3сынып
Музыка
Сабақ
№1
Сабақтың
тақырыбы: Ел еркесі –Ақан сері
Мақсаты:
Оқушыларды халқымыздың сал-серілерімен таныстыру. Оның ішіндегі Ақан сері
Қорамсаұлының өміріне тоқталу. Ұлттық салт-дәстүрлерді құрмет тұтуға, сқтап
қалуға тәрбиелеу. Оқушы бойындағы есте сақтау, естігенін талдай білу қабілетін
шыңдау ,одан әрі дамыту.
Типі:
жаңа сабақ
Көрнекі
– құрал: Ақанның портреті. Домбыра, т.б суреттер
Барысы:
1. Ұйымдастыру
кезеңі – сәлемдесу, сабаққа назарын аудару. Дауыс жаттығуын жасау
2. Мақсат қою
Ақан серінің
шығармашылығымен танысу.
3. Жаңа сабақ
Ақан
Сері, Ақжігіт Қорамсаұлы — ақын,
әнші, композитор.
Ақан
сері, Ақжігіт Қорамсаұлы (1843 жылы бұрынғы Көкшетау облысы, Үлкен Қоскөлдің
маңы — 1913 жылы, сонда) — ақын, әнші, композитор.
Әкесінің
есімі Қорамса, шешесі — Жаңыл. Ақан сері жас кезінен өнерімен көзге түсіп,
кейін ақындық, әншілік өнері кемелденген соң алты алашқа аты мәлім сері
атанған. Әуелі ауылда, содан соң Қызылжардағы Уәли (Ахметуәли) молдадан оқыған.
16 — 17 жасынан өнер жолына түскен. Шоқанның қазасына көңіл айтып, оны Көкшенің
биігіне, теңіздегі кемеге теңейді, “40 темірдің қылауын қосқан өнерпаз” деп
бағалайды.
Ақан
серінің бірінші әйелі Жұман қызы Бәтимадан туған жалғыз ұлы Ыбан (Ыбырайым).
Оған Ақан сері жазу-сызу үйреткен. Бәтима өлген соң, аз күн отасқан әйелі Тінәлі қызы Ұрқияға Ақан серінің “Хат жаздым қағаз
алып, қалам, сия” деген өлеңің арнаған. Ақан серінің тірідей айрылған сүйген
қызы — Ақтоқты. Бұл — арты аңызға айналған оқиға. Ақтоқты есімі Ақан серінің
шығармаларынан кең орын алды. “Ақ көйлек”, “Аужар”, “Алтыбасар”, “Ғашық жарға”,
“Тағрипың”, “Ж-ға” — Ақтоқтыға арналған махаббат толғаулары. Құлагердің мерт
болуы (80 жылдардың ортасы) да егде тартқан Ақан серінің өмірі мен
шығармашылығында ұмытылмас оқиға болды. Керей Сағынайдың асындағы аламан
бәйгеде Құлагер кісі қолынан мерт болды. Құлагер туралы өлеңдерінде ақынның
көңіл күйі, ашу-ыза, күйініш, үміт-сезімі тебірене жырланған.
Шығармалары:
Ақан серінің “Ақтоқты”, “Алтыбасар”,
“Тер қатқан”, “Мақпал”, “Балқадиша”, “Сырымбет”, “Майда қоңыр”, «Ақ
көйлек», «Аужар», «Алтыбасар», «Ғашық
жарға», «Тағрипың»,
Балқадиша, Көкжендет т.б
4. Музыка
тыңдау: « Маңмаңгер»
Ән үйрену : «Балқадиша»(Әннің шығу тарихын
әңгімелеп беру) Ақанның сал-серілік
құрып, ауыл-ауылдарды аралап жүрген кезі. Күндердің күнінде Ақан сері сол
кездегі Ыбырай деген аты баршаға мәлім, танымал кісінің ауылына бас сұғып,
шілдехана тойының үстінен түседі. Ауылға танымал серінің ат басын бұрғандығын
естіген ауыл тұрғындары оған ілтипат білдіріп, қошемет көрсетеді. Алайда, төрде
отырған Ақанның маңына ешкім отырмайды. Бұл ел аузында Ақан сері туралы
алып-қашпа сөздердің кеңінен етек алған тұсы еді. Ақанның қиялға беріліп, жын-перілермен қатысы барын алға тартып,
жас қыздар серіден үрейленген. Ақын да, қыздар да өздерін жайсыз сезініп,
отырыстың берекесі қашқандай болады. Осы кезде Қадиша қыз «Сері-ағамның жанына мен
отырайын» деп Ақанның
жанына жайғасады. Мұны естіген Ақанның көңілі жай туып, іштей жібек мінезді
бойжеткенге риза болады. Отырыс барысында әндер орындалып, зерделі
әңгіме-аңыздар айтылады. Серінің жанында Қадишаның отырғанын оның ағалары
естіген бойда, екі жеңгесін жіберіп, қызды алып шығуын тапсырады. Алайда,
Қадиша орнынан қозғалмайды, Ақанның да оны жібергісі келмейді. Осы кезде таң
атып, бойларында қимастық орнайды. Қадиша қайтуға жинала бастағанда, Ақан сері
қолына домбырасын алып, екі ішекті қағып жіберіп әнді орындай бастайды. Бұл
ұзақ толғау, үлкен жыр болды.
Әннің «Күйеуің сексен бесте шал, Қадиша» деген
жолдарын алға тартып, кейбір аңыз деректер Қадиша, әу бастан, үлкен ақсақалға
атастырылған деп айтылуда. Қадиша қыздың Ақанның жанында отырғанын естіген
бойда, ақсақал «Қадишаны қайтарыңдар» деп бұйырған.
Алайда, Қадиша қыз үлкен кісіге емес, өз теңіне
аттастырылып, кейіннен ұзатылған. Мұны естіген Ақан қоштасу сәтінде туған әнін
әрі қарай жетілдірген. Бұл әннің соңғы өлең жолдары мынадай болған:
«Кекілін кер
бестінің сылағаным,
Басынан Жыландының
құлағаным.
Кетті деп Балқадиша
естігенде,
Құшақтап құс
жастықты жылағаным.
Тау болсаң,
Жыландыдай биік тау бол,
Шапанға ширатпалы
жібек бау бол.
Атадан артық туған
Балқадиша,
Көргенше енді
қайтіп, есен-сау бол»
ЖАҢАЛЫҚ: қазіргі
күні осы әнді жаңа түрде «Жігіттер» квартеті орындап жүр соны тыңдап көр.
Музыка тыңдау.
5. Түсінгенін
тексеру
Маңмаңгер
әніне мінездеме бер
Балқадиша
әнін шығу тарихын есіңе ала отырып орындап бер, әннің мінез-құлқын ашып бер
6. Қорыту.
Не
білдім
|
Не
білемін
|
Не
білгім келеді
|
|
|
|
7. Уйге.
«Балқадиша»
әнін жаттау
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.