"Озат өлкетанушы" зияткерлік сайысының презентациясы

• 1 слайд

• 1 слайд

• 1 слайд

• 1 слайд

Көрініс. «Сұлтандар кеңесі»
/Керей сұлтан мен Жәнібек сұлтан сұхбат құруда, үйге бір топ ақсүйектер кіреді/
- Ассалаумағалейкум, ағалар.
- Уағалейкумсалам, төрлетіңіздер.

Ақсүйектер басшысы:- Біз бір маңызды мәселемен келіп тұрмыз. Елді бей – берекетсіздік басып алды. Хан - екем соғыстарды үдетіп, салықты көбейтті. Әскери дайындықсыз, батырларды құдалау негізінде ойраттардан жеңілгені өздеріңізге мәлім. Бөлінетін кез келмеді ме екен?

Жәнібек:- Ия, сөздеріңіз рас, ханның қаһарына жергілікті сұлтандар мен қарапайым халық та ілігіп отыр. Өз алдымызға ел болатын күн келді.

Керей: - Бар қазақты біріктіретін уақыт келгенін халық та түсінді, соңымыздан ереді деп сенемін.

Жәнібек:- Елдігімізді сақтау үшін туған жерден жырақтауымызға тура келеді. Моғол ханы Есен Бұға туысымыз дулаттардың көмегімен хан тағына отырды. Бірақ бауыры Жүніс Темір әулетімен одақтасып ағасына қарсы шығуда. Есен Бұға інісіне қарсы одақтас іздеуде. Сонда жол тартсақ қайтеді?

Керей: Ия, көшсек көшейік. Сол жаққа көшіп барып, Ұлы жүзбен бірігейік.
Сұлтандар: - Біз дайынбыз бастаңыздар көшті. Біз сіздермен біргеміз.

Жәнібек: Кереке, ұзақ жолға шыққалы тұрмыз. Өзінің бір бата беріңіз.

Керей:
Жолыңды Алла қолдасын,
Жаманшылық болмасын.
Кетілмесін тұлпарыңның тұяғы,
Қайырылмасын сұңқарыңның қияғы.
Барған жерде құшақ жая қарсы алсын
Жақсы адамдар, жайсаң жандар зиялы.
Жалпақ емес, жақсы жермен танысқын
Алла жебеп ұшқан құспен жарысқын,
Көңілің шат, ат - көлігің арымай,
Отбасыңмен аман - есен табысқын.
Әумин.

1 - жүргізуші: Ия, сонымен Керей мен Жәнібек бастаған 200 мың адам Жетісуға бет алды.
2 жүргізуші:- Ол туралы тарихшыларымыздың айтқандарына құлақ түрсек.
Оқушы: Мұхаммед бен Уәли былай дейді: «Әбілқайыр хан Дешті Қыпшақ аймағында өз жауларының балаларын жеңіп шыққан кезде Жошы ханның ұлы Тоқа Темір хан ұрпақтарының кейбіреулері, мысалы Керей мен Жәнібек бағыну мен мойынсыну шеңберінен шығып, отанынан кетіп қалғанды жөн көрді. Олар бабаларынан мұраға алған елден бас тартып жат жерге апаратын жолға шықты. Мойындауға лайықты адамдар тобымен олар Моғолстанға апаратын жолды таңдап алды.»
Оқушы:
М. Х. Дулати: «Сол уақытта Дешті Қыпшақты Әбілқайыр хан биледі. Ол Жошы әулетінен шыққан сұлтандарды көп мазалады. Жәнібек пен Керей одан Моғолстанға қашып кетті. Есен Бұға оларды шын ықыласпен қарсы алып, Моғолстанның батыс шебін құрайтын Шу мен Қозыбасы округін берді. Әбілқайыр өлген соң Өзбек ұлысы бұзылып сала берді. Онда үлкен шатақтар басталды. Оның көп бөлігі Керей мен Жәнібек хандарға көшіп кетті, сөйтіп олардың төңірегіне жиналғандардың саны 200 мыңға жетті. Олар енді өзбек - қазақтар деп аталатын болды. Қазақ сұлтандарының билігі 870 жылдан басталады. Бәрін де Алла біледі.»
870 жыл қазіргі біздің жыл санауымыздың 1465 - 1466 жылдары.

1 - жүргізуші:
1465 - 1466 жылдары Керей мен Жәнібектің Батыс Жетісуды құтты мекен етіп, Шудағы Қозыбасыдағы қазақ хандығының ұлттық туын тігіп, Орда құруы ең алдымен, көшпелі қазақтардың ел болып, еңсе көтерсек деген ынта - үмітін жүзеге асырды.

2 - жүргізуші:
Екіншіден, суы мол, топырағы құнарлы, жер жаннаты Жетісу жері қалың қазақтың мақтанышына айналды.
Оқушы:
Жерұйықты іздеген Асан Қайғы бабамыз Жетісуда болған кезде: «Жетісудың ағашының басы жеміс екен» десе, екі сұлтан келіп орналасқан жер Шу туралы: «Ей, Шу, атыңды теріс қойыпты. Мына ну қамысың елді ешбір жұтқа бере қоймас» деген екен.

• 1 слайд

• 1 слайд

• 1 слайд

• 1 слайд

ІІ тур.

Қазақстан тарихынан әңгімелер.  5-сынып

Тесттік тапсырма

/әрбір сұрақ 1 ұпаймен бағаланады/

1. Тарих сөзін алғаш қолданған кімдер?

                  а) қытайлар                          ә) арабтар          б) гректер                         

2. Қазақстан тарихы неше кезеңге бөлінеді?

                  а) 2                              ә) 3                              б) 4                           

3. Төменде аталғандардың қайсысы жазба деректерге жатады ?

                  а) заңдар                                            ә) эпос                б) жұмбақтар                   

4. Адамдардың шығу тегін жануарлармен, өсімдіктермен және табиғи құбылыстармен байланыстыру:

а) Анимизм                           ә) Тотемизм               б) буддизм               

5. Синантроп қазақша қандай мағына береді?

                        а) Тік жүретін адам                          ә) Епті адам

                                                          б) Қытай адамы                                

6. Адам баласы алғашқы еңбек құралдарын неден жасаған?

                        а) Тастан        ә) Ағаштан                 б)  Сүйектен

7. Орта тас ғасыры қалай аталады?

                        а) Палеолит                           ә) Неолит          б) Мезолит                        

8. Адамдар ең алғаш қолға үйреткен жануар:

                        а) Қой       ә) Ит              б) Жылқы                                    

9. Қола қандай металдардың қоспасынан дайындалады?

                        а) Қорғасын мен қалайы                             ә) Қалайы мен мыс

                        б) Мыс пен темір                             

10. Андрон тайпалары қыш ыдыстарының негізгі орнаменті:

а) Аңдардың бейнелері                                ә) Өсімдік бейнелері

                       б) Геометриялық бейнелер                         

11. Сақтар туралы жазған грек тарихшысы, тарих атасы кім?

                        а) Анахарсис                         ә) Герадот

                                                     б) Гомер                          

12. Сақтардың негізгі баспанасы қандай ?

                        а) Сарай                        ә) Жер үй

                                          б) Киіз үй           

13. «Халықтардың ұлы қоныс аударуына» қай тайпа түрткі болды ?

                        а) Сақтар        ә) Ғұндар       б) түркілер    

14. Түрік қағанаты қай жылы құрылды?

                        а) 552 жылы   ә) 715 жылы  б) 605 жылы             

15. Ұлы Жібек жолы қай елден басталады ?

                        а) Грекия        ә) Қытай        б) Үндістан               

16. Отырар қаласында дүниеге келген ғалым:

                        а) Әл Фараби             ә) Герадот      б) Қашғари   

17. 1218 жылы Қазақстанға жорыққа аттанған моңғол қолын кім басқарды.

                        а) Жошы                    ә) Шыңғысхан                      б) Құбылай               

18Отырар қаласы моңғолдардан қанша ай қорғанды?

                        а) 3 ай                                    ә) 6 ай

б) 9 ай                       

19. Қазақ хандығын құрған хандар?

                        а) Керей мен Жәнібек          ә) Есім мен Қасым    б) Абылай мен Әбілқайыр

20. «Қазақ » атауы қандай мағынаны білдіреді ?

       а) батыр адамдар          

       ә) бостандық сүйгіш, еркін адамдар  

       б) Дала адамдары         

2 тур.

Қазақстан тарихынан әңгімелер.  5-сынып

Ашық сұрақтар.

(1 сұрақ 10 ұпаймен бағаланады)

1. Тарих пәні туралы. Тарихтың қалыптасып дамуы.

2Тарихи дерек көздері.

      а) заттай деректер                

      ә) жазбаша деректер

3. Алғашқы адамның пайда болуы, дамуы.

Өзен

• 1 слайд

• 1 слайд

• 1 слайд

• 1 слайд

  Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Жалпақтал ауданы Казталов ауданына қосылды. Бүл жарлық қай жылы шықты.
  

Өздік жұмыс.

ТДО. 9 сынып

Қазақстан тарихы.

1.     1941 жыл             Ұлы Отан соғысы аяқталды

2.     1945 жыл              Сталинград шайқасы болды

3.     500                        атқыштар дивизиясы

4.     316                         Қазақстандық кеңес одағының батырлары

5.     1942 жыл               Ұлы Отан соғысы басталды.

Қазақстан - ................................... майданының ең жақын тылы.

.................................................. «Ленинградтық өренім» өлеңін жазды.

Шығыстың батыр қыздары -.......................................................................

Өздік жұмыс.

ТДО. 9 сынып

Қазақстан тарихы.

1.     1941 жыл             Ұлы Отан соғысы аяқталды

2.     1945 жыл              Сталинград шайқасы болды

3.     500                        атқыштар дивизиясы

4.     316                         Қазақстандық кеңес одағының батырлары

5.     1942 жыл               Ұлы Отан соғысы басталды.

Қазақстан - ................................... майданының ең жақын тылы.

.................................................. «Ленинградтық өренім» өлеңін жазды.

Шығыстың батыр қыздары -.......................................................................

Өздік жұмыс.

ТДО. 9 сынып

Қазақстан тарихы.

1.     1941 жыл             Ұлы Отан соғысы аяқталды

2.     1945 жыл              Сталинград шайқасы болды

3.     500                        атқыштар дивизиясы

4.     316                         Қазақстандық кеңес одағының батырлары

5.     1942 жыл               Ұлы Отан соғысы басталды.

Қазақстан - ................................... майданының ең жақын тылы.

.................................................. «Ленинградтық өренім» өлеңін жазды.

Шығыстың батыр қыздары -.......................................................................

Ыбырай Алтынсарин

Шоқан Уалиханов

Абай Құнанбайұлы

• 1 слайд

• 1 слайд

• 1 слайд

• 1 слайд

Жоспар

І. Биосфера құрылысы
1.1. Атмосфера
1.2. Гидросфера
1.3. Литосфера
ІІ. Биосфераның пайда болуы
2.1. Биосферадағы тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар
ІІІ. Биосфера және адамзат
3.1. Биосферадағы алғашқы шегіністер
І. Биосфера құрылысы

Биосфера – ерекше биос - өмір және тіршілік, «Sphaira» (сфера) шар, қоршаған орта деген сөздерінен алынған, яғни жер шарындағы адамзаттың жан-жануарлардың, өсімдіктердің және басқа тірі организмдердің тіршілік ететін ортасы деген мағына береді.
Бұл терминді 1875 жылы бірінші рет Австрияның атақты геологы Э. Зюсс ғылымға енгізді. Бірақ биосфера және оның жер бетінде жүріп жатқан процестері туралы ілімнің негізін салған академик В.И. Вернацкий болды. Осы ілім бойынша, биосфера +50 %-дан – 50 % -ға дейін температурасы болатын термодинамикалық қабат болып саналады.
Биосфера негізінен үш қабаттан құрылады. Олар: атмосфера (газ күйіндегі), гидросфера (су), литосфера (қатты) қабаттар.
Атмосфера
Атмосфера жер шарын түгелден орап тұрады. Ол гректің «atmos» - бу, «sphairi» (сфера) сөзінен шыққан. Оның қалыңдығы 100 км-ге дейін жетеді. Атмосфераның негізгі құрамында оттегі (20,95 %), яғни 1,5 * 1015 тонна аргон (1,28 %), азот (75,50 %), яғни 3,8 * 1012 тонна және басқадай газдар кездеседі. Атмосфера негізінен – тропосфера, стротосфера және иопосфера қабаттары болып үшке бөлінеді.
Тропосфера – грекше «tropos» (тропос) – бұрылысы, «sphaira» (сфера) – шар. Өзгермелі қабат деген мағына береді. Жер бетіне тікелей жайласқан төменгі тығыз қабаты. Орташа биіктігі 10 * 12 км-ге жетеді.
Стротосфера – латынша «stratum» - төсем, тағы сондай сияқты теңіз деңгейінен 9-11 км жоғары жататын атмосфера қабаты.
Иопосфера – гректің «ion» - қозғалғыш қабат деген сөзінен алынған. Қалыңдығы 800 км-ге жетеді.
Гидросфера
Гидросфера – табиғи су қоймаларынан (мұхиттардан, теңіздерден, көлдерден, өзендерден) құралады. Бұл құрлықтың 70 % алып жатыр. Гидросфераның көлемі 400 млн шаршы км.
Литосфера
Литосфера – жердің қатты қабаты. Ол екі қабаттан құралған. Үстіңгі қабаты граниттен, оның қалыңдығы 10 км-ден 40 км-ге дейін жетеді. Ал астыңғысы базольттан тұрады. Қалыңдығы 30-80 км. Жоғарыда айтылғандай минералды қабаттардан басқа, жерді ерекше тағы бір қабат – биосфера қоршап тұрады. Ол тірі органимдер тараған аймақтардың бәрін қамтиды. Биосфераның пайда болуымен бірге, жер бетінде тірі организмдер өсіп-өніп, сыртқы қоршаған ортаның эволюциялық дамуына сәйкес қалыптасады. Биосфера теңіз деңгейінен бастап, тау жоталарының шыңдарына дейін бүкіл құрғақ жерді алып жатыр.
Атмосферадағы биосфераның жоғары шегі 20 км биіктікке дейін жетеді. Онда микробтардың споралары (өршігіш тұқымы) кездеседі. Бактериялар атмосфералардың азон қабатында да өсіп-өнеді. Биосферада мол кездесетін микроорганизмдер жер бетінен 50-70 метрге дейінгі биіктікке ғана тарайды.
Литосферадағы биосфераның төменгі шегі 2000 – 3000 м-ге дейін тереңдікке жетеді. Олар онаэробта бактериялар. Гидросферадағы биосфераның шегі 11 км-ге дейінгі тереңдікке жетеді. Теңіз жануарлары және өсімдіктері (қызыл, жасыл, қоңыр балдырлар) үшін су өте қолайлы орта. Таза, мөлдір болғандықтан күн сәулесі оның 200 метр тереңдігіне дейін тарайды. Бұдан кейінгі судың қабаттарын мәңгілік қараңғылық басып тұрады. Мұндай қабаттарда да тіршілік ететін организмдер болады.
ІІ. Биосфераның пайда болуы
Биосфера бірден пайда болған жоқ. Ол өте көне заманнан бері қарай күні бүгінге дейін біртіндеп дамып келеді. Биосфераның ертеден бері қарай құралып келе жатқанын дәлелдейтін... палеонтологиялық материалдар қарапайым тірі организмдердің қалдықтары жер қыртысының әрбір қабаттарынан табылады. Осы қабаттарға сүйене отырып, ғалымдар биосфераның негізгі пайда болу жолдарын аықтады.
Биосфераның ең бірінші заманы Архей деп аталады. Бұл кезде биосфера қандай жағдайда дамығаны және қандай тірі организмдер болғаны туралы ешқандай деректер жоқ.
Протерозой эрасы – биосфераның екінші дәуірі боп есептеледі. Бұл заман 700 млн жыл бойына созылған. Протерозойда тірі организмнің қарапайым түрлері тіршілік еткен. Олардың сол дәуірд тасқа жабысқан қалдықтары әртүрлі тау жыныстарынан қазіргі кезде де байқалады.
Биосфераның Палеозой эрасы немесе ертедегі тіршілік кезеңі. Бұл дәуір шамамен алғанда бұдан 570 млн жыл бұрын басталып, 300 млн жылға созылған. Бұл эра кембрий, ордовик, силур, девон, карбон және пермь дәуірлері болып бірнешеге бөлінеді.
Кембрий дәуірінде барлық өсімдіктер теңіз суларына өскен. Олар көк жасыл балдырлар болатын.
Силур кезеңінде өсімдіктер құрлыққа біртіндеп шыға бастап, дами түсті.
Девонның аяқ кезінде бұлардан басқа қырықбуындылар, плаундар және папоротниктер қаулап өсе бастады. Өсімдіктер құрлыққа шыққаннан кейін фотосинтездің ықпалымен атмосфералық ауаның химиялық құрамы өзгеріп, құрлық жануарларының дамуына жағдай туды, өйткені фотосинтез процесі арқылы ауада оттегі көбейе түсті.
Тас көмір дәуірі (карбон) жылы және ылғалды болды. Мұның өзі құрлық өсімдіктерінің қаулап өсуіне мүмкіншілік жасады. Әсіресе сәнді орман ағаштарының көлемі үлкен аймақтарды қамтыды. Бұл дәуірдегі өсімдіктер негізінен плаундар, қырықбуындар және папоротниктер болды. Бұлар псилофиттен таралып, тас көмір дәуірінің басында солардың орнын түгелімен басты.
Пермь дәуірінің бас кезіндегі өсімдіктерде тас көмір дәуіріндегі өсімдіктерге ұқсас көптеген белгілер болды. Бірақ пермь дәуірінің ортасында жер бетіндегі өсімдіктерге кенет өзгеріс кірді. Ағаш тәрізді плаундар, каламиттер, папоротниктер мүлдем жойылып кетті. Бұлардың орнына жалаңаш тұқымды өсімдіктердің тұқымынан өсіп шыққан қылқандылар, цикада тәрізділер және шикгалар өсе бастады.

Мезозой эрасы немесе орта тіршілік кезеңі бұдан 135 млн жыл бұрын басталып, 115 млн жылдан астам уақытқа дейін созылған. Үш дәуірге бөледі: триас, юра, бор.
Триаста тау құрылу процестері баяуланды. Бұл эраның құрлық өсімдіктері біркелкі болды.
Юра дәуірі жылы болды. Теңіз жағалауларындағы ормандарда папоротник, қырықбуындылар,жалаңаш тұқымдылар – гинасомер, қылқан жапырақтылар қаулап өсіп, дами түсті.
Мезозой эрасындағы, әсіресе соңғы кезінде – бор дәуіоінде, қазіргі флора қалыптасыдан бұрын, жер бетіндегі органикалық тіршілікке үлкен өзгеріс енді. Осы кезде теңіз сулары азайып, құрғақ жерлер көбейе бастады. Бор дәуірінің аяғында Шығыс Азия мен Америкадағы Анд аймақтары жоғары көтеріле түсті. Бор дәуірінде климат кенет өзгеріп кеткен. Профессор М.И. Голенкин бұл өзгеріс жерге түсетін күн сәулесінің интенсивті болуымен байланысты деп жорамалдайды.
Ауа райының бір мезгілде кенет өзгеруі өсімдіктер эволюциясында жаңа ароморфоз пайда болуына себеп болды. Бұларда көптеген жаңа прогрессивті белгілер жетіле түсті. Мәселен, аналықтың, сондай-ақ жеміс дамитын жотынның болуы, қосарлы ұрықтану, гүлдің пайда болуы және тағы басқа.
 Үштік дәуірде тау құрылу процесі дами түсті. Жер бетіндегі ең биік Альпы-Гималай таулары пайда болды. Осы кезде Қара теңіз бен Жер Орта теңіздері оқшауланып өз алдына бөлініп қалған.
Төрттік дәуір жер бетінде тірш. ілік дамуының ақырғы және ең қысқа дәуірі болып саналады. Ұзақтығы 1 млн жылдай ғана болды. Бұл дәуірге тән жағдай – сол суық кезеңдер және мұз дәуірі жылы ылғалды ауа райымен алмасып отырғаны байқалады. Өйткені өсімдік әлемі мен жер қыртысының даму процесі біркелкі емес. Мұздар жер бетін басқан кезде жылылықты сүйетін өсімдіктер оңтүстікке қарай ығысып кетті. Бірте-бірте ауа райы жылынып, өсімдіктердің өсуіне қолайлы жағдайлар туды.

2.1. Биосферадағы тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар

Тірі организмнің анорганикалық материядан пайда болуы жайында тікелей экспериментті түрде алынған материал болмағандықтан мұны шешу ғалымдарға оңай түскен жоқ. Идеалистер ең алдымен діни ұғымдарды таратуға ұмтылды. Тірі организмдер құдайдың құдіретімен пайда болды деген терминді ұсынды. Өсімдіктерді, жан-жануарларды, адамдарды өлі инертті заттардан қазіргі біздің көріп жүргеніміздей толық бейнелі түрінде құдай жаратты деп соқты. Грек оқымыстысы Аристотель де тірі организм өзінен-өзі кенеттен пайда болады дегеннен саяды. Адамзат құрттар, молюскалар немесе шіріген заттардан пайда болды деп түсіндірді. Бірақ Франческо Редидің жүргізген зерттеу жұмыстары, тірі организм өзінен-өзі кенеттен пайда болды деген ұғымды жоққа шығарды. Ол жас етті алып, оны стаканға салып, бетін дәкемен жауып қойды. Ешбір тірі заттың пайда болғаны болмайтынын дәлелдеп шықты.
Луи Пастер бактериялардың өршитін тұқымынан микроорганиздер дамитынын бірден білді. Сонымен тірі организм ешқашан да өзінен-өзі дамымайтыны белгілі болды.
Ф. Энгельс: «Табиғат диалектикасында» материалистік тұрғыдан тіршіліктің пайда болуының жалпы сипатын берді. Материал еш уақытта да тыныштық қалыпта болайтынын, ол үнемі қозғалыста болып, дамып отыратынын айтты. Материя өзінң дамуында әр уақытта жаңа күрделі түрге көшеді деп қорытынды жасады ол.

ІІІ. Биосфера және адамзат

Адамзат баласы да табиғаттың өзі жаратқан көп ғажайып көріністерінің бірі. Бірақ адам баласының үстемділігі ақыл-ойының жүйріктігі оны табиғаттың басқа тірі организмдерінен әлдеқайда жоғары дәрежеде көтерді. Үстіне аң терісін, өсімдіктердің жапырағы мен қабығын жамылып күн елткен алғашқы адамдардың өзіде керекті қажетін биосферадан алып отырған. От жағуды білмегеннің өзінде адам баласы жабайы жануарлардың еті мен өсімдіктердің жапырақтарын, сабағы мен буын-бұтақтарын шикідей жеп, өсімдіктерді қорек етіп, өсіп-өне берді. Кейінірек тамақты пісіріп жеу арқылы адам басқа жабайы жануарлардың әлдеқайда жоғары сатыға көтеріле түсті. Сана-сезім, ақыл-ой ғасырлар өткен сайын үлкен эволюциялық даму кезеңдерінен өтіп жоғары мәдениет сатысына көтеріле берді.
Жер спутнигін, космос корабльдерін ұшыру, Ай мен Марсқа саяхат жасау қамын кірісу, атом кемесі мен атом электр энергиясын салу, екі-үш жылдың ішінде миллион гектар тың және тыңайған жерлерді игеру, шөлді жерге канал жүргізіп, жасанды көл жасау, мәуелі бау-бақша, саялы ну орман – тоғай өсіру, жер шарының түкпір-түкпірімен тікелей хабарласу – бәрі де бүгінгі заманның үйреншікті әдетіне айналып отыр. Бұл ғажайыптарды, әсіресе соңғы 20-30 жылдың ішінде көріп отырмыз. Сондықтан да біздің заманымызды ракеталар, космос корабльдері, компьютерлер ғасыры дейді. Мұның бәрі адамзат баласының зор қарқыны, қызу жарысы деген сөз.
Бірақ биосферадағы объектілер жойыла қалса, ол қалпына тез арада келе қоймайды. Мыңдаған және миллиондаған жылдарды қажет етеді. Мысалы, орман-тоғай алқабын кесіп, не оттап, не өртеп жойып жіберу оп-оңай. Арқыраған оғысы қатты өзеннің арнасын басқа жаққа бұрып жіберу.... ге болады. Бірақ арнасындағы балық құриды, кеме жүзбейді, жағаларындағы ел көшіп кетеді, құс пен жабайы аңдар басқа жаққа ауып кетеді, жер құлазып қалады. Ұлан байтақ кең далаға мыңдаған тракторларды жауып жіберіп, жер қыртысын айналдырып, шаңын бұрқыратып қара дауыл тұрғызуға да адамза тбаласының шамасы әбден келеді.
Бірақ биосфера заңдарында бұлай болмайды. Мыс, жоғарыда көрсетілгендей, су тартылып, кеуіп қалған көл қалпына оңай келмейді. Миллион жыл уақыт кетеді. Биосферадағы пайда болып ғасырлар бойы шалқып жатқан айдын шалқар көлдің экосистемасы бұзылғаннан кейін қалпына келуі мүмкінде емес. Оның ішіндегі балығы, өсімдігі, климаты, арнасы, басқа да биосфералық құбылыстары адам танымастай өзгеріске ұшырап кетеді.
Саялы сыңсыған ну орман-тоғайсыз, айдын-шалқар көлсіз, арқырап аққан өзенсіз- жайқалып өскен шекарай шалғын шөпсіз, бітік шыққан егінсіз адамзат қоғамының шарықтап өсуі мүмкін емес. Сондықтан да біздің заманымызда биосфераны қорғау, оның байлығын, асыл қазынасын сарқып алмай, өте ұқыптылықпен, жанашырлықпен орынды пайдалану маңызды проблемаларға айналып отыр. Биосфераны «бағындыру» ғана емес, көп жағдайларда бүгінгі таңда биосферамен «достасу», оның заңдарымен келісу, санасы керек болады.
Демек, бұл адамға қажетті барлық заттардың бәрі де биосферадан алынады деген сөз.

3.1. Биосферадағы алғашқы шегіністер
Тіршіліктің биосферада пайда болғанына ғалымдардың есебі бойынша 5-6 миллиардтай жыл өтті. Ұзақ созылған бұл жылдар ішінде бір клеткалы қарапайым организмдерден құрылысы да, түр өзгешілігі де сан алуан өсімдіктер мен жануарлардың таңғажайып түрлері пайда болды.
Биосфера тармақ жайған тіршілік атырабына қожа болғандықтан иені жаратуға асыққан жоқ. Ақыры ол да пайда болды. Оның пайда болғанынан 1,5 млн жыл уақыт өтті. Бұл кезде оның үлесіне биосфера жануар әлемінің 4 миллионынан астам, өсімдіктердің 500 мыңнан астам түрлерін сый еткен.
Биосферада тіршілік пайда болғаннан бері қалыптасқан соншама бай түр иелерінің бәріне ортақ заң ережелері тым қатал еді.
Адам өз биосферасына сай қоғам құра бастағанына 10 мың жылдай ғана темір мен пайдалы қазбалардың пайдалана бастағанына 4-5 мың жыл өтті. Биосфераның шексіз емес, шар тәріздес екенінің дәлелдегенінен 5 ғасыр, биосфералық өзгертуге техникалық құралдардың пайдалана бастағанына 3-4 ғасырдай, реактивті двигательді игергеніне 40-50 жылдай уақыт, ол биосфераның планетасының көлемін алыстан алақанға салып қарағанда үлкен емес екендігі байқалды. Мұндай құбылысты тек 1958 жылдан бері қарай біле бастады. Бірінші рет жер бетінен ұзап шыққан адамзат баласы бірінші рет Гагарин Космоста «Біздің жеріміз қандай әсем» - деп айқайлады. Әрине алыстан сұлу көрінген жеріміз өз ортасында тым көркем. Бірақ оның алғашқы көркі қайда ығысып барады? Біздің өз қолымыздан өсірген ағаштар мен мал түліктер, тас үйлер мен техникалық алыптары қоршағанда біз бұрынғыдай боламыз ба?

Пайдаланған әдебиеттер:

Ж.Ж. Жатқанбаев «Экология негіздері». Алматы 2003 ж

В.И. Вернадский «Биосфера», М. 1967 ж

А.А. Горелов «Концепции современного естествознания» М. 2002 ж

М.С. Панин «Химическая экология» М. 2002 ж.

Жоспар.

1.     Әлеуметтік жүйе анықтамасы.   

2.     Әлеуметтік жүйе, оның элементтері.   

3.     Қоғамның әлеуметтік құрылымы.     

4.     Қазіргі Қазақстан қоғамының әлеуметтік құрылымы.

1.     Әлеуметтік жүйе – бейөндірістік аяны білдіретін салалар жүйесі. Әлеуметтік жүйе салаларының құрамы осы ая салалары жіктелімінің өзгеруіне сәйкес ауысып отырады. Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігінің жіктеліміне сәйкес бейөндірістік ая салалардың 2 тобын қамтиды:

·         ұжымдық қажеттіліктерді қанағаттандыратын салаларды (геология және жер қойнауын барлау; су шауашылығы; басқару, ғылым және ғылыми қызмет көрсету, несиелендіру, т.б.)

·         қызмет көрсетуі халықтың мәдени-тұрмыстық және әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыратын салаларды (тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, тұрмыстық қызмет көрсету, білім беру, мәдениет пен өнер, жолаушы көлігі мен байланыс, денсаулық сақтау, әлеуметтік сақтандыру, т.б)

БҰҰ-ның халықаралық жіктегішіне (Халықаралық стандарттық шаруашылық жіктелімі) сәйкес қызметтің барлық салалары қызметтің белгілі бір түрін қамтитын 10 салаға бөлінген, олар: кен қазу өнеркәсібі, өңдеуші өнеркәсіп, ауыл және орман шауашылығы, аңшылық пен балық аулау, электртехника, газ және су шауашылығы, құрылыс, көтерме және бөлшек сауда, қаржы, сақтандыру, жылжымайтын мүлікпен жасалатын операциялар, коммерциялық қызметтер (20 түрі бар), көлік, қойма шауашылығы және байланыс (20 түрі бар), коммуналдық, қоғамдық және жеке басылық қызмет көрсету (49 түрі бар), т.б. Халықаралық және отандық жіктелім арасында елеулі айырмашылық бар. Қазақстанның нарықтық қатынастарға көшуіне байланысты, бұл қатынастар қоғамдық өндірістің сипаты мен құрылымына ықпалын тигізеді. Сондықтан қазіргі кезде басқару тәжірибесінде “әлеуметтік ая”, “бейөндірістік ая” ұғымдарымен қатар “әлеуметтік инфрақұрылым” (сауда, қоғамдық тамақтандыру, халыққа тұрмыстық қызмет көрсету, денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қамсыздандыру нысандарының жиынтығы) ұғымы да қолданылады.

2.     Француз ғалымы Огюст Конт  алғашқылардың бірі болып қоғамды организм, жүйе ретінде қарастырып, ол жүйенің тұтас, бөлінбейтін сипатын, оның бөліктерінің өзара байланыстылығы мен ықпалдастығын атап көрсеткен  болатын. Бұл қағидадан «жүйе» деген ұғымды айқындап алған жөн.     Жүйе дегеніміз өзара бір-бірімен байланыста, қарым-қатынаста болатын, тәртіптелген және тұрақтылықты құрайтын, бірінің өзгерісі екіншісінің немесе басқаларының өзгерісіне әкелетін көптеген элементтердің тұтас жиынтығы.  Ал әлеуметтік жүйе деп әлеуметтік нормалар мен әдет-ғұрыптар негізінде өзара қарым-қатынас пен байланыста, өзара ықпалдастықта болып, тұтастықты қамтамасыз ететін әлеуметтік элементтердің  жиынтығын айтамыз.   Енді қоғамның әлеуметтік жүйесінің  негізгі элементтерін  не құрайды деген мәселе туады. Олар: адамдар, әлеуметтік топтар мен ұйымдар, әлеуметтік қауымдастықтар мен институттар, әлеуметтік байланыстар мен қатынастар, әлеуметтік ықпалдастық, әлеуметтік нормалар мен ережелер және т.б. Әлеуметтік жүйенің  негізгі элементтерінің ішінде   әлеуметтік нормалар мен ережелердің орны бөлек, оларды бар әлеуметтік әрекетті реттеп, жүйелеп, біріктіріп және тұтастырып отыратын «әлеуметтік дирижерлар» деуге болады.  Ал әлеуметтік нормалар мен ережелер конституция, заңдар, қаулы‑қарарлар, әдет‑ғұрыптар  мен салт‑саналарды және т.б. қамтиды.           Жекелеген адамдар және адам топтарының қызметі басшылыққа алатын әлеуметтік нормалар мен ережелер, солардың негізінде болатын байланыстар, қарым-қатынастар және өзара ықпалдасу сияқты әлеуметтік жүйенің басты элементтеріне де арнайы тоқтай кетейік. Бұл адамдар арасындағы аса маңызды әлеуметтік әрекеттестіктің мәнін айқындай түседі.       Әлеуметтік байланыс ‑ адамдар немесе адамдар тобының арасында белгілі кеңістік пен уақытта нақты мақсатқа жету үшін бірлесе қызмет ету үдерісі.    Әлеуметтік өзара әрекеттестік — жеке адамдар мен адам топтарының бір-біріне әсер немесе ықпал етулерінің нәтижесінде пайда болатын оң не теріс үдерістер.     Әлеуметтік қарым-қатынастар — адамдар және топтар, әлеуметтік институттар арасындағы тұрақты өзара байланыстар мен өзара әрекеттестік. Кез келген адам өз өмірінде, отбасында, туған-туысқандарының арасында,  құрбылары мен жолдастарының ортасында, қызмет орнында және т.б. әр түрлі әлеуметтік ортада ретіне қарай сан қилы қарым-қатынастарға түседі.      Сонымен қоғамның тұтастығын қамтамасыз ететін әлеуметтік жүйенің басты элементтерінің (адамдардың) орналасуында белгілі бір тәртіп болады. Басқаша айтқанда, ол тәртіп белгілі координация (үйлестіру) мен субординациядан тұрады. Мысалға отбасын алып, түсіндірген жөн.
3. Қоғамды әлеуметтік жүйе ретінде қарастырғаннан кейін, оның әлеуметтік құрылымын білудің мәні зор. Әлеуметтік құрылым деп еңбектің бөлінісіне негізделген, әлеуметтік нормалар мен әдет-ғұрыптар негізінде қалыптасқан сан алуан байланыстар, қарым-қатынастар мен ықпалдастықтан тұратын қоғамның ішкі құрамы, оның элементтерінің жиынтығы.       Қоғамның әлеуметтік құрылымын айқындап, оның негізгі элементтерінің ғылыми классификациясын жасау және олардың арасындағы байланыстардың, қарым-қатынастардың, өзара ықпалдастықтың сырын, заңдылықтарын ашу - әлеуметтанудың негізгі объектісі ғана емес, аса маңызды міндеті де.   Қоғамның әлеуметтік құрылымы өте күрделі, оның басты элементтеріне: а) өзара тығыз байланыста, қарым-қатынаста болатын индивидтер немесе адамдар жатады; ә) қоғам мүшелерінің бірігуі, топтасуы негізінде пайда болып, дамып отыратын әлеуметтік топтар мен қоғамдастықтар; б) қоғамда қалыптасқан, белгілі бір функцияларды атқаратын әлеуметтік институттар.        Адамның қоғамдағы орны көптеген әлеуметтік белгілерімен сипатталады. Оған ұлты, тұратын жері, қоғамдық өндіріске қатысуы (не қатыспауы), қоғамдық еңбек бөлісіндегі орны (өндіріс құралдарына меншік қатынасы, еңбекті қоғамдық жолмен ұйымдастырудағы рөлі, еңбектің мазмұны мен сипаты), кәсібі, білімі, табыс мөлшері, саяси билікті іске асыруға қатынасы және т. б. жатады. Қоғамдағы немесе әлеуметтік жүйедегі мүдделері мен құндылықтары ортақ, мақсаттас адамдардың біршама тұрақты қауымдары мен бірлестіктерін әлеуметтік топ дейміз. Өзінің қоғамдағы орнына байланысты адамдар бір уақытта әр түрлі әлеуметтік топтардың мүшесі бола алды. Мысалы, студент, ол қазақ, ол үлкен қаланың тұрғыны т. б.  Әлеуметтік топ өзін құраушылардың ортак, этникалық белгілері бойынша (ұлттар, халықтар, диаспоралар), материалдық жағдайларына қарай (ауқаттылар, орташа ауқаттылар, кедейлер), кәсіби және рухани жетілу деңгейіне карай (зиялылар, кәсіпкерлер, жұмысшылар және т.б.), тұр-ғылықты жері мен аймағына байланысты (қала, кент, ауыл тұрғындары), жыныс немесе жас мөлшеріндегі айырмашылыктар негізінде (ерлер, әйелдер, жастар, егделер) бөлінеді.    Қоғамдық өмірді әр түрлі әлеуметтік топтардың өзара әрекеттестігінің нәтижесі деуге болады. Адамның жеке белгілеріне қарай қоғам құрылымының негізгі түрлерін айқындауға, атауға болады. Оған әлеуметтік-демографиялық (жынысы мен жасына қарай әлеуметтік топқа бөлу), әлеуметтік-таптық, кәсіби және елді мекендік құрылым жатады.      Марксистік қоғамтану әлеуметтік құрылымының негізгі түрі деп қоғамның таптық сипатын алды. Мұнда таптың негізгі белгісі ретінде өндіріс құрал-жабдықтарына қатынастың бірдей болмауы көрсетілді. Ол адамның қоғамдық өндіріс жүйесіндегі орнын және оның жалпы әлеуметтік жағдайын айқындайды деп саналды. Қалған белгілердің бәрі соған байланысты. Мұны тұтастай теріске шығаруға болмайды. Бірақ сонымен қатар қоғамдағы әлеуметтік жіктелуде басқа да, мысалы, адамның  билік құрылымындағы орны мен рөлі, табысының мөлшері, әлеуметтік мәртебесі, қабілет дәрежесі, білім‑білігі және т.б. белгілер ерекше рөл атқарады.    

4. Қазіргі Қазақстан қоғамының әлеуметтік құрылымын, оның бағыттары мен болашағы туралы айту үшін біздің қоғамның адамзат дамуының қай деңгейінде тұрғанына назар аударған жөн.       Әлеуметтану ғылымында қоғамды сараптаудың көптеген тәсілдері калыптасқан. Маркстік теория бойынша қоғамның типін белгілеуде өндіріс тәсілі, яғни өндіріс құрал-жабдықтарына меншіктің түрі мен қоғамның таптық құрылымы алынады. Осы тұрғыдан талдай келе, марксизм қоғам дамуын 5 тарихи сатыға, қоғамдық-экономикалық формацияларға жіктейді: а) алғашқы қауымдық құрылыс; ә) құл иеленушілік қоғам; б) феодалдық қоғам; в) капиталистік қоғам; г) коммунистік қоғам.    XX ғ. 50-60-жылдарыңда американ және француз әлеуметтанушылары Даниел Белл, Уолт Ростоу және  Раймон Арон қоғам дамуының үш сатысы туралы теория ұсынды. Бұлар адамзат қоғамының дамуын әлемдік шеңберде үш кезеңге бөледі: 1) индустриалдық   сатыға   дейінгі   қоғамдар, оларды аграрлық немесе дәстүрлі қоғам деп те атайды; 2) индустриалдық қоғамдар; 3) постиндустриалдық қоғамдар. Алайда бұл үш сатыда да негізгі айқындаушы элемент - өндіріс тәсілі екенін ескеру керек. Яғни қоғамның типін белгілеуде өндіріс тәсілі шешуші рөл атқарады деген маркстік теорияны теріске шығару қиын.  Индустриалды қоғам ең алдымен еңбек бөлінісінің дамуы және күрделі жүйесі арқылы сипатталады. Ал еңбек бөлінісі өндіріс құрал жабдықтары кімнің меншігі екеніне байланысты. Индустриалды коғамда индивидтің еркіндігі мен мүддесін ортақ принциптермен үйлестіруге мүмкіндік туады. Екіншіден, мұндай қоғамда кең көлемде жаппай тауар өндіру қалыптасады. Үшіншіден, бұл қоғам өндірісті автоматтандыру мен механикаландыруға және басқаруға иелік етеді. Төртіншіден, индустриалды қоғам ғылыми-техникалық революциямен сипатталады.    Бүгінгі жағдайымызды ескерсек, бізге индустриалды қоғам дәрежесі сәйкес келеді. Бірақ индустриалды қоғамға тән сипаттарға біз түгелдей ие емеспіз. Өйткені индустриалды қоғам теориясын жасаған ғалымдардың пікірінше, қоғам, біріншіден, еңбек бөлінісінің дамуы және күрделі жүйесі арқылы сипатталады, бұл өндірістің нақты салаларға мамандандырылуы мен басқару жүйелерінен байқалады. Бұл сипатты біздің қоғамнан тапқанмен индустриалды қоғамға тән рынокқа арнап кең көлемде жаппай тауар өндіру және отандық тауар өндірісіне, ғылыми-техникалық прогреске көңіл бөлу бізде жеткілікті деп айтуға әлі ерте сияқты.       Дегенмен қазіргі жағдайда нарықтық экономикаға, әртүрлі меншіктің дамуына, саяси алуандыққа, көппартиялыққа өтуге байланысты әлеуметтік құрылымның бөлінуі күшейе түсуде. Республикамызда бұрыннан белгілі жұмысшылар мен шаруалардан басқа фермерлер, жалгерлер, кооператив мүшелері, жеке және ұжымдық меншік иелері, жеке саудамен айналысатын құрылымдар, кәсіпкерлер және т.б. бар.    Еліміз егемендік алғаннан кейінгі кезеңде қоғамда меншік иесі жоғарғы тап пайда болды. Бұл тапқа солармен қатар көлеңкелі экономиканың пысықтары, алыпсатарлықпен айналысқан кәсіпкерлер және т.б. кіреді. Бұл таптың өкілдері де халықтың белгілібір пайызын құрайды. Сонымен бірге меншік иелерінің арасында бұрын-сонды болмаған миллиардерлер мен байлар тобы пайда болды. Олардың да, орта таптың да халқымыз арасындағы үлес салмағы туралы қолымызда мәліметтер жоқ болуына байланысты бірдеңе айту қиын. Ал қазіргі өркениетті елдерде орта тап 50-60, тіпті одан да жоғары пайызды құраса, АҚШ‑та жоғары тап бүкіл халықтың 1-5 пайызын құрайды.    Қазір қоғамның саяси тұрақтылығын қамтамасыз ететін орта тап өзінің білімділігі мен іскерлігіне байланысты қоғамның саяси тұрақтылығын қамтамасыз ететін, оның демократиялық дамуына, нарықтық экономиканың қалыптасуына негіз болып отыр. Сондықтан біздің басым бағытымыздын бірі — осы орташа тапты күшейту. Ол үшін ұсақ және орта кәсіпшілікті қолдау, халықтың кәсіптік білімін арттыру және кәсіптік кеңістікті демократияландыру және т.б. істерді жүзеге асыру керек. Бұл бағытта мемлекетіміздің атқарар тірлігі ұшан-теңіз.   Қоғам дамуының постиндустриалдық сатысы туралы  тұжырымдамаға сүйенсек, болашақ - білімде,  ғылымда. Қоғамдағы демократиялық институттарды жетілдіре түсу де аса маңызды болып отыр.  

Алма Оразбаева атындағы орта жалпы білім беретін мектебі

«Жәнібек хан»

             Тексерген: Тарих пәнінің мұғалімі Тулегенова Б.А.

                                                            Орындаған: 10а сынып оқушысы Утебаев А.М.

2014-2015 оқу жылы.

Алма Оразбаева атындағы орта жалпы білім беретін мектебі

«Қасым хан»

             Тексерген: Тарих  пәнінің мұғалімі Тулегенова Б.А.

                                                           Орындаған: 10а сынып оқушысы Сакенов  А.Д.

2014-2015 оқу жылы.

Әз-Жәнібек хан (Жәнібек Әбусағит) (туған жылы мен өлген жылы белгісіз) — Қазақ хандығы мен қазақ хандары әулетінің негізін қалаушы, Барақ ханның ұлы, Орыс ханның шөбересі. 15 ғ. өмір сүрген. 1450 жж. дейінгі өмірі мен қызметі туралы нақты деректер жоқ.

1456 ж. Дешті-Қыпшақта шайбанид Әбілхайыр билікті қолына алған соң, көшпенді халықтың Жәнібек пен Керей бастаған бір бөлігі Моғолстанға қоныс аударып, Шу мен Қозыбасы өзендерінің аңғарында орын тепті. Моғолстан ханы өз қарсыластарымен болатын күресте көмектесер деген есеппен қазақ басшыларымен одақтас болды. Өзара қырқысулар мен соғыстардан жапа шеккен 200 мыңға жуық көшпенділер Жәнібек хан мен Керей ханның маңына топтасты, олардың билігінің күшеюі 1468 ж. Моғолстанға әскери жорық жасамақ болып, бірақ жол үстінде кенеттен қайтыс болған Әбілқайырға олар тарапынан қауіп төнуі мүмкін деген ой салды.

Әбілқайыр хан өлімінен кейін хан тағы үшін болған өзара қырқысулар Дешті-Қыпшақта өрши түсті, оған туған жерге оралуды көздеп жүрген Жәнібек хан мен Керей хан да араласып кетті. Олар Әбілқайыр мұрагері Шейх-Хайдар ханмен кескілескен шайқасқа түсті. Өз әміршілері тарапынан ешқандай көмек ала алмаған Шейх-Хайдар билік үшін күресте жеңіліске ұшырады. Бұдан кейін Дешті-Қыпшақтағы] билік Орыс ханның тұқымдары — Жәніібек хан мен Керей ханның қолдарына өтті. Олар тағы да отыз жыл бойы шайбанилықтармен табан тіресе шайқасты.

Биліктің Орыс хан тұқымдарының қолына өтуі де «Көшпелі өзбектер мемлекетіндегі» саяси жағдайды өзгерткен жоқ. Дегенмен, бұл оқиға «Көшпелі өзбектер мемлекеті» атының Дешті-Қыпшақ болып өзгеруіне ықпал етті. Бір кездері Моғолстанға қоныс аударған адамдар Өзбек ұлысында «қазақтар» деп атала бастады және бұл атау бүкіл хандыққа тарай бастады. Билік үшін күрес Жәнібек хан мен оның үзеңгілестері қазақтардың бірігуі мен Қазақ хандығының құрылуына үлес қосты.

15 ғ. орта шанінде ежелден Жетісу өңірін мекендеген түркі тайпалары бір этникалық топқа біріге келе, қазақ халқын құрады. Жәнібек хан мен Керей хан Жетісу өңірі, Шу мен Талас өзендерінің бойын мекендеген қазақтардың басын қосуда көп еңбек сіңірді. Бұл мақсатпен олар өзара қырқысуларды басып, ірі феодалдарды маңайына топтастырды.

Жәнібек ханның Дешті-Қыпшаққа оралғаннан кейін билігін күшейткені туралы, өмірінің соңғы жылдары мен өлімі туралы деректер жоқ. Оның есімі тарихи деректерде соңғы рет 1473 ж. кездеседі. Бұдан кейінгі жылдары Керей хан туралы ғана айтылған. Жәнібек хан жиі болатын шайқастардың бірінде қаза тапқан деп болжауға болады. Сақталып қалған халық аңыздары мен өлеңдерінде Жәнібек ханды Әз Жәнібек деп атаған.

Өмір сүрген кезеңі

Астрахандағы ақ сарайында отырып Әз-Жәнібек хан бірде өзінің кемеңгер ақылшысы Асан қайғыдан:

- Дүниеде ашуланбайтын, өкпелемейтін, әйелді қызғанбайтын, қорықпайтын, өзі мырза адам барма екен? - деп сұрапты.

Асан кайғы:

- Бар, хан ием. Осы, қасиеттердің бәрі біздің Абаттан табылатын шығар, - деп жауап қатыпты.
Абат - Асан қайғының жалғыз ұлы. Қадір-қасиетімен халыққа жаққан, сегіз қырлы, бір сырлы, шіркін Асанның ұлындай дегізіп, елді тамсандырған, жасы отыздарға шыққан жігіт екен.
- Мұндай қасиеттердің бәрі бір адамның басына қалай сияды? - деп таң қалған Әз Жәнібек хан Абатты сынамақ болады.

Бір күні жорыққа кеткенде хан әйелінің қасына бір құлды әкеп салады. Таң елең-алаңда жорықтан қайтқан Абат әйелінің қойнында жатқан құлды көреді. Қара құлдың қолы әйелінің мойнына асылып, басының астында қалыпты.

- Ердің қолы ұрғашының мойнының астында жатпауы керек, әйтсе ердің күші қайтады, - деп құлының қолын алып, әйелінің үстіне салады да, өзі көрші бөлмеге барып, төсек-орнын жайғап тынығуға кіріседі. Бұл - бір.
Әз Жәнібек жайлауға шығып, ата-бабаларын еске алып, ұлан-асыр той жасайды, шүлен таратады. Тойдың соңына келген Абатқа хан ішек-қарын бергізіпті. Сонда Абат еш өкпелеместен ханға тойың құтты болсын деп, жүре берген екен. Бұл - екі.
Тағы бір түнде жолаушылап келе жатқан Абатты ханның көп қарақшылары қамайды. Абат қоркып-сасып қашпайды, қасқиып ортада тұрады. Бұл - үш.

Абаттың барлық сыннан мүдірмей өткеніне көзі жеткен хан ордасына шақырып, қонақ қылып:

- Осы қасиеттерді қайдан алдың, қалай бойыңа дарыттын, нендей сыры бар еді? - деп сұрапты.
Алдымен:
- Әйелді неге қызғанбайсың, осының себебі не? - деп сұрақ қояды хан.
- Хан ием, бір жортуылда қырық жігітпен жортуылдап жүріп жау жақтың екі қызын қолға түсірдік, - деп бастайды әңгімесін Абат. - Сол екі қызды алып келе жатып, түн болғанда әскер екіге жарылып, бір жағы жиырма болып, екіншісі жиырма бір болып ұйықтап дем алады. Екі қыз екі жаққа бөлініп жатты. Ертеңіне қыздар бір-бірімен келісе алмай ұрсысып жатыр екен. Сөздеріне құлақ түрсем біреуі екіншісіне: " Сенің үстем сөйлеп тұрғаның, бір байыңның артықтығы", - дейді.
Содан кейін-ақ бұл әйел затына дауа жоқ екен ғой, - деп әйелді қызғанбайтынды содан алдым, - дейді Абат.
- Қорықпайтынды неден таптың? - дейді хан.
- Қырық кісі нөкер алып, аңға шықтым. Бәрі мерген, бәрі атқыш. Шапқылап келе жатқанда, ортамыздан тұра қашқан бір қоянды қоршап тұра қалдық. Бұта түбіне жасырынған қоянды садақтарымызды сайлап біз өлдіге, құтылмасқа санап тұрдық. Сол мезетте қоян қоршап тұрған жігіттердің біреуінін үстінен ата жөнелді. Бәрі атып жатты, сол қоянға не бір құралайды көзге атқан мергендердің оғы дарымады. Өлім мен өмір арасында тұрған қоян құтылудың бір-ақ жолын іздеді. Ажал немесе жасанған жаудан қорқуға болмайды. Қорықпайтынды, батырлықты қоркақ қояннан үйрендім, - деп жауап беріпті оған Абат.
- Өкпелемейтінді, ашуланбайтынды қайдан алдың? - деп сұрайды Әз Жәнібек.
- Қырық күн жорықта жүргенде, қырық асымның барлығын шешем сақтап қоющы еді, тек бір күнгі тамағымды ғана сақтамаған екен. Қырық күндік асты бәрібір тауыса алмаймын ғой, сондықтан бір күнгі асымды сұрамадым. - Өкпелемейтінді,
ашуланбайтынды содан алдым, - деп жауап беріпті Абат.

Абаттың бүкіл еліндегі жарлы-жақыбайларға көмектесетін, тапқан-таянғанын халқына таратып беретін жомарттығын естіген хан оны бұл жолы сынамай:

- Неліктен мырза болдың? - деп қана сұрайды.
- Мен жаһанды көп кеземін, талай жерді араладым, сөйтіп жүріп бейіт- молалардың үстінен шығамын, басына қонып та
қаламын. Сонда бір кезде даңқы шыққан өте бай адамдардың сүйегі шығып қурап жатады. Осыны көріп бай болсаң да, өліп осылай сүйегіміз құрайды екен ғой. Тіршілікте өзіне-өзі қимай, ішпей-жемей жиған мал, ешкімге ауыстырғысы келмеген дүние бәрі де адам үшін құр әуре есебінде қалады екен. Олай болса тіршілікте бай болып, мал жинамай-ақ, сараң болып атағың шықпай-ақ, ел қатарында күн көруге болады деп
ойлаймын.

Әз Жөнібек Абаттың сөзіне риза болып, өзінің сарай кеңесшісі етіп алыпты. Абат туралы аңыздардың қайсысын алып қарасаңыз да халықтық, елдік тұрғыдан ойлайтын қайраткер, әкесі Асанқайғының ізін жалғастырып, халқын бақытты етпекші болып жерұйық іздеуші ретінде көрінеді. Абат жайындағы тарихи аңыздардың барлығы да - қазақ сәулет өнерінің тамаша белгісі ортағасырлық Абат-Байтақ кесенесіне келіп тіреледі. Бұл ғимарат - тек сәулет өнерінің ғана інжу-маржаны емес, келешек ұрпаққа ғибратнамалық философиялык ой салатын тастағы дастандай үлкен мәдениет жәдігері екенін көрсетеді. Ескерткіш Ақтөбе облысы, Қобда ауданы, Талдысай мекенінің оңтүстігіндегі Бесқопа жазығында. Аңыз бойынша мавзолейде жерұйыкты іздеп жүріп қаза болған Абат пен әйелі коса жерленген. Жалғыз ұлының қазасы Асанға орны толмас қайғы әкеледі. Ұлының өлген жеріне мәңгілік ескерткіш орнату үшін халқына бір күнде зәулім ғимрат салуға жарлық етеді. Асанның шешімі бойынша әрбір түтін бір кірпіштен әкеледі. Сөйтіп Абаттың кесенесін бүкіл халық болып бір күнде салып бітіреді. Ғимратты бүкіл халық, байтақ ел болып жұмыла кірісіп, бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығарып, ұйымдасып, бірігіп тұрғызғандықтан Абат атына Байтақ сөзі жалғанған деп түсіндіреді көріқүлақ қариялар

Латын Америкасы – Солтүстік Американың оңтүстік бөлiгi (Рио-Браво-дель-Норте өзенінің оңтүстігінен бастап бүкiл Орталық Америка мен Вест-Үндістан аралдарын қамтиды) мен бүкiл оңтүстік Америка аумағындағы елдердің жалпы атауы. Жалпы аумағы 22,8 млн. км². Халқы 479 млн. адам. 15 – 16-ғасырларда қазіргі Латын Америкасы аумағында өмір сүріп жатқан жергілікті тайпаларды (Колумб үндістер деп атаған) Испания және Португалия жаулап алып, отар елдерге айналдырды. 1810 – 26 ж. тәуелсiздiк жолындағы соғыстар нәтижесiнде Америкадағы барлық отарлар Испаниядан бөлiнiп шықты. 1822 ж. БразилияПортугалиядан бөлiндi. Осыдан кейiн Латын Америкасында дербес мемлекеттер құрыла бастады. Қазiр Латын Америкасында 33 мемлекет және Франция, Нидерланд, АҚШ-тың бiрнеше тәуелдi аумақтары орналасқан. Олар: Антигуа және Барбуда, Аргентина,Багам аралдары, Барбадос, Белиз, Боливия, Бразилия, Венесуэла, Гаити, Гайана, Гватемала, Гондурас, Гренада, Доминика,Доминикан Республикасы, Колумбия, Коста-Рика, Куба, Мексика, Никарагуа, Панама, Парагвай, Перу, Сальвадор, Сент-Китс жәнеНевис, Сент-Люсия, Сент-Винсент және Гренадина, Суринам, Тринидад және Тобаго, Уругвай, Чили, Эквадор, Ямайка. Ұлттық құрамы өте күрделi этникалық және тарихи процестерден өткен (еуропалықтардың ұрпақтары, үндiстер, метистер, негрлер,мулаттар, т.б.). Мұнда ресми және мемлекеттік тiл ретiнде негiзiнен испан тiлi, ал Бразилияда – португал тiлi, Гаитиде – француз тiлi, Суринамда – нидерланд (голланд) тiлi саналады. Одан басқа 14 кiшi мемлекет, Ямайка мен Багам аралдары халықтары ағылшын тiлiнде сөйлейдi. Жалпы халықтың 10%-на жуығы үндiс және жергiлiктi диалектiнi қолданады.^[1]

 Бразилия, Бразилия Федеративтік Республикасы – Оңтүстік Америка құрлығының шығыс және орталық бөліктерін алып жатқан мемлекет. Жері – 8,5 млн. км². Халқы 189 млн. адам (2007). Халқының этникалық құрамы: ақ нәсілдер – 54,7%, зәңгілер – 5,89%, мулаттар – 38,45%. Бұған қоса 3 млн-нан астам иммигранттар(жапон, италиялық, неміс, араб, француз, т.б.) тұрады. Астанасы – Бразилиа. Мемлекеттік тілі – португал тілі. Халқының көпшілігі христиан дінін ұстанады. Ұлттық мейрамы – жетінші қыркүйектегі Тәуелсіздік күні.

Бразилия жеріне адам неолит дәуірінде қоныстанған. 16 ғасырдың басына дейін Бразилия жерін тупи-гуарани, тупинамбас, ботокуд тамойос, короадос, т.б. үндіс тайпалары мекендеген. Олар аңшылықпен, балық аулаумен, жер өңдеумен шұғылданып, темекі, какао, т.б. дақылдар өсірді. 1500 жылы Бразилия жағалауына португалдық теңізші Педру Кабрал келіп түсті де, өзі тапқан жерді Португалия иелігі деп жариялады. Ол паубразил атты құнды қызыл ағашты Бразилиядан Португалияға тасыды; елдің аты да осы ағаштың атынан шыққан. 1549 жылы генерал-губернаторлық құрылып, астанасы Баия (Салвадор) қаласы болды. 1517 жылдан құлдар әкеліне бастады да, құл еңбегінің нәтижесінде ірі жер иеліктері пайда болып, онда қант қамысы, мақта, күріш, жүгері өсірілді. Кейіннен алтын мен алмас шығарылуына байланысты Бразилия Португалияның ең бай отарына айналды. 1763 жылы астана Баиядан Рио-де-Жанейроға көшірілді. 1815 жылы Бразилияға корольдік статус беріліп, «Португалия, Бразилия және Алгарва біріккен корольдігінің» құрамдас бөлігіне айналды. 1822 жылы қаңтарда Бразилияның тәуелсіздігі жарияланды. 1824 жылдың наурыз айында елдің тұңғыш конституциясы қабылданып, конституциялы монархия орнады. Келесі жылы Португалия Бразилияның тәуелсіздігін мойындады. 1850 жылы елге құл әкелуге тыйым салынып, 1888 жылы құл иелену мүлде жойылды. 1-дүниежүзілік соғыста Ұлыбритания жәнеАҚШ-тың қысымымен Бразилия Германияға соғыс жариялап, 1918 жылы Еуропаға бірнеше әскери бригадаларын жіберді. 2-дүниежүзілік соғыс кезінде Бразилияда АҚШ-тың ықпалы күшейеді де, 1942 жылы тамызда Германия және Италияға, 1945 жылы маусымда Жапонияға қарсы соғыс жариялады. 1944 жылы елу мыңдық әскери корпусын Италия майданына жіберді. 1950 – 60 жылдары Бразилия аграрлы елден аграрлы-индустриялы елге айналды. Сан-Паулу, Рио-де-Жанейро, Ресифи, т.б. өнеркәсіп орталықтары өсіп, аграрлық, финанс, оқу реформалары жүргізілді. 1960 жылы жиырма бірінші сәуірде ел астанасы Бразилиа қаласына көшті. Бұдан кейін жиырма жылдай (1964 – 85) елді әскери генералдар басқарды. Бразилия экономикалық күш қуаты жағынан дүние жүзінде сегізінші орын алады. Бразилия Латин Америкасы елдері ішінде шешуші рөл атқарады. Негізгі сауда серіктестері: АҚШ (22%), Батыс Еуропа елдері, Латин Америкасы елдері, Азия елдері. Қазақстанмендипломатиялық қарым-қатынас 1992 жылы орнатылған.

• 1 слайд

• 1 слайд

• 1 слайд

• 1 слайд

Заходите в зоопарк, 
Без билетов, просто так! 
Что ни клетка — то загадка. 
Где загадка — там отгадка!

* * * 
— Хоть похожа я на кошку, 
Ты не гладь меня ладошкой! 
Не боюсь я слова «брысь».
Я опаснейшая....
(Рысь)

* * * 
—  Говорите, я лохматый? 
Мне причёсываться лень? 
Не лохматый, а рогатый! 
И зовут меня.....
(Олень)

* * * 
—  Я в берлоге спал полгода, 
Дайте мне скорее мёда! — 
Громко требует спросонок 
Косолапый.........
(Медвежонок)

* * * 
Он рычал, стучал хвостом: — 
Кто назвал меня котом? 
Не терплю ребячьих игр! 
Я свирепый, грозный....
(Тигр)

* * * 
Коротышка, слабый с виду, 
Но себя не даст в обиду. 
Лучше ты его не троясь! 
В колкой шубе ходит...
(Ёж)

* * * 
По пескам ходил сыпучим, 
Тяжело я был навьючен. 
Люди чтут меня за труд 
И зовут меня.......
(Верблюд)

* * * 
Кто в пушистой рыжей шубке 
Бросил с дерева скорлупки? 
Угадали, чья проделка? 
У дупла хлопочет.....
(Белка)

* * * 
— Обо мне, о Хитроглазке, 
Знаешь ты стихи и сказки. 
Хвост мой пышный, что коса! 
Я красавица....
(Лиса)

* * * 
От рассвета до заката 
Скачут в клетке акробаты. 
Всех смешат без передышки
Три веселые........
(Мартышки)

* * * 
— Хорошо мне в зоопарке, 
Только климат слишком жаркий! 
Должен я в воде сидеть,
Белый северный.......
(Медведь)

* * * 
— С Красной Шапочкой знаком
И в козлятах знаю толк!
В зоопарке под замком
Очутился серый....
(Волк)

* * * 
— Желтогривый гордый зверь, 
Мы твои друзья, поверь! 
От наших слов повеселев, 
Походкой царской ходит...
(Лев)

* * * 
Он в бассейне лёг на дно — 
Стал похожим на бревно! 
Так бы всех и проглотил 
Хитрый, жадный........
(Крокодил)

* * * 
Лопоухий великан
Прибыл к нам
Из дальних стран.
Он отвесил нам поклон,
Мы сказали:
— Здравствуй,....
(Слон)

* * * 
— Говорят, я самый-самый 
Непослушный и упрямый. 
Хоть работаешь, как вол, 
Всё равно зовут....
(Осел)

* * * 
—  Только что на дне речном 
Я построил новый дом. 
Зубы — острый мой топор.
А фамилия — .....
(Бобер)

* * * 
Предложила мама дочке:
—  Отдохни в моём мешочке! 
Брось прыжки, кончай игру.
Баю-баю, .......
(Кенгуру)

Зубовато, серовато,  по полю рыщет,  телят, овец ищет. Ответ (Волк)	Длинное хвостище,  рыжее волосище,  сама хитрище. Ответ (Лиса)
Кто осенью холодной  Ходит хмурый и голодный? Ответ (Волк)	Летом, в болоте, вы её найдёте.  Зелёная квакушка. Кто это? Ответ (Лягушка)
Зелёные мы, как трава,  Наша песенка: "Ква-ква". Ответ (Лягушка)	Не шагом ходит, не бегает, а прыгает. Ответ (Лягушка)
Пятачком в земле копаюсь,  В грязной луже искупаюсь. Ответ (Свинья)	Хвост крючком, нос пятачком. Ответ (Поросёнок)
Пятак есть, а ничего не купит. Ответ (Свинья)	Идёт, идёт, бородой трясёт,  Травки просит:  "Ме-ме-ме, дай-ка травки мне-е-е". Ответ (Коза)
Живёт в норке, грызёт корки.  Короткие ножки; боится кошки. Ответ (Мышь)	Под полом таится, кошки боится. Ответ (Мышка)
Мягкие лапки,  А в лапках - цап-царапки. Ответ (Кошка)	У порога плачет, коготки прячет,  Тихо в комнату войдёт,  Замурлычет, запоёт. Ответ (Кошка)
Мордочка усатая, шубка полосатая,  Часто умывается, но с водой не знается. Ответ (Кошка)	Гладишь - ласкается,  Дразнишь - кусается. Ответ (Собака)
Заворчал живой замок,  Лёг у двери поперёк.  Две медали на груди.  Лучше в дом не заходи! Ответ (Собака)	Заплелись густые травы,  Закудрявились луга,  Да и сам я весь кудрявый,  Даже завитком рога. Ответ (Баран)
Сама пёстрая, ест зелёное, даёт белое. Ответ (Корова)	Сер, да не волк,  Длинноух, да не заяц,  С копытами, да не лошадь. Ответ (Осёл)
Зверь я горбатый, а нравлюсь ребятам. Ответ (Верблюд)	По реке плывёт бревно.  Ох и злющее оно!  Тем, кто в речку угодил,  Нос откусит ... Ответ (крокодил)
Он ходит голову задрав,  Не потому, что гордый нрав,  Не потому, что важный граф,  А потому, что он ...  Ответ (жираф)	Водяные мастера, строят дом без топора. Ответ (Бобры)
Сделал дыру, вырыл нору,  Солнце сияет, а он не знает. Ответ (Крот)	Что за коняшки - на всех тельняшки. Ответ (Зебры)
Когда он в клетке, то приятен,  На шкуре много чёрных пятен.  Он хищный зверь, хотя немножко,  Как лев и тигр, похож на кошку. Ответ (Леопард)	И в море не купаются,  И нет на них щетинки,  И всё же называются  Они - морские ...  Ответ (свинки)
Живёт спокойно, не спешит,  На всякий случай носит щит.  Под ним, не зная страха,  Гуляет ...  Ответ (черепаха)	Кто на свете ходит в каменной рубахе?  В каменной рубахе ходят ...  Ответ (черепахи)
Кто на себе свой дом носит? Ответ (Черепаха)	Хитрая плутовка, рыжая головка,  Хвост пушистый - краса!  А зовут её...  Ответ (лиса)
За деревьями, кустами,  Промелькнуло будто пламя,  Промелькнуло, пробежало...  Нет ни дыма, ни пожара. Ответ (Лиса)	Хвост пушистый, мех золотистый,  В лесу живёт, кур в деревне крадёт. Ответ (Лиса)
Белый на белом написал, где бегал.  Рыжая прочтёт, белого найдёт. Ответ (Заяц и лиса)	Маленький, беленький,  По лесочку прыг-прыг!  По снежочку тык-тык!  Ответ (Заяц)
На гору бегом, с горы кувырком. Ответ (Заяц)	Комочек пуха, длинное ухо,  Прыгает ловко, любит морковку. Ответ (Кролик)
Хозяин лесной, просыпается весной,  А зимой, под вьюжный вой,  Спит в избушке снеговой. Ответ (Медведь)	Хожу в пушистой шубе, живу в густом лесу.  В дупле на старом дубе орешки я грызу. Ответ (Белка)

Павлодар қаласы, №25  ЖОМ

«ХХІ ғасыр көшбасшысы»

зияткерлік сайысының жоспары

Пән мұғалімі: Теміров Е. Р.

2012-2013 оқу жылы

XXI ғасыр көшбасшысы

(зияткерлік сайыс)

    Сайыстың мақсаттары:

1.      Білімділік: Сайыскерлердің Отанымыз – Қазақстан Республикасының тәуелсіздік жылдардындағы шежіресін, Тәуелсіз Қазақстанның дамуы мен нығаюы жолындағы елбасы Н. Ә. Назарбаевтың қызметі және оның маңызы, тұңғыш президенттің саяси тұлғасы, күнделікті өмірі мен отбасылық жағдайы туралы білімдерін тексеру.

2.      Дамытушылық: Жоғарғы сынып оқушыларының өзара сайыста жылдам ойлау, тез шешім қабылдау, өз пікірін жеткізе білу бойынша дағдыларын қалыптастыру.

3.      Тәрбиелік: Ел ертеңі жастарды ұлтжандылыққа, өз елін, туған жерін сүюге, елбасыны құрметтеуге тәрбиелеу.

Қатысушылар: 11 сынып оқушылары.

Сайыс төрт бөлімнен тұрады.

1. Жалпы сұрақтар.
2. Көкпар.
3. Бәйге.
4. Жорға.

І тур. Жалпы сұрақтар

1.    Елбасының анасының есімін атаңыздар

А)  Ақжан;                          В)  Әлжан;                 С) Әминә.

2.    Елбасының Семей ядролық полигонын жабуға байланысты ойларын, оның зардаптары мен зияны туралы жазған кітабының атауы қандай?

А)   «Бейбітшілік кіндігі»;         В) «Бейбітшілік тамыры»;         С) «Бейбітшілік бастауы»

3.    Грек тілінен аударғанда халық билігі деген мағына беретін сөз.

А) плутократия;                В)  автократия               С)  демократия  

4.     Елбасының руы қандай?

А) Жалайыр;               В) Адай;             С) Шапырашты

5.    Елбасының бастамасымен үстіміздегі жылы қаламызда өткен Қазақстан мен Ресейдің арасындағы өңіраралық жиылыстың ресми атауы қандай?

А) съезд;                          В) саммит;                С) форум

6.     Орыс биографиялық қоғамының шешімі бойынша үстіміздегі жылы елбасыға қандай құрметті атақ берілді?

А) «Мыңжылдық адамы»;                   В) «Ғасыр адамы»;                     С) «Жыл адамы»  

7.     Қазақстан Республикасында Тілдер Күні мерекесі қашан тойланады?

А) 25 қараша;                      В) 28 қазан;                      С) 24 қыркүйек

8.    Елбасының арғы атасы, жоңғарлармен шайқаста қазақ даласын қорғаған шапырашты руының батыры кім

А) Олжабай батыр;            В) Қарасай  батыр;                С)   Ағынтай  батыр

9.    Елбасының толықтыруымен өңделген «Менің Қазақстаным»  әнінің жаңа мәтіні қай жылы Әнұран ретінде қабылданды?

А)  2001 жылы;                       В) 2003 жылы;              С)  2006 жылы

10.  Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы біздің ел Президентінің   ұсынысын мақұлдап, қай күнді Халықаралық ядролық қару-жараққа қарсы күрес күні деп жариялады?

А)  29 тамыз;                      В)  15 қараша;               С) 16 желтоқсан

11.  Қай жылы Алматы қаласында Дүниежүзі қазақтарының І Құрылтайы өтті?

А)  1991 жылы;                      В)  1992 жылы;               С) 1993 жылы

12.  Бүгінгі он бесінші қараша күні Қазақстанда қандай мейрам тойланады?

А)  «Ұлттық экономика күні»;                В) «Ұлттық валюта күні»;               С) «Ұлттық саясат күні».

13.  1995 жылы елімізде қай ұлы тұлғаның 150 жылдығы тойланды?

А)  Ы. Алтынсарин;                В) Ш. Уәлиханов;               С) А. Құнанбайұлы.

14.   Тәуелсіз қазақ елі идеясы жолында құрбан болған, Алаш партиясының көсемі, ұлт зиялысы, қоғам қайраткері кім?

А)  А. Байтұрсынов;                В) М. Дулатов;               С) Ә.Бөкейханов.

15.  Қазақ шежіресін хатқа түсірген жерлес ақын, ғұлама ғалымды атаңыз

А)  С. Торайғыров;                В) Ж. Аймауытов;               С) М. Ж. Көпейұлы.

ІІ тур. Көкпар

Тәуелсіз Қазақстан

1.      Еліміздің өз тәуелсіздігін қашан ресми түрде жариялады?   1991 жылы 16 желтоқсан күні

2.      Елімізде Мемлекеттік рәміздер күні қашан тойланады?   Төртінші маусым күні

3.      Отанымыз Қазақстан Республикасының тәуелсіздігінің символына айналған Алматы қаласындағы ескерткіш қалай аталады?     Тәуелсіздік монументі     

4.      Еліміздің тәуелсіздігін бірінші болып таныған мемлекет  Түркия Республикасы

5.      1999 жылы 13 қаңтарда жарық көрген Елбасының еліміздің тәуелсіздік алу жолындағы қиындықтары туралы жазған кітабы қалай аталады?               Тарих толқынында

Тұңғыш елбасы

1.      Тәуелсіз Қазақстандағы тұңғыш президенттік сайлау қашан өтті?     1991 жылы 1 желтоқсан

2.      Елбасымыз Украина жеріндегі қай қалада техникалық училищені аяқтады?   Днепродзержинск

3.      Елбасы 1960 жылы қай қалада өзінің еңбек жолын металлургия комбинатында қатардағы жұмысшы болып бастады?         Теміртау

4.      Елбасының ақындық шабытынан туып, әнге айналған, МузАРТ тобының орындауындағы сазгер А. Қоразбаевтың әніне жазылған өлеңін атаңыз         «Үшқоңыр»

5.      1997 жылы баспасөзде жарияланған елбасының Қазақстанның алдағы уақыттағы дамуына арналған стратегиялық жоспары            Қазақстан - 2030

Еуразия жүрегі - Астана

1.      Ақмола қаласы елбасы жарлығымен қай уақыттан бастап Астана деп атала бастады?        1991 жылы  6 мамырда 

2.      Астана қаласының бейресми символына айналған ғимарат.    Бәйтерек

3.      Дәстүрлі діни конфессия басшыларының жиналыстары өткен Астана қаласындағы пирамида түріндегі ғимарат қалай аталады?    Бейбітшілік пен келісім сарайы

4.      Астана қаласының қазіргі кездегі әкімі кім?        И. Тасмағамбетов

5.      Елбасының 2005 жылы жарық көрген Астана қаласының тарихына арналған кітабы қалай аталады?    «Еуразия жүрегінде»

Тарихи тұлғалар

1.      Кеңес Одағының батыры, тұңғыш Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінің маршаллы   Сағадат Нұрмағамбетов

2.      Тәуелсіз еліміздің тарихында тұңғыш рет Байқоңырдан ғарышқа ұшқан қазақ батыры кім?   Т. О. Әубәкіров

3.      Тәуелсіз еліміздің тарихында бірінші болып әдебиетте Мемлекеттік сыйлықтың иегері болған жазушы кім?    Қалихан Ысқақ

4.      2010 жылы елімізде Халық Қаһарманы, Кеңес Одағының батыры, жазушы болып табылатын қандай ұлы тұлғаның 100 жылдығы аталып өтілді?  Б. Момышұлы

5.      Қазақ әліпбиінің реформаторы, Алаш қайраткері, ұлы жазушы, ақын кім?                        А. Байтұрсынов

Ата Заң

1.      Қазақстан Республикасының алғашқы Конституциясы қашан қабылданды?   1993 жылы 28 қаңтарда

2.      Қазіргі кезедегі қолданыстағы Конституция қашан қабылданды?  1995 жылы 30 тамызда

3.      Барлық азаматтардың қатысуымен өтетін халықтың өз дауысын бере арқылы түйткілді мәселелердің шешімін табатын сайлаудың түрі     референдум

4.      Қазақстан Республикасының Конституциясы неше бөлімнен, неше баптан тұрады?  9 бөлім, 98 бап

5.      Конституция баптарындағы заң нормаларының сақталуын, өзге заңдардың Конституцияға қайшы келмеуін қадағалайтын мемлекеттік орган  Конституциялық Кеңес

Әлемдік қауымдастық

1.   2003, 2006, 2009 жылдары Астана қаласында елбасының басшылығымен кімдердің жиылысы өтті?   Әлемдік дәстүрлі діни кофессия басшыларының съезі

2.   Елбасының беделінің арқасында еліміз 2010 жылы қандай белді ұйымға басшылық етті    ЕҚЫҰ

3.   Қазақстан Ислам Конференциясы Ұйымының сыртқы істер министрлігі Кеңесіне қай жылы төрағалық етті?        2011 жылы

4.   Әлем халықтарының мәдениетін, салт-дәстүрін, тілін қолдау және қорғау бойынша қызмет атқаратын Біріккен Ұлттар Ұйымының органы     ЮНЕСКО

5.   Біріккен Ұлттар Ұйымының штабы қай қалада орналасқан        Нью-Йорк

ІІІ тур. «Бәйге»

Балалық шағымның аспаны

10. Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы қашан, қай жерде дүниеге келді?    1940  жылы  6  мамырда, Алматы облысы Қаскелең ауданы Шамалған ауылы

20. Елбасыотбасында нешінші бала?       Отбасының тұңғышы    

30. Елбасы туралы түсірілген «Балалық шағымның аспаны» фильмінің режиссері кім?   Рүстем Әбдірашев

40. «Балалық шағымның аспаны» фильмінде Елбасының жас жігіт кезіндегі образын сомдаған әнші, актер, сазгер кім?    Нұрлан Әлімжанов  

Тұлға

10. Елбасымыздың зайыбының есімін атаңыз.    Сара Алпысқызы

20. Елбасы отбасында жұбайымен неше бала тәрбиелеп өсірді?    үш қыз: Дариға, Динара, Әлия

30. Елбасының бос уақытында айналысатын сүйікті спорт түрі         гольф

40. Елбасының Интернет желісіндегі ресми сайтының атауы қандай?    www.akorda.kz

Зиялы елбасы

10.  Нұрсұлтан Әбішұлының қандай ғылыми атағы бар?    Экономика ғылымының докторы                                   

20. Елбасының ана тілімізге байланысты айтылған қанатты сөздерінен мысал келтіріңіз   

1) Қазақстанның болашағы — қазақ тілінде.” 

2) “Кеше болмағанның бүгін болуы мүмкін, бүгін болмағанның ертең болуы мүмкін, бірақ ана тіліне мән бермеушіліктің, оны құрметтемеудің орны толмас олқылықтарға соқтыратыны сөзсіз.”

3)“Қазақ қазақпен қазақша сөйлессін.”

30.   Елбасының бастамасымен қазақ жастарына әлемдегі беделді оқу орындарында білім алуға мүмкіндік беретін жобаның атауы қандай?   Болашақ

40.  Оқу-білімде үлкен жетістіктерге жеткен аса талантты оқушыларға тағайындалатын президент атындағы сыйлықты атаңыз          «Дарын» сыйлығы

IV тур Жорға

Жалпы сұрақтар (А нұсқасы)

1.      Елбасы басқаратын саяси партия    НұрОтан

2.      Латын тілінен аударғанда «алдында отыратын» деген мағына беретін саяси лауазым   президент

3.      ҚР Президентінің резиденциясы қалай аталады?      Ақорда

4.      Парламенттің жоғарғы палатасы      Сенат

5.      «Жеті Жарғы» заңдары қай ханның тұсында қабылданды?    Тәуке хан

6.      Хан, патша, император, король басқаратын мемлекеттік құрылымның түрі   монархия

7.      Наурыз мерекесін қазақтар басқаша қалай атаған?  Ұлыстың ұлы күні

8.      Ұлы Отан соғысы жылдарында Ленинградты қорғау кезінде ерлікпен қаза тапқан қазақтың мерген қызы      Ә. Молдағұлова

9.      Ең жоғарғы ғылыми атақ   академик

10.  Еліміздегі ғарыш айлағы қалай аталады?   Байқоңыр

(В нұсқасы)

1.      Астана қаласының мейрамы қай күн?   6 шілде

2.      Қазақстан халықтары Бас Ассамблеясының басшысы кім?  Н. Ә. Назарбаев

3.      Астана қаласындағы Гиннестер рекорды кітабына енген океанариум   Думан

4.      Парламенттің төменгі палатасы    Мәжіліс

5.      Абылай ханның шын есімі         Әбілмансұр

6.      Президент немесе парламент басқаратын мемлекеттік құрылымның түрі  республика

7.      «Наурыз» сөзі парсы тілінен аударғанда қандай мағына береді?  Жаңа күн

8.      Ұлы Отан соғысы жылдарында Невель қаласын қорғау кезінде ерлікпен қаза тапқан қазақтың пулеметші қызы   М. Мәметова

9.      Гиппократ антын кімдер қабылдайды?   Дәрігерлер

10.  Еліміздегі суының жартысы тұщы, жартысы ащы көл      Балқаш 

Әділқазылардың шешімін тыңдау. Жеңімпаздарды марапаттау 

Бағалау парағы

ХХІ ғасыр көшбасшысы

(Зияткерлік сайысы)

Оқушының аты – жөні_{------------------------------------------------------------------------------------------------------}

Сыныбы_{-------------------}

І тур Жалпы сұрақтар

            15 сұрақ беріледі.

Ұпайлар саны:     

ІІ тур К Ө К П А Р

            Әр бөлім 5 сұрақтан тұрады.

сұрақтар Бөлімі	1	2	3	4	5	барлығы
Қорытынды:

      ІІ тур қорытындысы бойынша ұпайы аз 3 ойыншы ойыннан шығарылады

ІІІ тур Б Ә Й Г Е

Сұрақтар тақырып	10	20	30	40	барлығы
Балалық шағымның аспаны
Тұлға
Зиялы елбасы
Қорытынды:

      ІІІ тур қорытындысы бойынша ұпайы аз 1 ойыншы ойыннан шығарылады

ІV тур Ж О Р Ғ А

            Қатысушы 1 минуттың ішінде берілген сұрақтарға жауап беріп үлгеруі тиіс

нұсқа	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	барлығы

• 1 слайд

  
  XXI ғасыр
  көшбасшысы
  (зияткерлік сайысы)
  

• 2 слайд

  ХXI ғасыр көшбасшысы
  
  
  
  
  
  
  
  І тур. Жалпы сұрақтар
  ІV тур. Жорға
  ІІІ тур. Бәйге
  ІІ тур. Көкпар
  

• 3 слайд

  А) 25 қазан
  В) 16 желтоқсан
  С) 1 желтоқсан
  1 .Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігі күні.
  

• 4 слайд

  С) 7
  А) 5”
  В) 6
  2 . Қазақстан неше мемлекетпен шекаралас?
  

• 5 слайд

  А) плутократия
  В) автократия
  С) демократия
  3. Грек тілінен аударғанда “халық билігі” деген мағына беретін сөз
  

• 6 слайд

  А) кереге
  4 сұрақ. Қазақтан шыққан тұңғыш грек-рим (француз) күресінің шебері, әлем чемпионы
  В) уық
  С) Сықырлауық
  4 .Киіз үйдің есігі қалай аталады?
  

• 7 слайд

  А) Ы Алтынсарин
  С) Ж Жабаев
  5 сұрақ. Қазақ елінің дарынды күйшісі, “Кісенашқан”, “Көбікшашқан”, “Кішкентай” күйлерінің авторы
  А) А Құнанбайұлы
  5. «Кел, балалар, оқылық!» өлеңінің авторы кім?
  

• 8 слайд

  А) Айран
  
  6 сұрақ. “Мыңжылдық Адамы” атағы берілген ұлы қолбасшы, жиһангер, империя әміршісін атаңыздар
  В) Шұбат
  С) Қымыз
  6. Түйе сүтінен не әзірлейді?
  

• 9 слайд

  А) 25 қараша
  В) 28 қазан
  С) 22 қыркүйек
  7. Қазақстан Республикасында Тілдер Күні мерекесі қашан тойланады?
  

• 10 слайд

  А) Қабанбай батыр
  В) Қарасай батыр
  С) Ағынтай батыр
  8.Бұл батырдың шын есімі Ерасыл?
  

• 11 слайд

  А) 2001 жылы
  В) 2003 жылы
  С) 2006 жылы
  9. Елбасының толықтыруымен өңделген Ш. Қалдаяқовтың “Менің Қазақстаным” әні қай жылы Әнұран ретінде қабылданды?
  

• 12 слайд

  С) 1993 жылы
  А) 1991 жылы
  В) 1992 жылы
  10.Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері қай жылы бекітілді?
  

• 13 слайд

  
  А) 29 тамыз
  В) 15 қараша
  С) 16 желтоқсан
  11. БҰҰ елбасының ұсынысы бойынша қай күнді Халықаралық ядролық қаруға қарсы күрес күні деп жариялады?
  

• 14 слайд

  
  А) “Ұлттық экономика күні”
  В) “Ұлттық валюта күні”
  С) “Ұлттық саясат күні”
  12. Он бесінші қараша күні елімізде қандай мейрам тойланады?
  

• 15 слайд

  
  А) Ы. Алтынсарин
  В) Ш. Уәлиханов
  С) А. Құнанбайұлы
  13. 1995 жылы Қазақстанда қай ұлы тұлғаның 150 жылдығы ЮНЕСКО көлемінде аталып өтілді?
  

• 16 слайд

  
  А) А. Байтұрсынов
  В) М. Дулатов
  С) Ә. Бөкейханов
  14. Тәуелсіз қазақ елі идеясы жолында құрбан болған, Алаш партиясының көсемі, ұлт зиялысы, қоғам қайраткері кім?
  

• 17 слайд

  
  А) С. Торайғыров
  В) Ж. Аймауытов
  С) М. Ж. Көпеев
  15. Қазақ шежіресін хатқа түсірген жерлес ақын, ғұлама ғалым кім?
  

• 18 слайд

  II тур “Көкпар”
  Қазақстан тарихы
  Қазақ тілі
  География
  Қазақ әдебиеті
  

• 19 слайд

  
  
  
  
  
  
  
  
  Мезолит
  Қазақстан тарихы
  1. Орта тас ғасыры қалай аталады?
  
  

• 20 слайд

  Тәуелсіз Қазақстан
  Әбілқайыр хан
  Қазақстан тарихы
  2. 1693-1748ж өмір сүрген кіші жүздің ханы.
  
  

• 21 слайд

  Тәуелсіз Қазақстан
  Тәуелсіздік монументі
  Тәуелсіз Қазақстан
  3. Тәуелсіздіктің символына айналған Алматы қаласындағы ескерткіш
  
  

• 22 слайд

  Тәуелсіз Қазақстан
  
  4. Қаламыздағы Өнер және әдебиет мұражайы кімнің атында?
  
  
  
  
  
  
  Түркия Республикасы
  Қазақстан тарихы
  4. Еліміздің тәуелсіздігін бірінші болып таныған мемлекет
  
  

• 23 слайд

  “Қаныш Сәтпаев
  Қазақстан тарихы
  5. Қазақтың тұңғыш академигі?
  

• 24 слайд

  География
  1. Дүние жүзінде қанша сағаттық белдеу бар?
  24
  

• 25 слайд

  Математика
  Солтүстік Қазақстан
  Тұңғыш елбасы
  2. Бурабай көлі қай облыста?
  

• 26 слайд

  Математика
  3. “Ақын жанды болмасаңыз, математик те бола алмайсыз” деп айтқан орыстың әйел математигі
  
  
  Қарақия
  География
  3. Қазақстандағы жер бедері ең төмен нүктесі?
  

• 27 слайд

  Математика
  География
  4. Жер шарындағы ең үлкен түбек?
  Арабия түбегі
  

• 28 слайд

  Математика
  5. Ешқандай амал қолданбай 666 санын жарты есе арттырғанда қандай сан шығады?
  
  Барсакелмес
  География
  5. Арал теңізінде орналасқан қорық
  

• 29 слайд

  Биология
  10
  Қазақ тілі
  1. Қазақ тіліне тән неше дыбыс бар?
  

• 30 слайд

  Биология
  Қазақ тілі
  2. Жіктік жалғаудың неше жағы бар?
  3
  

• 31 слайд

  Биология
  Қазақ тілі
  3. Жинақтық сан есімдер қалай жасалады?
  -ау, -еу жұрнақтары арқылы
  

• 32 слайд

  Биология
  Қазақ тілі
  4.«Закон сингармонизма» қазақша қалай?
  Үндестік заңы
  

• 33 слайд

  Биология
  Қазақ тілі
  5. Қазақ тілі қай тілдер тобына жатады?
  Түркі
  

• 34 слайд

  География
  
  
  
  Ыбырай Алтынсарин
  Қазақ әдебиеті
  Қазақ балаларына тұңғыш мектеп ашқан ағартушы кім
  

• 35 слайд

  География
  45
  Қазақ әдебиеті
  2. Абай Құнанбайұлының неше қарасөзі бар? ?
  

• 36 слайд

  География
  М Әуезов
  Қазақ әдебиеті
  «Көксерек», «Абай жолы» шығармаларының авторы кім
  

• 37 слайд

  География
  А Байтұрсынұлы
  Қазақ әдебиеті
  4. Атақты ақын, ағартушы-педагог, аудармашы, қазақ әліпбиінің негізін қалаған тілші ғалым.?
  

• 38 слайд

  География
  І Есенберлин
  Қазақ әдебиеті
  5. “Алтын Орда”, “Көшпенділер” шығармаларының авторы?
  

• 39 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  
  Музыка және театр
  
  Спорт және ұлттық ойындар:
  
  Біздің елбасы
  10
  20
  30
  40
  10
  20
  30
  40
  10
  20
  30
  40
  

• 40 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  
  
  дицина
  10. Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы қашан қай жерде дүниеге келді?
  1940 жылы 6 мамырда, Алматы облысы Қаскелең ауданы Шамалған ауылы
  

• 41 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  Отбасының тұңғышы
  20. Елбасы отбасында нешінші бала?
  

• 42 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  Рүстем Әбдірашев
  30. Елбасы туралы түсірілген «Балалық шағымның аспаны» фильмінің режиссері кім?
  

• 43 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  Нұрлан Әлімжанов
  40. «Балалық шағымның аспаны» фильмінде елбасының жас жігіт кезіндегі бейнесін сомдаған актер, әнші, сазгер кім?
  

• 44 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  1926ж. Жұмат Шанин
  Тұңғыш қазақ театры қашан ұйымдастырылды? Оның режиссері кім болған?
  

• 45 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  Роза Рымбаева
  «Әлия» әнін орындайтын қазақ эстрадасының жүлдызы?
  

• 46 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  Күй
  Домбыра немесе қобызда ойналатын музыкалық шығарма
  

• 47 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  С Садықов
  Ауылымыздағы мәдениет үйі кімнің атында?
  

• 48 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  Бұл спорт қалай аталады?
  

• 49 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  Бейжің олимпиадасы қай жылы өтті?
  2008
  

• 50 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  Б Саттарханов
  «Сидней» олимпиадасынан алтын
  медаль алып келген қазақстандық
  боксшы
  

• 51 слайд

  ІІІ тур “Бәйге”
  Қазақ халқының ұлттық ойындары көбіне немен байланысты?
  Төрт түлікпен
  

• 52 слайд

  ІV тур “Жорға”
  

• 53 слайд

  “ХХІ ғасыр көшбасшысы”
  (зияткерлік сайыс)
  Жеңімпаздарды марапаттау рәсімі
  
  
  
  
  
  
  

№25 жалпы орта білім беру мектебі

«ХХІ ғасыр көшбасшысы»

сайысына қатысып,

жеңіске жеткен

_______ сынып оқушысы

_____________________________________

марапатталады

Әділқазылар алқасы:__________ Текжанова А. Т.     

                                                            __________ Омарова Н. Ө.

                                   __________ Бекбулатов Е. К.

2011-2012 оқу жылы

№25 жалпы орта білім беру мектебі

«ХХІ ғасыр көшбасшысы»

сайысына қатысып,

білімі мен алғырлығын көрсеткені үшін

_____ сынып оқушысы

________________________________________

марапатталады

Әділқазылар алқасы:__________ Текжанова А. Т.     

                                                            __________ Омарова Н. Ө.

                                   __________ Бекбулатов Е. К.

2011-2012 оқу жылы

 

Құрметті  ұстаздар!

Сіздерді 16 желтоқсан Тәуелсіздік күні мерекесімен шын жүректен құттықтаймыз!  Еңбектеріңізге жеміс, шығармашылық табыс тілей отырып 15 желтоқсан сағат 16.30 да осы мерекеге арналған мұғалімдер арасындағы «Ойжүйрік» зияткерлік ойынына қатысуға, тамашалауға шақырамыз. Ойынға әр пән бірлестігінен 1 ұстаздан, мектеп әкімшілігінен1 ұстаз және кітапханашы қатысады.

Өтетін орны: Акт залы.

Уақыты: 15 желтоқсан сағат 16.30 да.

Ұйымдастырушы: Тарих, құқық, адам және қоғам, өзін өзі тану пән бірлестігі.

Тәуелсіздік

Тәуелсіздік

----ші ойыншыға қойылатын сұрақтар:

1.Абайдың шын есімі (Ибраһим)

2. Көптік жалғауларды ата (лар лер дар дер тар тер)

3.Ауыр атлетикадан 2 дүркін олимпиада чемпионы (Илья Ильин)

4.Экологиялық апатқа ұшыраған теңіз (Арал)

5. Үш байлық деген не?(денсаулық, ақ жаулық, он саулық)

6. Қазақстанда неше облыс бар (14)

7.»Менің атым қожа» повесінің авторы.  (Б Соқпақбаев)

8.Отансыз адам  (Ормансыз бұлбұл)

9.Келесі жылы қазақ хандығына қанша жыл (550)

10.Мұсылмандар діні (Ислам)

11.Қазақстанның швейцариясы (Көкшетау)

12. Күрестің бір түрі. «Өзін-өзі қарусыз қорғау» дегенді білдіреді. Ол күрестің қай түрі? (самбо)

13.Бір жылда 12 не бар? (ай)

14.4ке 4ті қосып көбейткенде қанша болады? (32)

15. Қазақтың атақты суретшісі (Ә Қастеев)

----ші ойыншыға қойылатын сұрақтар:

1.Абылай ханның шын аты  (Әбілмансұр)

     2. Желтоқсан оқиғасы қай жылы болды  (1986)

3. Қазақ тілінде қанша септік бар (7)

4.Қазақтың ішекті аспабы (домбыра)

5.Ұлы жүздің биі (Төле би)

6.Мектеп кеме  (білім теңіз)

7.Тек қазақ тіліндегі телеарна(Қазақстан ұлттық арнасы)

8.Елбасының негізгі мамандығы (металург)

9.2017 жылы Қазақстанда өтетін көрме (экспо)

10.Қыран құсты баулып, аңға салатын адам? (құсбегі)

11. Қазақ қыздарының ұзатылғанда киетін бас киім (сәукеле)

12.Үш арсыз (ұйқы, күлкі, тамақ)

13.Меслекеттік тудың авторы (Ш Ниязбеков)

14.5 минутта қанша секунд бар? (300)

15.Қазақстандағы портты қала? (Ақтау)

-----ші ойыншыға қойылатын сұрақтар

1.Шоқанның шын есімі. (Мұхамедқанафия)

2.Қиылыспайтын екі түзу (параллель)

3.Қай айда 28 күн бар (Барлық)

4.Дверь-есік, колыбель-(бесік)

5.Қазақстанның қай қаланың жанында ядролық полигон орналасқан? (Семей)

6.Махамбеттің серігі? (Исатай)

7. Күзгі күн мен түннің теңелі уақыты? (22 қыркүйек)

8.Басқа елдерде тұратын қазақтардың отанын атаңызшы? (Қазақстан)

9.Ресейдің 5 облысымен шектесетін облыс (БҚО)

10.Үйлердің жобасын сызып, үйлерді салатын өнерді не деп атайды (сәулет өнері)

11.Қарама қарсы мағынаны білдіретін сөздер (антоним)

12.Мемлекеттік туда бейнеленген құс? (қыран)

13.Қазақстанның ең биік шыңы? (Хантәңірі)

14. Қазақ хандығын құрған хандар? (Керей мен Жәнібек.)

15. Бұрын Ақмешіт деп аталған қала (Қызылорда)

Алма Оразбаева атындағы орта жалпы білім беретін мектебі

 «Озат өлкетанушы»

Зияткерлік сайысында үздік нәтиже көрсетіп, жеңіске жеткен

7а сынып оқушысы-----------------------------------------------------------

марапатталады.

                                                         

 

 

 

Мектеп директоры:                                                Гусманова Ә.З.

          2015-2016 оқу жылы

                                      «Озат өлкетанушы»  сайысы.

Мақсаты : Оқушылардың туған өлке туралы білімдерін кеңейту. Отансүйгіштікке тәрбиелеу.

Көрнекі құралдар: суреттер, сұрақтар комьютер арқылы көрсетіледі.

Әдіс-тәсілдер: ойын, сұрақ-жауап.

Іс-шараның барысы.

1.     Сайысқа  қатысушылармен танысу.

-          Құрметті ұстаздар! Бүгінгі Тәуелсіздіктің 25  жылдығына орай ұйымдастырылып отырған  «Озат өлкетанушы » сайысына  қош келдіңіздер!

-          Ең алдымен сайысқа қатысушылармен танысып өтейік.

1-ші қатысушы -

2-ші қатысушы -

3-ші қатысушы -

4-ші қатысушы -

5-ші қатысушы -

6-шы қатысушы -

7-ші қатысушы -

8-ші қатысушы-

9-шы қатысушы-

- Әділқазылар алқасымен таныстыру.

    2. Кіріспе сөз.

    - Бүгінгі сайыс 4 асудан тұрады:

I асу – «Дода»

II асу – «Көкпар»

III асу – «Бәйге»

IV асу – «Мәре»

3. Сайыстың барысы

I асу – «Дода»

                   Бірінші асуда 10 сұрақ беріледі. Әр сұрақтың 3 жауабы бар. Ойыншылар дұрыс жауаптың санына сәйкес дөңгелекшені көтереді. Әр жауап 1 ұпай.Аз ұпай жинаған 3 ойыншы ойынды осы жерден тоқтатады.

1.     Казталов ауданы қай жылы құрылды?

1. 1925ж    2. 1928ж    3. 1930ж

2.     Казталов ауданының жалпы аумағы қанша?

1. 18,6 км ²   2. 19,2км²    3. 21,3 км²

3.     Аудан Ресейдің қай облысының ауданымен шектеседі?

1. Самара    2. Волгоград    3. Саратов

4.     Ауданның климаты қандай?

1. Қоңыржай    2. Континентті   3. тропиктік

5.     Аудан орталығы қай өзеннің жағасында орналасқан?

1. Сарыөзен    2. Жайық    3. Қараөзен

6.     Аудан жерінің қанша пайызын сорлар алып жатыр?

1. 10 пайыз   2. 4 пайыз   3. 1 пайыз

7.     Ауданның негізгі шаруашылығы?

1. егіншілік   2. өнеркәсіп    3. Мал шаруашылығы

8.     Ауданда қанша ауылдық округ бар?

1. 19    2. 16    3. 30

9.     Ұлы Отан соғысына ауданнан қанша адам аттанған?

1. 890  2. 2124  3. 3064

10. С Садықовтың есімі берілген орын.?

1.     Мектеп      2. Мұражай   3. Мәдениет үйі

ІІ асу «Көкпар» Бұл асуда 4 тақырып беріледі. Әр тақырыпта 5 ұяшық бар. Ұяшықтағы ұпай сандары 10 нан 50 ге дейін. Сұрақтар да ұпай саына орай күрделене түседі. Әр ойыншы 3 реттен ұяшық таңдайды. Егер ойыншы сұрақтың жауабын білмесе келесі ойыншы жауап беру мүмкіндігіне ие болады. Ендеше ойынымызды бастаймыз.

Табиғат.

10 ұпай.  лалагүлдер тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін пиязшықты өсімдік. Қазақстанның далалық аймақтарында жиі кездеседі, 32 түрі бар, оның 11 түрі – Қазақстанның эндемигі болып саналады. Бұлардың биіктігі 3 – 50 см. Сабағы жұмыр, тік өседі. Тамырымен жалғасқан буынында пиязшығы болады. Гүл қоршауы ақ, қызыл не сары. Жемісі – қауашақ. Жауабы: Қызғалдақ

20 ұпай.  жұптұяқтылар отрядының бөкендер туысына жататын, тұлғасы ірі, қойға ұқсас, дөңес тұмсықты, күйіс қайыратын түз жануары. Текелерінің дене тұрқы 126 – 150 см, салм. 37 – 49 кг, ал ешкілері кішірек, дене тұрқы 109 – 127 см, салм. 22 – 37 кг-дай болады. Үстіңгі ерні салбырап, етті тұмсыққа айналған. Жаз айларында арқа түсі сарғыш тартады, қыста түсі ақшылданады. шөл, шөлейтті және далалық аймақтарда тіршілік етуге бейімделген. Жаппай төлдеуі мамырдың 1-жартысында өтеді. Бұл кезде күн салқындап, жауын-шашын көп болады да, оны қазақ халқы «Құралайдың салқыны» деп атайды. Көбіне егізден, кейде 3 лақ та туады.Жауабы: Ақбөкен

30ұпай. ет-май өндіру бағытында өсірілетін қылшық жүнді, құйрықты қазақы қой тұқымының бір түрі. 19 ғасырдың аяғында Еділ-Жайық бойынан тараған.^[1] Құрғақ және шөлейт аймақтарда өсіруге бейімделген. Түсі бозғылт, қызыл қоңыр, көбінесе қара болады. Дене бітімі мығым, басы үлкен, тұрқы ұзын, жоталы, кеудесі кең, құйрығы үлкен. Қошқарының тірідей салм. 100 – 120 кг (160 кг-ға дейін), саулығы 65 – 75 кг (115 кг-ға дейін), қозысы енесінен айырғанда 40 – 45 кг тартады. Жауабы: Еділбай қойы

40 ұпай. Еділ-Жайық аралығы алабындағы өзен. Жалпы ұзындығы 638 км. Қазақстандық бөлігінің ұзындығы 271 км. Аңғары кең, ағысы баяу. Қар, жауын-шашын, жер асты суларымен қоректенеді.Жауабы: Сарыөзен

50 ұпай.  Ауданның ең төмен жері Қарасу ауылының маңы 3 метр. Ал ең биік жері осы ауылдың маңында орналасқан. Биіктігі 42 метр. Бұл қай ауыл. Жауабы: Қараоба ауылы.

Мәдениет.

10 ұпай. Ауданымыздың құрылғанына 80 жыл толыу мерейтойына орай шығарылған, өлке туралы мағлұмат беретін кітап. Жауабы: Казталов ауданы, шежіре

20 ұпай.  Бұл би ансамблі 1968 жылы Казталов аудандық мәдениет үйіндегі Халықтық би тобы ретінде құрылды. Би тобының алғашқы жетекшісі Р Шынтемірова. Ансамбл Мәскеу, Алматы қалаларында өнер көрсетіп, 1973 жылы Эстонияда өткен «Ән мен би мейрамына» қатысқан.Жауабы Қарлығаш би ансамблі.

30 ұпай.  Ел тарихы мен халық қазынасын жинақтаған мұра орны. 1975 жылы мектептегі «Даңқ» бұрышынан бастау алған. 2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап БҚО-тық тарихи-өлкетану мұражайының бөлімше филиалы. Бұл қай мұражай. Жауабы: Көктерек тарихи-өлкетану мұражайы.

40 ұпай. 1926, Батыс Қазақстан облысы, Казталов ауданы - 11.1994, Казталов ауданы) - әуесқой композитор, Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қызметкері (1976). 1943 - 45 жылдары 2-дүниежүзілік соғысқа қатысқан. 1946 - 49 жылдары Батыс Қазақстан облыстық филармониясының артисі. Ол 40 жылға жуық Казталов ауданы мәдениет үйінің директоры қызметін атқарды. 1958 жылдары Атматыда өткен халық өнерпаздары фестиваліне қатысты. Сағиттың "Ән самал", "Таңғы шақ", "Малды ауылдың көңілашары", "Жастығымның куәсі" жинақтары жарық көрген. Сағит Еңбек Қызыл Ту, "Қүрмет белгісі" ордендерімен марапатталған.Жауабы: С Садықов

50 ұпай. «Ауыл айнасы» аудандық қоғамдық саяси газет. 1930 жылы Казталов ауданында алғаш рет «Төңкеріс жолы деген атаумен шыққан. 1935 жылдан «Колхоз жолы, 1960 жылдан «Коммунизм жолы» деген атаумен шықты. Ал 1991-2003 жылдары газет қандай атаумен шықты. Жауабы: Сарыөзен тынысы

Өлке мақтаныштары.

10 ұпай(13 наурыз 1991 жылы, Березино ауылы, Казталовка ауданы, Батыс Қазақстан облысы) — Қазақстандық әуесқой-боксшы, Азиада-2010 жеңімпазы, 2013 жылғы Алматы қаласында өткен Әуесқой бокстан 69 кг салмақта әлем чемпионы, халықаралық спорт шебері.

Бірнеше дүркін Қазақстан чемпионы, 2006 жылы кадеттер арасында әлем чемпионы, 2008 жылы Мексикада өткен жастар арасында әлем чемпионатының финалисті, 2009 жылы Қазақстанның Жастар ойындары жеңімпазы. 2010 жылы Қазақстан және Гуанчжоуда өткен Азия ойындары чемпионы, ҚР Кубогы-2012 чемпионы. 2012 жылғы Лондондағы Жазғы Олимпиада ойындарыныңқатысушысы.

Жауабы: Д Елеусінов

20 ұпай. 1951 жылдың 7 шілдесінде Алматыда туды. Анасы Кәмила – КСРО халық әртісі Ришат пен ҚазКСР халық әртісі Мүсілім Абдуллиндердің туған қарындасы. Олар Мүкім Абдуллиндердің ұрпақтары.Әкесі Мұса Бөкенбайұлы ата тегі Батыс Қазақстан облысының Казталовка өңірінен. Ата-анасы Әлібекті Әміре Қашаубаев атындағы музыкалық мектепке оқуға берді. Ол мектеп үйі бүгінгі Әлібек Дінішевтің театры орналасқан бір қабатты ғимарат. Осында ол аккардеон аспабында ойнауды игеруге кірісті. Сонымен қатар өзі оқитын (жалпы білім беретін) №33 мектептің көркем үйірмесінде ән айтуға машықтанды, ал жарыстарда бірінші орындарды жеңіп алып жүрді. Ол 8-сыныпты аяқтағасын музыкалық мектептен П.И. Чайковский атындағы музыкалық училищеге түсті. 1970 жылы оны бітіргесін Ришат Абдуллиннің кеңесі бойыша Құрманғазы атындағы ҚҰ консерваторияның вокал факультетіне қабылданды. Енді нағыз кәсіби әншілікке дайындалу басталды. Оның мұндағы ұстазы – Н.А. Шәріпова. 1976 жылы Әлібек Дінішев консерваториядағы оқуын тәмамдағасын Жамбыл атындағы Қазақ филармониясында әншілікке кірісті. Ол 1977 жылы Бразилияның астанасыРио-де-Жанейро қаласында өткен воколистердің халықаралық конкурсына қатысты.Жауабы: Әлібек Дінішев

30 ұпай. Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қызметкері (1989), мәдиниет саласынын еңбек сіңірген қайраткері (2010) Қатимолла Бердіғалиев 1952 жылы 29 қаңтарда Орал облысы Казталов ауданы Тереңкөл ауылында дүниеге келген. Осы аудандағы Алма Оразбаева атындағы орта мектепті 1969 жылы бітірген. 1975 жылы Орал қаласындағы Құрманғазы  атындағы музыкалық училищесінің А.Ф.Муравьев  класын  бітірген.
1977-1989 жылдары Аудандық мәдениет үйінде автоклуб меңгерушісі, үйірме жетекшісі және әдістемеші  қызметтерін атқарды.Жауабы: Қатимолла Бердіғалиев

40 ұпай. (21.02.1917 - 31.01.2011, Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы Казталовка ауылы) — актриса. Қазақстанның халық артисі (1957), КСРО халық артисі (1964), профессор (1974).Санкт-Петербург театр өнері институтын бітірген соң (1938), курстарымен тұтас келіп, Шымкент облысының драма театрын ашқан. Осы театрда Еңлік (М. Әуезовтің “Еңлік — Кебегінде”), Ақтоқты (Ғ.Мүсіреповтің “Ақан сері — Ақтоқтысында”), Людмила (А. Островскийдің “Кешіккен махаббатында”) сияқты рөлдермен көрермен назарын аударған.Бөкеева 1942 жылы Шекспирдің “Асауға тұсауындағы” Катаринаны ойнау үшін Алматыға Қазақ драма театрына шақырылды. Жауабы: Хадиша Бөкеева.

50 ұпай. (1935 жыл 21 желтоқсан, БҚО, Казталов ауданы, Асанқұдық) – ғалым, геологиялық-минералогия ғылымдарының докторы (1989),Қазақстан Ұлттық Ғылым Академиясының академигі (2003). ҚазМУ-ды (1959, қазіргі ҚазҰУ) бітірген. Орал геологиялық барлау экспедициясында геолог, экспедиция бастығы, «Оралмұнайгазгеология» бірлестігінің бас директоры (1959–1964), КСРО Геология министрлігінде бас геолог (1965–72), Ақтөбе экспедициясы (1972–75) мен Орал мұнай-газ барлау экспедициясының бас геологы, бастығы, «Оралмұнайгаз» бірлестігінің директоры (1976–90), Қазақстан Геология және жер қойнауын қорғау комитеті төрағасының 1-орынбасары (1990–92), Қарашығанақ газ кәсіпшілігінің бас директоры (1993–94) қызметтерін атқарған. 1994 жылдан Орал қаласындағы «Газжобалау» ғылыми-жобалау инстиутының президенті. Қамаловтың ғылыми еңбектері Батыс Қазақстан аймағындағы мұнай және газ кендерін зерттеуге арналған. Қарашығанақ мұнай және газконденсат кенін ашуға үлес қосқан. Сондай-ақ Әукетайшағыл, Болғанмола, ТепловТокарев, Батыс Теплов және Каменка мұнай және газ кен орындарының геологиясын зерттеген.

 Жауабы: Камалов Сухан

 Өлке тарихы.

10 ұпай.  Бұ л мектеп 1968 жылы Талов жеті жылдық мектебі болып Ресей мемлекеттік кеңесінің шешімімен  Бөкей Ордасы бойынша ашылған. 1958 жылға дейін  С.М.Киров атында болды. Бұл қай мектеп.  Жауабы: А Оразбаева атындағы мектеп

20 ұпай. 1920 жылы алғаш құрылған кезде Казталов қандай уез болып аталды. Жауабы: Талов уезі.

·         30 ұпай. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Жалпақтал ауданы Казталов ауданына қосылды. Бүл жарлық қай жылы шықты. Жауабы: 1997 ж 1 маусым.

40 ұпай. Ол қазақ халқының ұлы күйшісі, сазгер. 1878 жыл Казталов ауданы, Көктерек мекеніне алғашқы қоныстанушы туыстарымен Жиделіден көшіп келіп, 1880 жылдың күзіне дейін тұрған. Жауабы: Құрманғазы

50 ұпай. Ол  1924 жылы Батыс Қазақстан облысы, Казталов ауданының Құрманкөл ауылында дүниеге келген. 1942 жылы әскер қатарына шақырылып, наурыз айынан бастап соғысқа қатысты. 110-гвардиялық атқыштар полкінің құрамындағы барлаушылар бөлімшесінің командирі, сержант Орталық, Беларусь, 2-Беларусь майдандарындағы ұрыстарға қатысты.Көрсеткен ерлігі мен батырлығы үшін ол 3 Даңқ орденінің толық 3 дәрежесімен марапатталды. Жауабы: Қ Имашев

ІІІ асу «Бәйге»

 Әр сайыскер бір минут арасында берілген сұрақтарға жауап берсе, әр жауапқа 1 ұпай жинайды.

----ші ойыншыға қойылатын сұрақтар:

1.Абайдың шын есімі (Ибраһим)

2. Көптік жалғауларды ата (лар лер дар дер тар тер)

3.Ауыр атлетикадан 2 дүркін олимпиада чемпионы (Илья Ильин)

4.Экологиялық апатқа ұшыраған теңіз (Арал)

5. Үш байлық деген не?(денсаулық, ақ жаулық, он саулық)

6. Қазақстанда неше облыс бар (14)

7.»Менің атым қожа» повесінің авторы.  (Б Соқпақбаев)

8.Отансыз адам  (Ормансыз бұлбұл)

9.Мұсылмандар діні (Ислам)

10. Қазақтың атақты суретшісі (Ә Қастеев)

----ші ойыншыға қойылатын сұрақтар:

1.Абылай ханның шын аты  (Әбілмансұр)

     2. Желтоқсан оқиғасы қай жылы болды  (1986)

3. Қазақ тілінде қанша септік бар (7)

4.Қазақтың ішекті аспабы (домбыра)

5.Ұлы жүздің биі (Төле би)

6.Мектеп кеме  (білім теңіз)

7.Тек қазақ тіліндегі телеарна(Қазақстан ұлттық арнасы)

8.Елбасының негізгі мамандығы (металург)

9.2017 жылы Қазақстанда өтетін көрме (экспо)

10.Қыран құсты баулып, аңға салатын адам? (құсбегі)

-----ші ойыншыға қойылатын сұрақтар

1.Шоқанның шын есімі. (Мұхамедқанафия)

2.Қиылыспайтын екі түзу (параллель)

3.Қай айда 28 күн бар (Барлық)

4.Дверь-есік, колыбель-(бесік)

5.Қазақстанның қай қаланың жанында ядролық полигон орналасқан? (Семей)

6.Махамбеттің серігі? (Исатай)

7. Күзгі күн мен түннің теңелі уақыты? (22 қыркүйек)

8.Басқа елдерде тұратын қазақтардың отанын атаңызшы? (Қазақстан)

9.Ресейдің 5 облысымен шектесетін облыс (БҚО)

10.Үйлердің жобасын сызып, үйлерді салатын өнерді не деп атайды (сәулет өнері)

     Музыкалық үзіліс.

    IV асу – «Мәре»

Берілген «------------------------» сөзінен көп сөз жасау. Әр сөзге он ұпай беріледі

Ең көп ұпай жинаған  катысушы жеңімпаз атанады

• 1 слайд

  Сталинград шайқасы
  17шілде 1942 жыл -2 ақпан 1943 жыл
  900igr.net
  

• 2 слайд

  
  2-дүниежүзілік соғыстағы басты шайқастардың бірі. Ол қорғаныс (1942 жылы 17 шілде – 18 қараша) және шабуыл (1942 жылы 19 қараша – 1943 жылы 2 ақпан) кезеңдерінен тұрады.
  

• 3 слайд

• 4 слайд

  
  Неміс армиясының мақсаты:
  
  Әскери өнімдер шығаратын қаланы басып алу. Бұл ойын Гитлер Паулюстің 6 далалық армиясының көмегімен 1 аптаның ішінде іске асырмақ болды.
  
  
  

• 5 слайд

  Командующий 6-й германской армией генерал Паулюс
  

• 6 слайд

  Неміс-фашис әскері кеңес әскерінен асып түсті
  
  
  

• 7 слайд

  1942 жылдың күзінде КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Жарлығымен Каспий бассейініңде соғыс жағдайы енгізілді. 1942 жылғы 1 қыркүйекте Гурьев қорғаныс комитеті құрылды.
  

• 8 слайд

  Сталиград операциясының шабуылдау және қорғаныс шайқастарына 27,72 және 73-ші гвардиялық атқыштар дивизиялары, 292 және 387-ші атқыштар дивизиялары, 81-ші атты әскер дивизиясы, 74-ші теңіз атқыштар бригадасы, 152-ші атқыштар бригадасы, 129-шы миномет полкі және 156-шы жеке көпір құрылысы батальоны қатысты.
  

• 9 слайд

  Алып ақын Жамбылдың ұлы Алғадай 7-ші гвардиялық атты әскер дивизиясының 19-шы гвардиялық атты әскер полкінде пулемет расчетын басқара жүріп, Синельниково қаласы маңында ерлікпен қаза тапты.
  Полковник Ғани Сафиуллин басқарған 73-ші гвардиялық дивизияның өзі ғана жаудың 120 танкісі мен 800 автомашинасын жойды.
  

• 10 слайд

  Жауынгер Қ. Аманжолов туралы Кеңес Одағының маршалы В. И. Чуйков былай деп жазды: «Комсомол-қазақ Қисым Аманжолов өз билетін қастерлеп сақтады. Завод поселкесінің көшесінде жау оғы тиген Қисым құлап бара жатып, билетін қолынан тастамай қыса түсті. Бұл оның туы еді, ол сол туымен шайқасқа кіріп, қаза тапты».
  

• 11 слайд

  
  Еділ бойындағы қаһарман қала түбінде минометші Қарсыбай Сыпатаев пен капитан А. А Бельгин өшпес ерлік жасады, оларға қаза тапқаннан кейін Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.
  
  

• 12 слайд

  Мамай қорғаны
  

• 13 слайд

  Әскери даңқ залы
  

• 14 слайд

• 15 слайд

  
  
  2 ақпан 1943 жылы сағат 16.00 де Сталинград шайқасы аяқталды.
  
  
  

Алма Оразбаева атындағы орта жалпы білім беретін мектебі

 «Озат өлкетанушы»

Зияткерлік сайыс

Өткізген: Тарих пәнінің мұғалімі Тулекенова М.А.

2015-2016 оқу жылы.

 42 жылдың жазында Сталинград түбінде кескілескен ұрыстар өріс алды. Қазақстан Сталинград (қазіргі Волгоград) облысымен Каспий теңізінен Александр Гайға дейінгі (1943 жылғы желтоқсанда берілген шекара) 500 километр бойында шектесіп жатқан еді, сондықтан да Сталинград майданында жүріп жатқан соғыс қимылдарына Батыс Қазақстан станциялары мен елді мекендерінің кең көлемді аумағы тартылды. 1942 жылдың күзінде КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Жарлығымен Каспий бассейініңде соғыс жағдайы енгізілді. 1942 жылғы 1 қыркүйекте Гурьев қорғаныс комитеті құрылды. Гурьев аспанында алғашқы жау ұшағы пайда болған 1942 жылғы 10 қыркүйек күнінде облыстың қалалары, селолары, ауылдары толық қараңғылыққа оранып, барлық кәсіпорындарда, тұрғын үйлер мен қоғамдық қауіпсіздікті қорғау жөнінде тәулік бойы күзет енгізілді, жоюшы батальондар, әуе шабуылына қарсы және химиялық қорғаныс жөніндегі жергілікті арнаулы бөлімшелер ұйымдастырылды. 1942 жылғы 15 қыркүйекте облыстың мемлекеттік қорғаныс комитеті соғыс жағдайын, ал содан соң қатерлі жағдай енгізді. Сталинград майданы Әскери Кеңесінің нұсқауы бойынша 1942 жылғы 16 қазанда Орал майдан өңіріне, ал 10 күннен кейін КСРО Халық Комиссарлары Кеңесінің арнаулы қаулысымен әуе шабуылынан қорғану пункттерінің қатарына енгізілді.

Қазақстан Сталинград майданының ең жақын тылына айналды. 1942 жылғы 9 қазанда бұл туралы Казақстан Компартиясы Орталық Комитеті мен Қазақ КСР үкіметінің Еділдегі қаһарман қаланы қорғаушы өз жерлестеріне халық атынан жолдаған үндеуінде былай деп мейлінше айқын мәлімдеді. «Жауынгер қазақ! Бұдан әрі шегінетін жер жоқ екенін, майдан шебінен кейін Кеңес мемлекетін қолдан шығарып алғанда ерекше ауыр жағдайда қалдыратын аудандар жақын жатқанын естен шығарма. Сталинград дегеніміз Шығыстың кілті».

1942 жылғы 23 қазанда Қазақ радиосы Сталинградты қорғаушылар үшін арнаулы радио хабарын ұйымдастырды. Оған Қазақ КСР Халық Комиссарлары Кеңесінің төрағасы Н. Д. Ондасынов, С. Маршак, С. Мұқанов, А. Стаханов және басқалар қатысты. Эфирден Қазақ КСР еңбекшілерінің Сталинградты қорғап жүрген өз ұлдары мен бауырларына үндеу тастаған сөздері тағы да бар күшімен естілді.

Алты қорғаныс шебі салына бастады. Мыңдаған коммунистер мен комсомолецтер, орасан көп мөлшерде көлік пен техника қысқы және көктемгі жағдайда доңғалақты авиацияның толассыз жұмыс істеуін қамтамасыз ете алатын әскери аэродромдар (Сайхан, Орда) құрылысына жұмылдырылды. Қар басып қалуына байланысты аэродромды тазартуға Орал қаласының халқы мен көлігі тартылды. Чапаев, Ушаков, Тайпақ, Зеленов аудандарында 10 аэродром салуға жер учаскелері бөлініп берілді. Ақтөбе облысының Байғанин, Ақтөбе, Жұрын, Шалқар, Ключев аудандарында қорғаныс құрылыстары салынды.

Сталинград түбінде қарсы шабуылды әзірлеу кезеңінде майданның тыл қызметі 600 км ішкері орналасты. Сталинград майданының 120-дан астам бөлімдерінің, бөлімшелері мен қызметтерінің адам құрамы мен материалдық құнды заттары, соның ішінде 8-ші әуе армиясы, әскери-құрылыс басқармалары, майдан тылының бөлімдері, оның авиатехникалық, инженерлік, химиялық, санитарлық, азық-түлік, интенданттық қоймалары және оқ-дәрі, жанар-жағар материалдар қоймаларын орналастыру үшін Батыс Қазақстанға жіберілді. Автобронетанк және авиация жөндеу базалары мен шеберханалары, жекелеген жөндеу-қалпына келтіру және автотасымал батальондары, темір жол бригадасының батальоны, майдандық темір жол паркі әкелінді. Сайхан, Жәңібек және Шұңғай станцияларында авиация бөлімдерінен басқа 1-ші танк армиясы мен 57-ші армияның қоймалары орналастырылды.

Орал қаласында ірі әскери-оперативтік байланыс торабы құрылды. Гурьевтен бастап Жайық өзенін бойлай Сталинградтан әкелінген «Волготанкер» кемелері, Каспий және Еділ флотилияларының әскери катерлері жүзіп жүрді. Батыс Қазақстанға көшіріліп орналастырылған госпитальдар саны 20-ға дейін көбейді. КОБОС-тың арнаулы шешімімен Гурьев мұнайшылар демалыс үйі мен Орал қымызбен емдеу орны жаралыларды орналастыруға берілді. Сталинград әскери округінен көшірілгендерді қабылдау үшін арнаулы қабылдау орындары құрылып, маршруттары бекітілді, медициналық-санитарлық қызмет көрсету және ауыз сумен, ыстықтамақпен жабдықтау жөніндегі шаралар белгіленді.

Сайхан, Шұңғай, Жәнібек станцияларына топтана ұшып шабуыл жасаған неміс-фашист авиациясы халық шаруашылығына 7 миллион сомнан асатын мөлшерде көп шығын келтірді. Едәуір адам шығыны да болды. Алайда бұл Сталинград майданы әскерлерінің бірден-бір темір жол коммуникациясы – Орал-Урбах-Астрахан темір жолы байланысын тоқтатып тастай алмады.

Қазақстан Сталинград майданына зор көмек көрсетті. Қорғаныс заводтары, түсті металлургия, көмір және мұнай өнеркесібі кәсіпорындары толық қуатымен жұмыс істеді. 1942 жылдың күзінде бронетанк базалары майданға қираған 300 ұрыс машинасы мен 500 моторды күрделі жөндеуден өткізіп қатарға қосты. Ақтөбе авиация шеберханалары ай сайын 30 ұшақ және 160 авиамотор шығарып отырды. Батыс Қазақстанның жеңіл өнеркәсіп орындары Сталииград майданының тапсырысы бойынша жылы киім тігуді, шаналар, ат әбзелдерін шығаруды жолға қойды. Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің көмегімен Пешной-Гурьев-Орск мұнай құбыры мен теңіз портын салу міндеті шешілді. Теңіз флотының қызметкерлері мұнай өнімдерін тасуды 6 есе көбейтті. Егер бұрын Баку мен Грозныйдың мұнай өнімдері теңіз жолымен: Баку-Красноводск, Красноводск-Ашхабад-Ташкент-Орал-Сталинград арқылы тасылып келген болса, енді теңіз жолымен: Баку-Гурьев, Гурьев-Қандыағаш арқылы және мұнай құбырымен Орскіге тасылды. Гурьев майдан әскерлері оңтүстік тобының тылындағы коммуникациясына айналды. Ол майданды Кавказбен және Орта Азиямен жалғастырып отырды.

Қазақстандық жауынгерлер туған жердің аманаты мен өздерінің жауынгерлік антын абыроймен орындады. Сталиград операциясының шабуылдау және қорғаныс шайқастарына 27,72 және 73-ші гвардиялық атқыштар дивизиялары, 292 және 387-ші атқыштар дивизиялары, 81-ші атты әскер дивизиясы, 74-ші теңіз атқыштар бригадасы, 152-ші атқыштар бригадасы, 129-шы миномет полкі және 156-шы жеке көпір құрылысы батальоны қатысты. Олардың бәрі Қазақстан жерінде құрылған еді.

Түндерде тыныш жата алман,

Қулағым түріп хабарға

Сталинград шаһардан

Ұмтылған дұшпан Еділге...

Ержүрек батыр ұлдарым,

Қадалса жаудан қан алған!

Дарытпас уын жыланның

Көремін қамал араңнан!..

Жібердім сонда баламды,

Сталинград қаланды

Қорғас деп жүрек, жанындай!

сол бір мазасыз күндерде Жамбыл осылайша жыр төгіп, өз ұлдарын жауынгерлік ерлікке канаттандырды.

Алып ақын Жамбылдың ұлы Алғадай 7-ші гвардиялық атты әскер дивизиясының 19-шы гвардиялық атты әскер полкінде пулемет расчетын басқара жүріп, Синельниково қаласы маңында ерлікпен қаза тапты. Полковник Ғани Сафиуллин басқарған 73-ші гвардиялық дивизияның өзі ғана жаудың 120 танкісі мен 800 автомашинасын жойды. Сталинград шайқасының от-жалынында 29-шы және Алматының 38-ші атқыштар дивизияларының даңқы шықты. Олардың екеуі де бір күнде – 1943 жылғы 1 наурызда – 72  және 73-ші гвардиялық дивизияларға айналды. Дивизия жауынгерлері жауды Сталинградтың Киров ауданына аттап бастырмай, танкілер мен өздігінен жүретін зеңбіректерді жөндейтін заводтың толассыз жұмыс істеуін қамтамасыз етті. Шайқаста көрсеткен табандылығы мен ерлігі үшін ол «Сталинград дивизиясы» деген құрметті атақ алды.

Томск артиллерия училишесінің түлегі, қазақстандық М. А. Баскаков басқарған батареяның 43 зенитшісі трактор заводының кіре берісін қорғау кезінде өшпес ерлік жасады. Олар 1942 жылғы 23 тамызда күш тең емес ұрыста фашистердің 11 танкісін жайратты. Батареяның 36 зенитшісі қаза тапты, бірақ бір адым да шегінбеді. Кенді Қарағандының өкілі ұшқыш Нұркен Әбдіров 1942 жылғы 19 желтоқсанда Боковская-Пономаревка ауданында болған әуе айқасында өз ұшағын жау танкілерінің шоғырына құлатып, серіктерімен бірге ерлікпен қаза тапты.

«Павлов үйі» гарнизонының ерлігі мызғымас халықтар достығының айғағы болды. Батырлардың осы интернационалдық тобының бір мүшесі Оңтүстік Қазақстаннан барған жауынгер Толыбай Мырзаев еді. Жауынгер Қ. Аманжолов туралы Кеңес Одағының маршалы В. И. Чуйков былай деп жазды: «Комсомол-қазақ Қисым Аманжолов өз билетін қастерлеп сақтады. Завод поселкесінің көшесінде жау оғы тиген Қисым құлап бара жатып, билетін қолынан тастамай қыса түсті. Бұл оның туы еді, ол сол туымен шайқасқа кіріп, қаза тапты». Еділ бойындағы қаһарман қала түбінде минометші Қарсыбай Сыпатаев пен капитан А. А Бельгин өшпес ерлік жасады, оларға қаза тапқаннан кейін Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.

116-шы атқыштар дивизиясының 565-ші атқыштар полкі 7-ші ротасы жауынгерлік құрамының көпшілігі болған қазақтар көшелерде ерлікпен шайқас жүргізді. Олардың ерлігі құрметіне Сталинградтың бір көшесі «Қазақ» көшесі деп аталды. 300 фашистің тегеурініне 11 каһарман төтеп берді. Жауынгерлер соңғы патроны қалғанша шайқасты, ал оқ-дәрілері таусылған кезде олардың бәрі қолдарына найза алып, бір кісідей қарсы шабуылға шықты да, күш тең болмаған шайқаста қаза тапты. Олардың ішінде Лениногорскілік комсомол Кәміл Хузин бар еді. Ержүрек жауынгерлер қорғаған төбе «Шығыстың он бір батырының төбесі» деп аталды.

Дон мен Еділ жағасында жау топтарын қоршауға алу жөніндегі операция кезінде қазақстандық подполковник Т. С. Позолотин басқарған 17-ші гвардиялық танк полкі ерекше көзге түсті.

Сталинград шайқасы барысында Кеңес Армиясы екінші дүниежүзілік соғыстағы түбегейлі бетбұрысқа шешуші үлес қосып, гитлерлік Германияның және бүкіл фашистік мемлекеттер одағының сөзсіз жеңілісін жақындата түсті. Еділдегі шайқас бүкіл дүниежүзілік тарих шежіресіне ұмытылмас ерлік беттерін қосты.

• 1 слайд

  Озат өлкетанушы
  

• 2 слайд

  Дода
  

• 3 слайд

  Казталов ауданы қай жылы құрылды?
  1. 1925ж 2. 1928ж 3. 1930ж
  

• 4 слайд

  Казталов ауданының жалпы аумағы қанша?
  1. 18,6 км 2 2. 19,2км2 3. 21,3 км2
  

• 5 слайд

  Аудан Ресейдің қай облысының
  ауданымен шектеседі?
  1. Самара 2. Волгоград 3. Саратов
  

• 6 слайд

  Ауданның климаты қандай?
  1. Қоңыржай 2. Континентті 3. тропиктік
  

• 7 слайд

  Аудан орталығы қай өзеннің
  жағасында орналасқан?
  1. Сарыөзен 2. Жайық 3. Қараөзен
  

• 8 слайд

  Аудан жерінің қанша пайызын
  сорлар алып жатыр?
  1. 10 пайыз 2. 4 пайыз 3. 1 пайыз
  

• 9 слайд

  Ауданның негізгі шаруашылығы?
  егіншілік 2. өнеркәсіп
  3. Мал шаруашылығы
  

• 10 слайд

  Ауданда қанша ауылдық округ бар?
  1. Он тоғыз 2. Он алты 3. Отыз
  

• 11 слайд

  Ұлы Отан соғысына ауданнан
  қанша адам аттанған?
  890 адам 2. 2124 адам
  3. 3064 адам
  

• 12 слайд

  С Садықовтың есімі берілген орын?
  Мектеп 2. Мұражай
  3. Мәдениет үйі
  

• 13 слайд

  КӨКПАР
  

• 14 слайд

  Өлке табиғаты
  Өлке мәдениеті
  Өлке мақтаныштары
  Өлке тарихы
  10
  20
  30
  40
  50
  10
  20
  20
  20
  10
  10
  30
  30
  30
  40
  40
  40
  50
  50
  50
  

• 15 слайд

  Бәйге
  

• 16 слайд

  Мәре
  

• 17 слайд

  Тәуелсіздік