План урока по химий на тему "Көмір қышқылы және карбонаттар. Көміртектің табиғаттағы айналымы." (9 класс)

Сабақтың тақырыбы: Көмір қышқылы және карбонаттар. Көміртектің табиғаттағы айналымы.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:Көмір қышқыл және карбонаттар. Көміртектің табиғаттағы айналымы мен алу жолдарының қасиеттерімен қолданылуын түсіндіру.

Дамытушылық:Көмір қышқылы мен карбонаттардың қасиеттерін алу жолдарын, қолданылуын түсіндіру. Көміртектің табиғаттағы айналымын түсіндіре отырып, ой-өрістерін ғылыми тұрғыда дамыту; ізденімпаздыққа, еңбекқорлыққа жұмыс істеу дағдысын дамыту.

Тәрбиелік:Алған білімін өмірде пайдалануға, өз білімін бағалай білуге, ойын тез анық, тез дұрыс жеткізе алуға қарым-қатынасқа, тәрбиелеу.

Сабақтың типі:Жаңа сабақты меңгерту.

Сабақ түрі:Жаңа сабақты ұйымдастыру және проблемалық оқыту және ойын арқылы меңгерту.

Сабақ әдісі:Іздену, дәлелдеу, жеке пікір тудыру, әңгімелесу, сұрақ- жауап арқылы интарактивті тақтамен жұмыс істеу.

Сабақ көрнекілігі:Кестелер химиялық реактивтер сынауықтар, стакан, шыны түтік, тыңайтқыштар, тұрмыстық қажетті заттар.

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі.

2. Үй тапсырмасын тексеру.

3. Үй тапсырмасын бекіту.

4. Жаңа сабақ.

5. Жаңа сабақты қорытындылау.

6. Бағалау.

7. Үй тапсырмасы

2. Үй тапсырмасын тексеру.

I. « Кім көп біледі?» ойыны

Мына реакция теңдеулерін аяқтаңдар.

Sno₂+C=?+?

C+O₂=?

CO+O₂=?+Q

C+H₂O=…+H₂-Q

Ca+…=CaCO₃

II. «Кім математик?»

Көлемі 2.24л көміртек (II) оксиді жану үшін (қ.ж) қанша литр оттек

керек болатынын есептеңдер?

1. 84гр кальций оксидімен көміртектің (IV) оксиді әрекеттескенде қанша грамм кальций карбонаты түзіледі?

2. ^-

А) Na NaOH Na₂ CO₃ CO₂

Ә) Ca CaO CaCO₃ CO₂ H₂CO₃

3.Үй тапсырмасын бекіту. Сұрақ-жауаптар.

1. көміртек (II) оксидінің қасиеттерін сипатта, оның адам ағзасына әсері.

2. Көміртек (IV) оксидінің физикалық қасиеттерін сипатта.

3. Химиялық қасиеттеріне тән реакция теңдеулерін жаз.

4. Көміртек оксидтерін қолданатын жерлерін айтып беріңіздер?

Жаңа сабақ

Көмір қышқылы H₂CO₃ тұрақсыз қосылыс, оны бос күйінде алуға болмайды.

Көмір қышқылының H₂ CO₃ құрылым формуласы:

H-O

C=O

H-O

Көмірқышқылының ерітіндісі әлсіз элеоктролит, оның диссоциациялану дәрежесі-0,17%

Екі негізді қышқыл ретінде сатылап диссоциацияланады.

H₂ CO₃ H⁺ +HCO₃^-

HCO₃ H⁺ +CO₃^2-

Химиялық қасиеттері.

1.Көмірқышқылы басқа екі негізді қышқылдар тәрізді сілтілермен

орта және қышқыл тұздар түзе әрекеттеседі:

H ₂ CO₃ + NaOH (конц) = Na₂ CO₃ +2H₂ O

H₂ CO₃+ NaOH_(сұйт) = NaHCO₃+H₂O

2.Гидрокорбанатқа сілтілердің артық мөлшерімен әсер етсе

карбонатқа айналады:

NaHCO₃ +NaOH=Na₂ CO₃+ H₂ O

Көмірқышқылының мынадай тұздары: NaHCO_3, K₂ CO_3, (NH₄)_2,

CO_3. Суда жақсы ериді, қалған карбонаттар суда аз ериді. немесе ерімейді. Ал гидрокорбанаттардың бәрі суда жақсы ериді. NaHCO₃ KHCO₃ NH₄ HCO₃ Ca (HCO₃)₂ Mg(HCO₃)₂

3Көмірқышқылының тұздары қыздырғанда ыдырайды:

CaCO₃ = CaO+CO₂

2NaHCO₃ =Na₂ CO₃+CO₂ +H₂ O

4Натрий және калий карбонаттары суда ерігенде гидролизденіп

сілтілік орта көрсетеді:

Na₂ CO₃ +HOH = NaHCO₃ +NaOH

CO₃^2- +HOH = HCO₃^- +OH_{(сілтілік орта)}

Басқа тұздардан карбонаттарды және гидрокорбанаттарды

ажырату үшін күшті кышқылмен әсер етеді.

CO₃^2- , HCO₃^-аниондарды анықтайтын сапалық реакцияларға

мынадай тәжірибе жасаймыз.

Na₂ CO₃ +2 НCe=2NaСе+H₂ O+CO₂

Бөлінген көміртек (IV) оксидін мөлдір әк суынан өткізгенде ақ түсті тұнба кальций карбонаты CaCO₃ түзіледі.

CO₂ +Ca (OH)₂=CaCO₃ +H₂O

Қолданылуы. Тұздардың ішіндегі көп колданатыны NaHCO_3, ол ас содасы деп аталады.

Табиғи корбанаттар ішінде көп тарағаны калций карбонаты CaCO₃.

Маңғыстауда әктас-ұлутас, Жетібай кен орны бар. Натрий карбонаты Na₂ CO₃ ақ ұнтақ.

Судағы қаныққан ерітінділерінен Na₂ CO₃ * 10 H₂ O оны қатты қыздырсақ сусыз кристальданған сусыз сода түзіледі.

Na₂ CO₃* 10H₂O=Na₂ CO₃+10H₂ O

Түзілген Na₂ CO₃ –кальцийленген сода.

Карбонат тұздарының химияда және тұрмыста атауы.

№

Тұздардың формулалары

Тұздардың химиялық атауы

Тұздардың тұрмыста атауы

1

K₂ CO₃

Калий карбонаты

Поташ (сақар)

2

(CuOH)₂ CO₃

Малахит

Малахит

3

NaHСO₃

Натрий гидрокарбонаты

Асы содасы

4

Na₂ CO₃

Натрий карбонаты

Кальцийленген сода

5

Na₂ CO₃

Натрий карбонаты

декагидраты

Кристалдық сода

Ас содасы NaHСO₃

Медицинада, өрт сөндіру, жасанды сулар, кондитер

ісінде

K₂ CO₃ өсімдік күлі тыңайтқыш, сабын өндірісінде, фото сурет

Қиын балқитын шыны

оо Көмір қышқылының тұздары

Na₂ CO₃ сабын, шыны, кір жуатын заттар, дәрі-дәрмек

Na₂CO_3.10 H₂O кристалдық сода

Көміртектің табиғаттағы айналымы.

Құрамында көміртек бар заттар табиғатта көп тараған. Олардың бірі бұзылып, екіншісі-түзіліп жатады. Жасыл өсімдіктер жарықта күн сәулесінің энергиясын сіңіре отырып, фотосинтез процесі кезінде CO₂ мен H₂ O-дан органикалық зат глюкоза C₆ H₁₂ O₆ түзіледі.

6CO₂+6H₂ O = C₆ H₁₂ O₂+6O₂

Табиғатта бос күйіндегі оттек газы және жануарларға азық болатын органикалық заттар осылай пайда болады. Адам өсімдіктерден және жануарлардан алынатын тағамдарды пайдаланады. Ондағы көміртек қосылыстары адам организіміне өтеді. Тірішілік ету нәтижесінде организімде үздіксіз зат алмасу процесі жүреді де, көміртек қосылысы соңғы өнімдермен бірге, тыныс алғанда көміртек (IV) оксиді түрінде қоршаған ортаға бөлініп шығады. Бөлінген газ ауаға тарап, қайтадан фотосинтез процесіне қатысады.

Көміртектің табиғаттағы айналымы:

Атмосферадағы CO₂

Жанғыш заттар (отын)

Бор, әктас

Жануарлар

Өсімдіктер

Көмір мұнай

«Кітаппен жұмыс»

Төмендегі айналуларды іске асыруға болатын реакция теңдеулерін жазыңдар:

А)Na₂ Na₂CO₃ NaHCO₃ CO₂

Ә) CaO Ca (OH )₂ CaCO₃ Ca (HCO₃)₂

Есептер шығару:

1.4,6% басқа қоспасы болатын 200г натрий корбанатын қышқыл мен өңдегенде қанша литр (қ.ж) көміртектің (IV) оксидін алуға болады?

2.200т кальций карбонатынан 100,8 т кальций оксиді алынды. Практикалық шығымын есептеңдер?

Тест сұрақтары:

1.Көміртек (IV) оксидінің кристалдық торы:

А) атомдық; Ә)Молекулалық; Б)иондық;

2. Көмір қышқылы

А)күшті электролит; Ә)әлсіз электролит; Б) күшті, орташа электролит

3.Көмір қышқылы:

А)бір негізді; Ә)екі негізді; Б)үш негізді;

4.Көмір қышқылын төмендегі реакция көмегімен алуға болады:

А)K₂ CO₃+HCl ; Ә)CO₂ +CaO ;

Б)Na₂ CO₃+KOH ;

5.Теңдеудегі сұрақ белгісі орнына химиялық формула жазыңдар:

А) С+? Fe+?: Ә)2MnO+? ?+CO₂;

Б)С+? СaC₂+?; B)CaCO₃+? CO₂+H₂ O+?;

«Химик сараман»:

1. Судың лайлануы

2. Сүттің суға айналуы.

Кальцйи хлорид ерітіндісіне натрий карбонат ерітіндісін қосқанда ақ тұнба түзіледі. Түзілген ақ тұнба 20%-дық тұз қышқылын қосқанда «ақ сүт» қайнап, түссіз, мөлдір сұйыққа айналады.

Сабақты қорытындылау.

1. Көмір қышқылының құрылымдық формуласын жазың.

2. Көмір қышқылының тұздарын қалай анықтауға болады?

3.Карбонаттардың қолданылатын жерлерін айтып беріңдер?

Үй тапсырмасы

§26. Көмір қышқылы және карбонаттар. Көміртектің табиғаттағы айналымы.

9-жаттығу.

Темекі шегу кезінде температура әсерінен темекі құрамындағы заттар әрі қарай химиялық әрекетіне түсін темекі түтінінің улылығы күшейте түседі. Темекінің құрамы:

Темекінің құрамы:

Заттар

Темекі түтініндегі консентрациясы

Жалпы улылық мөлшері

Никотин

2,15г/м³

28,7

Көміртек (II)

Оксиді

35,4г/м³

9,2

Күйе

1,5г/м³

7,8

Көміртек(IV)

Оксиді

9,60мг/м³

0,02

Фенол

13,4мг/м³

0,35

Формальдегид

5,17мг/м³

0,45

20%анкологиялық аурулар туғызады.

50% қоршаған ортамен айналасындағыларды улайды.