Презентация по родному языку тему: "Жизнь и творчество писателя-фронтовика Урусова М" (10 класс)

• 1 слайд

  Салам!
  Здравствуйте!
  

• 2 слайд

  Дерсни темасы: «Орусланы Махаметни джазыучу-фронтовикни джашау джолу бла чыгъармачылыкъ иши».
  

• 3 слайд

  Дерсни мураты:
  Орусланы М., джашау джолу, чыгъармачылыкъ иши бла танышыу.
  Сохталаны Ата джуртха сюймекликлерин терен этиу Орусланы М., чыгъармачылыкъ ишини юсю бла.
  Ата джуртну къыйын кюнюде джакъларгъа кереклисин ангылатыу.
  Тил байлыкъларын ёсдюрюу.
  
  
  
  

• 4 слайд

  Тема урока: «Жизнь и творчество
  писателя –фронтовика Урусова Махамета».
  
  Цель урока:
  1.Знакомство с жизнью и творчеством писателя –фронтовика Урусова М.
  2.Развитие у учащихся чувства патриотизма и любви к Родине на примере жизни и творчества писателя -фронтовика Урусова М.
  3.Развитие у учащихся чувства ответственности и долга перед Родиной в трудные для нее периоды времени.
  4. Обогащение словарного запаса у учащихся.
  
  
  

• 5 слайд

  Орусланы Махамет (1916 — 1942).
  
  
  

• 6 слайд

  Орусланы Махамет 1916 джыл Учкулан элде туугьанды. Махамет эл школдан сора Гитче Къарачай районда зооветтехникумда, артда рабфакда окъугьанды. Саулугьу къолайсыз болгьаны себебли, ол рабфакны экинчи курсундан кетгенди.
  

• 7 слайд

  Орусланы Аубекирни джашы Махамет
  1916 –чы
  джыл Учкуланда туугъанды. Микоян-Шахарда педрабфакда окъугъанды.Илму-излем институтда ишлеген кёзюуюнде къарачай тилни илму джанындан тинтиб кюрешгенди.Ол къарачай, орус тилге да бирча уста болгъанды .Эки тилде да назмула джазгъаны бла бирге къарачай таурухланы, джырланы орус тилге, орус классиклени чыгъармаларын къарачай тилге уста кёчюргенди.
  

• 8 слайд

  1935 джыл «Къызыл Къарачай» газетде биринчи назмусу, («Джангы джашаугьа») чыгъады.
  

• 9 слайд

  Къарачай совет поэзияны тамалын салгьан тамада джазыучуланы — Къаракетланы Иссаны, Ёртенланы Азретни, Байкъулланы Даутну ызларындан 1930 джылланы экинчи кесегинде джангы джаш поэтле Борлакъланы Тохтар, Орусланы Махамет джетедиле.
  

• 10 слайд

  Джаш поэтле, тамада къауум бла бирге ишлей, ол кёзюудеги литературада джетишимсиз затланы сюзе, чемер джазаргьа юрене, усталыкъларын ёсдюредиле. Байкъулланы Даут бла Орусланы Махамет А. С. Пушкин ёлгенли 100 джыл толгьан кюннге (1937 дж.) аны чыгьармаларын, бирге ишлеб, къарачай тилге кёчюргенлери бу башында айтылгъаннга шагьатлыкъ этеди...
  Орусланы М.
  Байкъулланы Д.
  

• 11 слайд

  С. Пушкинни «В Сибирь», «Памятник», «Кобылица молодая, честь кавказского тавра», «Зимняя дорога», «Обвал» деген чыгьармаларын уста кёчюргенди. Сабий джылларында, устаз «Кавказ», «Зимний вечер» деген назмуланы окъугьанлай огьуна, Пушкинни сюйюб, назму джазаргьа джюреги айланыб къалады.
  А.С. Пушкин
  

• 12 слайд

  Орусланы Махаметни поэзиялыкъ сезимин уятхан, аны назмучулукъ джолунда уллу магьанасы болгьан сейирлик орус поэт А. С. Пушкинни чыгьармалары болгъанына шагьатлыкъ Махаметни «Мен Пушкинни окъургьа сюеме» деген статьясында айтхан сёзлери этедиле: 89 Пушкиным хар бир джазгъанын окъусанг да, бек уллу сейирди эмда терен магъаналыды, деб бизни окъутхан устазла таймаздам айтыб туруучан эдиле. Ол себсбден мен да бир джолда, библиотекагьа барыб, Пушкинни саулай джазгьанлары барысы болгьан китабны алыб, 15 кюн чакълы айландырыб къайтаргьандан озуб, хайыр алалмадым: орус тилни къарыусуз биле эдим.
  

• 13 слайд

  Талай заман кетгенден сора бизни орус тилден окъутхан устаз бир кюн классда Пушкинни «Кавказ» бла «Къыш ингир» деген назмуларын окъугьанында, мени джюрегим бек кёлтюрюлдю, ол кюн ингирге дери башымдан кетмегенлей, бир-бир сёзлери ауузума тюше айландым. Ол кюнден бери мен Пушкинни джазгьанларын окъуб эмда ангылаб башладым. Отуннга баргьанымда, къалай эсе да, кеси аллыма «В лес за дровами» деб 15 тизгини болгьан бир назму чу къ джаздым. Бир джолда уа устаз тетрадларыбызгьа къарай тургьанлай, ол джазылгьан къагьытчыкъ тетрадымы ичинден чыгьыб къалды. Устаз ары, мен бери тартыб, къагьытчыкъны джыртдыкъ, алай а устаз, джыртыл1ъан кесеклерин джыйыб, назмучукъну окъуб, ышарыб, меннге къарады. Ол кюнден бери мен джазаргьа кюрешгеними джашырыргьа излемедим. Мени назму джазаргьа тырмашдыргьан Пушкинни назмуларын окъумакълыгьымды. Мен Пушкинни хар затын окъугьаным сайын аны экинчи, ючюнчю да окъургьа эмда кесим бир джукъ джазаргьа талпыйма. Пушкинни артыкъ да бек мен «Кавказский пленник» деген чыгъармасын окъургьа сюеме... Хар бир стихинде табигьатны эмда адамланы болгьан болумларын тюз кёрпозтеди, хар назмусун ачыкъ, терен магьаналы эмда музыка джаны бла таб джарашдыргьанды. Хар бир чыгъармасын окъусанг да, джюрегинг, джарыкъ, не мыдах, не уллу кёллю, не хыны, не джазыкъсынмакълыкъ, не хатерсиз болмай, бир затха учунмай, сагьыш этмей къалмайды».
  

• 14 слайд

  1939 джыл аны «Джырла» деген китабы чыгьады. Ол китабха 1936 джылдан 1939 джылгьа дери джазыб тургьан назмулары киредиле. Махаметни А. С. Пушкинни творчествосуна эс бёлгени джыйымдыгьында назмуларындан бел гили болады. Бу джыйымдыкъда чыкъгьан «Хурла кёл» деген назмусу, орус тилге кёчюргенн аны фольклорну литератураны ёсюмюне уллу магьанасы болгьанын билиб кюрешгенине шагъатлыкъ этеди.
  

• 15 слайд

  1930 джылланы аягьында Къарачай илму-излеу институтну экспедициясы бла айланыб, Махамет, эски къарачай джырланы джыйыб, джарашдырыб басмагьа хазырлагьанды.
  

• 16 слайд

  «Хурла кёл»
  деген чыгьарманы юсюнден Орусланы Махаметни пейзаж лирикагьа уллу эс бёлгени «Хурла кел» деген назмусунда белгили болады. Хурла кёлню аты сейирлик ариу таурух бла байланыбды. Таурухда кючюн да джюрек сюймеклигин да кесини кютген къой сюрюуюне берген Аймушну юсюнден айтылады.
  

• 17 слайд

  Аллындан башлаб да таулуланы джангы джашауларыны аламатлыгьына, джерни джасай бил ген адамны уста къолларына сейирсинмеклик Орусланы Махаметни творчествосунда кесини къралыны баш эркинлиги бла хорламларын джаудан ёхтем къорууларгьа хап-хазырлыкъ бла байланыбды.
  Бу кёзюуде, саулай кёб миллетли совет литературадача, джаш къарачай литературада да къоруулау, аскерчилик тема аслам орун алады. Бу темагьа Махамет эки уллу назму джазады: «Къурч къылычым» бла «Тору атым». Ол назмулада поэт джашауну, кесини сейирлик Ата джуртун кемсиз бек сюйгени, уста къоллу адамлагьа сый бергени, урунууну адамларыны бирикген кючлерин сезгени, рахатлыкъгьа къаршчы кючлени сезгени, рахатлыкъда урунууну темасы, халкъланы шохлугьу эмда къоруулау тема поэтни творчествосунда байланыб, бир боладыла.
  

• 18 слайд

  Орусланы Махаметни, кёб болмасала да, таза джюрекден тёгюлген, суратлау кючлери уллу болгьан, бишиб бошагьан назмулары окъуучугьа кеслерин бек сюйдюредиле. Чыгьармачылыкъ джолгьа джангы чыгьа тебреген фахмулу джазыучуну, Уллу Ата джурт къазауат башланыб, джулдуз джана келиб джукъланнганча, джарты джолда творчествосу бёлюнеди.
  

• 19 слайд

  Уллу Ата джурт къазауат.
  

• 20 слайд

  «Ата Джурт ючюн алгъа! »
  

• 21 слайд

  «Ата Джурт ючюн алгъа! »
  Уллу Ата Джурт къазауат башланнганлай, Орусланы Махамет, 25 джылында терк огъуна урушха кетгенди.
  Фахмулу поэт, ётгюр таулу Ата Джурту ючюн, Белгород ючюн сермешиуледе, 1942-чи джыл, джигитча елгенди. Аны аскер тенги былай джазгъанды: « Мен Орусланы Махаметни Къарачайдан бери таныйма. Ол себебден, экибиз да къазауатда къарнашлача болуб тургъан эдик. Ол намыслы, ётгюр, тюзлюкню чертген аскерчи эди. Бизге, аскер тенглерине, джангы назмуларын орус тилде кесгин окъуй эди. Биз фахмулу поэтибизни эмда джигит тенгибизни унутурукъ тюлбюз.»
  

• 22 слайд

  Орусланы Махамет (1916 — 1942).
  
  
  

• 23 слайд

  Орусланы М.,
  «Тору атым»-
  деген назмусу.
  

• 24 слайд

  Тору атым.
  Бедеу сыртлы, бёгек джюрекли тору атым,
  Къыргъый санлы,
  Джохар джаллы хора атым,
  Мен джанымдан эсе да багъалы кёрген
  Дюлдюр атым, ашхы малса, туура огъурлу хайуанса…
  
  Къарачайны сен махтаулу ат заводунда туугъанса.
  Таза къанлы, субай санлы, бек чабыучу
  Хора, деу аджиратангды.
  Тарпан кибик, бек чыдамлы, ташсынмаучу
  Къарачай байтал анангды.
  
  
  

• 25 слайд

  Джарыкъ кёллю, сыркыу санлы, камсык тайчыкъ,
  Джулдуз къашхалы, къанторучукъ, акътуякъчыкъ.
  Минги Тауну кёк бузларындан саркъгъан,
  Къулакъладан кёмюклениб, саркъыб акъгъан,
  
  Ёзенлеге шууулдашыб, чабыб эннген,
  Асыры ариудантюб ташлары кёрюннген
  Таза чокъуракъ сууладан ичгенсе.
  
  

• 26 слайд

  Мал айнытхан Бийчесын джайлыкъда,
  Аяз къакъгъан, ариу, салкъын сыртлада,
  Гымых гелеу, солумкырдыкны отлаб,
  Къуйругъунгу къалач этиб, сен, дыбыртлаб,
  Анангы тёгерегине чабыб ойнаб,
  Сокъур чибин къабмагъанлай ёсгенсе.
  

• 27 слайд

  Хар кюн сайын къара сууда джууама,
  Кир къакъдырмай, сюртгюч бла сыйпайма,
  Сыйпаб-сыйпаб, джаулукъ бла сюртеме,
  Эртден-ингир сеннге суу ичиреме,
  Эркелетиб, ат оруннга тагъама.
  

• 28 слайд

  Джем ашатыб, зынтхы бла багъама.
  Тюгюнг-джамынг,
  Джохар кибик, сыланыбды,
  Ат керегинг алтын бла джасалыбды…
  

• 29 слайд

  Не кесек да бир джеринги ашатмазма, кёбдюрмезме,
  Бедеу сыртынга джауурну не болгъанын кёргюзтмезме…
  Дюлдюр атым, сен тулпарса, тарпанса,
  Таджалкибик, чыныкъгъанса, къатханса,
  Джокъду сени ырахынынг, сакъатынг,
  Керпеслениб учунаса, кефлид сени къууатынг,
  Адам къараб тоймаз кибик, кемсиз ариуд сыфатынг…
  

• 30 слайд

  Джокъду сени хылеулюгюнг, алдаулугъунг,
  Джокъду сени гёбеллигинг, джалкъаулугъунг-
  Ууакъ-ууакъмине-тюше, ариуджарау этгенме,
  Секирирге, тёртгюллерге-хар бир затха юретгенме.
  Къамчи урургъа санга кёзюм къыймайды,
  Не тукъум да сени буруу тыймайды.
  Агъаз кибик, индекледен, хуналадан
  Сен шын туруб секирирсе чынгарса.
  Ёшюн бла уруб, джауну аллыбыздан
  Чартлатырса, узакъ джары быргъарса.
  

• 31 слайд

  Суугъа кирсен, сен чабакъ кибик джюзерсе,
  Джерде чабсанг, садакъ окъча сюзюлесе,
  Тёртгюллесенг, аякъларынг джерге джетмей баралла,
  Къурч налларынг, джилтин этиб, от чачалла.
  Кулдаланы, чаукалача, кёкге-кёкге чыгъаралла.
  Ёзен тубанча, кёк букъуну къобараса.
  Тулпар ёшюнюнг, озгъун къарыуунг бла
  Уюб тургъаншош хауаны джыраса.
  Бурнунгдан чыкъгъан тылпыуунг бла
  Кёкде айны, булут кибик, джабаса…
  
  

• 32 слайд

  Алтынланнган ат керегими тартыб алыб,
  Окъа къайылгъан кёпчегими юсюне салыб,
  Джулдуз къашхалы тору атым, сени джерлерме,
  Кюмюш тёгерекли къара джамчымы,
  Алтын окъа чохлу акъ башлыгъымы
  Сермеб алыб, мен къанджыгъама къысарма,
  Къурч ёзенгинге аягъымы илиндириб,
  Талчыкъмагъан деу белинге чынгаб миниб,
  Джауну уругъа сары илячинлей учарма.
  

• 33 слайд

  Юйге иш:
  Орусланы М., джашау джолу бла
  чыгъармачылыкъ
  ишин билирге. Китабны 187-189 бетле-
  рин окъуб, хапарын айтыргъа.
  

• 34 слайд

  Юйге иш.
  Орусланы М., «Тору атым»- деген
  назмуну 23 тизгинин азбар этерге.
  

• 35 слайд

  Сау къалыгъыз! До свидания!