Сабақ жоспары №53"6 сынып "

Күні:

Сыныбы:6

Сабақтың тақырыбы: Тіршіліктің қарапайым құрлымдық формасы ретінде вирустардың құрлысындағы ерекшеліктер.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:  вирустардың құрылысы мен табиғаттағы пайда зияны жайлы білім қалыптастыру.

Дамытушылық: оқушылардың танымдық белсенділіктері мен пәнге деген қызығушылықтарын арттыру.

Тәрбиелілік: адамгершілікке,дербес ой қорыта білуге,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың көрнекілігі: кесте, слайд материалдары.

                                          Сабақтың барысы:

                                             Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылардың сабаққа дайындықтарын тексеру. Сабақтың тақырыбымен мақсатымен таныстыру.

                                        Үй тапсырмасын тексеру:

1.Ауызша сабақ сұрау.

                                     Жаңа сабақты түсіндіру:

Дүниежүзілік микробиология тарихында орыс ғалымы Д.И.Ивановскийдің алатын орны ерекше. Ол XІX ғасырдың аяғында темекі теңбілі ауруын зерттеп, ол аурудың қоздырғыштары бактериялардан да ұсақ тіршілік иесі екенін тапты. Д.И.Ивановский ауруға шалдыққан жапырақты жуып, ол жуындыны бактерияларды сүзетін сүзгімен сүзгенде одан өтіп кеткен. Осы сұйықтықты темекіге жұқтырғанда оның жапырағы қайтадан сарғайып, ауруға ұшыраған. Зақымданған темекі жапырағын үлкейткіш құралдармен тексергенде кристалдар байқалған. Кейіннен 1935 жылы американдық ғалым У.Стенли бұл кристалдардың темекі теңбілі вирустарының шоғырланған жиынтығы екенін анықтады

XІX ғасырдың аяғында Д.И.Ивановский ашқан өте ұсақ тіршілік иесінің вирустар екендігі дәлелденді.

Вирус — (латынша “вирус” — у) тірі организмдердің ішіндегі клеткасыз тіршілік иесі. Олар рибонуклеин қышқылынан немесе дезоксирибонуклеин қышқылынан құралған нуклеопротеидтерден, сондай-ақ, ферментті белокпен қапталған қабықшадан — капсидтерден тұрады Вирустардың құрылысы мен іс-әрекеттерін темекі теңбілі ауруын мысалға алып қарастырайық  Темекі теңбілі вирусы темекі жапырақтарындағы хлоропластарды бүлдіреді. Осының салдарынан жапырақ тақтасы бүрісіп, шиыршықтанады. Сонымен қатар тостағанша, күлте жапырақшалары да өзгереді. Темекі теңбілі вирусымен зақымдалған жапырақ 9—11 күннен кейін сарғая бастайды.

 Бактерияларды зақымдап ерітіп (лизис) жіберетін вирустарды — бактериофагтар деп атайды. алғаш рет 1915 жылы Ф. Туорт сипаттап жазды. Кейбір бактериофагтың пішіні итшабаққа ұқсайды, оны  Олардың денесі — басы, құйрығы және іші қуыс тармақталған базальді түтікшелерден тұрады. Вирусты сыртынан белок қабаты қаптайды, ішінде ДНҚ немесе РНҚ нуклеин қышқылдары болады. Басының мөлшері 40 нм, ал “құйрығының” ұзындығы 20—22 нм-ге тең. “Құйрығының” ұшы белок молекуласынан тұратын қуыс түтік

Енді  негізінде бактериофагтың бактерия клеткасына енгеннен кейінгі іс-әрекетін қарастырайық. Бактериофагтар (фагтар) өсінділері (құйрығы) арқылы бактерия клеткасының қабықшасына бекінеді. Олар сол жабысқан жерінде өзіне тән пішіні бар вирион деп аталатын өлі бөлшек түрінде болады.

Бактерия хромосомасындағы ДНҚ құрамына кіретін вирусты — лизогендік бактериофаг деп атайды. Лямбда бактериофаг.  ( Олардың ішінде жақсы зерттелгені.

                                                                     тұмау,

Вирустар арқылы                                   полиомиелит

таралатын                                                 шешек,

аурулар                                                   аусыл, құтыру

                                                                    ЖИТС

Өсімдіктерде болатын вирусты аурулардан темекі, асбұршақ және басқа дақылдардың теңбіл ауруы белгілі. Мұнда, вирустар ауру өсімдіктердің хлоропластарын бүлдіреді де, жапырақтардың зақымданған жерлері түссізденіп қалады. Жануарлардың, өсімдіктер мен бактериялардың клеткаларына енген вирустар көптеген қауіпті аурулар

Меңгергендерін тексеру:

1. Микробиология ғылымы нені зерттейді?

2. Микробиология ғылымының дамуына қандай ғалымдар еңбек сіңірді?

3. Л. Пастер мен И. И. Мечников еңбектерінің құндылығы неде?

4. Адам өмірінде ашытқыш бактериялары мен шіріткіш бактериялардың алатын орны қандай?

5. Вирустар туралы не білесіңдер?  Олар басқа клеткаларда қалай дамиды?

6. Вирустар арқылы таралатын қандай жұқпалы ауруларды білесіңдер?                     

Бекіту:

Үйге тапсырма: § оқу- әңгімелеу,кесте толтыру,топпен жұмыс.

Бағалау: