Сценарий для выпускного 4 класса на калмыцком языке

 « Ш а  л х г »

Белдснь:      Окнян Егора Зоя

Эта разработка была подготовлена в 1998-1999 учебном году для творческого отчета выпускного 4 национального класса.  Работая над проблемой преемственности, привлекла ещё детей своего первого выпуска (учащихся 8 класса). В основу этой инсценировки  была взята разработка сказки С.Г.Мучеряева. Материал  был обсужден с автором и показан с его разрешения. В инсценировку вошел материал по устному народному творчеству (пословицы, поговорки, считалки, песни, благопожелания, шаваши и т.д.)   и родословной самих учащихся.  Связано это с тем, что класс вплотную занимался изучением своей родословной, о чем мы рассказали и показали зрителю. Основная цель данной постановки  знание родного языка, умение вести себя на сцене. Помимо этого  в  конце инсценировки в концертных номерах показать всё, что умеем (танцы, песни и т.д.).

Нааднд орлцҗахнь:

өвгн- дунд классин сурһульч,

эмгн- дунд классин сурһульч,

Цаһан, ач күүкн – эклц классин сурһульч,

күүкд- көвүд- эклц классин сурһульчнр.

Хаврин йиртмҗин бәәдл һарһад сцен сәәхрүлх. Көгҗмин ә соңсгдна. Зүсн-зүүл шовудын дун һарна.

Сцен деер өвгн- эмгн хойр һарч ирнә.

Өвгн (энд-тенд хәләҗәһәд): Хавр йостаһар ирҗ. Нарн сәәхн ээҗәнә.

Эмгн: Соңгсчанта, тер шовуд яһҗ дуулҗахнь?

Өвгн: Келхм биш, ниргәд бәәнә.Эн бичкн һазран хаһлад, шалхг тәрх кергтә.

Эмгн: Эн һазран малт гиҗ Цаһанд келх кергтә.

Өвгн: Э-э, тер күүкн яһҗ одла? Одад хәй.

( Цаһан дала көвүд- күүкд дахулсн, инәлдсн, шуугсн һарч ирнә)

Цаһан: Иньгүд, соңслт? Ээҗ-аав намаг эн һазр малтад, бел ке гилә. Тадн нанд дөң

болтн?

Күүкд: Нә, малтый!

 ( Нег тәәрәсәр зоһсад, малтн бәәҗ цуһар дарҗң келнә)

            Малт, малт, малтыя

            Малтн йовҗ марһия.

            Сәәнәр-сәәнәр малтхм

            Селвн малтад амрхмн.

            Барун, зүн көлән

            Селвн йовҗ малтхм.

            Довун күртл малтад,

            Дәкн хәрү эргхмн.

Цаһан: Нә, ода мааҗурдх кергтә.

(Күүкд хойр әңләд, нег-негән хәләһәд зоһсна. Тоолгд келәд мааҗурдна)

Цуһар: 1-2, мааҗур авхм,

              3-4, һазран белдхм,

              5-6, сәәнәр көдлхм,

              7-8, темснә ясан,

              9-10, ода тәрхм.

Цаһан: Амрцхай.

(Күүкд көдлмшән чиләһәд, шуугад һарч одна.

Өвгн- эмгн хойр орҗ ирнә)

Өвгн: Эмгн, хәләһич! Мана күүкн һазр малтад, бел кеҗ.

Эмгн: Нә, тиигхлә, темснә экән тәрий.

Өвгн: Нә, тәрий.

( Хоюрн нүк малтад, шалхгин эк тәрнә. Тәрәд, һаран арччкад, йөрәл тәвнә.)

О, хәәрхр!

Олн теңгр минь,

Һазр- усна Цаһан аав минь,

Ээҗ-аавин сәкүснь минь,

Көгшн му мадниг

Көркхн ач күүктәһимдн

Күсмн-теҗәл уга

Бичә үлдәһит.

О, хәәрхн!

Эмгн: Тиигтхә, йөрәл шиңгртә. Ода энүгитн услх кергтә.

Өвгн: Одак күүкн яһҗ одв?

(Генткн күүкд шууглдад, хойр әңгләд, наад наадад орҗ ирнә)

1 күүкн:          Гүүһәд ирх гүзән бәәнү?

Күүкд:           Гүүһәд ирх гүзән бәәнә.

2 күүкн:          Көөһәд  ирх көл бәәнү?

Күүкд:           Көөһәд ирх көл бәәнә.

3 күүкн:        Тууһад ирх түрә бәәнү?

Күүнд:           Тууһад ирх түрә бәәнә.

4 күүкн:         Халдад ирх хәврһ бәәнү

Күүкд :          Халдад ирх хәврһ бәәнә.

(Эмгн-өвгн хойриг эргәд гүүлдәд, шуугад, төгәләд авчкна)

Эмгн: Цаһан, эн тәрәндән ус ке.

Цаһан: Ода кенәв. (Күүкдт) Услый?

(Көгҗмин айст цуһарн суулһ авад, тәрә услна. Өвгн-эмгн һарч одна)

Цаһан: Хур дуудый?

(Күүкд һар-һаран авлад, эргәд байрлна)

Күүкд:           Хур-хур, нааран йов,

                        Хуцин махн, цааран йов.

                        Мөндр-мөндр, цааран йов,

                        Мөрнә махн, нааран йов.

Цаһан: Нә, ода невчк амрад наадый.

1 күүкн: Алтн билцг наадый.

2 күүкн: Кенд билцг бәәнә? Өгтн.

3 күүкн: Нанд бәәнә. Мә.

4 күүкн: Тооллцхмн.

(Күүкд төгрг кеһәд сууна, негнь тоолна)

1 күүкн:         Белә-белә, бекн шава,

                        Шава дедн, шашн һова,

                        Һова дедн, һучн мал,

                        Мал дедә, матьхр аһа,

                        Аһа дедә, алтн худг,

                        Худг дедә, хүрлән тайг,

                        Буһлдай, суһлдай,

                        Суман экн тарлдаш!

-Чи эклхмнч

(Нег үүнд билцг өгнә. Тернь ардан хойр һаран бултулад, хойр нудрман һарһад нег күүкнд үзүлнә)

Альк һарт бәәнә?

2 күүкн: Барун һарт бәәнә.

3 күүкн: Уга, олҗ чадсн угач. Ялла харһҗанач.

4 күүкн: Ямаран ялд, яахмб?

5 күүкн: (ухалҗаһад) Тәәлвртә тууль кел.

4 күүкн:        Аратын дунд- арат,

                        Җивртн дунд- җивртн.

2 күүкн: Бавуха.

5 күүкн: Чик.(Цааранднь наадцхана). Альк һарт бәәнә?

3 күүкн: Зүн һарт.

5 күүкн: Уга, олсн угач, ялд унҗанач.

3 күүкн: Яахмб?

5 күүкн: Үлгүр кел.

3 күүкн:         Нур дунд- нуһсн сәәхн,

                         Нутг дунд-номтань сәәхн.

2 күүкн: Чик. Дегд халун болв, йовҗ өөмий?

Күүкд: Йовий.

(Гүүлдәд йовҗ одна. Өвгн орҗ ирнә. Шалхг яһҗ урһсинь үзнә.)

Өвгн: Я-я, яһлав, яһлав! Энтн иигҗ урһдг бәәҗ. Эмгн, эмгн, наар шулуһар!

Эмгн: (адһсн орҗ ирнә) Ю-у, әәҗәнәв. Энтн иим түргн урһдг бәәҗ. Таслад авад амсх кергтә.

(Өөрдәд татна, юмн һарч өгхш).

 -Эй, өвгн, энүгән тач һарһит.

(Өвгн өөрдҗ ирәд татна, һарһҗ чадхш)

Өвгн: Тат, тат, татыя,

            Тавн дәкҗ татыя.

Өвгн: Хоюрн татый.

(Эмгнтә хоюрн чидлән һарһад татна, һарһҗ чадхш.Көлсән арчад амрад суув)

Өвгн: Эмгн, күүкән дууд.

Эмгн: Цаһан, Цаһан, наарич!

Цаһан: Ээҗ, юн болҗ одв?

Эмгн: Эн шалхгиг таслхар седләвидн, манн хойрин чидл күрч бәәхш. Манд нөкд бол.

(Һурвулн татна.)

Һурвулн:       Тат, тат, татыя,

                        Тавн дәкҗ татыя.

                        Шалхган авад һарһия,

                        Шикртә хашан чаныя.

(Һурвулн нег-негән авлдад татна, шалхг һарч өгхш)

Эмгн: Шалхг һархш, нөкд дуудтн.

Цаһан: Үүрмүдән дууднав, нөкд болг.

            Алтн, Байн, наартн, нөкд болтн.

(Күүкд орҗ ирнә, мендлнә)

Өвгн: Кенә күүкдви?

Байн: Би        Хальмг келндән дурта

                        Хәәртә  ээҗән дурасн

                        Бод-бод бәәдг

                        Боовһуда зе күүкн Байн.

Алтн: Би       Шар нарн дор

                        Көк ноһан деер

                        Борлад бәәдг

                        Боргштуда ач күүкн Алтн.

Эмгн: Йир сән күүкд. Маднд нөкд болтн.

Күүкд: Нөкд болнавидн.

(Цугтан нег-негән бәрлдәд  келнә)

Цуһар:           Тат, тат, татыя,

                         Тавн дәкҗ татыя.

                        Шалхган авад һарһия,

                        Шикртә хашан чаныя.

(шалхгиг татна, шалхг һархш)

 Өвгн: Манаһар болҗахш. Дәкәд нөкд дуудтн.

Байн: Байрта, Аюка, наартн, нөкд болтн.

(Күүкд орҗ ирнә, мендлнә)

Эмгн: Эн күүкд кенәви?

Аюка: Би       Бииләд- дуулад йовдг,

                        Бальчг-хурас әәдго,

                        Бахлур авч ноолддг

                        Балзнахна зе көвүн Аюка.

Байрта: Би    Зөв махлад толһа хандг,

                        Зөвтә үгд седкл хандг,

                        Хар нүдтә, хурц келтә,

                        Харнуда зе күүкн Байрта.

Эмгн: Йир сән күүкд. Маднд нөкд болтн.

Күүкд: Нөкд болнавидн.

(Цугтан  нег-негән бәрлдәд  келнә)

Цуһар:      Тат, тат, татыя,

                        Тавн дәкҗ татыя.

                        Шалхган авад һарһия,

                         Шикртә хашан чаныя.

(шалхгиг татна, шалхг һархш)

Өвгн: Муурч одв. Дәкәд күүкд дуудтн.

Байрта: Айта, Нарн, наартн, нөкд болтн.

(Көвүн күүкн хойр орҗ ирнә, мендллһн)

Өвгн: Эннь кенә күүкдви?

Нарн: Би       Мөрнә сәәг довтлҗ меддг,

                        Төмрин сәәг давтлҗ меддг,

                        Җирн өркәр җирһдг,

                        Җирһлмүдә зе көвүн Нарн.

Айта: Би        Олн дунд үгән шинҗлдг,

                        Онц һазрт хувцан шинҗлдг,

                        Зун өрктә замлахна

                        Зе күүкн Айта.

Эмгн: Йир сән күүкд, маднд нөкд болтн.

Күүкд: Нөкд болнавидн.

(Цугтан нег-негән бәрлдәд  келнә)

Цуһар:       Тат, тат, татыя,

                        Тавн дәкҗ татыя.

                        Шалхган авад һарһия,

                        Шикртә хашан чаныя.

(Тоолдгин чилгчәр шалхг һарад ирнә.Цуһар байрлад шуугна.)

1-гч күүкн:   Көгшн аав-ээҗән

                        Күндләд байр һарһий,

                        Көгҗмин айст биилий, дуулый,

                        Кезәңк тууль үзүлий.

Цуһар: Үзүлий.

(Цааранднь күүкд ду-бииһин концерт үзүлҗәнә).

Сүл биид йөрәл умшх:

Ирсн тадн болвчн,

            Ирүлсн мадн болвчн,

            Бәәсн-бәәсн һазртан,

            Көлдмшән сәәнәр күцәҗ,

            Сурһулян сәәнәр сурч,

            Дән- даҗг уга,

            Гем- шалтг уга,

            Сансн хамган күцәҗ,

            Сәксн тоотан бүрдәҗ,

            Седкл санамр, төвкнүн,

            Серүн- сарул бәәҗ,

            Толһа бүрн байсч,

            Олн-әмтн цуһарн

            Орчлң амулң эдлтхә!