"Металдар" тарауы бойынша қорытынды сабақ 9-сынып

• 1 слайд

  «МЕТАЛДАР»
  әлеміне химиялық саяхат
  .
  

• 2 слайд

  . Кіріспе
  Оқушыларға халық арасында ежелден пайдаланып келе жатқан металдар туралы,
  олардың қасиеттері, алыну технологиясы, ашылу тарихы туралы білім беріп,қолдану аясының кеңдігіне көз жеткізу.Адамға қажеттілігі туралы білім дағдыларын дамыту мақсатында
  «МЕТАЛДАР ТАРАУЫН ҚОРЫТЫНДЫЛАУ» сабағы
  Металдар тарауы
  

• 3 слайд

  Сабақтың мақсаты:
  
  Білімділік:Оқушылардың металдар тарауынан алған білімін жаңа ұғымдармен толықтыру, олардың қасиеттері туралы терең түсінік беру. Ерекшеліктерін, айырмашылығын ажырата білуді үйрету.
   
  Дамытушылық:Оқушылардың зейінін, танымдық белсенділігін,өзіндік пікірін қалыптастыру, оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін, тұлғалық қасиеттерін дамыту. Пәнаралық байланысты жүзеге асыру
   
  Тәрбиелік:Бірлесіп жұмыс жасауға, өзгенің пікірімен санасуға тәрбиелеу,металдардың адам өміріндегі маңызы туралы тәрбие беру,салауатты өмір салтын насихаттау.
  
  

• 4 слайд

  .
  
  Сабақтың түрі: Кіріктірілген сабақ
   Сабақтың типі: Білім мен әрекет тәсілдерін кешенді қолдану сабағы
   Сабақтың әдісі:Зерттеу әдісі, оқушыға танымдық тапсырмалар беріліп, оны өз бетінше қажетті әдістерді пайдалана отырып және мұғалім көмегімен орындау.Т ірек сызбалар, проблемалық сұрақтар,концептуалдық кесте
   Сабақтың көрнекілігі: Химиялық реактивтер /мыс,күкірт қышқылы, темір, мыс сульфаты, магний ,мырыш , тұз қышқылы, кесте, топтамалар
   Пәнаралық байланыс:Тарих, биология, қазақ тілі, география
  
  

• 5 слайд

  Сабақтың барысы:
  І. Ұйымдастыру кезеңі
  ІІ. Қызығушылығын ояту
  ІІІ. Мағынаны тану. Металдар тарауын қайталау
  «Кім жылдам» ойыны
  «Үндемес» ойыны. Картамен жұмыс
  Химиялық диктант
   
  ІV. Ой толғаныс
  V. Өзіндік жұмыс.
  VІ. Оқушылардың алған білімдерін есепке алу
  VII.Қорытынды
  VІІІ. Үйге тапсырма
  

• 6 слайд

  Эпиграф:
  “Мақал сөзде метал да жүреді,
  Метал қадірін халқым біледі”
  
  

• 7 слайд

  Сабақтың девизі:
  «Туған жердің қара тасын мақтан ете білмеген азамат, бөгде жердің алтын тасын да мақтап жарытпақ емес»
  Қ.Сәтпаев.
  
  

• 8 слайд

  Химия
  зат
  жай
  күрделі
  бейметалл
  металл
  

• 9 слайд

  Қызығушылығын ояту:
  
  Логикалық есеп
   
  Ғарыш кемесі апатқа ұшырап, белгісіз планетаға қонуға мәжбүр болды. Кеме капитаны ғарышкерлерге атмосфера құрамын анықтауды тапсырды. Ғарышкердің қолында алма, малахит қобдишасы және ізбес суы бар. Ол кесілген алманың планета атмосферасында өзгермегенін, ізбес суының лайланбағанын, ал малахит қобдишасын қыздырғанда қызыл түсті ұнтақ пайда болғанын байқайды. Ғарышкер қандай қорытынды жасады?
   
  
  

• 10 слайд

  Есептің шешуі:
  
   
  (CuOH)2CO3 CuO + H2O + CO2
   
  CuO + H2 Cu + H2O
  
  

• 11 слайд

  «Кім жылдам» ойыны
  
  Адам алқанында балқитын металл?
  цезий
  Қанның құрамына кіретін металл?
  темір
  Ең созылғыш металл?
  алтын
  Консерві қалбыры қандай металдан жасалады?
  қалайы
  Дұрыс пайдалансаң емдейді, бұрыс пайдалансаң мүгедек етеді?
  мышьяк
  
  

• 12 слайд

  Кім жылдам?
  Тығыздығы ең көп ауыр металл
  Осмий
  Тығыздығы ең аз жеңіл металл –
  Сілтілік металдар натрий,калий,литий,рубидий,цезий
  Ең қатты металл?
  Хром
  Ең жұмсақ металл
  Сілтілік металдар-натрий
  
   
  
  
  

• 13 слайд

  Кім жылдам?
  Электрөткізгіштігі ең жоғары металдар
  Күміс пен мыс
  Ең иілімді,жақсы тапталатын металл
  Алтын
  Ең қиын балқитын металл
  Вольфрам
  Ең оңай балқитын металл
  Сынап
  
  
  

• 14 слайд

  Кім жылдам?
  Жеті ғаламшарды алхимиктер жеті металға теңеген.осы металдарды атаңдар
  Алтын-күн, күміс- ай, мыс-шолпан, темір-марс,қалайы,қорғасын-сатурн,сынап-меркурий
  Қандай металдар керосиннің астында сақталады
  Сілтілік металдар
  
  

• 15 слайд

  Металдар тарихы
  

• 16 слайд

  .
  
  Металдар адамзат қоғамына ерте кезден бері белгілі. Өркениетті өндірістің дамуына сәйкес және адамдардың металдарды игеруіне, қолдануына байланысты тарихта бүтіндей металдар дәуірлерінің аты қалды . Мысалы: мыс дәуірі, қола дәуірі.
  Тас ғасырында алғашқы табылған металдар алтын және мыс болатын. Адам алғаш рет таза темірмен аспаннан түскен метеориттің сынығы арқылы танысты. Қазақстан аумағында да ерте кезде металдардан жасалынған көптеген бұйымдар табылды. Мысалы: Тайқазан (Түркістанда), «Алтын адам» (Есік қаласында).
  Қазіргі адамзат қоғамының дамуы үшін металдардың маңызы орасан зор. Бүгінгі күні металдарды қолданбайтын өндіріс саласы жоқ. Оларды құрылыста, автомобиль жасауда, ұшақтарда, ауыл шаруашылығында кеңінен қолданады.
  Ал енді металдардың периодтық жүйедегі орналасуына келетін болсақ қазіргі белгілі болған 109 элементтің 88-і металдар,22-бейметалдар. Олар периодтық жүйенің барлық топтарында орналасқан. Мысалы: бордан астатқа дейін түзу сызық жүргізсе, сызықтың астыңғы сол жағында орналасқан элементтердің барлығы металдар
  

• 17 слайд

  Металдар тарихы
  

• 18 слайд

• 19 слайд

  .
  Металдар химиясы
  

• 20 слайд

  → 2Ca+2O-2
  
  Тотығады: Ca0 - 2ē Ca+2 тотықсыздандырғыш, электрон береді
  
  Тотықсызданады: О0 + 2ē О-2 тотықтырғыш, электрон қосып алады
  
  Металдар - тотықсыздандырғыштар.
  Me0 – nē = Me +n
  
  Мысалы: 2Ca0 +
  Метал
  оттек
  оксид
  Метал
  күкірт
  тұз
  Метал
  галоген
  тұз
  1.
  2.
  3.
  Металдардың бейметалдармен әрекеттесуі:
  

• 21 слайд

  Метал
  су
  негіз
  сутек
  Метал
  оксид
  жай зат
  жаңа оксид
  Метал
  қышқыл
  тұз
  сутек
  Метал
  тұз
  жай зат
  жаңа тұз
  Екідайлы қасиет
  көрсететін металл
  Сілті
  тұз
  сутек
  1.
  2.
  3.
  4.
  5.
  Металдардың күрделі заттармен әрекеттесуі:
  

• 22 слайд

  Металдардың тотықсыздандырғыш қасиеті артады кемиді
  Н.Н. Бекетовтің Электрохимиялық кернеу қатары
  Li, K, Ca, Na, Mg, Al, Zn, Cr, Fe, Ni, Sn, Pb, H,Cu, Hg, Ag, Pt, Au
  2Na + 2H2O →2NaOH+H2↑
  Zn + H2O →ZnO+H2↑
  Cu+ H2O →X
  Ca + H2CO3 + CaCO3 →H2↑
  Na + ZnSO4 + NaSO4 →Zn
  Fe2O3 , CaO, Li2O, Li2SO3, Li2CO3 FeSO4 , MgCl2
  

• 23 слайд

• 24 слайд

  Болмасада айтарлықтай салмағым
  Көп металдан ардақтымын алдамын
  Ұшақ болып аспанға ұшып, қалықтап.
  Жердің жүзін, көк аспанды шарладым.
  (___________)
  

• 25 слайд

  1.Химиялық таңбасы-
  2.Реттік нөмірі-
  3.Ar(Al)-
  4.Период нөмірі-
  5.Топ нөмірі-
  Периодтық жүйедегі орны
  

• 26 слайд

  Атом құрылысы
  1.Ядро заряды-
  2.Электрон саны-
  3.Протон саны-
  4.Нейтрон саны -
  5.Энергетикалық деңгей саны -
  6.Валенттілігі-
  7. Электрондық конфигурациясы
  

• 27 слайд

  Табиғатта кездесуі:
  1. Өзгемен салыстарғанда алатын орны- І
  2. Өзге элементтермен салыстарғанда алатын орны-ІІІ (O2,Si)
  3. Алюмосиликаттар (Al, O2, Si, Сілті Me,Сілті.жер Me)
  4. Каолинит (H2O3· 2SiO2· 2H2O) саз балшық
  5. Корунд (Al2O3) өте қатты, рубин(қызыл), аметист(күлгін),
  сапфир (көк)
  6. Боксит (Al2O3 · nH2O)
  7. Қазақстанда кездесетін кен орындары: Қостанай, Ақтөбе
  облыстарында
  

• 28 слайд

  Түсі- күмістей ақ,
  Тығыздығы: p=2.7 г/см3
  Электр жылу өткізгіш(Ag,Cu);
  T қайнау=6500
  Кристал торы-көлемді орталық куб.
  Физикалық қасиеті:
  

• 29 слайд

  Кесте толтыру.
  

• 30 слайд

  Ca
  кальций
  Периодтық жүйедегі
  орны
  Табиғатта таралуы
  Алынуы
  Физикалық
  қасиеттері
  Химиялық
  қасиеттері
  

• 31 слайд

• 32 слайд

  Кальцийдің периодтық жүйедегі орны
  
  1808 жылы Англияда Гемфри Деви кальцийді ашқан
  

• 33 слайд

  
  Табиғи қосылыстар
  
  Табиғатта таралуы
  CaSO4*2H2O
  CaCO3
  CaCO3*2MgCO3
  Ca3(PO4)2
  Ca5(PO4)3OH
  Ca5(PO4)3F
  CaF2
  

• 34 слайд

  Сөздік
  Маңызды химиялық формулалар
  Сульфатттар – CaSO4* 2H2O ғаныш
  Карбонаттар – CaCO3
  Доломит – CaCO3*2MgCO3
  Фосфоттары – фосфорит – Ca3(РО4)2
  Апатит – Са5(РО4)3 ОН
  Фторапатит – Са5(РО4)3F
  Флюорит – СаF2
  

• 35 слайд

  
  
  
  Кальциий күмістей ақ түсті.
  Жеңіл тығыздығы ρ - 1,55г/см3
  Балқу температурасы – 839 0С, 1542,2 0С
  Қайнау температурасы-1484 0С, 2703,2 0С
  
  
  Физикалық қасиеттер
  

• 36 слайд

  Химиялық қасиеттері
  Жай заттармен
  
  Са
  СаН2
  СаСL2
  CaO
  СаС2
  Ca3N2
  O2
  N2
  С
  Н2
  СL2
  

• 37 слайд

  Химиялық қасиеттері
  Күрделі заттармен
  
  Са
  Са(NО3)2
  СаCL2
  Са(ОН)2
  CaSO4
  HOH
  HCL
  HNO3
  H2SO4
  сұйық
  сұйық
  

• 38 слайд

  
  Периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы.
  
  
  
  Темір – VІІІ топ элементі.
  Электрондық формуласы:
  1s2 2s2 2р6 3s2 3р6 3d6 4s2
  
  
  Ауыспалы тотығу дәрежелерін көрсетеді: +2, +3;
  
  
  
  
  

• 39 слайд

  
  
  Темір табиғатта таралуы бойынша екінші металл. Оның жер қыртысындағы үлесі 5,1%. Метеориттердің құрамындатемір бар.
  Темірдің маңызды өнеркәсіптік кендері:
  қызыл теміртас (Ғе2О3),
  магниттік теміртас (Ғе3О4) , пирит (ҒеS2)
  Темір минералды сулардың құрамында сульфат (FeSO4) және гидрокарбонат
  Fe(НСО3)2 түрінде кіреді.
  Табиғатта таралуы.
  

• 40 слайд

  
  
  
  Темірді оның оксидтерін сутекпен, алюминиймен немесе көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздандырып алады :
  
  Fе3O4 + 4CO 3Fе +4CO2
  
  ҒеО + Н2 Ғе + Н2О
  
  Ғе2О3 + 2АІ 2Ғе + АІ2О3
  
  Өнеркәсіпте алынуы
  
  

• 41 слайд

  
  
  Темір – жылтыр, күмістей ақ түсті металл, оның тығыздығы – 7,87г/см3. Оның балқу температурасы +15390С – тан жоғары. Қаттылығы – 4,6. Темір иілгіштік, оның оңай магниттенетін және оны жоғалтатын қасиеттері бар, техникада кеңінен қолданылады.
  
  Физикалық қасиеттері
  

• 42 слайд

  
  
  
  
  Темір орташа белсенді металл. Белсенді бейметалдар темірді тотықтырады :
  2Fe + 3CІ 2FeCІ
  Fe + S FeS.
  Қыздырылған темірдің жұқа жоңқалары оттекте темір қағын түзіп жанады :
  3Fe + 2O2 Fe3O4 (FeO Fe2O3)
  Қыздырылған темір су буымен әрекеттеседі:
  Fe + H2O FeO + H2
  Ылғал ауада темір тотығу өнімінің қоспасы тотпен қапталады :
  4Fe + 6H2O +3O2 4Fe(OH)3
  Қышқылдармен әрекеттесіп, сутекті тотықсыздандырады:
  Fe +2HCІ FeCІ2 + H2
  Темір белсендінгі төмен металдарды тұздарынан тотықсыздандырады:
  Fe +CuCІ2 FeCІ2 + Cu
  
  Химиялық қасиеттері:
  

• 43 слайд

  
  
  Темірдің маңызды қосылыстары.
  Темірге тотығу дәрежесі +2 және +3 қосылыстардың екі қатары тән:
  
  Fe О Ғе2О3
  
  Темір (ІІ) оксиді Темір (ІІІ) оксиді
  Fe (OH)2 Ғе (ОН)3
  
  Темір (ІІ) гидроксиді Темір(ІІІ)гидроксиді
  Ғе+2 тұздары Ғе+3 тұздары
  
  

• 44 слайд

  Темір қосылыстарын анықтау
  Ғе+3 темір ионын анықтау үшін калий тиоцианатын реактив ретінде қолданады.
  
  ҒеСІ3 + 3КSСN Ғе(SСN)3 + 3КСІ
  
  Ғе+2 темір ионын анықтау үшін калий гексацианоферрат (ІІІ) реактив ретінде қолданады
  

• 45 слайд

  Темірдің негізгі құймалары
  ЖАУАБЫ
  

• 46 слайд

  болат,шойын
  

• 47 слайд

  Темір латын сөзінен аударғанда қандай мағына береді.
  ЖАУАБЫ
  

• 48 слайд

  «ферро» - қылыш
  

• 49 слайд

  Темірдің ашылу дәуірі
  ЖАУАБЫ
  

• 50 слайд

  біздің заманымызға
  дейін
  

• 51 слайд

  Темірдің өсімдік және адам ағзасына тигізетін пайдасы
  ЖАУАБЫ
  

• 52 слайд

  гемоглобин және хлорофилл
  

• 53 слайд

  Неге темір «аспан тасы» деп аталады?
  
  ЖАУАБЫ
  

• 54 слайд

  метиориттің
  құрамында болады
  

• 55 слайд

  Адам ағзасында темірдің мөлшері көбейіп кетсе қандай ауруға шалдығады?
  ЖАУАБЫ
  

• 56 слайд

  атеросклероз
  

• 57 слайд

  Меккедегі темірдің қалқып тұру себебі
  ЖАУАБЫ
  

• 58 слайд

  магниттік
  қасиетіне негізделген
  

• 59 слайд

  Қазақстанның қандай қалаларында темір өндіріледі.
  ЖАУАБЫ
  

• 60 слайд

  Теміртау, Рудный, Орталық Қазақстан
  

• 61 слайд

  
  
  
  
  
  
  
  
  
  Сабақты қорытындылау
  І топқа
  ІІ топқа
  ІІІ топқа
  Ca → CaO → CaSO4
  
  
  
  
  Fe2(SO4)3→ Fe(OH)3 → Fe2O3
  
  
  
  
  
  Сu → СuO → CuCl2
  2Ca +O2→2CaO
  
  
  
  
  Fe2(SO4)3+6KOH → 2Fe(OH)3↓+3K2SO4
  
  
  
  
  
  2Cu+O2 → 2CuO
  CaO+H2SO4 → CaSO4 +H2O
  
  
  
  
  2Fe(OH)3→ Fe2O3+ 3H2O
  
  
  
  
  
  CuO + 2HCl → CuCl2+ H2O
  

• 62 слайд

  Химиялық элементтер-
  тірі ағзалардың бастауы
  
  Ағза толған химиялық элемент,
  Біліп алғың қызметін,неткен олар керемет
  
  металдар
  

• 63 слайд

  Адам ағзасындағы химиялық элементтер
  Өкпеде-Li,Na
  Қанда- Fe,Na,Li,Ca,K
  Қалқанша безде-I,Zn,Br
  Тісте-Ca,Mg,F,P
  Көз сұйығында-Na
  Көз торында-Ba
  Гипофизде-Zn,Br,Mn,Cr
  Мида-Na, Mg, K
  

• 64 слайд

  Шашта-AL,As,CL
  Жүректе-Ca,K
  Бауырда-Li,Se,Mo,Zn,Ca,Mn,K,Cu
  Бүйректе-Li,Se ,Ca,K,Na,Mg,Mo,Cd,Hg,Br
  Ұйқы безінде-Mg
  Жұлын сұйығында-Na
  Ас қорыту сөлінде-Na
  
  

• 65 слайд

  .
  Сүйек ұлпасында-Na,Ca,Mg,K,P
  Бұлшықеттерде-Li,Mg,K
  Жыныс безінде-Zn,Br
  Сүт безінде-Mg,Ca
  
  

• 66 слайд

  “Сырларым бар химикке болған аян,
  Таба алсаң сырларымды етем баян”
  Химиялық жұмбақтар
  Ертеден белгілі жетеудің бірімін
  “Электроника” саласында ірімін.
  Көптеген құймаларға кіремін,
  Әдемілігім жөнінде алтынмен тең жүремін
  

• 67 слайд

  Мыс -Cи
  
  

• 68 слайд

  Менделеев ауылының 6-шы көшесінде тұрамын,
  Әр түнде адамдармен жүздесіп тұрамын
  Мені балқыта алмай,қиналды көбісі
  Қазақстан әлемде, кенім жөнінен біріншісі
  
  

• 69 слайд

  (вольфрам, t-3410 c)
  
  

• 70 слайд

  Адамдар мені салмақты деп атайды,
  Сонда да мен химиктерге жақпаймын
  Өндірісім жөнінен Азия мен ТМД-да өз елімді,
  Бірінші қылмай тынбаймын
  

• 71 слайд

  күміс
  

• 72 слайд

  Қара металлургия жанымын,
  Машина трактордың қанымын.
  vÎÎÎ В топшада болсам да,
  Металл атаулының ең көп қолданатын санымын
  

• 73 слайд

  Темір
  

• 74 слайд

  Мақал-мәтелдер
  «Темір - тоттанып тозар»,
  «Қуатты қол - құрыш»,
  «Орын тапқан шеге оңды»,
  «Аз сөз алтын, көп сөз көмір»,
  «Ағаш кессең ұзын кес, қысқартуын оңай, темір кессең қысқа кес, ұзартуың оңай»
  Ескі мата бөз болмас,ескі темір біз болмас
  Қойдың сүті-қорғасын
  

• 75 слайд

  От көмір жейді,тот темір жейді
  Арпа бидай ас екен,алтын-күміс тас екен
  Пәлен жерде алтын бар,барсаң мыс та жоқ