"Кальций" атты тақырыбында сабақ жоспары және презентация (8 сынып)

Сабақтың тақырыбы: Кальций және оның қосылыстары

Сабақтың мақсаты:

1.      Оқушылардың  тіл шеберлігін білімге құштарлығын, дүниетанымдық көзқарасын арттыру.

2.      Химиялық заттармен жұмыс істей білу дағдысын дамыту, өмірден көрген деректерді пайдалана білуіне және шығармашылығын шыңдау.

3.      Адамгершілікке тәрбиелеу

Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, сөзжұмбақ, тест жұмысы, үлестірме қағаздар

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі: Оқушылармен амандасып, жоқ оқушыларды журналға белгілеу. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1. Металдар периодтық жүйеде қалай орналасқан?

а) периодтық жүйенің оң жағында             ә) периодтық жүйенің төменгі жағында

б) II-III периодтың соңғы жағында           в) тек қана I топта орналасқан

2. Электр өткізгіштігі ең жоғары металл

а) алтын                     ә) темір                      б) күміс                      в) сынап

3. Қанның құрамында кездесетін металлл:

а) литий                     ә) қорғасын               б) алтын                     в)темір

4. Темірдің қанша пайызы гемоглабиннің құрамында кездеседі:

а) 62                ә) 43                            б) 65                            в) 73

5. Кіші период және үлкен периодтың жұп қатарында металдардың қаттылығы, балқу температурасы,тығыздығы қалай өзгереді?

а) кемиді                    ә) алдымен кемиді, сосын артады             

б) артады                  в) артады сосын кемиді

6. Жасыл өсімдіктің хлорофильінде кездесетін металл:

а) магний                  ә) кальций                 б) сынап                     в) темір

7. Иондарының бактерицидтік қасиеттері бар металл:

а) Al                            ә) Ag                           б) Cu                           в) Sn

8. Аспаннан жерге құлап түскен метериориттердің құрамынан табылған металл:

а) Au                           ә) Ag                          б) Cu                           в) Sn

9.Ең қиын балқитын металл: а) Cr             ә) Mo              б) Fe                в) W

10. Ферромагниттік қасиеті бар металл: а) Sn     ә) Al    б) Pb   в) Ni

11.Ең қатты металл: а) W    ә) Cr   б) Fe    в) Os

12. Өңдеуге ыңғайлы созылғыш металл: а) Fe     ә) Pb    б) Cu в) Au

13. Алақанда балқитын металл: а) цезий  ә) галлий        б) натрий       в) кальций

14. Қай металдың лентасының жануын фотографияда жарқырауық зат ретінде қолданады:

а) алюминий             ә) магний                  б) мырыш                  в) хром

15. Массасы 234 грамм натрий хлориді балқымасын электролиздегенде неше грамм натрий түзіледі:

а) 58                ә) 45                б) 82               в) 92

ІІІ. Жаңа сабақты меңгерту:

           

Тапсырмалары:

1.      Металдардың кернеу қатарын ұсынған орыс ғалымы (Бекетов)

2.      Күрделі заттың құрамындағы бір элемент атомының орнын басқа жай заттың атомы басатын күрделі зат пен жай зат арасындағы реакция (орынбасу)

Оқушылар сөзжұмбақтағы негізгі сөз кальцийге периодтық жүйе бойынша жалпы сипаттама береді

Жалпы сипаттама

4 периодта, ІІ топтың негізгі топшасында

Салыстырмалы атомдық массасы 40

Реттік саны 20, 20 e, 20 p, 20 n

Ядро заряды + 20

Электрондық формуласы: ₊₂₀ Са )2 е ) 8 е )8 е )2е

1S² 2S² 2P⁶ 3S² 3P⁶ 4S²

Ресурс парағы

Табиғатта кездесуі. Кальцийдің қосылыстары табиғатта кең таралған. Ол жер қабатындағы мөлшері бойынша бесінші орын алады, ал массасы бойынша 3,6%. Табиғатта кальцийдің қосылыстарын кез келген жерде кездестіруге болады: өйткені тау мен сары топырақты қазбалар кальций тұздарынан құралған. Ол теңіз бен өзен суларында да кездеседі, өсімдік пен жануар организмінің құрамына кіреді. Адам организмінде 1 кг – ға дейін кальций бар, ол сүйектің, тіс эмальінің, қанның құрамында болады. Ең көп таралған қосылыстарының бірі – кальций карбонаты. Ол алуан түрлі минералдар түзеді: бор, мәрмәр, әктас, ұлутас, кальцит, маржан, коралдар, перламутр т. б. аралас минералдар. Бұлардың көбісі бағалы болып есептелінеді.

            Кальций гипстің CaSO₄ * 2H₂O, бор, әктас CaCO₃, фосфорит Ca₃(PO₄)_2, флюорит СаҒ₂ минералдарының құрамында кездеседі. Қазақстан жерінің бәрінде дерлік кальций қосылыстары кең таралған. Фосфориттің ең ірі кен орындары Жамбыл облысындағы Қаратау тауларында, Ақтөбе облысындағы Шилісайда бар. Бағалы қызғылт түсті ұлутас Маңғыстауда, гипс Жамбыл облсында, цементке қажетті балшық №шымкент, Семей маңында өндірілсе, әктастың қоры және отқа төзімді балшық еліміздің көптеген облыстарында өндіріледі.  

Алынуы: Тұздарының балқымасын электролиздеу арқылы алады:

CaCl₂  → Ca° + Cl°₂

Физикалық қасиеттері:

 

Химиялық қасиеттері.

1. Жай заттармен (бейметалдармен):

                                    3Сa + 2Р = Сa₃Р₂

                                               Сa + H₂ = CaH₂

                                    Ca + 2C = CaC₂

                                    3Са + N₂ = Са₃N₂ 

Ауада қыздырғанда тұтанады, ал таза оттекте ашық жалынмен жанып, кальций оксдінің бөлшектерінен тұратын ақ түсті түтін түзеді:

2Са + O₂ = 2CaO

2. Күрделі заттармен: сумен қуатты әрекеттесіп, одан сутекті ығыстырып шығарады:                                  Ca + 2H₂O = Ca(OH)₂ + H₂ 

Кальций және оның қосылыстары жалынның түсін кірпіш қызыл түске бояйды.

                                    Сa + 2HCl = CaCl₂ + H₂

      Биологиялық ролі. Кальций жасуша құрамына еніп, сүйек құрауға, жүрек және бұлшық еттерінің жұмысына қатысады, қанның ұюын қамтамасыз етеді. Ересек адамдарға тәулігіне 0,5 грамм кальций жеткілікті. Ал сүйекті қатайтуға аса қажет кальций, сиыр мен қой сүті, сүтпен жасалатын түрлі тағамдар ірімшік, сүзбе, сырда мол. Қара бидай наны мен жұмыртқаның сары уызы да кальцийге бай. Ағзаға бір тәулікке қажет калций алу үшін 100 грамм сыр немесе 0,5 литр сүт жетеді. Ағзада кальций тұздарының жетіспеушілігі сүйек ұлпасының дұрыс емес дамуына, тістер (кариес) ауруына, кейбір ферменттердің белсенділігі төмендеуіне, орталық жүйке жүйесінің қызметінің бұзылуына әкеп соқтырады.

                                                                            

                                                

                                                              

                                                                                               

Маңызды қосылыстары. Кальций оксиді – ақ түсті қиын балқитын зат. Техникада оны «сөндірілмеген әк» деп атайды. Оны әетасты жоғары температурада қыздырып, ыдырау арқылы алады:

CaCO₃ = CaO + CO₂

            Кальций оксиді – нағыз негіздік оксид. Кальций сілтілікжер металл болғандықтан, оның оксиді сумен оңай әрекеттесіп кальций гидроксидін, яғни сілтісін түзеді:

CaO + H₂O = Ca(OH)₂

            Бұл реакция өте қуатты жүреді. Су «бұрқылдап» қайнап, буланады. Нәтижесінде сөндірілген әк деп аталатын ақ ұнтақ түзіледі. Ca(OH)₂ – суда аз ериді. Оның қанық ерітіндісі лабораторияда әк суы деген атпен қолданылады. Сілті ерітіндісінің түзілгенін фенолфталеиннің таңқурай түске боялуынан байқалады.

Кальций гидроксиді қышқылдармен және қышқылдық оксидтермен әрекеттесіп бейтараптанады. Бұл реакция көмірқышқыл газын анықтау үшін қолданады. Әк суына көмірқышқыл газын жібергенде, ол алдымен ерімейтін карбонат түзіп, лайлана бастайды.

Ca(OH)₂  + CO₂ = CaCO₃ + Н₂O

            Газды одан әрі жібере берсе, лай көрінбей кетеді, өйткені суда ерімейтін орта тұз ерімтал қышқыл тұға айналады:

Ca(OH)₂  + CO₂ + Н₂O = Ca(НCO₃)₂

Бекіту тапсырмалары:

            1. Бекіту сұрағы бойынша «иә» және «жоқ» жауап беруіңіз керек.

1. Төртінші перидта орналасады (иә)

2. Валенттілігі тұрақты бір (жоқ)

3. Балқу температурасы – 851 ⁰С (жоқ)

4. Сыртқы қабатындағы электрон саны екі (иә)

4. 1S² 2S² 2P⁶ 3S² 3P⁶ 4S² электрондық конфигурациясы тән (иә)

5. Тығыздығы 15,4 г/см³  (жоқ)

6. Кальций сүйектің, тіс эмальінің, қанның құрамында болады (иә)

7. Сөндірілген әк формуласы СаО (жоқ)

8. Жалынының түсі күрпіш қызыл түске бояйды (иә)

9.Сілті ерітіндісінің түзілгенін фенолфталейннің таңқурай түске боялуынан байқайды (иә)

10. Әктас формуласы СаСО₃ (иә)

2. Формуланы анықтап сәйкесін тап.

Гипс	Ca3(PO4)2,
фосфорит	СаҒ2
Кальций гидрокарбонаты	CaO
Әк суы	Ca(НCO3)2
флюорит	CaSO4 * 2H2O
Сөндірілмеген әк	Ca(OH)2

Жауабы:Гипс - CaSO₄ * 2H₂O

                        Фосфорит - Ca₃(PO₄)_2,

                        Кальций гидрокарбонаты Ca(НCO₃)₂

                        Сөндірілген әк - Ca(OH)₂

                        Әк суы- Ca(OH)₂

                        Флюорит - Ca₃(PO₄)₂

Сөндірілмеген әк – CaO

Үйге тапсырма: §35, 36, №5,7 121 бет.

• 1 слайд

  Сөзжұмбақ
  Б
  Е
  К
  Е
  Т
  О
  В
  О
  Р
  Ы
  Н
  Б
  А
  С
  У
  Л
  И
  Т
  И
  Й
  В
  О
  Л
  Ь
  Ф
  Р
  А
  М
  Ц
  Е
  З
  И
  Й
  К
  О
  Р
  Р
  О
  З
  И
  Я
  О
  С
  М
  И
  Й
  

• 2 слайд

  Сөзжұмбақ
  

• 3 слайд

  
  7 ақпан
  
  “Кальций және оның қосылыстары”
  

• 4 слайд

  Табиғатта ең көп таралған қосылыстары:
  Гипс CaSO4 * 2H2O
  Бор, әктас CaCO3
  Фосфорит Ca3(PO4)2
  Флюорит СаҒ2
  
  
  

• 5 слайд

  Алынуы:
  CaCl2 → Ca° + Cl°2
  

• 6 слайд

  Физикалық қасиеттері
  Күмісше жылтыраған ақ металл, ол сілтілік металдар тәрізді өте жеңіл (р = 1,55 г/см3 ), Оның балқу температурасы да өте жоғары, 851 0 С-ге тең. Иілгіштігі төмен, күшті тотықсыздандырғыш
  
  

• 7 слайд

  Жай заттармен:
  Ca + Р =
  Ca + O2 =
  Са + Н2 =
  Са + С =
  Ca + N2 =
  
  
  Тексеру
  Химиялық қасиеттері
  

• 8 слайд

  3Сa + 2Р = Сa3Р2
  2Са + O2 = 2CaO
  Сa + H2 = CaH2
  Ca + 2C = CaC2
  3Са + N2 = Са3N2
  

• 9 слайд

  Күрделі заттармен:
  Са + H2O =
  Ca + HCl =
  
  Тексеру
  Ca + 2H2O = Ca(OH)2 + H2
  Сa + 2HCl = CaCl2 + H2
  
  

• 10 слайд

  
  Биологиялық ролі
  
  Ересек адамдарға тәулігіне 0,5 грамм кальций жеткілікті. Ағзаға бір тәулікке қажет калций алу үшін 100 грамм сыр немесе 0,5 литр сүт жетеді. +Ал сүйекті қатайтуға аса қажет кальций, сиыр мен қой сүті, сүтпен жасалатын түрлі тағамдар ірімшік, сүзбе, сырда мол. Қара бидай наны мен жұмыртқаның сары уызы да кальцийге бай.
   
  
  

• 11 слайд

  
  Биологиялық ролі
  
  

• 12 слайд

  Кальций оксиді СаО – ақ түсті, қиын балқитын зат. Оны “сөндірілмеген әк” деп атайды.
  CaCO3 = CaO + CO2
  
  Нағыз негіздік оксид. Сумен әрекеттесіп, сілті (сөндірілген әк) түзеді.
  CaO + H2O = Ca(OH)2
  Қосылыстары
  

• 13 слайд

  Бекіту сұрақтары
  Төртінші перидта орналасады
  Валенттілігі тұрақты бір
  Балқу температурасы – 851 0С
  Сыртқы қабатындағы электрон саны екі
  1S2 2S2 2P6 3S2 3P6 4S2 электрондық конфигурациясы тән
  Тығыздығы 15,4 г/см3
  Кальций сүйектің, тіс эмальінің, қанның құрамында болады
  Сөндірілген әк формуласы СаО
  Жалынының түсі күрпіш қызыл түске бояйды
  Сілті ерітіндісінің түзілгенін фенолфталейннің таңқурай түске боялуынан байқайды
  Әктас формуласы Са(НСО3)2
  
  (иә)
  (иә)
  (иә)
  (иә)
  (иә)
  (жоқ)
  (жоқ)
  (жоқ)
  (жоқ)
  (жоқ)
  (иә)
  

• 14 слайд

  Сәйкестендір
  

• 15 слайд

  
  Үйге тапсырма:
  §35, 36, №5,7 121 бет
  

• 16 слайд

  
  Сабақ аяқталды