"Абылай хан тұсындағы қазақ хандығы" атты тарих пәнінен ашық сабақ

Жарылғасын Зияда Ақниязқызы

Маңғыстау облысы Маңғыстау ауданы Ұштағн орта мектебінің тарих пәні мұғалімі

Сабақтың тақырыбы:  Абылай хан тұсындағы қазақ хандығы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Қазақ халқының мақтанышы, Қазақ хандығының тәуелсіздігі мен аумақтық тұтастығын сақтау жолындағы Абылай ханның күрескерлік қасиеттерін ашу арқылы қалыптасқан білімдерін жүйелеу.

Дамытушылық: Оқушылардың логикалық ойлау белсенділігін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды патриоттық сезімге, Отан тарихына деген қызығушылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: интербелсенді тақта, Абылай хан портреті, Абылай хан туралы айтылған сөздер, т.б

Әдіс-тәсілдер: сұрақ-жауап, жылдар сөйлейді, деректер арқылы ұғыну, топтастыру, салыстыру т.б.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі. Сыныппен сәлемдесу,түгендеу,оқушылар назарын аудару

2. Үй тапсырмасын сұрау. Сұрақтары:

1.     Қалмақ хандығы орналасқан аймақ

2.     Қалмақтардың негізгі көшіп-қонып жүретін аумағы?    

3.     Қалмақ хандығының күш-қуаты артып, шырқау биікке көтерілген шағы  

4.     І Петр қалмақ ханына не сыйлады?

5.     Қазақ-қалмақ қатынастары туралы не білесіңдер?                                                                                                                                

6.     «Шаңды жорық» оқиғасы қашан болды?

7.     Туған елін жаудан қорғауда ерлігімен аты шыққан қазақ жауынгерлері

8.     Ш.Уәлиханов Елшібек батыр туралы суреттеп қалай жазған?

9.     Қазақ-қалмақ қақтығысын  Орынбор губернаторы Неплюев қалай пайдаланды?

10.  Қазақтардың қалмақтарды жеңуінің тарихи маңызы қандай?

3. Жаңа сабақ жоспары:

1.     Абылай – қазақ хандығының аса көрнекті саяси және мемлекет қайраткері

2.     Абылайдың ішкі саясаты

3.     Абылайдың Ресеймен қарым-қатынасы

4.     Жоңғар хандығының әлсіреуі

5.     Абылайдың қазақ жерлерін біріктіру жолындағы күресі

6.     Қазақ-қырғыз қатынастары

7.     Абылайдың қазақ тарихындағы алатын орны

Абылай хан  (1711-1781жж.) Түркістан қаласында дүниеге келген.

1771ж  Түркістан қаласында бүкіл үш жүздің ханы болып жарияланды.

1741ж. Абылай жоңғарлардың тұтқынына түседі.

1758ж Жоңғарияны Қытай армиясы түгелдей бағындырып алды.

1756ж көктемде Қытай әскерлері 2 жақтан (оңтүстік және шығыс ) шабуылдап,шығыстан келген әскерге Әмірсана мен Қожаберген, ал оңтүстікке Абылай мен Бөгенбай қарсы тұрды.

1761ж  Қытай боғдыханы қазақтардың Аягөз өзенінің оңтүстік жағына көшіп-қонуына тыйым салған жарлық шығарды.

1765ж, 1770ж, 1779ж қырғыздарға шабуыл жасап, Көкшетау аумағына атығай руы арасына Жаңақырғыз, Байқырғыз 2 болысын құрып  қазақ-қырғыз арасына тыныштық орнауына үлкен себеп болды.

4. Терминдермен жұмыс

Боғдыхан – қытай императорының монғол тіліндегі атауы.

Стелла – ескерткіш, құлпытас.

Шежіре – қазақтардың генеалогиялық кестесі, тарихи жылнама.

Деректер:

Абылай 1761ж  ІІ Екатеринаға жолдаған хатында – үй тұрғызу үшін ұста және 200-300пұт астық жіберуді сұраған.

Абылай «Жеті жарғы»заңдарында хан билігіне қойылған шектеулерді мойындамады.

Абылайдың қыстары Ертіс өңірінде орналасты.

Абылайдың дамытуды қолдаған шаруашылығы –егіншілік.

Абылайдың өте бір ұнатқан ақыны – Тәтіқара.

Абылай ханға жақын болған,халық поэзиясындағы ең ірі тұлға – Үмбетей жырау.

Абылай хан ерлігін бағалап «Жалаңаш жолбарыс»деп атаған батыр – Жауғаш батыр

Абылай жорыққа батыр Баянсыз шықпаған.

Абылай хан Еспембет батырға құрметті «Адақ» деген атақ берді

Абылай – Жошы хан ұрпағы, 48жыл билік құрды.

Абылайға алғаш музей Көкше жерінде Бурабайда салынды.

Абылай ұрпақтары – Хан Кене, Қасым хан, Ш.Уәлиханов, Е.Бекмаханов.

5. Топтастыру: «Абылай кім?»

6. Салыстыру: Көшбасшылар – Қазақ ханы Абылай және Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаев

7. Егер де... ХХІ ғ. Абылай хан  билік басына келсе нені қолдайды,қоғамдағы қандай мәселелермен күресер еді?

8. Бекіту сұрақтары:

1.     Абылай хан кімнің ұрпағы?     Жошының                                                                                                                                                         

2.     Абылайдың шын есімі. Әбілмансұр

3.     Абылайдың атасы, ол да Абылай қай қаланың билеушісі болды?  Түркістан

4.     Абылайға жақын жүріп, оның керемет қасиеттерін жырлаған ақын? Тәтіқара

5.     Қалқаман батырдың баласы, Абылайдың ақылшысы болған жырау. Бұқар

6.     “Шаңды жорық” оқиғасы болған жыл?1771ж

7.     Абылайханның шөбересі, қазақтың тұңғыш ғалымы. Шоқан

8.     Абылай заманындағы Орта жүздің биі? Қазыбек би

9.     Абылай хан әскерінің қолбасшысы болған қай батыр? Қабанбай

10.  Абылай өлтірген Жоңғар қалмақтарының атақты батыры. Шарыш

11.  Алғаш Абылай ханға арналған музей қайда ашылды? Көкше  жерінде, Бурабайда

9. Оқушыларды бағалау

10. Үйге тапсырма беру: Абылай хан тұсындағы Қазақ хандығы

                                             І.Есенберлин «Көшпенділер» шығармасы

                                            Егер мен хан болсам...   әңгіме құрау

Абылай ханның ата-тегі:

1.Шыңғыс хан

2.Жошы хан

3.Тоқай-Темір

4.Өз Темір

5.Қожа

6.Бәдіғұл

7.Орыс хан

8.Құйыршық хан

9.Барақ хан

10.Әз-Жәнібек

11.Жәдік

12.Шығай

13.Есім хан

14.Жәңгір хан

15.Уәлибақы

16.Қанішер Абылай

17.Көркем Уәли

18.Абылай хан

«Абылай! Деп ұран тастау тіпті Сібір казак-орыстарында да бар.Олардың біреуі өзінің ұлын 1904-1905жж. орыс-жапон соғысына аттандырып тұрып,оған бата ретінде: «Абылай!Абылай!» деп атой сал... «Абылай деп шабуылда!»дегенін көрдім»

      Ә.Бөкейханов  «Қырғыздар»

«Ол  қалыптасқан нақты жағдайларға қарай бірде Ресейге,бірде Қытайға,енді бірде Жоңғарияға шын берілген болып көріне білді,ал шын мәнінде ешкімге де бас иген жоқ»

                                      Орыс ғалымы  И.Крафт

«Абылай қазақ даласына ұлы істер тындыру үшін жіберілген құдіретті билеуші болды»

                                        Ш.Уәлиханов