Киіз үй – бүкіл көшпелілер әлемінің, оның тұрмыс-салты мен этикасының,
дүниетанымының бір жерге тоғысқан бірегей туындысы.
Тез жығылып, тез тігілетін киіз үй түйе мен атқа арту арқылы жеңіл
көшіріледі, оның киіз туырлықтары мен үзіктерінен жауын өтпейді. Ыстық
күндері киіз үй салқын болса, қысты күні керегесін қабаттап киізбен қаптап,
іргесін көміп, ошақ асып, от жағып, жазға дейін отыра беруге болады.
Киіз үйді қазақстандықтардың жер сілкінісі болған жерлерге көмек ретінде
жіберілген. Киіз үй бүгінге дейін өз маңызын жоғалтпай, Қазақстанның ауыл
шаруашылықты аудандарында қолайлы жазғы баспана ретінде әлі де пайдаланып
келеді.
АҚ
БОСАҒА.
Үй іші мен сыртқы әлемді жалғастыратын касиетті шекара – ақ босаға. Сіздің
босағадан қалай аттауыңыздан үй иесіне деген көңіліңіз аңғарылады. Егер сіз
үйге босағаны оң аяқпен аттап, басыңызды ие енсеңіз – бұл сіздің үй иесіне
көрсеткен үлкен құрметіңіз.
ОТБАСЫ–
ОШАҚ ҚАСЫ.
Үйдің ортасында ошақ, ошақта қазан тұрады. Бұл – киелі орын. Қазақтың
«отбасы», «отағасы» атаулары да осыдан шыққан. От жанған жерде тіршілік,
тірлік бар.
ТӨР.
Киіз үйдің қонақ отыратын жері – төр ең құрметті орын саналады. Қонақтың өз
ырысы бар деп түсінген қазақтар келген мейманды төрге отырғызады, қазақстың
кеңдігі мен қонақжайлығының белгісі қонағын дәм ауыз тигізбей жібермеген. Бұл
тамаша ғұрып күні бүгінге дейін сол күйінде сақталған.
ӘЙЕЛДЕР
ЖАҚ:
Дәстүр бойынша үйдің сол жағы әйелдерге арналады. Есікке таяу асадал мен
кебеже қойылып, олардың тұсына қоржын, дорба, аяққап, кесеқап ілінеді.
Сондай-ақ, сол қанатта өзіндік шешімі бар ағаш төсек тұрады.
ЕРЛЕР
ЖАҚ
Ер адам жағында (оң жақ) босағаға қарай қару-жарақ, ат әбзелдері ілінген.
Ерлер жағы аталатын оң жақ киіз үйдің едәуір қасиетті бөлігіне саналып, өмір
жолының маңызды кезеңдерін белгілейтін әдет-ғұрыптар кезінде, атап айтқанда,
оң жаққа келін түсіру немесе мәйітті оң жаққа салу сияқты шараларды сакральды
мәнге ие бола түсті.
Мәтінді қалай меңгергендерін тексеру.
1. Төрге
кімдер отырады?
2. Киіз
үйдің сол жағы кімге арналады?
3. Ерлер
жағында нелер тұрады?
4. Үйдің
ортасында не тұрады?
|
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.