Иһинээӄитэ
1.
Быһаарыы сурук
2.
Үөрэх предметин өйдөбүлэ
3.
Үөрэх былааныгар үөрэх предметин миэстэтэ.
4.
Ытык өйдөбүллэри үөрэх предметин ис хоһоонугар киллэрии.
5. Үөрэх предметин үөрэтии
түмүгэ
6.
Үөрэх предметин ис хоһооно
7.
Календарнай тематическай былаан
8.
Үөрэх предметин материальнай-техническэй хааччыйыы.
9.
Туһаныллыбыт литература
I.Быһаарыы
сурук
«Литературнай
аа5ыы» предмети уерэтэргэ оноьуллубут улэлиир бырагыраамма Захарова Л. В.
Литература аа5ыыта: улэлиир бырагыраамма: 1-4 кылаас» – Дьокуускай: Бичик,
2013 тирэ5ирэн оноһулунна. Yөрэтэр кинигэлэр: • Л.В.Захарова, У.М.
Флегонтова. Литература аа5ыыта. 3 кылаас. Дьокуускай, «Бичик», 2017 с. •
Л.В.Захарова, У.М. Флегонтова. Бэйэ аа5ыыта. 3 кылаас. Дьокуускай, «Бичик»,
2017 с. • Л.В.Захарова, У.М. Флегонтова. Ыалынан аа5ыы. 3 кылаас. Дьокуускай,
«Бичик», 2017 с. Үөрэх бырагыраамата Федеральнай государственнай үөрэх
стандардыгар, "Россия гражданинын лиичинэһин сиэрин- майгытын сайыннарыыга
уонна иитиигэ кэнсиэпсийэтигэр", үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүктэригэр
оло5уран сурулунна.
II. Үөрэх предметин өйдөбүлэ
Бастакы
сүһүөх оскуолаҕа литература ааҕыыта - уус-уран айымньыны үөрэтии уонна тылы
сайыннарыы курдук икки хайысханы тутуһар сүрүн биридимиэттэртэн биирдэстэрэ.
Биридимиэт оҕо ааҕар үөрүйэҕин, тылынан уонна суругунан саҥатын сайыннарар
сүрүн оруоллаах. Оҕоҕо ааҕар уонна тиэкиһи кытта үлэлиир үөрүйэх иҥмит эрэ
буоллаҕына, кини атын биридимиэттэргэ ситиһиилээхтик үөрэнэр кыаҕы ылар.
Биридимиэт оҕо сааһыгар сөптөөх өйү-санааны иҥэрэр, айар, толкуйдуур дьоҕурун,
майгытын- сигилитин, тылын-өһүн сайыннарар, ааҕыы эйгэтигэр киллэрэр, кинигэҕэ
интэриэһи үөскэтэр, ааҕар баҕаны олохсутар, уус-уран айымньы тыл искусствота
буоларын өйдөтөр, оҕо бэйэтэ сайдар, дьону кытта бодоруһар кыаҕын олохсутар.
Ааҕыы оҕо лиичинэс быһыытынан сайдарыгар, тулалыыр эйгэтин өйүнэн- сүрэҕинэн,
дууһатынан ылынарыгар суолтата улахан. Бу этиллэр санаа биридимиэт сүрүн сыалын
быһаарар:
-
ааҕыы араас көрүҥүн олохсутуу; - уус-уран айымньы тиэкиһи кытта үлэҕэ оҕо
тылын-өһүн сайыннарыы; - араас көрүҥнээх информациянан үлэлиир үөрүйэхтэри
иҥэрии; -оҕону уус-уран айымньыга сыһыарыы, айымньыны истэргэ, тылга болҕомтолоох
буолууга иитии; - оҕо тус олоҕун айымньы нөҥүө сиэр-майгы сыаннастарынан
байытыы; - оҕо литературатын эйгэтигэр киллэрии; кинигэҕэ интэриэһи,
ситимнээхтик, тиһиктээхтик ааҕар баҕаны үөскэтии; - тиэкиһи уонна кинигэни
кытта үлэлиир үөрүйэҕи иҥэрии, үөрэх уонна научнай- биллэрэр тиэкиһинэн үлэ
бастакы үөрүйэхтэрин олохсутуу. Сыалы ситиһэргэ маннык соруктар тураллар:
•
ааӄыы араас ньымаларын баһылааһын;
•
тиэкиһи кытта үлэ сүрүн сатабылларын иңэрии;
•
наадалаах литератураны булан туһаныы;
•
аа5ыыга интэриэһи үөскэтэн, кинигэӄэ тапталы иңэрии;
•
айан кэпсиир уонна суруйар үөрүйэхтэри сайыннарыы;
•
норуот тылынан уонна уус-уран айымньытын духуобунай ис номоӄун нөҥүө иэйиини
уһугуннаран, олох араас көстүүтүгэр сиэрдээх сыһыаны үөскэтии;
•
уус – уран айымньы тылыгар болӄомтолоох буолууну ситиһии; төрөөбүт уонна араас
омук литературатын араара өйдөөн, ол нөҥүө норуоттар доӄордуу сыһыаннарын
олохсутуу.с-уран айымньы тыл искусствота буоларын ааҕыы уруогар ааҕан, тыл
уруогар ырытан, айымньыны ырытар үлэҕэ тылы тэҥнээн, ааптар этэр санаатын,
иэйиитин өйдүүр. Үөрэнээччи айымньы дьоруойдарыгар бэйэтин сыһыанын быһаарар,
суруйааччы уонна айымньы туһунан санаатын этэн, сыһыанын көрдөрөр.
III. Үөрэх былааныгар үөрэх предметин миэстэтэ
Үөрэх
федеральнай базиснай былаанын үһүс барыйааныгар оло5уран, литературнай ааӄыыны
үөрэтиигэ 4 кылааска – нэдиэлэ5э 2 чаас, сылга барыта 68 чаас бэриллэр.
Нэдиэлэ5э 2 чаас. Сылга 68 чаас.
1
чиэппэр – 18 чаас
2
чиэппэр – 14 чаас
3
чиэппэр – 20 чаас
4
чиэппэр – 16 чаас
IV. Ытык өйдөбүллэри үөрэх предметин ис хоһоонугар киллэрии
2009
с.ылыныллыбыт «Россия гражданинын личноһын сиэрин-майгытынсайыннарыы уонна
иитии концепцията» федеральнай государственнай үөрэх стандартарын
методологическай төрүтүнэн буолла. Концепция Россия гражданинын личноһын иитиигэ,
сайыннарыыга 10 сүрүн национальнай ытык өйдөбүлү ылар. Онно киирэллэр:
1).
Ийэ дойдуга, бэйэ сиригэр-уотугар, норуотугар таптал,бэриниилээх буолуу;
2)
Биир санааланыы, крдьыктаах быһыы, аһыныгас амарах сүрэхтээх, чиэстээх,
дьоһуннаах буолуу; 3) Ийэ дойдуга сулууспалааһын, сокуону тутуһуу,
бэрээдэктээх буолуу;
4)
Дьиэ-кэргэңңэ, ыалга тапталлаах, бэриниилээх буолуу. Доруобуйа, уйгулаах олох.
5)
Үлэ, төрүт дьарык. Үлэ5э ытыктабыл, дьулуур, дьаныар
.
6) Билиини сыаналааһын.
7) Итэ5эл, духуобунас өйдөбүллэрэ.
8) Төрөөбүт литература –
бар5а баай.
9)
Ийэ айыл5а. Ытык сир, харыстанар сир. Сир – планета. Айыл5а5а харыстабыл.
10)
Сир үрдүгэр эйэ, элбэх омук култуурата, киһи аймах сайдыыта. Онон бу ытык
өйдөбүллэри «Литературнай аа5ыы» үөрэх предметин ис хоһоонугар уус-уран
айымньыга норуот историятын, култууратын, оло5ун төрүт үгэһин, сиэрин-майгытын
нөңүө киирэн сылдьар.
V.
Үөрэх предметин үөрэтии түмүгэ Ытык өйдөбүллэри үөрэнээччигэ иҥэрии түмүгэ:
1.
Төрөөбүт дойдунан, дойду историятынан уонна норуоттарынан киэн туттуу санаатын
олохсутар. 2. Атын омук историятыгар уонна култууратыгар убаастабыллаахтык
сыһыаннаһар.
3.
Үөрэнэр баҕаны, бэйэни сайыннарар
4.
Бодоруһууга майгы- сигили нуорматын, бэйэ эппиэтинэһин сайыннарар, салайынар.
5.
Эстетическай сыһыаны олохсутар.
6.
Сиэрдээх быһыыны, атын дьоҥҥо амарах сыһыаны сайыннарар.
7.
Бииргэ үлэлиир сатабылы сайыннарар.
8.
Үтүө сыһыаннаах бодоруһууну иҥэрэр.
9.
Мөккүөрдээх түгэнтэн сатаан тахсар үөрүйэҕи үөскэтэр.
10.
Айымньылаах үлэҕэ баҕаны үөскэтэр, сэрэхтээх, чөл олох туһунан өйдөбүлү,
сыһыаны олохсутар.
Үөрэх
сатабылларын сайыннарыы түмүгэ:
1.
Араас тиэкиһи ис хоһоонноохтук ааҕар, үчүгэйдик толкуйдаан саҥарар, тылынан
уонна суругунан тиэкиһи оҥорор.
2.
Сорудаҕы толорорго саҥа араас көрүҥнэрин, ньымаларын баһылыыр. 3. Сэһэргэһэр
киһитин болҕойон истэр, кэпсэтэргэ бэлэм, кэпсэтиигэ араас санаа үөскүүрүн
өйдүүр, бэйэ санаатын тиэрдэргэ кыһаллар, дакаастыы сатыыр. 4. Тэҥниир, ырытар,
түмэр, түмүктүүр, наардыыр, маарынныыры, хардарыта сибээһи, төрүөтө булар, хайа
баҕарар тиэмэҕэ кэпсэтэһиигэ кыттар. 5. Атын биридимиэттэри үөрэтэргэ
"Литература ааҕыыта" төрүт буоларын уонна биридимиэттэр алтыһыыларыгар;
гуманитарно- эстетическэй хайысхалаах биридимиэттэр икки ардыларынааҕы
сибээстэри өйдүүр. 6. Үөрэх дьарыгын сыалын уонна соругун өйдүүр, сөптөөх
ньымалары булан туттар, туһанар. 7. Үөрэх дьарыгын туруоруллубут соруктарга
олоҕуран былаанныыр, хонтуруолланар уонна сыаналанар, ситиһиигэ тиэрдэр ордук
көдьүүстээх ньымалары быһаарар.
Тустаах
үөрэх биридимиэттэрин үөрэтии түмүгэ 1. Уус-уран айымньы омук уонна аан
дойду култуурата, сиэр-майгы сыаннастара буоларын уонна баар үгэстэр
харыстаныахтаахтарын, кэлэр көлүөнэҕэ тиэрдиллиэхтээхтэрин өйдүүр. 2. Кинигэ -
киһи аймах култууратын ураты сыаннаһа буоларын өйдөөн, сиэрдээх сыһыаны
олохсутар. 3. Уус-уран айымньы тыл искусствота диэн өйдүүр, харыстабыллаахтык
сыһыаннаһар. 4. Саха сирин уонна Россия элбэх ахсааннаах норуоттарын уус-уран
литератураларын духуобунай уонна сиэргэ-майгыга сыаннастарын өйдүүр. 5.
Сайдыылаах, үөрэх бары биридимиэтигэр ситиһиилээх буоларга тиһиктээх ааҕыы
суолтатын өйдүүр; аан дойду, Россия историятын уонна култууратын, үтүө уонна
мөкү сыһыан, сиэр-майгы туһунан бастакы өйдөбүллээх. 6. Ааҕыы суолтатын, араас
көрүҥнээх тиэкис (билиһиннэрэр, үөрэтэр, талар, көрдүүр, чинчийэр) уратытын
уонна ис хоһоонун өйдүүр, дьүүллэһиитигэр кыттар, дьоруой араас
быһыытын-майгытын сиэр-майгы өттүнэн ырытар, сыаналыыр. 7. Таска уонна искэ
ааҕыы техникатын баһылааһын, аахпыты араастаан уларытыы, уус-уран,
научнай-популярнай уонна үөрэтэр тиэкистэри ырытарга судургу
литературоведческай өйдөбүллэри туһаныы салгыы ааҕааччы тылын-өһүн сайдыытыгар
суолталааҕын өйдүүр. 8. Бэйэ ааҕарыгар сөптөөх кинигэни талары сатыыр,
тиэмэнэн, алпаабытынан каталогтары уонна сүбэлиир испииһэги туһанар, бэйэ
ситиһиитин, кыаҕын сыаналанар, тупсарынар, эбии дьарыктанарга, информация
хомуйарга ыйар-кэрдэр матырыйаалынан таба туһанар.
Үөрэх
дьылын устата үөрэнээччигэ ирдэбил:
-Кэпсэтэригэр
тугу истибэтэҕин, өйдөөбөтөҕүн ыйыталаһар -Иһирэх тылы туттан көрдөһөр -Сөптөөх
тылы туттан алҕаһын билинэр, аккаастыыры сатыыр
-
Тиэкис тематын, аатын, сүрүн санаатын тирэх тылларынан сирдэтэн өйдүүр, быһаарар.
Тирэх тыллары туттан өйдөөбүтүн кэпсиир. -Кэпсэтэригэр, ааҕарыгар сөптөөх
тонун, интонациятын туһанар -Текст көрүҥнэрин өйдүүр буолуохтаах. -Туочукаҕа,
соппутуойга тохтоон, тыын ылар. Куолаһын уларытар, оруолунан үллэстэн ааҕары
сатыыр буолуохтаах.
Сыл
түмүгэр билиэхтээхтэр уонна сатыахтаахтар: Ааҕар дьоҕур сайдыытын тускула.
Тиэкиһи сөпкө, өйдөөн (сыыһа аахпытын бэйэтэ кеннөрөн) таска доргуччу ааҕар.
Туочукаҕа, соппутуойга тохтоон,тыын ылар, куолаһын уларытар. Ыйытыы, соруйуу,
күүһүрдүү этии интонациятын тутуһар. Оруолунан үллэстэн ааҕар. Саҥарар саҥа
сайдыытын тускула. Тиэкистэн билбэт тылын булан ыйытар. Автор уус
тылын, бэргэн этиитин өйүгэр хатыыр. Тылы пааралаан туттар. Тиэкис ис
хоһоонунан ыйытыы эппиэтин кинигэттэн булар. Уопсай ыйытыыга бэйэтин тылынан
2-3 этиинэн эппиэттиир. Тиэкискэ ыйытыы туруорар.. Тиэкис ис хоһоонун автор
тылынан сыыс тыла суох сиһилии кэпсиир. Айымньыны оруолунан таҥар, истибит
тиэкиһин сүрүн ис хоһоонун тиһиктээн кэпсиир. Суруйар дьоҕур сайдыытын тускула.
Аахпыт тиэкиһин өйтөн салгыы эбэтэр сирэйин уларытан суруйар Литературнай
билии, дьоҕур сайдыытын тускула. Саха суруйааччыларын ааттарын, айымньыларын
билсэр. Тиэкис сүрүн санаатын өйдүүр, ырытар. Бэйэ ааҕыыта Учуутал ис хоһоонун
бүтүннүүтүн эбэтэр сороҕун кэпсээбит кинигэтин кылаас таһыгар ааҕар.
Айымньы авторын аатын өйдүүр. Үчүгэй айымньы, суруйааччы диэн өйдөбүл үөскүүр. Библиотекаҕа сылдьар
бэрээдэги тутуһар.
Ааҕыы кээмэйэ.
|
кылааьа
|
Ааа5ыы
тэтимэ
|
Ойтон
аа5ыы
|
Кылаас
таьынан аа5ыы
|
|
1
|
25-40
|
9-10
|
5-7
|
|
2
|
40-60
|
9-10
|
10-15
|
|
3
|
60-80
|
7-8
|
15-20
|
|
4
|
80-100
|
6-7
|
20-30
|
Аа5ар, толкуйдуур, айар дьо5уру сайыннарыы Аа5ыы, интонацияны тутуьуу.
|
1
кылаас
|
2
кылаас
|
3
кылаас
|
4
кылаас
|
|
Суьуо5у
ургулдьу холбоон, бутун тылынан (2-3 суьуохтээх) сопко аа5ар. Этии бутэр
интонациятын тутуьар. Хорунан уонна ойтон аа5ар.
|
Тиэкиьи
сопко, ойдоон (сыыьа аахпытын бэйэтэ коннорон) таска доргуччу аа5ар.
Туочука5а, соппутуойга тохтоон, тыын ылар, куолаьын уларытар. Ыйытыы,
кууьурдуу, соруйуу этии интонациятын тутуьар. Оруолунан уллэстэн аа5ар.
Тиэкиьи
сопко, ойдоон, сатаан тыынан, тылын чуолкай этэн тургэнник аа5ар. Биир
уустаах чилиэннээх этиигэ субуруччу аа5ыы.
|
Тиэкиьи
сопко, ойдоон, сатаан тыынан, тылын чуолкай этэн тургэнник аа5ар. Биир
уустаах чилиэннээх этиигэ субуруччу аа5ыы. Тиэкиьи сопко, ойдоон, сатаан
тыынан, тылын чуолкай этэн тургэнник аа5ар. Биир уустаах чилиэннээх этиигэ
субуруччу аа5ыы. Туьулуу интонациятын тутуьар. Искэ (бастакы аа5ыы) аа5ан
баран ыйытыыга эппиэттиир эбэтэр кэпсиир. Былааны тутуьан аа5ар
|
Тиэкиьи
сопко, ойдоон, тургэнник, хоьоонноохтук (наадалаах сиргэ тохтоон, куолаьын
уларытан, бытааран), аа5ар.холбуу этии интонациятын тутуьар. Учуутал эппит
миэстэтин талан аа5ар.
|
Бэйэ
аа5ыыта
|
1
кылаас
|
2
кылаас
|
3
кылаас
|
4
кылаас
|
|
Учуутал
аа6ан биэрбит кыра кинигэтин кылаас таьыгар бэйэтэ аа5ар. Учугэй кинигэ
ейдебулу ылар
|
Учугэй
кинигэ ейдебулу ылар.
Учуутал
ис хоьоонун кылгастык кэпсээбит эбэтэр соро5ун кэпсээбит киигэтин кылаас
таьыгар аа5ар. Айымньы авторын аатын ейдуур. Учугэй суруйааччы диэн ейдебул
уескуур. Библиотека5а сылдьар бэрээдэги тутуьар.
|
Себулуур
тиэмэтигэр суруллубут кинигэни талан аа5ар. Таптыыр суруйааччым диэн ейдебул
уескуур. Кинигэни аа5ыы культуратын тутуьар (аа5ар миэстэни, бэрээдэги
тутуьар, кинигэни харыстыыр, абырахтыыр).
|
Ба5арар
кинигэтин сатаан талан аа5ар. Урут билбэт суруйааччым диэн ейдебул уескуур.
Кинигэ ыйар аппараатын (тахсыбыт сирэ, сыла, аадырыьа, айымньы керунэ,
аннотацията, иьинээ5итэ) сатаан туьанар
|
VI. Үөрэх предметин ис хоһооно
Биридимиэт
сүрүн ис хоһоонун араас оҕо литературата (Саха, Саха сирин хотугу, Россия, тас
дойду араас омуктарын суруйааччыларын айымньылара), научно-популярнай
айымньылар арыйаллар. Уус-уран уонна научнай-биллэрэр айымньылары тэҥнээн көрүү
тыл
искусствотын
дириҥник өйдүүргэ көмөлөһөр. "Литература ааҕыыта" биридимиэти атын
биридимиэттэри кытта ситимнээхтик үөрэтии- ырытыы көдьүүстээх, олоххо туох
барыта ситимнээх биир кэлим диэн өйдөбүлү үөскэтэр. Биридимиэт ис хоһооно: -
"Саҥа үлэтин көрүҥнэрэ. Бодоруһуу култуурата"; - "Тиэкиһи кытта
үлэ көрүҥнэрэ. Саҥа-иҥэ үлэтэ"; - "Уус-уран айымньыга кэрэ уонна
сиэр-майгы иитиллиитигэр үлэ"; - "Оҕо ааҕар эйгэтэ. Ааҕыы
култуурата". Бастакы салаа - "Саҥа үлэтин көрүҥнэрэ. Бодоруһуу
култуурата". Манна оҕо ааҕар уонна суруйар, истэр уонна саҥарар дьоҕурун,
араас түгэҥҥэ үлэтин саҥа көрүҥүн сайыннарыыта көрүллэр. Бырагыраама таска
сүһүөхтээн ааҕыыттан сыыйа бүтүн тылынан, онтон интонацияҕа, ааҕыы тэтимигэр,
ис хоһоонноохтук ааҕыыга, сыыйа искэ ааҕыыга болҕомто уурар, бастакы сүһүөх
саха оскуолатын үөрэнээччитэ мүнүүтэҕэ ааҕар нуорматын быһа холоон биэрэр.
Начаалынай оскуоланы бүтэрэр үөрэнээччи быһа холоон мүнүүтэҕэ 80-100 тылы
ааҕар. Маннык нуорма оҕо бэйэтигэр эрэллээх буолуутун, аахпыт тиэкиһи ис
хоһоонун өйдүүрүн үөрэх тиэкистэрин кытта үлэҕэ көҕүлүүр. Биридимиэт ис
хоһоонугар истии диэн салаа оҕо тылга, дьон саҥатыгар болҕомтолоох буоларын,
этиллибит кэрчик сүрүн санаатын араарарын, өйдүүрүн, ырытарын, өйдөммөт түгэҥҥэ
туоһулаһар ыйытыылары биэрэрин ирдиир. Саҥаны сайыннарыы (бэйэ санаатын этии,
ыйытыы биэрии, ыйытыыга эппиэт, кэпсэтиһии, кэпсээһин) саҥа этикетин кытта тугу
этиэн баҕарарын толкуйдаан, ырытан, хонтуруоллаан, атын киһини болҕойон истэн,
кэпсэтэр киһитигэр убаастабыллаахтык сыһыаннаһан иитиллэрэ эрэйиллэр. Улахан
болҕомто сурук үлэтигэр ууруллар. Ааҕыы уруогар үөрэнээччи аахпыт тиэкиһигэр
олоҕуран бэриллэр тиэмэҕэ бэйэ санаатын, аахпыттан, өйтөн (ойуулаан, ырытан,
кэпсээн) суруйа үөрэнэр. Бастакы сүһүөх оскуола5а о5о истэр, саҥарар, аа5ар
уонна суруйар дьоҕурун сайыннарар. Иккис салаа - "Тиэкиһи кытта үлэ
көрүҥнэрэ. Саҥа-иҥэ үлэтэ". Уус-уран айымньыны кытта үлэҕэ үөрэнээччи
тиэкиһи чаастарга үллэрэ, чаастарга аат биэрэ, былаан оҥоро, аахпыт тиэкиһин
кылгатан уонна сиһилии кэпсии, сүрүн санаатын араара уонна ону бэйэ тылынан
этэргэ үөрэнэр. Бу салаа тиэкис араас көрүҥүн өйдүү (ойуулуур, ырытар,
кэпсиир), тиэкис аатын ис хоһоонун кытта ситимнии, үөрэх, научнай-биллэрэр
уонна усс-уран тиэкиһи араара, суолтатын быһаара үөрэтэр. Үөрэнээччи бодоруһуу
арааһын, сыалын- соругун өйдүү үөрэнэр, учуутал көмөтүнэн кэтээн көрөр. Үһүс
салаа - "Уус-уран айымньыга кэрэ уонна сиэр-майгы иитиллиитигэр
үлэ". Оҕо уус-уран айымньы нөҥүө сиэр-майгы туһунан өйдөбүлэ кэҥииригэр,
эстетическэй уонна айар дьоҕура сайдыытыгар туһуланар. Оҕо уус-уран айымньыга
да, биллэрэр да тиэкискэ тулалыыр эйгэ ойууланар ньыматын араара, уратылаһар
өрүтүн өйдүү, бэйэ тиэкиһин оҥоро үөрэнэр. Бырагыраама оҕо эрэ уус-уран
литературатын кытта буолбакка, искусство атын көрүҥнэрин тиэкистэрин (айымньыларын)
кытта билиһиннэрэр. Үөрэнээччи уус-уран айымньыны научнай-биллэрэр ис
хоһоонноох тиэкистэн араара үөрэнэр. Уус-уран айымньы - ааптар айымньыта, кини
баай тыл-өс көмөтүнэн ааҕааччыга тулалыыр эйгэ уонна дьон араас сыһыанын, ытык
өйдөбүллэри, майгыны-сигилини
иҥэрэр,
кэрэҕэ угуйар искусство ураты көрүҥэ диэн өйдүүр. "Литература
ааҕыыта" ис хоһоонугар уус-уран айымньыны судургу ырытыы: ол эбэтэр
тиэкиһи бастаан сабаҕалаан, истэн, онтон ааҕан, ырытан, хат-хат төннөн, ис
хоһоонун, саҕаланыытын, бүтүүтүн ырытан, айымньы аатын, сүрүн санаатын, ис
хоһоонун кытта тэҥнээн көрүү ыытыллар. Айымньыны ырытыыга тиэрмин бобуллубат.
Айымньы уус-уран тыла ааҕыы бары түһүмэҕэр болҕомтоҕо ылыллар. Тиэкиһи ырытыыга
тыл (эпитет, тэҥнэбил) туспа тутан ырытыллыбат, айымньыга сыһыаран, туох
суолталаахтык туттуллубутун тоһоҕолоон бэлиэтэнэр, көрүллэр. Ааҕыы ис
хоһоонугар оҕо сааһыгар өйдөнөр тиэмэ уонна уус-уран айымньы проблемата, онно
этиллэр майгы-сигили сыаннастара, тыла-өһө көрүллэллэр. Айымньыны ырытыы араас
таһымнаах: сюжет таһымыгар (дьоруойдары кытта билсиһии, кэпсэнэр түгэни
ырытыы); дьоруой таһымыгар (дьоруой тугу эмэ гынар сүрүн ис хоһооно, киниэхэ
ааҕааччы сыһыана); ааптар таһымыгар (ааптар дьоруойугар сыһыана, ааптар этэр
санаата уонна айымньы уопсай ис хоһооно). Маннык ырытыы айымньыны кэлимник
көрөргө сүрүн хайысха буолар. Айымньыны араастаан ырытыы оҕо айымньы ис
хоһоонун өйдүүрүгэр, тылга болҕомто уурарыгар, өйө-санаата байарыгар, майгыта-
сигилитэ тупсарыгар көдьүүстээх. Оҕо айар дьоҕура сайдарыгар айымньыны оонньоон
көрдөрөрө, онно кыттара улахан оруоллааҕын бырагыраама учуоттуур. Төрдүс салаа
- "Оҕо ааҕар эйгэтэ. Ааҕыы култуурата". Ис хоһоонун уонна ааҕыллыан
сөптөөх айымньы аатын ыйар. Манна саха, Саха сирин хотугу омуктарын, Россия
араас омуктарын, тас дойду суруйааччыларын уус-уран айымньылара,
научнай-биллэрэр, аныгы кэм суруйааччыларын айымньылара, ону таһынан норуот
тылынан уус-уран айымньыта (остуоруйа, үһүйээн, ырыа, өс хоһооно, таабырын
о.д.а.) киирэллэр. Бырагыраама кыра оҕо интэриэһин учуоттаан, олох араас өттүн
хабар айымньыларга болҕомто уурар: бэйэ саастыылааҕын уонна улахан дьону кытта
сыһыан, мүччүргэннээх сырыы о.д.а. Оҕо ааҕар үөрүйэҕэ сайдыытын көрөн, тулалыыр
эйгэтин туһунан билиитэ дириҥээн истэҕин аайы, ааҕар эйгэтэ кылаастан кылааска
кэҥээн, эбиллэн, байытыллан иһэр. Сыыйа оҕо библиографическай култуурата
олохсуйар.
Саҥарыы
уонна аа5ыы үлэтин көрүҥнэрэ Истии. Туора саҥаны истэн ылыныы (кэпсэтэр киһи
саҥата, араас тиэкиһи ааҕыы). Туора саҥаны хайдах баарынан өйдөөһүн, истибит
айымньы туһунан ыйытыыга сатаан хоруйдааһын, буолбуту сааһылаан быһаарыы; саҥа
соругун өйдөөһүн; үөрэх, научнай-биллэрэр, уус- уран айымньы тиэкистэрин истэн
баран, ыйытыыны сатаан биэрии. Таска ааҕыы. Тылы, этиини уонна тиэкиһи
буукубалаабакка уонна сүһүөхтээбэккэ таба ааҕыы. Сүһүөҕүнэн ааҕыыттан сыыйа
бүтүн тылынан өйдөөн ааҕыы, тыл ситимин интонациянан холбооһун; тиэкис ис
хоһоонун өйдүүр туһугар кылаастан кылааска ааҕыы тэтимин түргэтэтии. Саҥарар
саҥа (тыл ситимэ уонна этии) суолтатын өйдүүргэ ыйыы биэрии. Дьоҕус тиэкиһи
хоһоонноохтук ааҕыы: таба саҥарыы уонна интонация нуорматын тутуһуу; ааҕыы
соругун өйдөөһүн, ааҕар айымньыга сыһыаны көрдөрүүгэ интонацияны тутуһуу,
саҥарыы уонна бодоруһуу соругар сөп түбэһиннэрэн ааҕыы тэтимин түргэтэтии
эбэтэр бытаардыы. Сурук бэлиэтэ чорботуллар этиилэрин интонациялаахтык ааҕыы.
Араас көрүҥнээх уонна тииптээх тиэкистэр уратыларын өйдөөһүн. Искэ ааҕыы.
Кээмэйинэн уонна көрүҥүнэн (жанрынан) сөптөөх айымныьлары таска ааҕыыттан сыыйа
искэ ааҕыы көһүү. Аахпыт тиэкиһи өйдүүргэ ис хоһоонун санатыһан уонна
ыйытыыларга хоруйдаан хонтуруолланар уонна көннөрүнэр ньымалары туһаныы. Ааҕыы
араас көрүҥүн (үөрэтэр, талар, билсэр) туһанан, үөрэтэр уонна научнай-биллэрэр
тиэкистэн информацияны була үөрэнии.
Ааҕыы
араас көрүҥүн уратытын өйдөөһүн: факт, ойуулааһын, этиини толоруу уо.д.а.
Араас көрүҥнээх тиэкиһинэн үлэ. Уус-уран, үөрэх, научнай-популярнай тиэкистэр
өйдөбүллэрин билии, кинилэри тэҥнээһин. Маннык көрүҥнээх тиэкистэри оҥоруу
соруктара. Көннөрү этиилэртэн тиэкиһи араарар үөрүйэҕи баһылааһын. Тиэкис
тиэмэтин уонна сүрүн санаатын бэйэ быһаарыыта; төрүөт уонна түмүк сибээстэрин
быһаарыы; тиэкиһи сөптөөх кэрчиктэргэ араарыы. Хас биирдии кэрчик уонна тиэкис
сүрүн чаастарын быһаарыы, аат биэрии; тиэкис ис хоһоонунан ааттыыр, ыйытыы
этиилэринэн эбэтэр бэйэ толкуйунан былаан оҥоруу. Тирэх тылларынан эбэтэр бэйэ
оҥорбут былаанынан тиэкиһи сиһилии, талан, кылгатан кэпсээһин. Кэпсииргэ туох
кэнниттэн туох буоларын чопчу ситимнээн тутуһуу. Аахпыт тиэкиһи эбэтэр атын
бэриллибит холобуру үтүгүннэрэн, ойуулааһын, сэһэргээһин, толкуйдааһын тиэкиһи
оҥоруу. Кэпсэтии кэмигэр кинилэри туох сыаллаах туһанары быһаарыы. Элбэх
информация араас көрүҥүн кытта үлэлээһин. Уопсай ырытыыга кыттыы: ыйытыыга
хоруйдааһын, чопчу тиэмэҕэ иһитиннэрии оҥоруу, атын киһи этэрин истии, кэпсэтии
кэмигэр хоруйдары толорон, ситэрэн биэрии. Ыйынньыгы уонна көрдөрөр-ойуулуур
матырыйаалы туһаныы. Тиэкис ис хоһоонун ойуулааһын (айылҕа, дьоруой тас көрүҥэ,
буолар сирэ) уонна толкуйдааһын (туох туһунан кэпсэнэрэ, сүрүн санаата) ньымаларын
туһанан хаттаан оҥоруу. Уус-уран уонна научнай-биллэрэр айымньылары тэҥнээһин,
кэпсэтиигэ туох сыаллаах туһанары быһаарыы. Библиографическай култуура. Кинигэ-
искусство ураты көрүҥэ. Кинигэ- билии төрдө. Саха сиригэр бастакы кинигэлэр
уонна кинигэни бэчээттээһин саҕаланыыта (уопсай өйдөбүл). Үөрэх, уус-уран,
ыйынньык кинигэлэрэ. Кинигэ ис хоһооно эбэтэр иһинээҕитэ, таһа, титульнай
лииһэ, аннатоцията, ойуулар (иллюстрациялар). Кинигэҕэ информация көрүҥэ:
научнай, уус-уран (кинигэ тас көстүүтүгэр олоҕуруу, ыйар-иллюстративнай
матырыйаал). Уус-уран айымньы тиэкиһинэн улэ. Уус-уран айымньы ис хоҥоонун
өйдөөһүн, иэйиилээхтик ылыныы. Аймньы аатын кытта ис хоһоонун өйдөөн
ситимнээһин. Уус-уран тиэкис уратытын быһаарыы, айыллыбыт сыалын өйдөөөһүн
(ааҕааччыга ойууламмыт хартыына уонна уран тыл ньымата). Тылы хайдах
иһиллэринэн уонна суолтатынан ырытыы, көнө уонна көспүт суолта. Суруйааччы
айбыт хартыынатын өйгө ойуулуур үөрүйэх. Тыл ойуулуур-дьүһүннүүр ньыматын
туһанан, айымньы тиэкиһин эбэтэр быһа тардыыны бэйэ айыыта. Уруһуйдарынан
эбэтэр иллюстрацияларынан кэпсээн айыы; уус-уран айымньыттан иллюстрацияҕа сөп
түбэһэр кэрчиктэри булуу. Аахпыт тиэкистэн быһа тардыыны тылынан ойуулааһын.
Айымньы дьоруойун характеристикалааһын (мэтириэтэ, майгыта, туттуута-хаптыыта,
саҥата), буолбут быһыы төрүөтүн ырытыы. Сүрүн санааны тириэрдэн, сиһилии, талан
уонна кылгатан кэпсиир дьоҕуру иҥэрии. Дьоруойдар быһыыларын маарыннатан эбэтэр
утары тутан тэҥнээһин; онно сөп түбэһэр тылы эбэтэр тыл ситимин булуу. Тиэкиһи
ырытыыга учуутал көмөтүнэн ааптар дьоруойга сыһыанын, айымньы сүрүн санаатын
быһаарыы. Тиэкистэн сөптөөх кэрчиктэри булуу: айылҕаны ойуулааһын, буолар
сирэ-уота, дьоруой туттуута-хаптыыта. Бэриллибит быһа тардыыны бэйэ талан
кэпсээһинэ, тирэх тылы, тыл ситимн кэпсээнтэн булуу. Буолар түгэннэринэн,
уйулҕаны ойуулааһынынан, дьоруойдар быһыыланыыларынан маарыннаһар быһа
тардыылары араас айымньыттан булан тэҥнээһин; түмүү уонна түмүктээһин
Кыра
кээмэйдээх хоһооннору уонна норуот тылынан айымньыларын өйтөн ааҕыыга үөрэтии.
Уус-уран айымньыларга арыллар амарах санаа, чиэһинэй,хорсун быһыы, доҕордоһуу,
өстөһүү, аба-сата, кырык, бэйэни билинии, дьоһуннаах, сиэрдээх буолуу курдук
сиэр-иайгы, этика өйдөбүллэрин ылыныы, иҥэринии. Айымньы дьоруойдарын үтүө
уонна мөкү быһыыларын өйдөөһүн, учуутал көмөтүнэн санааны олохтоохтук этинии.
Бэйэ быһыытын ырытыы, литературнай айымньыттан сөбүлүүр дьоруойу үтүктэ
үөрэнии. Үөрэх, научнай-популярнай уонна уус-уран тиэкиһи кытта үлэ. Айымньы
аатын өйдөөһүн, ис хоһоонун кытта ситимнээһин. Үөрэх уонна научнай-популярнай
тиэкистэр уратыларын туһунан информациялааһын. Үһүйээн, сэһэн, таҥара
кэпсээннэрин биир уопсай уратыларын өйдөөһүн. Төрүөт уонна түмүк сибээһин
олохтооһуҥҥа араас көрүҥнээх тиэкиһи ырытыы судургу ньымаларын кытта билсиһии.
Тиэкис сүрүн санаатын быһаарыы. Тиэкиһи чаастарга араарыы. Кыра тиэмэлэри
быһаарыы. Күлүүс эбэтэр тирэх тыллар. Тиэкиһи хаттаах оҥоруу алгоритмын туттуу.
Күлүүс тылга, модельга, схемаҕа тирэҕирэн тиэкиһи хаттаан оҥоруу. Тиэкиһи
сиһилии кэпсээһин. Тиэкистэн сүрүнүн арааран кылгатан кэпсээһин. Кэпсэтэр
үөрүйэх. Бодоруһуу сиэрэ. Саҥа биир көрүҥэр, диалокак, кэпсэтээччилэр санаа
атастаһалларын өйдөөһүн. Диалог уратытынан кэпсэтии сыалын билии, ыйытыыны
уонна хоруйу толкуйдааһын, кэпсэтэр киһини истэр үөрүйэх, кэпсэтиини ыйытыы
уонна реплика көмөтүнэн көҕүлээһин. Тиэкис ис хоһоонугар уонна бэйэ уопутугар
олоҕуран, бэриллибит тиэмэҕэ эбэтэр айымньы туһунан бэйэ санаатын этии.
Бодоруһуу сиэрин тутуһуу. Норуот тылынан айымньытыгар олоҕуран, норуот кэпсэтэр
сиэрин уратыларын кытта билсии. Монолог- саҥа биир ураты көрүҥэ. Тиэкискэ
олоҕуран, сүрүн санааны быһааран дьоҕус этиини саҥарар үөрүйэх. Аахпыт эбэтэр
истибит научнай-популярнай, үөрэх уонна уус-уран тиэкистэр уратыларын учуоттаан
туран тириэрдии. Тугу этэри элдэ былааннааһын (хайдах саҕалыыры, онтон тугу
этэри уонна тугунан түмүктүүрү); этэр санаа сыалыгар сөп түбэһэр тылы-өһү
булуу. Ойуунан, аахпыт тиэкиһинэн эбэтэр бэриллибит тиэмэҕэ ситимнээх саҥа,
кэпсэтии сиэрин тутуһан тылынан кылгас кэпсээни оҥоруу. Сурук. Суругунан саҥа
сиэрэ. Суругунан саҥа нуорматын тутуһуу: ис хоһоон аатыгар, тиэмэтигэр сөп
түбэһиитэ. Суругунан саҥаҕа тыл ойуулуур-дьүһүннүүр ньыматын туттуу. Суругунан
тиэкиһи бэрэбиэркэлэнии уонна көннөрүү. Бэриллибит тиэмэҕэ, бэйэ кэтээн
көрүүтүнэн эбэтэр аахпыт айымньы туһунан кылгас өйтөн суруйуу, ойуулааһын уонна
толкуйдааһын ньымаларын туһанан кинигэ, дьоҕус кэпсээн (бэйэ олоҕор буолбут
түгэни) суруйуу.
Оҕо
ааҕар эйгэтэ Норуоттар тылынан уус-уран айымньылара. Кыра кылаас үөрэнээччитин
сааһыгар сөптөөх Россия норуоттарын уонна тас дойдулар литератураларын, оҕо
литературатын классиктарын, россия норуоттарын уонна тас дойдулар билиҥҥи
суруйааччыларын айымньылара. Уус-уран, научнай-популярнай, историческай,
мүччүргэннээх кинигэлэр, оҕо хаһыата, сурунаала. Кылааска ааҕыыга уонна
истиигэ, бэйэ уонна ыалынан ааҕыыга, атын оҕолору кытта уонна дьиэ кэргэҥҥэ
ырытыыга аналлаах айымньы араас көрүҥэ. Бырагараама сүрүн тиэмэлэрин ис
хоһооннорунан уонна кылаас аайы бэриллэр уопсай тиэмэлэргэ ааҕар үөрүйэҕи
эрчийиигэ салаалартан.
Литература
өйдөбүллэринэн үлэ Тиэкистэн ойуулуур-дьүһүннүүр ньыманы булан араарыы:
синоним, антоним; уус-уран быһаарыы,тэҥнээһин, сирэйдээн этии (учуутал
көмөтүнэн). Литература өйдөбүллэрин быһа холуйан билии: уус-уран айымньы, тыл
искусствота, ааптар (кэпсээччи), тиэмэ, дьоруой (мэтириэтэ, туттуута-хаптыыта,
майгыта, саҥата); ааптар дьоруойга сыһыана (учуутал көмөтүнэн). Сэһэн (кэпсээн)
тутулун туһунан уопсай өйдөбүл, ойуулааһын (айылҕа, мэтириэт, мал-сал),
толкуйдааһын (дьоруой монолога, дьоруойдар кэпсэтиилэрэ). Кэпсээнинэн уонна
хоһоонунан саҥа, хоһоонунан айымньы уратыта (ритм, рифма). Айымньы жанра.
Историческай-литературнай өйдөбүллэр: фольклор уонна ааптар айымньыта
(араарыы). Фольклор кыра жанрын билии, араарыы, сүрүн санаатын быһаарыы. Остуоруйа
көрүҥнэрэ: тыынар тыыннаах, олох-дьаһах, аптаах-алыптаах. Остуоруйа уус-уран
уратыта: остуоруйа дьоруойа, ойуулуур- дьүһүннүүр ньымалар, тутула.
Литературнай остуоруйа. Олоҥхо өйдөбүлэ, олоҥхо, бухатыыр, дьоруойдара, орто
дойду, олоҥхо тыла. Кэпсээн, хоһоон, үгэ туһунан уопсай өйдөбүл, тутулларын
уонна ойуулуур-дьүһүннүүр ньымаларын уратыта. Айар үлэ Аахпыт айымньыга
маарыннатан ойуулааһыннаах уонна толкуйдааһыннаах остуоруйаны уонна кэпсээни
айыы; учуутал көмөтүнэн остуоруйа сюжетын сайыннаран атын варианын
толкуйдааһын. Литературнай айымньы тиэкиһин уларытыы: оруолунан ааҕыы,
инсценировкалааһын; хоһоонноохтук ааҕыы, тылынан ойуулааһын, ыһыллыбыт тиэкиһи
сааһылааһыҥҥа араас ньыманы туһаныы; өйтөн айыылаах аахпыттан суруйуу, уус-уран
айымньыга, худуоһунньук хартыынатыгар, айымньынан ойуулар серияларыгар эбэтэр
тус уопукка олоҕуран бэйэ тиэкиһин айыы. Тылынан уус-уран, музыкальнай,
ойуулуур-дьүһүннүүр айымньылары тэҥнээн көрүү; музыканы, хоһоону истиигэ
олоҕуран бэйэ этиилэрин оҥоруу, онно бэйэ сыһыанын көрдөрүү уонна ону тыл
көмөтүнэн тириэрдии.
3 кылааска Литература аа5ыыта предмет салаалара:
Айымньы
түһүлгэтигэр айан – 1 чаас
-
Иитиллэр Ийэ айыл5абыт – 8 чаас
-
Кинигэ – мин аргыЬым – 4 чаас
-
Остуоруйа дойдута – 8 чаас
-
Олоңхо - төрөөбүт тыл кэрэтэ, өбүгэ үгэһэ – 4 чаас
-
Таптыыбын бары тыынар-тыыннаа5ы – 7 чаас
-
Үтүө дьыала үөруутэ дэлэгэй – 7 чаас
-
Суруйааччылар о5олорго – 11 чаас
-
Олохтоох суруйааччы – 3 чаас
-
Элбэ5и аа5ыаң - үгүһү билиэң – 13 чаас
-
Сыллаа5ы хатылааЬын – 2 чаас
VII. Халандаарнай-тематическай
былаан (68 чаас)
|
№
|
Уруок
тиэмэтэ
|
Ахсаана
|
Уруок
тиибэ
|
Уорэнээччи
улэтин
коруннэрэ
|
Тустаах
үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүгэ
|
Үөрэх
сатабылларын сайыннарыы түмүгэ
|
Бы
лаан кунэ
|
Фак
т кунэ
|
|
|
|
|
|
|
Айымньы
түһүлгэтигэр айан – 1 чаас
|
|
|
|
|
|
|
1
|
Киирии
уруок. Үөрэх кинигэтин ис хоЬооно. Ааптардар уерэнээччигэ суруктара .
|
1
|
Стб
|
Үѳрэнэр
кинигэни кытта билсиЬии 1 кылааска уерэппити хатылааьын
|
.
Уус-уран айымньы тыл искусствота диэн өйдүүр, харыстабыллаахтык сыһыаннаһар.
|
Тылын
сайыннарар сыалы- соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык
тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр.
|
04.09
|
04.09
|
|
|
|
|
|
|
-
Иитиллэр Ийэ айыл5абыт – 8 чаас
|
|
|
|
|
|
|
2
|
М.ЧооруоЬап.
Балысхан баайдаах дойду Н.Габышев. Буеккэ киЬиргэс дуо?
|
1
|
стб
|
Кэпсээни
дор5оонноохтук аа5ыы, былаан оноруу, ис хоьоонун кэпсээьин
Тиэкис
аатынан, тиэмэтинэн, ойууларынан ис хоьоонун саба5алыыр.
|
Тиэкис
аатынан, тиэмэтинэн, ойууларынан ис хоьоонун саба5алыыр.
|
Үөрэх
дьарыгын сыалын уонна соругун өйдүүр, сөптөөх ньымалары булан туттар, туһанар
|
06.09
|
06.09
|
|
|
3
|
М.Ефимов
«Куьун кутаата», Г.Данилов Ким киэргэттэ
|
1
|
стб
|
Айымньы
ис хоьоонун, тылын- еьун,сана интонациятын бол5ойон истэр. Айымньы ис
хоьоонунан ыйытыыга кылгатан сиьилии эппиэттиир.
|
Бүтүн
тылынан, онтон интонацияҕа, ааҕыы тэтимигэр, ис хоһоонноохтук ааҕыыга, сыыйа
искэ ааҕыыга болҕомто уурар
|
Хоьоону
уерэтии араас ньымаларын баьылыыр. Төрөөбүт дойдунан, дойду историятынан
уонна норуоттарынан киэн туттуу санаатын олохсутар
|
11.09
|
11.09
|
|
|
4
|
И.
Ча5ыл5ан. КыЬыццы ырыа И. Мигалкин. Мин сааЬы таптыыбын
|
1
|
Стб
|
Айымньыны
бол5ойон аа5ар. Хоьоонунан бэриллибит сэьэргээьин текси
|
Сайдыылаах, үөрэх бары
биридимиэтигэр ситиһиилээх буоларга тиһиктээх ааҕыы
Кэпсэтиигэ
араас санаа үөскүүрүн өйдүүр, бэйэ санаатын тиэрдэргэ кыһаллар, дакаастыы
сатыыр.
|
Кэпсэтиигэ
араас санаа үөскүүрүн өйдүүр, бэйэ санаатын тиэрдэргэ кыһаллар, дакаастыы
сатыыр.
|
13.09
|
13.09
|
|
|
5
|
Л.
Попов. Моойторук охсуста
|
1
|
стб
|
Аа5ыы.
Кэпсээьин. Дор5оонноохтук аа5ыы. Ис хоьоонун ырытыы. Аа5ыы сурун
уоруйэхтэрин баьылыыр Кэпсээни кылгатан кэпсиир
|
Ааҕыы
суолтатын, араас көрүҥнээх тиэкис (билиһиннэрэр, үөрэтэр, талар, көрдүүр,
чинчийэр) уратытын уонна ис хоһоонун өйдүүр
|
Араас
тиэкиһи ис хоһоонноохтук ааҕар, үчүгэйдик толкуйдаан саҥарар. Тылдьытынан
улэлиир.
|
18.09
|
18.09
|
|
|
6
|
И.
Сосин. Дьэдьэнньиттэр
|
1
|
стб
|
Кэпсээни
дор5оонноохтук аа5ар. Ыйытыыларга хоруйдуур, аахпытан кэпсиир
|
Амарах,
аьыныгас, дьонно кыьамньылаах майгы учугэйгэ тиэрдэрин ойдуур. Дьон улэтин
сыаналыыр
|
Сюжет
сайдыытын быьааран истэр Уус-уран айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран
ньымаларын ырытарга эрчиллэр, кэпсииригэр туьанар.
|
20.09
|
20.09
|
|
|
7
|
Бибилэтиэкэ5э
уруок. Айыл5а туЬунан кинигэлэр. Бэйэ аа5ыыта. Н. Якутскай. КыраЬа суруга
|
1
|
к
|
Тиэмэнэн,
алпаабытынан каталогтары уонна сүбэлиир испииһэги туһанар
|
Тереебут
дойдутун айыл5а кэрэ кестуутун кэрэхсиир. Тулалыыр эйгэ туьунан билии- керуу
аа5ыы кеметунэн кэниирин-дириниирин ейдуур
|
Уус-уран
айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр,
кэпсииригэр туьанар. Ойуулуур- дьуьуннуур тыллар суолталарын быьаарыылаах
тылдьыттан булан туьанар
|
25.09
|
25.09
|
|
|
8
|
Айар
үлэ умсул5ана «Чэлгийэ тур, айыл5ам барахсан
|
1
|
|
Араас
коруннээх уус- уран айымньы уратытын быьаарар. Айымньы араас корунун бол5ойон
истэр
|
Саха
сирин, Россия уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын аа5ан, атын
норуот култууратын, литературатын ытыктыыр
|
Хайа
баҕарар тиэмэҕэ кэпсэтэһиигэ кыттар. Учуутал, уорэнээччи, уус-уран тыл
маастарын аа5ыыларын,уерэх тиэкиьин истэр. Истии култууратын тутуьар
|
27.09
|
27.09
|
|
|
9
|
Ситиһиини
сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин.
|
1
|
ББ
|
Үөрэх
кинигэтигэр баар хонтуруоллуур үлэ5э оло5уран, ситиһиилэрин сыаналанар уонна
бэрэбиэркэлиир
|
Араас
көрүҥнээх тиэкис (билиһиннэрэр, үөрэтэр, талар, көрдүүр, чинчийэр) уратытын
уонна ис хоһоонун ойдуур.
|
Үөрэнэр
баҕаны, бэйэни сайыннарар
|
02.10
|
02.10
|
|
|
|
|
|
|
Кинигэ
– мин аргыЬым (4 чаас)
|
|
|
|
|
|
|
10
|
Киирии
уруок. Кинигэ туЬунан бэргэн этии, ох тыл. Ф.Ефимов. Бастакы кинигэлэр
П.Тобуруокап. Кундуттэн кунду кылаат
|
1
|
стб
|
Тиэмэ
аатыгар оло5уран, туох туЬунан айымньылар киирбиттэрин саба5алыыр
|
Кинигэ
муудараЬын туЬунан, кинигэ суолтатаын туЬунан до5отторун кытта санаатын
уллэстэр.
|
Араас
тиэкиһи ис хоһоонноохтук ааҕар, үчүгэйдик толкуйдаан саҥарар
|
04.10
|
04.10
|
|
|
11
|
И.Левин.
Чэй суута Бэйэ аа5ыыта У. Бахсылыырап Кинигэ. Төрөөбүт тылбынан ацарабын. И.
Ча5ыл5ан. Учууталга
|
1
|
стб
|
Суруйааччы
П. Тобуруокап туЬунан билиини ханатар Тиэкис уратытын, тутулун, коруннэрин
арааран, сопко туьанар. Айымньы сурун санаатын, тиэмэтин, корунун ойдуур.
|
Таска
уонна искэ ааҕыы техникатын баһылыыр. Тулалыыр эйгэ туьунан билии-керуу аа5ыы
кеметунэн кэниирин- дириниирин ейдуур
|
Тэҥниир,
ырытар, түмэр, түмүктүүр, наардыыр, маарынныыры, хардарыта сибээһи, төрүөтү
булар Истии култууратын тутуьар.Ойуулуур- дьуьуннуур тыллар суолталарынбилэр.
|
9.10
|
9.10
|
|
|
12
|
Бибилэтиэкэ5э
уруок «Кинигэ арааһа» Ыалынан аа5ыы «Кинигэ – мин аргыЬым»
|
1
|
стб
|
Суруйааччы
П. Тобуруокап туЬунан билиини ханатар Тиэкис уратытын, тутулун, коруннэрин
арааран, сопко туьанар. Айымньы сурун санаатын, тиэмэтин, корунун ойдуур.
|
Таска
уонна искэ ааҕыы техникатын баһылыыр. Тулалыыр эйгэ туьунан билии-керуу аа5ыы
кеметунэн кэниирин- дириниирин ейдуур
|
Сэһэргэһэр
киһитин болҕойон истэр, кэпсэтэргэ бэлэм, кэпсэтиигэ араас санаа үөскүүрүн
өйдүүр, бэйэ санаатын тиэрдэргэ кыһаллар, дакаастыы сатыыр.
|
11.10
|
11.10
|
|
|
13
|
Ситиһиини
сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин. Айар улэ умсул5ана «Сахалыы бастакы
үөрэх кинигэтэ хаһан үөскээбитэ буолуой?»
|
1
|
ББ
|
Хонтуруоллуур
сорудахтарга оло5уран, ситиһиилэрин сыаналанар уонна бэрэбиэркэлиир. Айар
үлэ5э кыттар иһитиннэриини бэлэмнээһиңңэ
сөптөөх информацияны булар
|
Кинигэ
- киһи аймах култууратын ураты сыаннаһа буоларын өйдөөн, сиэрдээх сыһыаны
олохсутар. Кинигэ суолтатын ейдуур
|
Аахпыт
айымньы туьунан ыйытыы биэрэр, паара5а улэлиир. Бэйэ санаатын тиэрдэргэ
кыһаллар, дакаастыы сатыыр
|
16.10
|
16.10
|
|
|
|
|
|
|
Остуоруйа
дойдута (8 чаас)
|
|
|
|
|
|
|
14
|
Киирии
уруок. Тиэмэнэн каталог. Тулаайах уол. Саха остуоруйата
|
1
|
стб
|
Остуоруйа
арааЬын: алыптаах-дьиктилээх, хамсыыр-харамай, олох-дьаЬах туЬунан
остуоруйалары белехтееЬун
|
Тиэмэ
аатыгар оло5уран, туох туЬунан айымньылар киирбиттэрин саба5алыыр.
|
Уус-уран
айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр,
кэпсииригэр туьанар.
|
18.10
|
18.10
|
|
|
15
|
Кэ5э.
Эбэцки остуоруйата И.Сосин. Икки чабычах
|
1
|
стб
|
Остуоруйаны
искэ аа5ан баран, оруолларынан аа5ыы. Остуоруйа ис санаатын тойонноон этии.
Остуоруйаны оонньоон кердеруу.
|
Айымньы
дьоруойун араас быһыытын- майгытын сиэр-майгы өттүнэн ырытар, сыаналыыр
|
Бодоруһууга
майгы- сигили нуорматын, бэйэ эппиэтинэһин сайыннарар, салайына
|
23.10
|
23.10
|
|
|
16
|
А.Пушкин.
Муора хонно5ор куех дууп маска
|
1
|
стб
|
Дор5оонноохтук
аа5ар. Саха мас уонна туос иЬиттэрин билэр Чабычах туьунан тугу ейдеебутун
кэпсиирэ Ыйытыыларга хоруйдуур
|
Уус-уран
айымньы тыл искусствота диэн өйдүүр, харыстабыллаахтык сыһыаннаһар
|
Тэҥниир,
ырытар, түмэр, түмүктүүр, наардыыр, маарынныыры, хардарыта сибээһи, төрүөтө
булар, хайа баҕарар тиэмэҕэ кэпсэтэһиигэ кыттар.
|
25.10
|
25.10
|
|
|
17
|
Карнайдаах
уол. Узбек остуоруйата Суус ей. Алтай остуоруйата
|
1
|
стб
|
Айымньыны
доргуччу аа5ар. Ырытар. Нойосуус уерэтэр. Строфа, строка ейдебулу билэр,
хоьооннорго булар.
|
Сахалыы
чуолкайдык санарар, иннибэт- толлубат, кыбыстыбат
|
Сыалы-copyry
ситиьэр ньымаларын yoннa усулуобуйаларын теье cепке талбытын сыаналыыр. Үтүө
сыһыаннаах бодоруһууну иҥэрэр.
|
06.11
|
06.11
|
|
|
18
|
Биһиги
театрбыт «Кэччэгэй балыксыт» саха остуоруйата
|
1
|
стб
|
Норуот
айымньыта уонна уус-уран литература, тороообут уонна атын омук литературата
диэн
Уус-уран
айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр,
кэпсииригэр туьанар.
|
Бүтүн
тылынан, онтон интонацияҕа, ааҕыы тэтимигэр, ис хоһоонноохтук ааҕыыга, сыыйа
искэ ааҕыыга
араарар
болҕомто уурар
|
Уус-уран
айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр,
кэпсииригэр туьанар.
|
08.11
|
08.11
|
|
|
19
|
Айар
улэ умсул5ана «Дорообо остуоруйа» куукула театрын персонажтара. Ыалынан
аа5ыы. М. Заболоцкай Ымыы уонна чооруос.
|
1
|
стб
|
Остуоруйаны
доргуччу аа5ар, ырытар. Арахсыспат тыллар, сомо5о домохтор суолталарын
быьаарар. Остуоруйаны уус-уран суруйааччы тылынан кэпсииргэ холонор
|
Ааҕыы
суолтатын, араас көрүҥнээх тиэкис (билиһиннэрэр, үөрэтэр, талар, көрдүүр,
чинчийэр) уратытын уонна ис хоһоонун өйдүүр
|
Остуоруйалары
тэннээн майгыннаьар, уратылаьар еруттэрин булар Бодоруһууга майгы- сигили
нуорматын, бэйэ эппиэтинэһин сайыннарар, салайынар.
|
13.11
|
13.11
|
|
|
20
|
Бибилэтиэкэ5э
уруок «Араас омук остуоруйата» быыстапка. Бэйэ аа5ыыта. Саха остуоруйата.
Уустук уллэрии. Индия остуоруйата. Ус кыЬыл кемус статуэтка.
|
1
|
к
|
Остуоруйаны
бол5ойон аа5ар. Ыйытыыларга хоруйдуур. Айымньыны сиьилии (сюжеты барытын); кылгатан
(сурун санааны ыган); талан (быьа тардыылары,айымньы дьоруойдарын ойуулааьын)
кэпсиир
|
Саха
сирин, Россия уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын аа5ан, атын
норуот култууратын, литературатын ытыктыы
|
Кылаас
иннигэр кылгас иьитиннэриини онорор; Бэриллибит тиэмэ5э санаатын сааьылаан
айан кэпсиир, суруйар.Кэпсэтии сиэрин, санарыы култууратын тутуьар.
|
15.11
|
15.11
|
|
|
21
|
Ситиһиини
сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин.
|
1
|
ББ
|
Үөрэх
кинигэтигэр баар хонтуруоллуур үлэ5э оло5уран, ситиһиилэрин сыаналанар уонна
бэрэбиэркэлэнэр
|
Биир
тиэмэлээх, коруннээх араас норуот остуоруйаларын тэннээн ырытар. Араас
коруннээх уус-уран айымньы уратытын быьаарар.
|
Аахпыт
айымньы туьунан ыйытыы биэрэр, паара5а улэлиир. Бэйэ санаатын тиэрдэргэ
кыһаллар, дакаастыы сатыыр.
|
20.11
|
20.11
|
|
|
|
|
|
|
Олоңхо
- төрөөбүт тыл кэрэтэ, өбүгэ үгэһэ – 4 чаас
|
|
|
|
|
|
|
22
|
Киирии
уруок. Куннук Уурастыырап. Нуо5алдьын Кугас
аттаах
Тойон Дьа5арыма бухатыыр
|
1
|
стб
|
(сюжеты
барытын); кылгатан (сурун санааны ыган); талан (быьа тардыылары, айымньы
дьоруойдарын ойуулааьын) кэпсиир
эрчиллэр
Олоцхону бол5ойон аа5ар. Ыйытыыларга хоруйдуур. Айымньыны сиьилии
Таска
уонна искэ ааҕыы техникатын баһылыыр Дор5оонноохтук нойосуус аа5арга эрчиллэр.
|
Билинни,
былыргы оло5у тэннээн керер. Омук мындыр ейун сыаналыыр. Тылдьытынан улэлиир.
|
Билинни,
былыргы оло5у тэннээн керер. Омук мындыр ейун сыаналыыр. Тылдьытынан улэлиир. Пааранан
улэ сиэрин тутуьар.
|
22.11
|
22.11
|
|
|
23
|
Бибилэтиэкэ5э
уруок К. Уурастыырап. Нуо5алдьын Кугас аттаах Тойон Дьа5арыма бухатыыр Бэйэ
аа5ыыта. С. Васильев. Кун Эрили.
|
1
|
к
|
Кэпсээни,
былааны тутуьан, чааьынан дор5оонноохтук аа5ар. Паараласпыт тыллардаах
этиилэри булан аа5ар, суолталарын быьаарар
Тиэмэнэн,
алпаабытынан каталогтары уонна сүбэлиир испииһэги туһанар
Тэҥниир,
ырытар, түмэр, түмүктүүр, наардыыр, маарынныыры, хардарыта сибээһи, төрүөтү
булар Кэпсэтии сиэрин, санарыы култууратын тутуьар.
|
Тэҥниир,
ырытар, түмэр, түмүктүүр, наардыыр, маарынныыры, хардарыта сибээһи, төрүөтү
булар Кэпсэтии сиэрин, санарыы култууратын тутуьар.
|
Тиэмэнэн,
алпаабытынан каталогтары уонна сүбэлиир испииһэги туһанар
Тэҥниир,
ырытар, түмэр, түмүктүүр, наардыыр, маарынныыры, хардарыта сибээһи, төрүөтү
булар Кэпсэтии сиэрин, санарыы култууратын тутуьар.
|
27.11
|
27.11
|
|
|
24
|
Биһиги
театрбыт «Олоӊхоттон быһа тардыыны туруоруу» Айар үлэ умсул5ана «Олоӊхо
дьоруойдара»
|
1
|
к
|
|
|
|
29.11
|
29.11
|
|
|
25
|
Ситиһиини
сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин. Ыалынан аа5ыы. Олоӊхоттон аа5ан
иһитиннэрии
|
1
|
ББ
|
Бэйэни
бэрэбиэркэлэнэр уонна ситиһиилэри сыаналыыр.
|
Бэйэ
омугун тылынан уус уран айымньытын чыпчаала олоцхо буоларын билэр
Кылаас
иннигэр кылгас иьитиннэриини онорор;
|
Бэриллибит
тиэмэ5э санаатын сааьылаан айан кэпсиир, суруйар
|
04.12
|
04.12
|
|
|
|
|
|
|
Таптыыбын
бары тыынар тыыннаа5ы (7 чаас)
|
|
|
|
|
|
|
26
|
Киирии
уруок. В.Авдеев. Олуйтарыы
|
1
|
стб
|
Айымньыны
искэ аа5ан баран оруолларынан аа5ар. Айымньы ис хоьоонун кэпсиир.
|
Норуокка
туьалаах киьи буолар ба5а санаатыгар эрэнэр
|
Сэһэргэһэр
киһитин болҕойон истэр, кэпсэтэргэ бэлэм, кэпсэтиигэ араас санаа үөскүүрүн
өйдүүр
|
06.12
|
06.12
|
|
|
27
|
Н.
Якутскай. Хотой до5оро
|
1
|
стб
|
Былаанынан
айымньы ис хоhоонун кэпсии уорэнии
|
Сахалыы
чуолкайдык санарар, иннибэт- толлубат, кыбыстыбат
|
Беле5унэн
остуоруйаны оонньоон кердерерге сепке тэринии, дьаьаныы, санарыы
|
11.12
|
11.12
|
|
|
28
|
П.Тобуруокап.
Чыычаах огото (чабыр5ах)
|
1
|
стб
|
Араас
коруннээх уус- уран айымньы уратытын быьаарар. Аа5ыы сурун уоруйэхтэрин
баьылыыр.
|
Уус-уран
айымньы тыл искусствота диэн өйдүүр, харыстабыллаахтык сыһыаннаһар
|
Сыалы-copyry
ситиьэр ньымаларын yoннa усулуобуйаларын теье cепке талбытын сыаналыыр
|
13.12
|
13.12
|
|
|
29
|
Т.
Сметанин, Я. Стручков. Тебебер кус сымыыттаабыта, елер суолтан бере
быыЬаабыта
|
1
|
стб
|
Айымньы
араас корунун бол5ойон истэр Ыйытыыларга толкуйдаан, угэ ис хоьоонун ейдеен
хоруйдуур.
|
Саха
сирин, Россия уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын аа5ан, атын
норуот култууратын, литературатын ытыктыыр
|
Бодоруһууга
майгы- сигили нуорматын, бэйэ эппиэтинэһин сайыннарар, салайынар
|
18.12
|
18.12
|
|
|
30
|
М.Тролуков.
Чыычаа5ым В. Тарабукин. Куба елуутэ Ыалынан аа5ыы. Сэмэн Тумат. Хотун Хаан.
Николай Урсун. Чыычаахтар
|
1
|
стб
|
Араас
коруннээх уус- уран айымньы уратытын быьаарар. Ыйытыыларга толкуйдаан, угэ ис
хоьоонун ейдеен хоруйдуур. Ис хоьоонун кэпсиир
|
Бүтүн
тылынан, онтон интонацияҕа, ааҕыы тэтимигэр, ис хоһоонноохтук ааҕыыга, сыыйа
искэ ааҕыыга болҕомто уурар
|
Аахпытыгар
оло5уран, тэнниир уонна ойуулуур, учебнигынан улэлиир Уус-уран литератураны
искусство ураты корунун быьыытынан сыаналыыр. Үтүө сыһыаннаах бодоруһууну
иҥэрэр
|
20.12
|
20.12
|
|
|
31
|
Бибилэтиэкэ5э
уруок «Айыл5а туһунан айымньылар. О5о сурунааллара» Бэйэ аа5ыыта.
«Чуораанчык» сурунаалтан талан аа5ыы
|
1
|
к
|
Дор5оонноохтук
аа5ар. Ыйытыыларга эппиэттиир
Талан
себулуур тиэкиЬин аа5ар.
|
Биллэрэр-
кердерере тиэкис уратытын ейдуур, кэпсиир. Тиэкис туЬунан ыйытыы биэрэр,
ыйыттыларга эппиэттиир.
О5о
хаЬыатын, сурунаалын билэр, аа5ар.
|
Наадалаах
информациятын сурунаалтан булар. Библиотека5а сылдьыы быраабылатын
билэр.Кинигэни сатаан талар, уларсар
|
25.12
|
25.12
|
|
|
32
|
Ситиһиини
сыаналааһын,
|
1
|
ББ
|
Үөрэх
кинигэтигэр баар хонтуруоллуур
Бэйэ
ситиһиитин, кыаҕын сыаналанар, тупсарынар.
|
Үөрэх
дьарыгын туруоруллубут соруктарга
билиини
бэрэбиэркэлээһин. Айар улэ умсул5ана «Хото5ойдоохтор» кинигэ хомуурунньук
үлэ5э
оло5уран, ситиһиилэрин сыаналанар уонна бэрэбиэркэлэнэр.
|
Торообут
тылынан аа5ыы суолтатын ойдуур; уус- уран литератураны тылынан искусство
ураты корунун быьыытынан сыаналыыр;
олоҕуран
былаанныыр, хонтуруолланар уонна сыаналанар
|
15.01
|
15.01
|
|
|
|
|
|
|
Үтүө
дьыала үөруутэ дэлэгэй – 7 чаас
|
|
|
|
|
|
|
33
|
Киирии
уруок. В. Тарабукин. Санаа хайдыЬыыта
|
1
|
стб
|
Тиэмэ
аатыгар оло5уран, туох туЬунан айымньылар киирбиттэрин саба5алыыр.
Дор5оонноохтук аа5ар.
|
Уус-уран
литератураны искусство ураты корунун быьыытынан сыаналыыр; Сомо5о домохтору,
ос хоhооннорун ис хоhооннорун сопко ойдоон бэйэ тылыгар- оhугэр тутта уорэнэр
|
Аа5ыы
улэтин араас корунэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр, тумугун саба5алыыр;
улэтин хонтуруолланар, сыаналана уорэнэр;
|
17.01
|
17.01
|
|
|
34
|
Н.Носов.
О5урсу
|
1
|
стб
|
СТБ
Кэпсээни чаастарга араарар, Былааны туьанан кэпсиир.
|
Уус-уран
айымньыга меккуер теруетун, сайдыытын быьаарар, уескээбит кестуулэри, дьон
сыьыанын ырытан дакаастыыр
|
Уус-уран
айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр,
кэпсииригэр туьанар.
|
22.01
|
22.01
|
|
|
35
|
В.Авдеев.
МинньигэЬи сиэбэт кун
|
1
|
стб
|
Кэпсээьин
араас корунун (сиьилии, кылгатан, талан,быьа тардан) билэр; сорудах
быьыытынан туьаанаах коруннэ соп тубэьиннэрэн кэпсиир;
|
Утуону-мокуну,
сырдыгы-харананы арааран, сиэри тутуьуу, амарах, аьыныгас, дьонно
кыьамньылаах майгы учугэйгэ тиэрдэрин ойдуур
|
Уус-уран
айымньыны ырытыы кэмигэр бодоруьуу сиэрин тутуьан, бииргэ улэлиир кыахтанар
|
24.01
|
24.01
|
|
|
36
|
С.
Руфов. Албынчыктар. С. Омоллоон. Сымыйалыац – бэйэ5эр куЬа5аны оцостуоц.
|
1
|
стб
|
СТБ
Тиэкис аатынан, тиэмэтинэн, ойууларынан ис хоьоонун саба5алыыр. Уол ал5аьын
ырытан айааччы позициятыгар улэлиир
|
Сана
айымньы
дьоруойун араас быһыытын- майгытын сиэр-майгы өттүнэн ырытар, сыаналыыр.
|
Аа5ыы
улэтин араас корунэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр, тумугун саба5алыыр;
улэтин хонтуруолланар, сыаналана уорэнэр
|
29.01
|
29.01
|
|
|
37
|
С.
Винокуров. Күөскүн эрдэ өрүнүмэ. Айар улэ умсул5ана. «кыра да көмө- улахан
үөрүү»
|
1
|
стб
|
СТБ
Биирдэ искэ аа5ан баран ыйытыыларга хоруйдуур. Тиэкистэн ааптар иэйиитин,
санаатын булан этэр, быьаарар
Yтүө
уонна мөкү сыһыан, сиэр-майгы туһунан бастакы өйдөбүллээх
|
Уус-уран
айымньыны ырытыы кэмигэр бодоруьуу сиэрин тутуьан, бииргэ улэлиир кыахтанар
|
Хайа
баҕарар тиэмэҕэ кэпсэтэһиигэ кыттар.
|
31.01
|
31.01
|
|
|
38
|
Бибилэтиэкэ5э
уруок. «уус-уран айымньыга-олох араас көстүүтэ» быыстапка Бэйэ аа5ыыта
|
1
|
к
|
Кэпсээни
оруолунан аа5ыы. Уолаттар майгыларын кэпсээнтэн аа5ан тылынан ойуулааьын.
Бэйэ
ааҕарыгар сөптөөх кинигэни талары сатыыр Бэйэ бэйэ5э бол5омтолоох буолуу
сиэрин билии
|
Библиотека5а
сылдьар. Кинигэ уларсан аа5ар. Кинигэни талар, аа5ыы культуратын билэр
|
Уерэх
дьарыгын соруда5ы толоруу хаамыытын истэн тэринэр.
|
05.02
|
05.02
|
|
|
39
|
Ситиһиини
сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин. Ыалынан аа5ыы. И. Сосин. Кыралары
ата5астаабат буол.М. Заболоцкай. Каратист.М. Федотова-Нулгынэт. Осиката.
|
1
|
ББ
|
Ыйытыыларга
хоруйдуур. Салаа5а уерэтиллибит айымньылар ааптардарын, ааттарын билэр.
Торообут
тылынан аа5ыы суолтатын ойдуур; уус- уран литератураны тылынан искусство
ураты корунун быьыытынан сыаналыыр;
|
Торообут
тылынан аа5ыы суолтатын ойдуур; уус- уран литератураны тылынан искусство
ураты корунун быьыытынан сыаналыыр;
|
Библиотека5а
бэриллибит испииьэгинэн,каталогунан сирдэтэн талар. Аахпыт кинигэ туьунан
кылгас сыанабылы суруйарга кыьаллар.
|
07.02
|
07.02
|
|
|
|
|
|
|
Суруйааччылар
– о5олорго
( 11 чаас)
|
|
|
|
|
|
|
40
|
Киирии
уруок М. Ефимов. Куобах кутуруга уолчаан
|
1
|
стб
|
Тиэмэ
аатыгар оло5уран, туох туЬунан айымньылар киирбиттэрин саба5алыыр.
Торообут
тылынан аа5ыы суолтатын ойдуур; уус- уран литератураны тылынан искусство
ураты корунун быьыытынан
|
.
Атын биридимиэттэри үөрэтэргэ "Литература ааҕыыта" төрүт буоларын
өйдүүр. Үтүө сыһыаннаах
бодоруһууну
баьылыыр .
|
Араас
коруннээх уус- уран айымньы уратытын быьаарар.
сыаналыыр;
Үтүө
сыһыаннаах
бодоруһууну
инэрэр.
|
12.02
|
12.02
|
|
|
41
|
А.Неустроева.
О5олор
|
1
|
стб
|
Аа5ыы
сурун уоруйэхтэрин баьылыыр Аа5ааччы, автор, айааччы позицияларыгар улэлиир
|
Айымньы
араас корунун бол5ойон истэр
Кинигэ
- киһи аймах култууратын ураты сыаннаһа буоларын өйдөөн, сиэрдээх сыһыаны
олохсутар. Сиэр-майгы нуорматын тутуьар гражданин буола улаатар.
|
Үөрэх
дьарыгын сыалын уонна соругун өйдүүр, сөптөөх ньымалары булан туттар,
туһанар. Уус-уран айымньыны ырытыы, дьууллэьии кэмигэр бодоруьуу сиэрин
тутуьан, бииргэ улэлиир кыахтанар
|
14.02
|
14.02
|
|
|
42
|
Эрилик
Эристиин. КыЬыццы киэьэ А.Пушкин. КыЬыццы киэЬэ
|
1
|
стб
|
Тиэкистэн
учуутал ыйбыт эбэтэр бэйэтэ собулуур кэрчигин талан кэпсиир ХоЬоонтон
собулээбит кэрчигин талан уорэтэр, ойтон хоьоонноохтук аа5ар
|
Ааҕыы
суолтатын, араас көрүҥнээх тиэкис (билиһиннэрэр, үөрэтэр, талар, көрдүүр,
чинчийэр) уратытын уонна ис хоһоонун өйдүүр
|
Сэһэргэһэр
киһитин болҕойон истэр, кэпсэтэргэ бэлэм, кэпсэтиигэ араас санаа үөскүүрүн
өйдүүр Араас тиэкиһи ис хоһоонноохтук ааҕар, үчүгэйдик толкуйдаан саҥарар
|
19.02
|
|
|
|
43
|
Сэмэн
Тумат. Туундара оЬо5о
|
1
|
стб
|
Тиэкиьи
доргуччу аа5ыы. Аа5ыы уеруйэхтэрин тутуьар. Ыйытыыларга бэйэ санаатын
тиэрдэр.
|
Тереебут
дойдутун айыл5а кэрэ кестуутун кэрэхсиир Сайдыылаах, үөрэх бары
биридимиэтигэр ситиһиилээх буоларга тиһиктээх ааҕыы суолтатын өйдүүр
|
Сорудаҕы
толорорго саҥа араас көрүҥнэрин, ньымаларын баһылыыр. Уерэх дьарыгын соруда5ы
толоруу хаамытын истэн тэринэр.
|
21.02
|
|
|
|
44
|
С.Данилов
Торбостор.
|
1
|
стб
|
Кэпсээни
ус чааска арааран аа5ыы. Чаас аайы ыйытыылары туруоруу. Айымньы то5о итинник
ааттаммытын быьаарыы
|
Ис
хоьоонун кэпсээьин.
Сайдыылаах,
үөрэх бары биридимиэтигэр ситиһиилээх буоларга тиһиктээх ааҕыы суолтатын
өйдүүр
|
Уус-уран
айымньыны ырытыы кэмигэр бодоруьуу сиэрин тутуьан, бииргэ улэлиир кыахтанар
|
26.02
|
|
|
|
45
|
У.
Бахсылыырап. Аат А5ыстаах эр киЬи
|
1
|
стб
|
Суруйааччы
Софрон Данилов туЬунан билии. Историческай кэпсээннэри дор5оонноохтук аа5ыы.
Былааны туьанан сиьилии кэпсээьин. Билбэт тылларын суолталарын быьаарар
|
Бэйэ
омугун тердун- ууьун билии. Норуот национальнай геройун туьунан элбэ5и билэр
|
Тылдьытынан
улэлээьин Аа5ыы улэтин араас корунэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр,
тумугун саба5алыыр; улэтин хонтуруолланар, сыаналана уорэнэр;
|
28.02
|
|
|
|
46
|
Р.
Ба5атаайыскай. О5о хаас. Эьэлээх куобах
|
1
|
стб
|
Аа5ыы
сурун уоруйэхтэрин баьылыыр Былаанынан айымньы ис хоhоонун кэпсии уорэнии Ис
хоьоонун ыйытыыларынан ырытар
|
Саха
сирин, Россия уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын аа5ан, атын
норуот култууратын, литературатын ытыктыыр;
|
Үөрэх
дьарыгын сыалын уонна соругун өйдүүр, сөптөөх ньымалары булан туттар,
туһанар. Ситиһиигэ тиэрдэр ордук көдьүүстээх ньымалары быһаарар.
|
04.03
|
|
|
|
47
|
И.Крылов.
АЬыца уонна кымырда5ас(угэ) Куба, Сордоц уонна Рак.
|
1
|
стб
|
Тиэкистэн
учуутал ыйбыт эбэтэр бэйэтэ собулуур кэрчигин талан кэпсиир
|
Yтүө
уонна мөкү сыһыан, сиэр-майгы туһунан бастакы өйдөбүллээх. Үтүө сыһыаннаах
бодоруһууну иҥэрэр. Таска уонна искэ ааҕыы техникатын баһылыыр
|
Араас
тиэкиһи ис хоһоонноохтук ааҕар, үчүгэйдик толкуйдаан саҥарар Уус-уран
айымньыны ырытыы, дьууллэьии кэмигэр бодоруьуу сиэрин тутуьан, бииргэ улэлиир
кыахтанар
|
06.03
|
|
|
|
48
|
Болот
Боотур. ЧугаЬынан тойооску. Айар улэ умсул5ана. «Билэр угэлэрим» викторина
|
1
|
стб
|
СТБ
Былаанынан айымньы ис хоhоонун кэпсии уорэнии
|
Утуону-мокуну,
сырдыгы-харананы арааран, сиэри тутуьуу, амарах, аьыныгас, дьонно
кыьамньылаах майгы учугэйгэ тиэрдэрин ойдуур
|
Учуутал,
уорэнээччи, уус- уран тыл маастарын аа5ыыларын,уерэх тиэкиьин истэр. Истии
култууратын тутуьар
|
11.03
|
|
|
|
49
|
БиЬиги
театрбыт. Талбыт угэнэн
|
1
|
к
|
К
И.А. Крылов угэлэрин сахалыы тылбааhын
Олох
албын-туекэй киьиэхэ меку кытта тэннии уорэнии
|
Кылаас
иннигэр кылгас иьитиннэриини онорор;
инсценировка
оригиналын
сыьыаннаа5ын
билэр.
|
.
Бэриллибит тиэмэ5э санаатын сааьылаан айан кэпсиир, суруйар.
|
13.03
|
|
|
|
50
|
Ситиһиини
сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин.
|
1
|
ББ
|
Үөрэх
кинигэтигэр баар хонтуруоллуур үлэ5э оло5уран, ситиһиилэрин сыаналанар уонна
бэрэбиэркэлэнэр.
Бэйэ
ситиһиитин, кыаҕын сыаналанар, тупсарынар.
|
Торообут
тылынан аа5ыы суолтатын ойдуур; уус- уран литератураны тылынан искусство
ураты корунун быьыытынан сыаналыыр;
|
Библиотека5а
бэриллибит испииьэгинэн,каталогунан сирдэтэн талар. Аахпыт кинигэ туьунан
кылгас сыанабылы суруйарга кыьаллар
|
18.03
|
|
|
|
|
|
|
|
Олохтоох
суруйааччы -3 чаас
|
|
|
|
|
|
|
51-53
|
Бурцева
Д.И. Максимов Д.Г. Пахомова Н.М.
|
3
|
стб
|
Суруйааччы
оло5ун билсэр. Айаымньыны аа5ар, уерэтэр, ис хоЬоонун ырыта уерэнэр.
Автор
суруйбут хартыынатын ейге ойуулаан керер.
|
Айымньы
ойуулуур- дьуЬуннуур тылларын то5оостоох кэмнэ кэпсииригэр туттар.
Араас
тиэкиһи ис хоһоонноохтук ааҕар, үчүгэйдик толкуйдаан саҥарар
|
Уус-уран
айымньыны ырытыы, дьууллэьии кэмигэр бодоруьуу сиэрин тутуьан, бииргэ улэлиир
кыахтанар
|
20.03
01.04
03.04
|
|
|
|
|
|
|
|
Элбэ5и
аа5ыац – угуЬу билиэц ( 13 чаас)
|
|
|
|
|
|
|
54
|
Киирии
уруок. Уус- уран тиэкискэ оло5уран, буолбут тугэн туЬунан бэйэ аа5ыыта. Н.
Урсун. Чыычаахтар
|
1
|
стб
|
Тиэмэ
аатыгар оло5уран, туох туЬунан айымньылар киирбиттэрин саба5алыыр.
|
Эбии
дьарыктанарга, информация хомуйарга ыйар-кэрдэр .Үтүө сыһыаннаах бодоруһууну
иҥэрэр.
|
Аа5ыы
улэтин араас корунэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр, тумугун саба5алыыр;
улэтин хонтуруолланар, сыаналана уорэнэр
|
08.04
|
|
|
|
55
|
Н.
Дмитриева. Пейзаж
|
1
|
стб
|
Былааны
туьанан сиьилии кэпсээьин. Ис хоьоонун кэпсиир
|
Уус-уран
литератураны тылынан искусство ураты корунун быьыытынан сыаналыыр;
|
Бэйэ
уонна атын о5о эппиэтин тэннээн истэр. Үтүө сыһыаннаах бодоруһууну иҥэрэр.
|
10.04
|
|
|
|
56
|
А.
Романова. Тэпсэ сылдьар отторбут. Уерэ ото
|
1
|
стб
|
Кэпсээннэри
дор5оонноохтук аа5ыы. Ис хоьоонун ыйытыыларынан ырытыы.
|
Сайдыылаах,
үөрэх бары биридимиэтигэр ситиһиилээх буоларга тиһиктээх ааҕыы суолтатын
өйдүүр
|
Былаанныыр,
тумугун саба5алыыр; улэтин хонтуруолланар, сыаналана уорэнэр
|
15.04
|
|
|
|
57
|
И.
Сосин. Ба5а хайдах бултууруй?
|
1
|
стб
|
Ис
хоьоонун ыйытыыларынан ырытар. Былааны туьанан сиьилии кэпсээьин.
Торообут
тылынан аа5ыы суолтатын ойдуур
|
Торообут
тылынан аа5ыы суолтатын ойдуур
|
Учуутал,
уорэнээччи, уус- уран тыл маастарын аа5ыыларын,уерэх тиэкиьин истэр. Истии
култууратын тутуьар
|
17.04
|
|
|
|
58
|
В.Федоров.
Санта Клаус дойдутугар. Винкс.
|
1
|
стб
|
Тиэкис
аатынан, тиэмэтинэн, ойууларынан ис хоьоонун саба5алыыр. Тиэкистэн ааптар
иэйиитин, санаатын булан этэр, быьаарар.
|
Киьи
сайдыылаах уонна ситиьиилээх буоларыгар торообут тылынан аа5ыы суолтатын
ойдуур
|
Уерэх
дьарыгын соруда5ы толоруу хаамытын истэн тэринэр. Бэйэ уонна атын о5о
эппиэтин тэннээн истэр
|
22.04
|
|
|
|
59
|
А.Кондратьев.
Тохсунньуга тураах кэлбит
|
1
|
стб
|
Тиэкиhи
сопко ойдоон, сатаан тыынан, тылын чуолкай этэн, ис хоhоонноохтук,
тэтимнээхтик аа5ар.
|
Уерэх
дьарыгын соруда5ы толоруу хаамытын истэн тэринэр
|
.
Ситиһиигэ тиэрдэр ордук көдьүүстээх ньымалары быһаарар.
|
24.04
|
|
|
|
60
|
М.
Пришвин. Тииц
|
1
|
стб
|
Аа5ыы
сурун уоруйэхтэрин баьылыыр Былаанынан айымньы ис хоhоонун кэпсии уорэнии
|
Айыл5а
кэрэ кестуутунэн дуоьуйар. Сиэри-туому тутуьар, айыл5аны харыстыыр
|
Сорудаҕы
толорорго саҥа араас көрүҥнэрин, ньымаларын баһылыыр. Кылаас иннигэр кылгас
иьитиннэриини онорор
|
29.04
|
|
|
|
61
|
Е.
Макаров. Хотой о5ото В. Тарабукин. Хаххан
|
1
|
стб
|
Ыйытыыларга
толкуйдаан, угэ ис хоьоонун ейдеен
Торообут
тылынан аа5ыы суолтатын ойдуур; уус- уран литератураны
|
Аа5ыы
улэтин араас корунэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр, тумугун сыаналана
уорэнэр; улэтин хонтуруолланар,
|
Ис
хоьоонун кэпсиир
тылыан
искусство ураты корунун быьыытынан сыаналыыр;
саба5алыыр
|
06.05
|
|
|
|
62
|
Быкова
кэпсээнэ. Табыллыбатах булуу.
|
1
|
стб
|
Кэпсээни,
хоьоону тэннээн керер. Тиэкистэн ааптар иэйиитин, санаатын булан этэр, быьаарар.
Сюжет сайдыытын быьааран истэр.
|
Үтүө
сыһыаннаах бодоруһууну иҥэрэр.
|
Уус-уран
айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр,
кэпсииригэр туьанар.
|
08.05
|
|
|
|
63
|
Саха
сирин дьиктилэрэ. Унгра урэх тоцмот Дьикти кетердер. Берену ата5а аЬатар
|
1
|
стб
|
Кэпсээни
дор5оонноохтук аа5ыы. Чааска уллэрэн, ис хоьоонун кэпсээьин. Ойуулуур тыллары
булуу.
|
Кинигэ
- киһи аймах култууратын ураты сыаннаһа буоларын өйдөөн, сиэрдээх сыһыаны
олохсутар.
|
Аа5ыы
улэтин араас корунэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр, тумугун саба5алыыр;
улэтин хонтуруолланар, сыаналана уорэнэр
|
13.05
|
|
|
|
64
|
Хотугу
эргимтэ кырдьа5ас куората Саха сирин дьоно Олимп чыпчаалыгар
|
1
|
стб
|
Кэпсээни
чаастарга араарар, Былааны туьанан кэпсиир.
|
Саха
сирин, Россия уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын аа5ан, атын
норуот култууратын, литературатын ытыктыыр
|
Уус-уран
айымньыны ырытыы кэмигэр бодоруьуу сиэрин тутуьан, бииргэ улэлиир
кыахтанар;Ейге тутуу ньымаларын баьылыыр
|
15.03
|
|
|
|
65
|
Айар
улэ умсул5ана «Дьиктилэр, дьиибэлэр»
|
1
|
к
|
К
Аахпыт айымньыларыгар үтүгүннэрэн , дьо5ус кэпсээни эбэтэр остуоруйаны айан
кэпсиир.
|
Кэпсээьин
араас корунун (сиьилии, кылгатан, талан,быьа тардан) билэр; сорудах
быьыытынан туьаанаах коруннэ соп тубэьиннэрэн кэпсиир
|
Бэриллибит
тиэмэ5э санаатын сааьылаан айан кэпсиир, суруйар. Бэйэ улэтин таба былаанныыр
Үтүө сыһыаннаах бодоруһууну иҥэрэр
|
20.05
|
|
|
|
66
|
Ситиһиини
сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин.
|
1
|
ББ
|
Үөрэх
кинигэтигэр баар хонтуруоллуур үлэ5э оло5уран, ситиһиилэрин сыаналанар уонна
уорэнэр.
|
Киьи
сайдыылаах уонна ситиьиилээх буоларыгар торообут тылынан аа5ыы суолтатын
ойдуур
|
Аа5ыы
улэтин араас корунэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр, тумугун саба5алыыр;
улэтин хонтуруолланар, сыаналана
бэрэбиэркэлэнэр.
|
22.05
|
|
|
|
|
|
|
|
Сыллаа5ы
хатылааЬын
( 2 чаас)
|
|
|
|
|
|
|
67-
68
|
Сыллаа5ы
хатылааЬын
Бэрэбиэркэлиир
улэ «Литературнай викторина»
|
2
|
ч
|
Айымньы
ис хоьоонун,тылын- еьун,сана интонациятын бол5ойон истэр. Айымньы ис
хоьоонунан ыйытыыга кылгатан сиьилии эппиэттиир
|
Саха
суруйааччыларын айымньыларын булан аа5ар.
Айымньы
ис хоьоонун уонна бэйэ иэйиитин алтыьыннаран истэр.
|
Учуутал,
уорэнээччи, уус- уран тыл маастарын аа5ыыларын,уерэх тиэкиьин истэр. Уус-уран
айымньыны ырытыы кэмигэр бодоруьуу сиэрин тутуьан, бииргэ улэлиир кыахтанар.
|
27.05
29.05
|
|
|
Кылгатыллыбыт
бэлиэлэр: СТБ – саца тиэмэни барыы, К-комбинированнай, Ч – чицэтии, ББ- билиини
бэрэбиэркэлэнии.
VIII.
Үөрэх предметин материальнай-техническэй хааччыйыы
Библиотека
пуондата: 1. Литературнай ааӄыы 1 -4 кылааска үөрэтиини сүрүннүүр бырагыраама.
2. «Литература аа5ыыта» предмети 4 кылааска үөрэтэр учебник.
3.
«Төрөөбүт тыл уонна литература», «Бастакы үктэл» научнай-методическай
сурунааллар. 4. Тылдьыттар (быһаарыылаах, таба суруйуу, синоним, антоним,
омоним, сомоӄо домох) 5. Грамматическай ыйынньыктар 6. Оӄоӄо аналлаах
энциклопедиялар. 7. Уус-уран кинигэлэр. 8. Олоҥхо эйгэтэ Үөрэх цифровой
ресурсалара: 1. «Саха тыла» предмет УМК-н мультимедийнэй, электроннай
сыһыарыылара 2. Электроннай информационнай ыйынньык 3. Сахалыы таба суруйуу компьютернай
бырагыраамата. Көрдөрөр-иһитиннэрэр босуобуйалар: 1. «Литературнай ааӄыы»
предмет УМК-гар сыһыаннаах аудиодиискэлэр. 2. Литературнай ааӄыы үөрэтии
тиэмэлэригэр сыһыаннаах видеокиинэлэр. 3. Презентациялар. 4. Суруйааччылар
мэтириэттэрэ, хаартыскалара. 5. Тус сорудахтаах карточкалар 6. Айымньы ис
хоһоонунан сюжеттаах хартыыналар. 7. Сахалыы уус уран киинэлэр, мультфильмнар.
Оонньуулар уонна оонньуурдар: 1. Тылы сайыннарар остуол оонньуулара. 2.
Бодоруһууга үөрэтэр ситуационнай оруолунан оонньуу кэмпилиэгэ.
1Х.
Туһаныллыбыт литература
1.
Федеральнай государственнай үөрэх стандарта саха оскуолатыгар : (начаалынай
уопсай үөрэхтээһин) – Н.Н.Ситникова, С.С.Семенова, Н.Н.Васильева; Саха Респ.
Үөрэӄин м-бэтэ, Саха Респ. Нац. Оскуолаларын чинчийэр науч. Ин-т; - Дьокуускай
: Бичик, 2011. 2. Захарова Л. В. Литература аа5ыыта: улэлиир бырагыраамма: 1-4
кылаас» – Дьокуускай: Бичик, 2013
3.
Захарова Л.В., Флегонтова У.М.. Литература аа5ыыта: 3 кылааска уерэх
кинигэтэ. Дьокуускай, «Бичик», 2014с. («Саха оскуолата» систиэмэ) 4.
Захарова Л.В., Флегонтова У.М.. Бэйэ аа5ыыта. 3 кылааска аа5ар кинигэ.
Дьокуускай, «Бичик», 2014с. . («Саха оскуолата» систиэмэ) 5. Захарова Л.В.,
Флегонтова У.М.. Ыалынан аа5ыы: 3 кылааска аа5ар кинигэ. Дьокуускай,
«Бичик», 2014с. . («Саха оскуолата» систиэмэ
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.