Сагъыр ве янъгъыравукъ тутукълар. 4 сыныф

                         Тутукълар. Сагъыр ве янъгъыравукъ тутукълар.

Дерс мевзусы: Тутукълар. Сагъыр ве янъгъравукъ тутукълар

Дерс макъсады: Кечильген мевзуны умумийлештирюв. Талебелер мевзуны насыл дередже менимсегенлерини анъламакъ. Тиль ве сёз быйлыгъыны арттырмакъ. Эдебияткъа меракъ ве урьмет догъуртмакъ.

Дерс донатылмасы: ресимлер, джедвель.

Дерс кетиматы:

Тешкилий муит: -Селямлашув.

                                                     Суаллер 

1.     Шимди насыл мевсим?

2.     Къыш мевсимине къач ай кире?

3.     Якъында насыл байрамны къайд этик?

4.     Сиз эвдекилернъизни насыл хайырладынъыз?

О.: Машалла! Ойле этип эписи суаллерге джевап берсенъиз, келеджекте ким оладжакъсынъыз?

Т.: Мен окъумыш оладжам,

      Окъуп бильги аладжам,

      Гъайрет этип тырышып,

      Яхшы адам оладжакъ!

Иншалла! Аминь!

О.:Тешкилий дакъикъамызны екюнледик, энди исе дерсимизни эсас къысымына кечейик. Шимди, балалар, мен сизге суаллер береджем ве ким чокъча джевап берсе, онъа мен къызыл алмачыкълар берермим ве дерснинъ сонъунда бу алмаларны саярмыз.

                                                  Суаллер

1.     Къырымтатар элифбесинде къач ариф бар?

2.     Арифлер насыл сеслерге болюнелер?

3.     Къач дане созукъ сес бар?

4.     Къач дане тутукъ сес бар?

5.     Тутукълар насыл эки чешитке болюнелер?

О.: Машалла! Мына шимди бу алмачыкъларны ______________ къазандылар.

Бу йылы шаиримиз, языджымых Э. Шамьи-заденинъ йылы ве бугуньки дерсимиз девамында бу языджы бизге ярдым этеджек. Шимди мен сизге онынъ «Аслыхан» поэмасында дертлик окъуйым, сиз исе дикъкъатнен динъленъиз!

                                      Кениш къулан челлери

                                    Къыбла сырткъан джоюлгъан

                                         Тогъайлары ичинде

                                       Атлы кирсе джоюлгъан.

О.: Не акъында лаф кете?

Т. Чель акъында!

О.: Догъру. Козьлеримизни юмуп, биз чельге барып чыкъамыз. Чель тарафта не чокъ ола?

Т.: Ель уфуре.

О.: Мына бугунь ойле бир ель уфурып, бизим тутукъ сеслеримизни къарыштырып тышлагъан. Бизни макъсадымыз бу сеслерни янъгъыравукъ ве сагъыр чифтли ве чифтсиз сезлерни ер-ерине къоймакъ. Ким тахтагъа чыкъаджакъ?

Догъру. Машалла! Къызларгъа алмачыкълар бериле. Энди ,балалар, мен сизге бир вакъиа икяе этйим. Чель тарафларнынъ бир мектебинде, бир талебе масал языджакъ олгъан, лякин масалнынъ биринджи джумлесинде тутукъларны ойле къарыштыргъан ки, озю де язгъаныны анълап оламагъа. Келинъиз, биз сизнен бу хаталарны догъуртайыкъ.

«Пир саманта пар экен, пир саманда егъ экен, пир гойде пир вугъаре агъай                              яжай экен»

О.: Сиз бир шей анъладынъызмы? Мен бир шей анълап оламадым! Эписи тутукълар къарышкан. Къаны, Ким тахтагъа чыкъып, догъру этип язаджакъ?

        Машалла!

Темиз язукъ дакъкъасы: Бу, джумдени дюльбер этип язып аласынъыз.

                                    Къызыл алмачыкълар бериле.

Раатлыкъ дакъкъасы: Шимди мен даа бир дертлюк окъуйым.

                                                Олар даа кетелердир,

                                                Тизгинлернинъ бош къойып,

                                                Орманларны отелердир

                                                 Яш огърунда баш къойып.

                                              Суаллер

1.     Не акъкънда бу дертлюк?

2.     Орманда кимлер бар?

     Оджа кийик айванларнынъ ресимлерини косьтере ве талебелер бирер-бирер тахтагъа чыкъып айванларнынъ адларыны язалар ве ттутукъларны астыларыны сызып татиль этелер

Даа бир дертлюк:

Яхшы, бу вазифесини де беджердик ве базиргян бизге бир балабан къарпыз бере. Ве къарпыз сезюни сиз хаберлик ялгъмаларынен тюрледиресинъиз.

3.     Шимди 3 базиргяннынъ алдындан кечермиз ве о бизге меракълы бир вазифе азырлагъан.

Исимлерге керекли мулькиет ялгъамаларыны къошып, сиз бирикмелерни тизинъиз, «сакълангъан» сез чешитлерининъ адларыны тапарсыннъыз.

1.     Меним бет

Онынъ ана

Онынъ эв

Бизим эви

2.     Сизинъ ода

Бизим багъча

Онынъ рале

Машалла! Бизим сепетимизге даа бир мейва къошулды. Бу недир? (юзюм). Бу юзюм сезюни келиш ягъамаларыны тюрлендиренъиз.

3.     Дертюнджи базиргян балалар сизге оюн азырлагъан. « Дертюнджи арткъач»

Арткъач сёзюни тапмакъ.

1.     Турмакъ, китап, къалем, ястыкъ

2.     Рале, мектюп, алты, эв.

3.     Дефтер сары, сыныф, скемле.

4.     Бала, къыз, инсан, мен.

Машалла балалар! Бу мевзуны пек яхшы анълагъангъа бенъзейсинъиз.

5.     Айтынъыз балалар, биз эдебият дерслеринде сизнен халкъ агъыз яратыджылыгъыны кечтик. Шимди 5 базиргян азырлагъан вазифе бу халкъ агъыз яратыджылагъанынъ бир чешити. Айтынъыз, насыл жанрларыны билесинъиз? Догъру, тапмаджа.

Тапмаджаларнынъ джевапларыны тапынъыз. Керекли ялгъамаларны къоюнъыз.

1.     Сепетлер… къоюлмаз, базарлар… сатылмаз, ондан да татлы шей олмаз.

2.     Баш… таракъ, къуйрукъ… оракъ.

3.     Чапа-чапа талмай, пешин… къалмай.

4.     Бир къу… бар, эки тюрлю сув… бар.

5.     Тил… екътыр-анълата.

6.     Акъа бере-ич битмей, кете бере-ел битмей.

           Насыл ялгъамалар къоюлгъан?

                    Машалла!

7.     Базигярннынъ вазифесинде балалар эписи алгъамалар топлангъан, эм мулькиет, эм келиш. Ве учь исим берильген.

                     Ана,                                   Козь,                                   Дефтер,

Ве вакъытны бираз сакъламакъ ичюн биз бу учь сезни учь сырагъа болемиз.

1.     Сыра ана сезюни мулькиет аффиксинен тюрлендириле.

2.     Сыра козь сезюни хаберли аффиксинен тюрлендириле.

3.     Сыра дефтер сезюни келиш аффиксинен тюрлендириле.

Машалла!

8.     Базиргян балалар бизге ресим теклиф эте ве бу ресим боюнджа сиз насыл джумлелер тизип оладжакъсынъыз. Къаны бакъайыкъ?

Пек яхшы. Джумлелер тизмеге билесинъиз. Энди исе бир исимни татиль этейик.

9.     Мына балалар чаршынынъ сонъуна чыкътыкъ, сепетимизни толдурдынъыз, эм озь бильгилеринъизни косьтердинъиз. Энди исе сыныфымызгъа къайтамыз.

Пекитюв.

Чыршыдан къайттыкъ, лякин дерсимиз даа битмеди. Бильгилеримизни сонъунадже пекитмек ичюн биз кунешчик тизеджекмиз. Биз бугунь насыл сез чешитинен чалыштыкъ?

Баалав.

Эвге  вазифе: с 155, 299-иш