Мақала тақырыбы" Сын тұрғысынана ойлау"

 Нугербекова А.И.

Ломоносов  атындағы №5 орта мектеп – лицейінің математика пәні мұғалімі

Талдықорған қаласы

Қазіргі заман талабы әр мұғалімнің алдына шығармашылықпен жұмыс жасап, білім сапасын арттыруды мақсат етіп қойып отыр. Бұл мақсатқа мұғалім шеберлігін үнемі арттырып, қоғамдық өмірге еніп отырған әртүрлі жаңалықтарды тиімді пайдаланып, оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру арқылы ғана жете алады. Мен өз сабағымда сабақ тиімділігін дәстүрден тыс сабақтар арқылы көтеру проблемасы бойынша жұмыс істеймін. Дәстүрлі емес сабақтарда оқушылардың дәстүрлі сабақтарға қарағанда психологиялық жағдайы басқаша, күндегіден басқаша қарым-қатынас, жауапкершілігі жоғары болады, сонымен бірге мұндай сабақта оқушы өзінің шығармашылық қабілетін, адамгершілік-рухани қасиеттерін дамытуға, өз білімін бағалауға, әр ғылыммен байланысын сезінуге, өз еркімен жұмыс істеуге мүмкіндік алады.

Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Білімнің болашақта пайдаға асуы қажетке жарауын қамтамасыз етеді. Көп ақпаратты талдай отырып, ішінен  қажеттісін алуға үйретеді. Сын тұрғысынан ойлау  бағдарламасы   қызығушылықты ояту, мағынаны тану,       ой толғаныс кезеңдерінен түзіледі. 

   Осы мақсатты жүзеге асыруда менің өткізген сабақтарымда орындалуы тиіс мынадай шараларды белгіледім:

1.     Сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт беру;

2.     Оқушыларға ойланып – толғануға, өз ойын ашық айтуға рұқсат беру;

3.     Әртүрлі идеялар мен пікірлерін қабылдау;

4.     Үйрену барысындағы оқушылардың белсенді іс- әрекеттерін қолдап отыру;

5.     Кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз жағдайларын әзілге айналдыру;

6.     Оқушылардың бір- бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуын талап ету;

7.     Сын тұрғысынан ойлауды бағалау.

    Мен  СТО бағдарламасын оқып, үйреніп, өз жұмыстарымда қолданғаннан бері мұғалімдік  кәсіптің қыр – сырына тереңдей түстім. Бұл бағдарламаның ерекшелігі сол , егер адам бойында  шын талант болса, оның көрінуіне бірден – бір жол ашылады. Көпсөзділіктен арылып, сыни тұрғысынан ойлауға бет бұрдық.

 Оқушының өзі еңбектеніп алған білімі есте жақсы сақталатындығы, тақырып оңай және игерілетіндігі белгілі. Осы орайда алгебра және анализ бастамалары  пәні бойынша 10 сыныпта  өткізген сабағымның үлгісін ұсынып  отырмын.

Сабақтың  тақырыбы:  Тригонометриялық  функциялардың  негізгі  қасиеттері  мен  графиктері.

Сабақтың  мақсаты:  

1)      тригонометриялық  функциялардың  негізі  қасиеттері  мен 

      графиктерін  оқып-үйренуде  интерактивті  тақта

      мүмкіншіліктерін  қолдану; 

2)      оқушылардың  алған  білімі  мен  қалыптасқан  білік, 

      дағдыларын  практикада  қолдана  білуін  қадағалау; 

3)  жауапкершілікке ,  ұжымдық  қарым-қатынасқа  тәрбиелеу.

Сабақтың  түрі: білім мен дағдыны  қорытындылау,  жүйелеу 

                              сабағы,  кіріктірілген  сабақ.

Сабақ  әдісі: СТО технологиясының стратегиялары, Эйлер-Венн

                        дөңгелектері; интерактивті  тақта  мүмкіншіліктерін 

                        пайдалану

Күтілетін нәтиже: Тригонометриялық  функциялардың  негізі  қасиеттері  мен  графиктерін  біледі,  алған  білімдерін практикада  қолдана алады. 

Сабақтың  көрнекілігі:  интерактивті   тақта,  компьютер,  негізгі

                                            психогеометриялық  жеке  тұлғаның

                                            қасиеттері (сауалнама).

Пәнаралық байланыс:  Информатика  мен  математика

Сабақтың  барысы:  I. Ұйымдастыруы.

II. Қызығушылықты ояту. Негізгі  психогеометриялық  жеке  тұлғаның қасиеттері(сауалнама  жүргізу). Әр оқушы фигураларды таңдай отырып, өз бойындағы  қасиеттерін  анықтай алады.

III.  Мағынаны  ажырату;

1.     «Кубизм»  стратегиясы  бойынша  сұрақтар  беріп,  тригонометриялық  функциялардың  қасиеттерін  қайталау сұрақтары:

·        у=sinx  функциясының  қасиеттері  қандай?

·        у=cosx  функциясының  графигін  у=sinx  функциясының  графигінен  қалай  алуға  болды? 

·        у=cosx және y=sinx функцияларының  айырмашылықтарын  айқын  көрсететін  қасиеттерін  атаңдар?

·        y=tgx  функциясының  қасиеттері  қандай?

·        y=tgx  пен  y=ctgx   функцияларының  ұқсас  қасиеттері  қандай?

2.  Дұрыс жауабын көрсет (формулалар біліктілігін тексеру)

Интерактивті  тақтада формулалардың бір бөлігі жазылған, ал екінші бөлігін оқушылар тауып, сәйкестендіреді.

IV. Ой шақыру. Деңгейлік тапсырмалар орындау ( А,В,С деңгейлері бойынша жұмыс істейді, әрқайсысы 3-есептен, соңғысы графиктерді түрлендіру арқылы салу) Графиктерді түрлендірулер тақтада көрсетіледі.

V. Ой толғаныс.  Тест  жұмысы

VI. Қорытындылау (Эйлер-Венн дөңгелектері, тригонометриялық функциялардың ортақ қасиеттері жазылады).

VII.    Бағалау (компьютерде)

VIII.   Үйге тапсырма: тест 1-5 нұсқалары.

Оқушының  танымдық белсенділігін  арттыру және шығармашылық деңгейін қалыптастыруда  проблемалық оқыту  маңызды  орын алады.

 Оқыту процесінде оқушылардың қызығушылығын ояту үшін проблемалық жағдайлар туғызу қажет. Орта мектепте геометрия пәнін оқытуда проблема туғызу оқушылардың шығармашылық белсенділіктерін арттыруға көмектеседі.

   Оқушының ойлау қабілетін тәрбиелеу үшін теореманы дәлелдеу, дәлелдеу есептерін шығарумен қатар, зерттеу элементтері бар, ойлау элементтері бар есептерді шығарудың, тапсырмалар орындаудың маңызы бар. Мұғалімнің сұрақ қоя білуінің де өзіндік алатын орны бар.

   7-сынып геометрия пәнін оқытуда «Үшбұрыштың ішкі бұрыштарының қосындысы» тақырыбын түсіндіру үшін мұғалім оқушылардың әрқайсысына  жұмыс жасатады.Мұғалімнің жетекшілігімен  оқушылар үшбұрыш сызып, оның  бұрыштарын трапнспортирмен өлшеп, қосындысын есептеп табады.

     Осы ісбеттес жұмыс түрлерінің пайдалы екендігі сөзсіз.Оқушы  білім алу жолында өзі еңбектенеді, аздап болса да зерттеу жүргізеді, қорытындыға келеді, нәтижені тексеру қажеттігін, яғни оның ақиқаттығына көз жеткізу үшін дәлелдеудің қажеттігін сезінеді. Осы жерде геометриялық дәлелдеу, оның не үшін қажет екендігін оқушы санасына жеткізу мүмкіндігін тудырады.

     Үшбұрыштың сыртқы бұрышы туралы теореманы бірден проблема түрінде қоюға болады. проблеманы шешу үшін, яғни «үшбұрыштың сыртқы бұрышы өзімен сыбайлас емес екі ішкі бұрышының қосындысына тең»  екендігіне көз жеткізу үшін оқушылар үшбұрыш сызып, мұғалімнің  жетекшілігімен тиісті бұрыштарды транспортирді пайдаланып өлшеп, салыстырып, тиісті қорытындыға келеді. Әрі қарай теореманы,  оның  берілгендерін жазып, дәлелдеу  жұмысы  оқулықтағыдай етіп жүргізіледі.

     Оқушының өзі еңбектеніп алған білімі есте жақсы сақталатындығы, тақырып оңай және игерілетіндігі белгілі. Осы орайда геометрия пәні бойынша өткізген сабағымның үлгісін ұсынып  отырмын.

Сабақтың тақырыбы:       Үшбұрыш теңсіздігі                                                                                                                                                                Сабақтың мақсаты:

Білімділік:   Үшбұрыштар туралы мағлұматтар бойынша қабырғалары мен бұрыштарының арасындағы қатынастарды тұжырымдау. Үшбұрыштар қасиетін нақтылай отырып, үшбұрыш теңсіздігін дәлелдеуде белсенді шешімдер табу бейімділіктерін қалыптастыру

Дамытушылық :   Оқушылардың ізденісін, зейінін, тиянақты ой қорытындысын жасай білу қабілеттілігін дамыту.

Тәрбиелік :    Өзіне-өзі сын көзбен қарауға, баға беруге баулу, тапқырлыққа, адалдыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу

Сабақтың әдісі: Топтастыру (ассоциациялық), проблемалық, түсіндірмелі-иллюстр. баяндау,іздену                                         

Көрнекілік: Сызбалар, карточкалар, кестелер, суреттер.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

1.1 Оқушыларды түгендеу, тазалыққа көңіл бөлу

1.2 Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру, пысықтау

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру

2) үшбұрыштар түрлерін  ассоциация (топтастыру) әдісі бойынша картаға түсіру.

Қағаз бетіне өз ойларын түсіру ( 1 мин)

1)       Жұп бойынша талқылау;

2)       Топ бойынша талқылау арқылы өз ойларыңды жеткізе білулерің керек. Әр топтан бір оқушының жауабы тыңдалады. 

Тақтада жұмыс (карточкамен)                                                                                                                                             С

1) Берілгені: BC=CE, AB = AD, DE =  AD                                                         

Дәлелдеу керек: AB=DE                                                                                         А                                                                        

Дәлелдеуі: ∆ABC,  ∆DEC  тік бұрышты                                                                                                                     В

(<В=<E=90 ⁰) (шарт бойынша)                                                                                                                Е                                  

BC=CE (катеттері) шарт бойынша,                   

Сүйір бұрышы : <1=<2 (вертикаль)                                                      Д

ІІ-белгі бойынша бұрыштар тең, ендеше                  

AB=DE                                                                                             С

2) Берілген: CD   DE, EF   DE,

CE=DF

Дәлелдеу керек: <C=<F                                                                                                                   

Дәлелдеуі: ∆CDE,  ∆FED  тік бұрышты                                                          E        

(<D=<E=90 ⁰) (шарт бойынша)                                                   D                                        F 

CE=DF (гипотенузалары) шарт бойынша,                                                                                                                            

ED-ортақ катет   ІV белгі бойынша

∆DCE=∆FDE, <C=<F                                                  

2) Жаңа материалды түсіндіру.

Проблемалық жағдай туғызу, оны шешуге әрекет. (сурет бойынша есеп)

1) Мектеп пен үйдің арасы 1 км, үйден стадионға дейін 1,5 км. Мектеп пен сталионның арасы 3 км бола ма?

1+1,5=2,5 км<3 км болмайды.

2) Үй мен кинотеатрдың арасы 0,4 км, кинотеатрдан дүкенге дейін 0,5 км. Үй мен дүкен арасы 0,9 км. болуы мүмкін бе?    Жоқ

3)Мектеп пен мұражайдың арасы 1 км, үй мен мүражайдың арасы 2,2 км. Мектеп пен үйдің арасы 3 км болуы мүмкін бе?      1+2,2=3,2>3    Ия

Осы есептерді шешуде қандай байланыс болуы мүмкін? (проблема?). Осы проблеманы шешу үшін, 1-тапсырманы орындап көрейік. AB<AC+BC.  Жұп бойынша, топ бойынша талқылап, тиісті қорытындыға келеді.

Теорема, 2. Үшбұрыштың әрбір қабырғасы өзге екі қабырғаларының  қосындысынан кіші болады.

Дәлелдеу керек:  ∆ ABC- кез-келген.

Дәлелдеуі: AB<AC+BC. АС созындысынан  СВ=CD саламыз. ∆BCD тең бүйірлі. <1=<2       ∆ABD      < ABD > <1=<2    1-теорема бойынша    AB< AD

AD= AC+CD          CD=BC6       AB    AC+BC

∆ ABC

           AB < AC+BC,           Үшбұрыштар теңсіздігі

1)        AC < AB+BC,

           BC < AB+AC 

Мысал.     ∆  ABC                 AB > AC – BC

                 BC > AB – BC,

                 AB > AC – BC,

                 AC > BC – AB

Жаңа сабақты бекіту.

 №185   1)  2 см, 3 см, 5 см      

2+3 = 5                                                              2) 2,1 + 2 = 4,1 > 4                      

5 см = 5 см                                                        4,1 дм > 4 дм

Болмайды.                                                         Болмайды.

3)       4м, 3м, 6м.

4)       4+3=7                                    7м > 6м табылады.

Қосымша есептер : Үшбұрыш салуға бола ма?

1)  а) 2см, 5см, 7 см     б) 4 см, 8 см, 11 см                     в) 5 см, 6см, 12см.

        2+5=7  жоқ               4+8>11     ия                                   5+6=11<12 жоқ

2) Б) №192          1)2 см, 5 см                                 2) 21 см және 9 см.                                                    

                    Жауабы: 5 см                                                               Жауабы: 21 см.

3) 6 дм және 3 дм                              6+6 = 12

  Жауабы: 6 дм                             12дм>3 дм

С) №202  Берілгені:  ΔABC тең бүйірлі AB = BC,               

    Дәлеледеуі: P=36 см  ‹1 сырт. сүйір,            

  ендеше ‹2 доғал. AC ең үлкен қабырға

 АВ=ВС=х десек, АС=х+6, х+х+х+6= 36  ,   3x=30 , AB=BC=10см           АС=10+6=16см

                                                                Жауабы: 10 см, 10см, 16 см.

Қорытындылау,бағалау.

(Суреттер бойынша сұраққа жауап беру)

Үйге: « Тапқырдың есебі»

§3. №193,197

Тақырыбы: Оқытудың жаңа технологиясын пайдалану- сапалы білім негізі

Мақсаты:     Оқушылардың өз бетімен білім алуын

                        жетілдіріп, танымдық және шығармашылық

                        икемділіктерін  дамыту

Болжам:       Қызықты есептер шығару , жағдайларды

                       зерттеу арқылы  оқушының зерттеушілік,

                        ізденімпаздық ,шығармашылық, еңбек

                        сүйгіштік қабілетін қалыптастыру.

Мазмұны:     

-        Кіріспе.

-        Тұжырымдаманың ерекшелігі

-        Тұжырымдамалық ережелер

-        Проблемалық жағдай туғызу тәсілдері

-        Проблемалық технологияны іске асыру жолдары

-        Проблемалық технологияны қолдану кезеңдері

-        Қорытынды

Барысы