Готовые тексты для чтения по предмету "Ужуглел" (Азбука) для учащихся 1 класса, тувинская аудитория, для развития устной речи

• 1 слайд

  Номчулга кичээлинге ажыглаар сөзүглелдер.
  
  1 класс.
  

• 2 слайд

  Чечен челер ала малын мунар. Энии ээрер. Эмчилер малчын аал чоруур. Олар мал эмнээр. Малчын Сонам эмчилерни манаар.
  
  

• 3 слайд

  Мила, Ирина чемненир.
  Сен чуну чиир сен, Се-рен?
  Серен, Чечена чем чиир. Оон Чечена серээ чуур.
  
  
  

• 4 слайд

  -Намчыл – малчын.
  Ол малын ончалаан. Санчы – сыынчы. Сыыны онча.
  
  
  
  

• 5 слайд

  -Эм-ма аа-раан. Орлан – эмчи. Ол Эм-ма-ны эмнээр. Эм-ма эм алыр.
  
  
  
  

• 6 слайд

  -Мана, мана, Амыр.
  Амыр манаар. Чинчи саар. Мал сула, силос чиир.
  
  
  
  

• 7 слайд

  -Орус-оол ном алыр.
  Ол солун чуул номчуур. Очур-оол ыры ному алыр. Ону номчуур. Оон ырлаар.
  
  
  
  

• 8 слайд

  -Час. Суур чаны. Ам чылыыр. Солун-оол чарар. Чалаа чыыр. Оон олар чанар.
  
  
  
  

• 9 слайд

  -Ылым-чылым олураал. Олар солун ыры ырлаар. Маны чарлаар. Уран ырлаар. Солунун аа!
  
  
  
  

• 10 слайд

  -Чары – солун мал. Аран чарыны чуларлаан. Ол Лораны чалаан. Ам Лора чары мунар. Оон Урана мунар. Олар амыраар.
  
  
  
  

• 11 слайд

  Ном.
  Ном элээн. Салаалар ону «эмнээр». Лора ам ону номчуур. Оол он арын номчаан. Оон номчаан арыннарын ол санаан. Сара эниин чуруур.
  
  
  
  

• 12 слайд

  Аалчы.
  Сынаа – малчын. Ол аалчы. Ачам аалчыны чалаан. Оон чалыы малчын ачамны аалынче чалаан.
  
  
  
  

• 13 слайд

  Шеми чаны сериин. Шынаа чер. Шээр мал семириир. Шаалы мал сурер. Ол аалынче чанары ол.
  
  
  
  

• 14 слайд

  Шура – шынчы оол. Шура шары мунар.
  - Шу-у! Шарым шору чааш. Оон мен чанар мен. Ачам инээн ончалаар.
  
  
  
  

• 15 слайд

  Диис оолдары.
  Даш ындында дааш унду. Далаш ынаар чордум. Ында диис оолдары чыдыр. Олар менден чем диледи.
  Шилде судум чедирдим.
  
  
  

• 16 слайд

  Оолдар мал мунар. Доруш Дораланы, Демир-оол Сараланы мунар. Долума оларны дуран-наар. Ачам оолдары дээш амыраар.
  
  
  

• 17 слайд

  Менде ном, балааш бар. Мен ам чуруур мен. А сен?
  Ам номчуур, оон чуруур мен.
  Мен бо номда бYрY чуруур мен.
  Балчыр, чYнY чуруур сен?
  Буур чуруур мен.
  БYрбY, сан бодаар сен бе, чуруур сен бе?
  Сан бодаар мен?
  Сен чYнY чуруур сен?
  
  
  
  

• 18 слайд

  Бичии Бады.
  Чем белен. Оолдар ам чунар, оон чемненир. Бады – бичии оол. Ол бичии-даа бол, эрес, боду чунар, чемненир. Оон ол чуруур. Бүрбү сан бодаар.
  А Биче-оол?
  
  
  

• 19 слайд

  Адыг оглу.
  Аал чанында улуг даг бар. Бичии уруглар оолдарга чугаалаан: «Даг ындында адыг оглу бар-дыр»-дээн. Оолдар шээр малды санаан. Мал онча болган. Адыг оглу малга дегбээн. Оолдар ону магадаан.
  
  
  
  

• 20 слайд

  Шагаа.
  Шагаада ча, согун адарынга, манчы чииринге маргылдаалар болган. Ча адарынга Дүгер бирги черни ээлээн, Агармаа 2 дугаар черни алган. Манчы чииринге Сарыг-оол бир дугаар болган. Шагааны улус сонуургаан.
  
  
  
  

• 21 слайд

  Бо малчын арат ɵɵдээ-дир. Ону долгандыр дыттар, шеттер үнген. Улуг-улуг чалымнар мээсте ɵдээнче шуурган эрттирбес. Шээр малы семис болгаш чудавас.
  Оолдары малчынны салгаар, малын малдаар.
  
  
  
  

• 22 слайд

  Кас биле куу.
  Кас биле куу дыка чараш куштар. Оларны ырактан Кертик-оол ылгаваан. Ол кууну кас кылдыр бодаан. Кара-кыс үргүлчү куштарны чемгерер болгаш билир. Куу кастан улуг болурун ол Кертик-оолга чугаалаан.
  
  
  
  

• 23 слайд

  Пар.
  Пар – араатан амытан. Бодун кɵɵрге, шокар, дыка улуг диис-даа ышкаш. Ол күштүг болгаш шыырак. Чемиш кɵргеш, ырактан шураптар. Сегирип алганын черле салбас. Парга күш чедер амытаннар эвээш.
  
  
  
  

• 24 слайд

  Пагалар.
  Пагалар солун. Олар чылыырга, амырап, шимээргээр. Сактырга, олар «ква-ква», «пак-пак» дээн ышкаш болур. Сооп кээрге олар катап-ла удуп чыдыптар.
  
  
  
  

• 25 слайд

  Пар-оол биле Бады.
  Пар-оол биле Бады сугга эштип турган. Олар пат турупкан. Оон пɵс чаткаш, шыкка дɵгеленип чытканнар. Ырак эвесте пɵштен тоорук «пет» кээп дүшкен. Пар-оол сырбаш дээн. Бады каттырыпкан.
  «Ээремче шымнып кирбес»-деп адалары чагаан. Оолдар ону утпаан, дораан чанып келген.
  
  
  
  

• 26 слайд

  Оргелээн оолдар.
  Даң адып орда, Мɵңге биле Шаңгыр-оол ɵргелээр дээш чорупкан. Орук дургузунда үңгурлер эңдерик болган. Yңгүрден ɵрге үнүп келгенин Мɵңге эскерип каан. Оол маңнапкан. Θрге четтирбээн.
  Оон Шаңгыр мɵнделе кɵрүп каан. Ол ооң соондан чүгүрүпкен.
  мɵнделе - тарбаган
  
  
  
  

• 27 слайд

  Тарбаганнар.
  Мɵген-Бүренде тарбаганнар эңдерик. Ол черниң чону тарбаган-наарынга ынак. Тарбаганны тудары берге. Дыштаныл-гамда дуңмам Шеңне, акым Аңгыр-оол-биле кады тарбаганнап чордум.
  
  
  

• 28 слайд

  Салгал.
  Алдарлыг тудугжу Шожун-оол кыраан. Оглу Хаажык ооң мергежилин салгаар. Хаажыктың дуңмазы база тудугжу болур. Тудугжу алышкылар эки ажылдаар.
  Оларнын туткан бажыңга башкылар чурттаар.
  
  
  
  

• 29 слайд

  Уя.
  Уя – ужар куштуң бажыңы-дыр. Уя черле үревеңер! Уя – улуг чаъстан, шуургандан ону камгалап турар. Уя – куштуң чаглаа-дыр.
  Кушкаш оолдары-биле чугаалажып орган:
  - Оглум Сарыг аастың аянныын, шоваазын. Аян биле Саая уя кылып берген. Оларга «четтирдивис» деп чугаалаңар.