл -
ойының кемеңгерлігі сонша – оларды байқамау мүмкін емес. Бала дарындылығының
байқалмайтын жақтарыда кездеседі. Кейде тіпті баланың есейген шағында сирек
кездесетін қабілеттері көрініс тауып жатады. Бала бойындағы белгілі бір
қабілеттің жарқын көрінісі ой - өріс деңгейінің жалпы дамуымен, ғылымның,
өнердің арнайы бір саласын бейімделуімен сипатталады. Дарынды баланың
өзгешелігі неде? Оқушы пікірінің ерекшелігі мен дербестігінде, сұрақты әр
қырынан қарастыруында. Бұл қабілеттер оқушының жоғары деңгейін көрсетіп тұр,
бірақ бұл қабілеттерді мектепте дамытуға жағдай жасалмаған. Баланың
дарындылығын байқағанда не істеу керек? Бала дарындылығының өзіндік қырларын
білген педагог оны оқыту үрдісінде тиімді пайдалануына болады. Қазір ғылыми
әдебиеттерде әлемде дарынды балалардың диогностикасы туралы түрлі мағлұматтар
бар. Бала дарындылығының негізгі белгілерін
Ү.Б.Жексенбаева
өз еңбектерінде былай көрсеткен:
- арнайы психометриялық тест;
- баланы бақылаудың түрлі тәсілдері (оқу және оқудан тыс әрекеттерінде,
зертханалық жағдайларды)
- арнайы бағдарлама аясында сынақ сабақтарын өткізу;
- педагог тарапынан оқушының іс - әрекеті мен мінез - құлқын эксперттік
бағалау;
- әр түрлі зияткерлік жарыстар, байқаулар, олимпиадалар т.б. өткізу;
- оқушы шығармасының туындыларын эксперттік бағалау;
- арнай психодиогностикалық тренинг;
Миға шабуыл. «Дарынды және талантты балалар дегеніміз кім?»
Топтық
жұмыс. (5 мин)
Дарындылық
- жеке тұлғаның өте күрделі, көп аспектілі қыры. Сондықтан оларға
тән ортақ көрсеткіштерді белгілеу мүмкін емес. Әйтсе де,
Ү.Б.Жексенбаева өз еңбектерінде дарындылықтың бірнеше көрсеткіштерін берген.
Олар – психомоторлық, интеллекутуалдық, академиялық, шығармашылық және әлеуметтік
дарындылық.
Дарындылықты анықтау сауалнамалары балаланың қабілеттеріне жасалған
ұзақ уақыт бойғы бақылаулардың нәтижесін растай түсу үшін, сондай-ақ күшті
және әлсіз пстхологиялық сапаларын дәлірек анықтау мен қажетті
психо-педагогикалық көмекті ұймдастыру үшін қажет. Психоөлшеу сауалнамалары
бала бойындағы қайсыбір дарынның байқалуы мен өзгеру қозғалыстарын зерделеуде
септігін тигізеді. Дарындылық табиғатының ғылыми тұжырымдамаларының ішіндегі
ең маңыздысы динамикалық тұжырым болып табылады. Ол қабілетті балалар диагностикасы
туралы қалыптасқан, яғни дарынды балаларды «бірсәттік» іріктеу сатысынан
оларды жетілдіру мен оқыту жұмыстарын ұйымдастырудың ерекшеліктерін ескере
отырып, ұзақ мерзімді диогностикалау сатысына дейінгі кезең туралы бір жақты
пікірді түбегейлі өзгертеді. Дарынды балалар диагностикасын
ұйымдастырудың маңызды шарттарының бірі - теориялық, ұйымдастырушылық және
әдістемелік деңгейлерден тұратын диагностика моделін
шығару болып табылады. Демек, дарынды балаларды анықтау – арнайы бағдарлама
мен білікті мамандардың қатысуын қажет ететін өте күрделі мәселе және дарынды
балалармен жұмыс істеудегі қажетті кезең болып табылады. Оқушының дамуы мен
тәрбиелілік деңгейін диогностикалаудың барлық түрлері сияқты бала дарынын
анықтауда бала оқитын сыныптың сынып жетекшісімен және психологпен ата-ана
пікірлерін ескеріп, мүмкіндігінше педагогикалық кеңестер жүргізген
дұрыс.
Дарынды
баланы анықтауға қажет әдістер.
Дарындылықты
анықтау әдістемелері баланың қабілеттеріне жасалған ұзақ уақыт бойғы
бақылаулардың нәтижесін растай түсу үшін, сондай-ақ күшті және әлсіз
психологиялық сапаларын дәлірек анықтаумен қажетті психо-педагогикалық
көмекті ұйымдастыру үшін қажет. Дарынды баланың психикасын анықтауда кең
ауқымды түрлі әдістер қолданылады:
- арнайы психологиялық сұрақнама, әдістемелер;
- баланың
іс
-
әрекетін
мұғалімдер, ата-аналар, психологтар тарапынан экспертті бағалау;
- балалардың шығармашылық жұмысының нақты нәтижелерін мамандар тарапынан
сараптау;
- түрлі танымдық әрі пәндік олимпиадалар, конференциялар, спорт жарыстарын,
шығармашылық байқаулар, фестивальдар және т.б, ұйымдастыру;
- белгілі дарын түрін талдау міндеттеріне байланысты түрлі әдістерді пайдалана
отырып, психодиогностикалық зерттеу жүргізу.
Бірінші бөлімде, танымдық процестерге байланысты әдістемелерді
қолдандым. Олар:
- Джонс креативтілік сауалнамасы. Мұнда
баланың шығармашылық ойлау деңгейін зерттеу қарастырылған;
- Ойлауды анықтауға арналған әдістеме;
- Көру арқылы есте сақтау;
- Есту арқылы есте сақтау;
- «Оперативті ес» әдістемесі;
- Зейінді анықтауға арналған « Мюнстенберг » әдістемесін мұғалімдерге
үлестіріп, орындату.
Бұл әдістеме тұлғаның зейінін анықтауға бағытталған.
ҚҰРЫЛЫМЫ: Көрсетілген әріптердің ішінде сөздер құрастырылған. Сіздің
міндетіңіз тез арада барлығын қарап шығып, арасындағы сөздерді тауып
белгілеңіз. Бланкімен жұмыс істеу уақыты -1 минут
Тапқан сөздердің санын шығарып қатесін белгілеу керек.
Дұрыс жауаптар:
Ағаш, шырша, дарын, таным, оқу, нәтиже, жыл, мектеп, ғылым, әлеумет,
оқушы, көру, зейін, бала, білім, кезең, міндет, облыс, дамыту, ойын, әрекет,
педагог, уақыт, басшы, атақ, тәжірибе, тұқым, құрал, сезім.
2-тапсырма: «Вербальды қиял» әдістемесі;
Үшінші бөлімде, іріктеліп шыққан баланың ата - анасына, сынып жетекшісіне
психологқа арналған әдістемелер қолданылады. Олар:
- Мұғалімдер мен ата-анаға арналған дарындылық диагностикасының
әдістемесі;
- Мұғалімдерге арналған « Ой-өрістік портрет » әдістемесі;
Бұл
әдістеме баланың ақыл-ой қабілеттері туралы барлық пікірлерді жүйелендіруде
көмегін тигізеді. Мұндағы бағалау көрсеткіштері баламен өзара әсерлесу
барысында байқалған негізгі ой операцияларының негізгі сипатын
анықтайды.
Берілген әдістеме мұғалімдер мен ата - аналарға арнайы дарындылық
диагностикасының басқа әдістемелері сияқты классикалық психодиогностика
әдістемелерін қолдану мүмкіндігін жоққа шығармайды, керісінше, психодиагностикалық
әдістемелер кешенінің негізгі құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады.
- Психологпен мұғалімге арналған « Оқушы сипаттамасы».
Ақпаратты қабылдау
Мұғалім сөздерді тез оқиды, оқушылар бұл сөздерді тез айырып, қажетті
қатардың астына жазуы қажет. 2 рет оқиды. 1 минут беріледі.
Кестеде
5 қатар бар:
1) Аңдар
2) Құстар
3) Ағаштар
4) Гүлдер
5) Ыдыстар
32 сөз оқылады:
Аю, Терек, Раушан, Қарға, Түлкі, Шағала, Кесе, Қасқар, Қасық, Роза,
Қарағай,
Тарелка, Емен, Зорман, Маймыл, Қайың, Үйрек, Сирен, Қаз, Шырша, Жолбарыс,
Ожау, Арыстан, Қарлығаш, Қоян, аққу, Бүркіт, Күркетауық, Тауық,
Қалақ,Жираф,Стакан.
Оқушылардың жазып үлгерген сөздерін санайды. Егер
жазылған сөздердің саны 32 болса - ақпарат қабылдауы өте жақсы, 31- 29
орташа. 28 төмен болса қабылдай алмайды деген сөз.
Дарындылықты
анықтауға көмектесетін әдістемелер
|
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.