Торекулова
Жанар Абдикалымовна,
№67
негізгі орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі
Бастауыш
сыныпта оқыту барысында
балалардың ойлау
процесін дамыту
Қазақ
халқының бай тәжірибесінде оқу процесінде қолданылатын көптегенойындар,
өлеңдер, мақал-мәтелдер, жаңылтпаштар т.б. ауыз әдебиет туындылары бар. Олардың
терең мазмұны балалардың тіл байлығы мен ой-өрісін дамытып, сонымен қатар
барлық қабілеттерін дамытуға үлкен үлесін қосады. Осы материалдарды іріктеп
алып, оны тақырыпқа байланысты қолдану-оқыту барысында оқушылардың ойлау
процесін дамыту мәселелерін шешудің тиімді жолы болып табылады.
Халық
педагогикасында қалыптасқан балаларға арналған ойындар олардың білімін
қалыптастырып, оны пысықтауға, үй тапсырмасын орындау жолдарын түсіндіруге,
білімдерді бір-бірімен ұштастырып, танымдық қорын қалыптастыруға жәрдем береді.
Қазіргі мектеп бағдарламасы ұлттық ойындарды кеңінен қолдануға өте ыңғайлы.
Көптеген ойындар баланың тапқырлығын, табиғат құбылыстарын, қоршаған табиғат
ерекшеліктерін түсініп меңгеруге арналған. Осындай мән-мағынасы өте терең және
жан-жақты дамуға, баланың байқағыштығын тәрбиелеуге үлкен үлесін қосып, ойлау
қабілетін дамытатын ойындардың бірі «Аңдардың айтысы» деп аталады. Бұл
ойында қатысушылар жүргізушінің талабына сай белгілі бір тақырыпқа сай келетін
әндер орындап, онда аңдардың дауыстарын, қылықтарын бейнелеп, олардың өзіне тән
ерекшеліктерін сипаттап көрсетеді талап етеді. Мұның өзі балалардың бойында хайуанаттар
әлемі жөнінде нақты ұғымдарды қалыптастырып, сонымен қатар музыкалық және
артистік қабілетін дамытады. Топтасып ән айту, бірін-бірі тыңдап әрекет жасау
дағдысын жетілдіреді.
Әр
ойынды жүргізу және қатысушылардың орындау ережелері бар. Ол ережелердің тәрбиелік
мәні өте үлкен. Ойнау барысында баланың тәртіп сақтауына, ерік-жігерінің
қалыптасуына мүмкіндік туады.
Ойындар
халықтық педагогикада өте көп және мазмұндары да бағыттары да бірін-бірі
қайталамайтындай сан-алуан, әрі қызықты. Олар «Алқан соқпақ», «Тақия тамақ»,
«Тартыс», «Айгөлек» және т.б. Қай ойынды алсақ та, бәрінде де би элементтері
кездеседі, ән, күй, тақпақ, мәнерлі қимыл мен ыммен жасалатын көріністер
бір-бірімен алмасып жатады. Бұлардың бірі нақтыланған жағдайға қарай актерлік
үлгіде, сахналық үзінді түрінде орындалады. Ойын барысында қатысушылар өздерін
күнделікті тіршілік жағдайында сезінбейді, керісінше, мүлде бөлек ортада сезім,
поэзия, өнер әлемінде сезінеді. Олар ойнаған рольдерінен эстетикалық ләззат
алуға талпынады.
Ойын
барысында қатынасушылардың тәртібіне бірыңғай талаптар қойылды:
-
қалай отыру, өзін дұрыс ұстау;
-
қандай мөлшерде бір-бірімен сөйлесу қажет және т.б.
Осы
айтылғандардың бәрінен қазақ ойындары драма және сахналық өмірдің әрқилы
элементтерімен аса толықтырылған деп қорытынды жасауға болады. Сонымен бірге
осы ойындардың кең тұрғыда таралуы ондағы қатысушылар мен көріп тамашалаушылар
санының артуы – мұның тәрбиелік мәнін тереңдетеді.
Бастауыш
сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне байланысты санамақтар мен қаламақтар
мазмұны оларға өте жақын, түсінікті. Олар балалардың ой өрісін, тілін тез
дамытуға өте икемді. Халық ойындарының көптеген түрлерін сабақтан тыс бос уақытта,
үзіліс кездеріндеұйымдастыруға мүмкіншлік өте мол. Сондықтан бастауыш сынып
оқушылар өмірінде осы ойын түрлері үлкен орын алуы тиіс.
Ойындар
мен қатар халық шығармалары туындыларының бірі жұмбақтарды қолдану балаларды аңғарымпаздыққа,
тапқырлыққа, зеректілікке тәрбиелейді. Жұмбақтар –халықтық шығармалардың ішінде
үлкен орын алады. Жұмбақтардың шешімін айту баланың ақыл-ойын, ой-өрісін
дамытып, ойлаған іс-әрекеттің шешімін тауып, үдесіне жетуге үйретеді. Жұмбақтар
бала үшін өте қызықты құпия. Оны шешу қажеттілігі білімге қызығушылық тудырады.
Баланыңұшқыр ойын іске, әрекетке қарай баулиды. Ой – сананың қызмет етуіне
себебін тигізеді. Жұмбақтар өмірде кездесетін шаруашылық кәсіпке байланысты,
тіршілік тірекке тиянақ болатын, адам көңіл аударатын қажетті заттардың
барлығын қамтиды. Бәрін де алғаш жұмбақ етіп, біртіндеп оның құпиясын ашып
беруді қажет етеді.
Аталған
тәсілдерді сабақ үстінде дидактикалық ойын ретінде қолданған тиімді
болғандықтан, ойын-ойлау процесін дамытуда қолданылатын ең тиімді тәсіл.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.