Математика пәніне арналған баяндама

        Шығыс Қазақстан облысы                                                                          

         Өскемен қаласы 

         «№ 2 кешкі мектебі» КММ

         математика мұғалімі  

          Калибаева Салтанат Мухаметхановна                             

Қазақи есептерді сабақ барысында қолдану

         Бүгінгі жас  ұрпаққа  жан-жақты білім беру, тәрбиелеу- әрбір ұстаздың басты міндеті. Сыныптағы оқушылардың ойлау қабілеті бірдей емес, сондықтан сабақ кезінде әрқайсысының деңгейіне қарай мұғалім жұмыстың түрін таңдап, сол тақырыпты игертуді көздейді.

        Мен сабақтарда ойын элементтерін қолдануға тырысамын. Әрбір оқушының ерекшеліктерін ескеріп, ойын арқылы ойлануға  баулимын. Сабақты тартымды, қызықты, ойын түрінде жүргізу оқушыларды білімге деген ынта- ықыласын арттырады. Соның ішінде қазақи есептерді қолдану өте тиімді болып келеді.

 Қазақи есептерді шығарғанда  есеп түрінде ғана қарамай, халықтың  ғасырлар бойы жасаған  асыл қазынасы, бір жүйеге келтірілген тамаша тәрбие құралы ретінде қарауға болады.  Оқушының сабақты жақсы  меңгеруінің  бір айқын  кепілі-оның сөйлеу тілінің дамуына байланысты. Халқымыздың ежелден келе жатқан  дәстүрлі жұмбақ, жаңылтпаш, қазақи есептер сынды тарпсырмалар-тіл дамытудың әсерлі құралы болып табылады. Мысалы:

1.     Аға болсаң ақыл айт !

Бір үйде әкесі баласымен  және атасы немересімен отыр. Осы үйде неше жан отыр?                                 Жауабы: 3 жан, себебі Әкесі-баласы-немересі.

Бұл есептен біз қазақ халқының әке-бала -немере арасындағы байланысты анықтай түсетінін байқауға болады. Әкенің ұрпағына берер өнегесі мен тәлім-тәрбиесін де айтып өтуге болатын  есептің бірі.

2.     Қыңырдың жасы.

Есепке құмар бір кісі  қыңырдан: Жасың нешеде? -деп сұрапты.  Сонда ол:

       -Менің үш жылдан  кейінгі жасымды үш еселеңіз , содан соң үш жыл бүрыңғы  жасымды үш еселеңіз. Алғашқы  көбейтіндіден  соңғы нәтижені шегеріңіз. Сонда менің  жасымды табасыз. Ол кісі нешеде ?

            Жауабы: 18 де.

            Шешуі:  Қыңырдың  қазіргі жасын х десек, есеп шарты бойынша

                 3(х+3)-3(х-3)=3х+9-3х+9=18

Тексеруі: 18+3=21

                18-3=15

                21*3-3*15=63-45=18

3.     Асық саны

Он-оннан асығы бар үш бала  өзара асық ойнады. Ойыннан соң біріншісі екіншісіне қарап:

-Қанша асық ұттың?-дейді.

Ол:-Онша көп ұтқыза қоймаппын, сегіз асығым қалыпты,-деді.

-Онда сендегі барлық асық менің ұтып алған асығыма тең екен,-дейді үшінші бала асығын түгендеп тұрып.

-         Ең көп асық ұтылған мен болдым,-деді мұңайып бірінші бала.

Ойыннан кейін кімде, неше асық?

Жауабы: Екінші балада 10-2=8 асық

                Бірінші балада 10-6=4 асық

       Үшінші балада 10+(2+6)=18 асық

Бұл есепте қазақ халқының  ұлттық асық ойыны- ата бабамыздан бізге жеткен, өткені мен бүгінін байланыстыратын баға жетпес байлығымыз, асыл қазынамыз. Сондықтан  оны үйренудің күнделікті тұрмысқа пайдаланудың заманымызға сай  ұрпақ тәрбиелеуге пайдасы орасан зор.

               Шекпен киген қара мен қарқаралы хан

-Мейірімді алдияр! Өз бағыңыздан бір алма алуға рұқсат етіңіз, -деді. Хан алуға рұқсат етті. Қара баққа келсе, бақ үш рет қоршауға алынған екен. Әрбір қоршау қақпасында жасауыл тұр.

Қара бірінші жасауылға келіп:

-         Хан маған бір алма алуға мейірімділік жасады,- деді.

-         Ал, бірақ шығарда алған алмаңның тең жартысын және бір алма бересің,- деді жасауыл.

Қақпадағы екінші және үшінші жасауыл да осыған осылай деді. Жасауылдарға сұраған алмаларын беру үшін, Қара бақтан неше алма алуы керек?

                         Жауабы: 22 алма

Есепті теңдеу құру арқылы да шығаруға болады.  теңдеуіне келеді. Мұнан х=22

               Осыған орай оқушылардың адамгершілік түсініктерінің дұрыс қалыптасуына азда болсын ісер етеді. Себебі есепті түсіндіру немесе талдау барысында оқушыларды адалдыққа, қайырымдылыққа, батылдыққа, шыншылдыққа тәрбиелеуге зор мүмкіндік бар.  Әр сабақта нақты тәрбие міндетін белгілеп оны жүзеге асыруды нысанаға алған жөн. Ол үшін сабақ мазмұнындағы  тәрбие міндеті нақты анықталуы шарт.

 Шырылдауық шегіртке

        Шегіртке түзу бойымен қатты және жай ырғиды. Қатты ыршыса үш елі жерге, ал жай ыршыса  екі елі жерге түседі. Бірінші қарақшыдан қарғығанда одан бір елі жердегі екінші қарақшыға дәл қалай түседі?

         Шешуі: Айталық шегіртке  бірінші қарақшыдан  екінші қарақшыға  түсу үшін х рет қатты, у рет жай ыршулары жасасын. Сонда шегіртке 3х+2у аралыққа  қарғиды. Бұл аралық бір елі. Демек, 3х+2у=1

Х орнына  0,1,2......- бүтін сандарын қояйық. Шегіртке артқа қарғыса х пен у теріс сан, ал алға қарғыса  х пен у оң мән қабылдайды деп түсіндіріп, х=1, у=-1, у=2 екенін табамыз.

                Бұл есепке қарағанда  қазақ халқы теріс сандар мен де амалдар қолдана алған деген қорытындыға келеміз.

               Қазақ халқының ежелден келе жатқан өнеге тәлімінде салт дәстүрін жас ұланды еңбекке баулу ерекше орын алды. Әсіресе, ата-кәсіп мал бағудың қыр- сырлары халықтың тұрмыс әлемінде барынша байқалады. Көшпенділердің өзіне тін еңбек үрдісі өмір тіршілігі өзіндік қркениетін бір жатқан жарқын мұра сияқты. Халықта өнеге-тәлім, еңбек пен кәсіптің ұлттық сипатын жоғалтқан емес

                                                                                                         28.02.2018 жыл