Татар теленнән презентация "Кушма җөмләләр".

• 1 слайд

  Кушма җөмлә
  төрләре
  
  Татар теле
  

• 2 слайд

  Тезмә кушма сүзләр
  Теркәгечле тезмә кушма җөмлә
  
  
  Теркәгечсез тезмә кушма җөмлә
  
  
  Кушма җөмләләр
  
  
  Иярченле кушма җөмлә
  
  
  Аналитик иярчен җөмлә
  
  
  Синтетик иярченле кушма җөмлә
  
  
  Иярчен ия җөмлә
  
  
  Иярчен хәбәр җөмлә
  
  Аергыч җөмлә
  Тәмамлык җөмлә
  Хәл җөмлә
  
  

• 3 слайд

  Кушма җөмлә
  Берничә гади җөмләдән торган җөмлә кушма җөмлә дип атала.
  
  
  Мисаллар
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 4 слайд

  (1) Шушы тынлык уртасында кинәт,чатыр-чотыр итеп,күк күкрәде; (2) агачлар калтыранып куйды; (3) ниндидер кош,таш кебек атылып,үлән арасына кереп сыенды. (И.Гази).
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 5 слайд

  Тезмә кушма җөмлә
  Үзара тезү юлы белән бәйләнгән җөмләләрдән торган кушма җөмлә тезмә кушма җөмлә дип атала.
  
  
  Мисаллар
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 6 слайд

  Бераздан җыр тынды, (2) ә мин һаман тынычлана алмадым.(А.Ш.)
  
  (1)Уңда арыш чүмәләләре күренде,(2)сулда җил уңаена сөрлеккән солы басуы җәелеп ята.(И.Г.)
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 7 слайд

  Теркәгечле тезмә кушма җөмлә
  Гади җөмләләре үзара тезүче теркәгечләр ярдәмендә бәйләнгән кушма җөмлә теркәгечле тезмә кушма җөмлә дип атала.
  
  
  Мисаллар
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 8 слайд

  Җәй җитте, (2) һәм кызу эш башланды.
  
  (1)Мин Муса Җәлил шигырьләрен укырга телим,(2)ләкин аның җыентыгы бүген миндә юк.
  
  Я салкын җил исә,я яңгыр ява башлый.
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 9 слайд

  Теркәгечсез тезмә кушма җөмлә
  Гади җөмләләрне үзара бәйләүдә теркәгечләр катнашмаса,андый кушма җөмлә теркәгечсез тезмә кушма җөмлә дип атала.
  
  
  Мисаллар
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 10 слайд

  Санау интонациясе. (1)Көне-төне кар ява, (2) җил ыжгыра,(3)туктаусыз буран уйный.(Г.И.
  
  Каршы кую интонациясе. Кошның матурлыгы-төсенә карап,кешенең матурлыгы- эшенә карап.(М.)
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 11 слайд

  Иярченле кушма җөмлә
  Үзара ияртү юлы белән бәйләнгән җөмләләрдән торган кушма җөмлә иярченле кушма җөмлә дип атала.
  
  
  Мисаллар
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 12 слайд

  1.Без җиңәрбез,чөнки хаклык безнең якта.
  2.Туган ягым яхшы кешеләргә бай,шуның белән горурланам.
  3.Караңгы төшә башлагач,без мәктәптән кайттык.
  4.Саф һава кермәү аркасында,башым авырта башлады.
  5.Моны белеме күп кешедән сорарсыз.
  
  
  
  (1)Уңда арыш чүмәләләре күренде,(2)сулда җил уңаена сөрлеккән солы басуы җәелеп ята.(И.Г.)
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 13 слайд

  Аналитик иярчен җөмлә
  Баш җөмләгә үзенең хәбәре составында тормый торган чаралар ярдәмендә ияргән җөмлә аналитик иярчен җөмлә дип йөртелә.
  
  
  Мисаллар
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 14 слайд

  Аналитик иярчен җөмләләр
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 15 слайд

  Синтетик иярчен җөмлә
  Баш җөмләгә үзенең хәбәре составындагы чаралар ярдәмендә ияргән,шунлыктан аңа керешеп киткән җөмлә синтетик иярчен җөмлә дип йөртелә.
  
  
  Мисаллар
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 16 слайд

  Синтетик иярчен җөмләләр
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 17 слайд

  Иярчен ия җөмлә
  Иярчен ия җөмлә баш җөмләнең иясе урынында килә һәм кем? нәрсә? Сорауларына җавап була.
  
  
  Мисаллар
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 18 слайд

  1.Кем намус белән хезмәт итә,шул зур хөрмәткә ия була.
  2.Хәл ителде:Камил иртәгә китә.
  3.Шул вакытта минем исемә төште ки,минем сурәтләр төшерелгән бер кечкенәрәк китабым бар иде.
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 19 слайд

  Иярчен хәбәр җөмлә
  Иярчен хәбәр җөмлә баш җөмләнең хәбәре урынында килә һәм нинди? нәрсә? нәрсәдән? кемгә? күпме?кебек сорауларга җавап бирә.
  
  
  Мисаллар
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 20 слайд

  1.Ул йомыш шул:без сине Кырымга җибәрмәкче булабыз.
  2.Әйтеп калдырасы сүз шул ки,намусны яшьтән сакларга кирәк.
  3.Иң әһәмиятлесе:мин Габитовка ышанам.
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 21 слайд

  
  Тиңдәш иярүле
  
  
  Берничә төр иярүле
  
  
  Тиңдәш түгел иярүле
  
  
  Бер-бер артлы иярүле
  
  
  Күп иярченле катлаулы кушма җөмләләр
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 22 слайд

  Күп иярченле катлаулы кушма җөмлә
  Икедән артык җөмләдән торган кушма җөмлә катлаулы төзелмә дип йөртелә.
  Гади җөмләләре үзара ияртү юлы белән бәйләнгән катлаулы төзелмә күп иярченле кушма җөмлә дип атала.
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 23 слайд

  Тиңдәш иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә
  Ике яки икедән артык иярчен җөмлә бер баш җөмләгә ияреп, ул җөмләләр үзара тиңдәш булсалар, мондый кушма җөмләләр тиңдәш иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә дип атала.
  Мисаллар
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 24 слайд

  (1) Буе талчыбыктай, (2) үзе уңган, (3) шуның белән ул матурлар арасында да үзен кимсетергә юл бирмәде (Г. Ибраһимов).
  3. Баш җөмлә
  2. Аналитик иярчен сәбәп җөмлә
  1. Аналитик иярчен сәбәп җөмлә
  
  шуның белән ялгызак мөнәсәбәтле сүзе
  шуның белән ялгызак мөнәсәбәтле сүзе
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 25 слайд

  (1) Шулай да бик җәелеп киттеләр дип булмый, (2) чөнки тышта Айдарның аты тынычсызлана, (3) ә правление йортында иртәге көнгә наряд алырга дип килгән бригадирлар тирләп утыралар иде (Ф. Хөсни).
  1. Баш җөмлә
  3. Аналитик иярчен сәбәп җөмлә
  2. Аналитик иярчен сәбәп җөмлә
  
  чөнки теркәгече
  чөнки теркәгече
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 26 слайд

  (1) Узган елгы чирәме инде саргайган, (2) быелгысы әле баш калкытып өлгермәгән, (3) шулай да ике басу арасындагы бу межа кара җирдә әллә кайдан ук тасмаланып яшәреп ята (Ф. Хөсни).
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 27 слайд

  (1) Узган елгы чирәме инде саргайган, (2) быелгысы әле баш калкытып өлгермәгән, (3) шулай да ике басу арасындагы бу межа кара җирдә әллә кайдан ук тасмаланып яшәреп ята (Ф. Хөсни).
  3. Баш җөмлә
  3. Аналитик иярчен кире җөмлә
  1. Аналитик иярчен кире җөмлә
  
  шулай да ялгызак мөнәсәбәтле сүзе
  шулай да ялгызак мөнәсәбәтле сүзе
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 28 слайд

  (1) Әллә сыерчыклар бик моңлы сайраганга, (2) әллә улының бөтен гомере күз алдыннан узганга, (3) ул бүген аеруча дулкынланды (Г. Бәширов).
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 29 слайд

  (1) Әллә сыерчыклар бик моңлы сайраганга, (2) әллә улының бөтен гомере күз алдыннан узганга, (3) ул бүген аеруча дулкынланды (Г. Бәширов).
  3. Баш җөмлә
  2. Синтетик иярчен сәбәп җөмлә
  1. Синтетик иярчен сәбәп җөмлә
  
  -ган + -га кушымчасы
  -ган + -га кушымчасы
  Меню
  ДәреснеңТатар теле темасы
  

• 30 слайд

  (1) Таң җилләре искәндә,
  (2) Үләнгә чык төшкәндә,
  (3) Чулпан кызым, таң йолдызым,
  Чабып сиңа кайтыр идем,
  (4) Гөлләр хуш ис сипкәндә (М. Җәлил).
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 31 слайд

  (1) Таң җилләре искәндә,
  (2) Үләнгә чык төшкәндә,
  (3) Чулпан кызым, таң йолдызым,
  Чабып сиңа кайтыр идем,
  (4) Гөлләр хуш ис сипкәндә (М. Җәлил).
  3. Баш җөмлә
  2. Синтетик иярчен вакыт җөмлә
  1. Синтетик иярчен вакыт җөмлә
  -кән +-дә кушымчасы
  -кән +-дә кушымчасы
  4. Синтетик иярчен вакыт җөмлә
  -кән +-дә кушымчасы
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 32 слайд

  Тиңдәш түгел иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә
  Ике яки икедән артык иярчен җөмлә бер баш җөмләгә ияреп килә, һәм ул иярчен җөмләләр үзара тиңдәш булмый икән, мондый кушма җөмләләр тиңдәш түгел иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә дип атала.
  Мисаллар
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 33 слайд

  (1) Бөтен дөнья миңа каршы булып та, (2) син минем якта булсаң, (3) без җиңәрбез (Г. Ибраһимов).
  3. Баш җөмлә
  2. Синтетик иярчен шарт җөмлә
  1.Синтетик иярчен кире җөмлә
  -ып кушымчасы + та теркәгече
  -са кушымчасы
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 34 слайд

  (1) Кайда ярлы, кайда зарлы, кайда моңлылар була, (2) мин шулар янында булам: (3) алар белән килешеп була (М. Гафури).
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 35 слайд

  (1) Кайда ярлы, кайда зарлы, кайда моңлылар була, (2) мин шулар янында булам: (3) алар белән килешеп була (М. Гафури).
  2. Баш җөмлә
  3. Аналитик иярчен сәбәп җөмлә
  1. Аналитик иярчен урын җөмлә
  кайда – шулар янында парлы мөнәсәбәтле сүзе
  көттерү паузасы
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 36 слайд

  Бер-бер артлы иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә
  Күп иярченле катлаулы кушма җөмләдә ирчен җөмләләр турыдан-туры бер баш җөмләгә түгел, бәлки үзара берсе икенчесенә ияреп килсәләр, андый иярүне дәрәҗәле яки бер-бер артлы диләр.
  Мисаллар
  
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 37 слайд

  (1) Әтисе әйткән була тагын: (2) ашны икмәк белән ашасаң, (3) көчең арта.
  3. Аналитик иярчен тәмамлык җөмлә
  1. Баш җөмлә
  1. Синтетик иярчен шарт җөмлә
  -са ку-шымчасы
  көттерү паузасы
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 38 слайд

  (1) Беренче кар төшәр алдыннан, (2) бер ир бала дөньяга килгәч, (3) икесенең дә башлары күккә тиде.
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 39 слайд

  (1) Беренче кар төшәр алдыннан, (2) бер ир бала дөньяга килгәч, (3) икесенең дә башлары күккә тиде.
  2. Синтетик иярчен вакыт җөмлә
  3. Баш җөмлә
  1. Синтетик иярчен вакыт җөмлә
  -гәч кушым-часы
  алдыннан бәйлек сүзе
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 40 слайд

  Берничә төр иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә
  Билгеле, күп иярченле кушма җөмләләр бу өч төргә генә сыеп бетә алмыйлар, аларның берничә төре бергә кулланылу очраклары да бар. Мондый җөмләләр берничә төр иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә дип атала.
  Мисаллар.
  Меню
  Дәреснең темасы
  

• 41 слайд

  (1) Чыннан да шулай икән: (2) узе салкын, (3) узе борычлы ширбәттәй, (4) эчкәндә юаш кына кебек сизелсә дә, (5) тора-бара астыртын куәте бармак очларына кадәр килеп җитә (Ә. Еники).
  1. Баш җөмлә
  3. Аналитик иярчен хәбәр җөмлә
  2.Аналтик иярчен хәбәр җөмлә
  
  шулай икән ялгызак мөнәсәбәтле сүзе
  5. Аналитик иярчен хәбәр җөмлә
  4. Синтетик иярчен кире җөмлә
  шулай икән
  ялгызак
  мөнәсәбәтле
  сүзе
  шулай икән ялгызак мөнәсәбәтле сүзе
  -сә кушым-
  часы
  + -дә кисәк-
  чәсе
  Меню
  Дәреснең темасы