«Сілекей құрамының тіс жегісінің пайда болуына және одан сақтандырудағы маңызы»

• 1 слайд

  «СІЛЕКЕЙ ҚҰРАМЫНЫҢ ТІС ЖЕГІСІНЕ ӘСЕРІ»
  Жетекші:
  Тусппекова Айгерім 8 «Г» сынып оқушысы
  Семей қаласы
  Шәріпхан Алма Ермекқызы
  химия және биология пәні мұғалімі
  Семей қаласының №37 гимназиясы
  Семей қаласы
  Авторы:
  

• 2 слайд

  
  ТІС ЖЕГІСІ- БҮКІЛ ӘЛЕМ БОЙЫНША ЕҢ КӨП ТАРАҒАН АУРУ ТҮРІНІҢ БІРІ ДЕУГЕ БОЛАДЫ.
  
  НЕГЕ МЕН БҰЛ ТАҚЫРЫПТЫ ТАҢДАДЫМ?
  БҮКІЛӘЛЕМДІК ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ҰЙЫМЫНЫҢ МӘЛІМЕТТЕРІНЕ СҮЙЕНСЕК, ЖЫЛДАН ЖЫЛҒА ТІС ЖЕГІСІМЕН АУРАТЫН АУРУЛАР САНЫНЫҢ АРТЫП БАРА ЖАТҚАНДЫҒЫН БАЙҚАУҒА БОЛАДЫ.
  ОСЫ ҚҰБЫЛЫСТЫҢ КЕҢ ТАРАЛУЫНЫҢ НЕГІЗГІ СЕБЕБІ НЕДЕ ДЕГЕН СҰРАҚҚА ЖАУАП ІЗДЕП, ӘДЕБИ КІТАПТАРДАН, ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІДЕН МӘЛІМЕТТЕР ҚАРАҒАНДА ТІСТІҢ БҰЗЫЛУЫНАН САҚТАУДА СІЛЕКЕЙ ҚҰРАМЫНЫҢ ЕРЕКШЕ ӘСЕРІ БАР ЕКЕНДІГІ ЖАЗЫЛҒАН. БІРАҚ МӘЛІМЕТТЕР КЕЛТІРІЛГЕНМЕН, НАҚТЫ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫ ЖҮРГІЗІЛМЕГЕН.СОНДЫҚТАН ТІС ЖЕГІСІНЕН САҚТАУДАҒЫ СІЛЕКЕЙ ҚҰРАМЫНЫҢ МАҢЫЗЫНА КӨЗ ЖЕТКІЗУ ҮШІН ОСЫ ҒЫЛЫМИ ЖОБАНЫ АЛЫП ОТЫРМЫН.
  

• 3 слайд

  СІЛЕКЕЙ ҚҰРАМЫНЫҢ ТІС ЖЕГІСІНЕ ӘСЕРІН ЗЕРТТЕУ.
  Жұмыстың мақсаты:
  

• 4 слайд

  ЖҰМЫСТЫҢ МІНДЕТІ:
  1.СІЛЕКЕЙ ҚҰРАМЫН, ҚҰРЫЛЫСЫН, ҚАСИЕТІН ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІН ҚАРАСТЫРУ.
  2. СІЛЕКЕЙДІҢ БУФЕРЛІК ЕРІТІНДІ ЕКЕНДІГІН БАСҚА БУФЕРЛІК ЕРІТІНДІЛЕРМЕН САЛЫСТЫРЫП ОТЫРЫП АНЫҚТАУ.
  3. ТІС ЖЕГІСІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫНА ӘСЕРІ ЕТЕТІН ОРТАНЫҢ ҚЫШҚЫЛДЫҚ- СІЛТІЛІК МӘНДЕРІН АНЫҚТАУ.
  4.ТІС ЖЕГІСІ БАР ЖӘНЕ ТІС ЖЕГІСІНЕН ТАЗА СІЛЕКЕЙ ҚҰРАМЫНЫҢ БУФЕРЛІК СИЫМДЫЛЫҒЫН ИНДИКАТОР ӘДІСІМЕН АНЫҚТАУ
  5. АУЫЗ ҚУЫСЫНЫҢ ТЕПЕ- ТЕҢДІГІНІҢ ТІС ЖЕГІСІ БАР ЖӘНЕ ТІС ЖЕГІСІНЕН ТАЗА АДАМДАРДЫҢ ТАМАҚТАН КЕЙІН ҚАЙТА ҚАЛПЫНА КЕЛУ УАҚЫТЫМЕН САЛЫСТЫРЫП АНЫҚТАУ.
  
  

• 5 слайд

  (ЛАТ. CARIESDENTIUM) – АУЫЗ ҚУЫСЫНДА ТІСТІҢ ҚАТТЫ ҰЛПАЛАРЫНЫҢ ЖҰМСАРУЫНАН ЖӘНЕ МИНЕРАЛДАРДЫ ЖОҒАЛТУЫНАН ПАЙДА БОЛАТЫН ПАТОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСС.
  ТІС КІРЕУКЕСІНІҢ ТІС ЖЕГІСІНЕ БЕЙІМДІЛІГІ.
  ТІС ЖЕГІСІН ТУДЫРУШЫ БАКТЕРИЯЛАР
  
  ФЕРМЕНТТІК КӨМІРСУЛАР
  
  ТІСТІҢ ҚЫШҚЫЛ ӘСЕРІНЕ СЕЗІМТАЛДЫҒЫ.
  ТІС ЖЕГІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫНЫҢ ФАКТОРЛАРЫ :
  

• 6 слайд

  СІЛЕКЕЙДІҢ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ:
  АУЫЗДЫҢ ҚУСЫН ЫЛҒАЛДАЙДЫ.
  ДӘМ СЕЗУДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ.
  СІЛЕКЕЙ АУЫЗДЫҢ ҚУСЫН ТАЗАРТАДЫ.
  АУЫЗ ҚУЫСЫНДА ШАЙНАЛҒАН АСТЫ ЫЛҒАЛДАП, АРАЛАСТЫРАДЫ.
  БАКТЕРИЯҒА ҚАРСЫ ӘРЕКЕТКЕ ИЕ.
  ТІСТЕРДІ БҰЗЫЛУДАН САҚТАЙДЫ.
  АУЫЗ ҚУЫСЫНДА СІЛЕКЕЙ ФЕРМЕНТТЕРІНІҢ ӘСЕРІНЕН КӨМІРСУЛАР ЫДЫРАЙДЫ.
  СІЛЕКЕЙ́ (ЛАТ. SALIVA) - АУЫЗ ҚУСЫНА СІЛЕКЕЙ БЕЗІНЕН БӨЛІНЕТІН ТҮССІЗ, МӨЛДІР СҰЙЫҚТЫҚ.
  СІЛЕКЕЙ PH ОРТАСЫ 5,6 - 7,6 –ҒА ДЕЙІН БОЛАДЫ.
  

• 7 слайд

  СІЛЕКЕЙ БӨЛІНУ ЖЫЛДАМДЫҒЫ- СІЛЕКЕЙДІҢ ЖЫЛДАМ БӨЛІНУІ АС ҚҰРАМЫНДАҒЫ КӨМІРСУЛАРДЫ ТЕЗДЕТІП ЫДЫРАТЫП, ЖОЮҒА ЖАҒДАЙ ЖАСАЙДЫ.
  СІЛЕКЕЙДЕГІ ФТОРИДТЕР ОНДАҒЫ ДЕ- ЖӘНЕ РЕМИНЕРАЛДАНУ БАЛАНСТАРЫНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ ТЕПЕ- ТЕҢДІКТІ САҚТАП,СОҢЫНДА МИНЕРАЛДАНУ ЖАҒЫНА ЫҒЫСЫП, ТІСТІ ТІС ЖЕГІСІНЕ САҚТАУҒА ЖАҒДАЙ ТУҒЫЗАДЫ.
  СІЛЕКЕЙДІҢ ҚЫШҚЫЛДАРДЫ ЖӘНЕ СІЛТІЛЕРДІ БЕЙТАРАПТАУ,ЯҒНИ БУФЕРЛІК ҚАСИЕТТЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ БОЛАДЫ.
  ТІС КІРЕУКЕСІНІҢ БЕТІНЕ СІЛЕКЕЙ ҚАБЫҚШАСЫ ҚАБАТЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ ДА ӘСЕР ЕТЕДІ
  ТІС ЖЕГІСІНЕН САҚТАНУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МЕХАНИЗМІ
  

• 8 слайд

  
  СН3 СООН+СН3 СООNA – АЦЕТАТТЫ.
  Н2 СО3+NAНCО3 – БИКАРБОНАТТЫ.
  NH4 OH + NH4 C1 – АММИАКТЫ.
  NAН2 РО4 + NA 2НРО4 - ФОСФАТТЫ.
  Буферлік ерітінділер-
  БІЗДІҢ АҒЗАМЫЗДАҒЫ БУФЕРЛІК ЖҮЙЕЛЕР
  ҚЫШҚЫЛ НЕМЕСЕ СІЛТІ ЕРІТІНДІСІН БЕЛГІЛІ МӨЛШЕРГЕ
  ДЕЙІН ҚОСҚАНДА ӨЗІНІҢ РН ОРТАСЫНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН
  САҚТАУҒА БЕЙІМ БОЛЫП КЕЛЕДІ.БУФЕРЛІК ӘСЕР ЕТУ ШЕГІН
  БУФЕРЛІК СЫЙЫМДЫЛЫҚ ДЕП АТАЙМЫЗ.
  

• 9 слайд

  ҚОРЫТЫНДЫ: ЗЕРТТЕУ НЫСАНДАРЫНАН ФОСФАТТЫ БУФЕРЛІК ЕРІТІНДІ МЕН СІЛЕКЕЙДІҢ РН МӘНІН САЛЫСТЫРУ, НӘТИЖЕ ОЛАРДЫҢ БЕЙТАРАП ОРТА ЕКЕНДІГІН КӨРСЕТТІ. СОНЫМЕН СІЛЕКЕЙ БУФЕРЛІК ЕРІТІНДІ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
  ЗЕРТТЕУ НЫСАНДАРЫНА ИНДИКАТОРЛАРДЫҢ ӘСЕРІ.
  

• 10 слайд

  ИНДИКАТОР ТҮСІНІҢ ӨЗГЕРУІ
  ҚЫШҚЫЛ ҚОСҚАНҒА ДЕЙІНГІ КӨРІНІС
  ҚЫШҚЫЛ ҚОСҚАННАН КЕЙІНГІ КӨРІНІС
  

• 11 слайд

  
  Ва = (VHCl * CHCl) / (Vбуф. Ер-ді * ∆pH), моль/л
  БІЗ БУФЕРЛІК СЫЙЫМДЫЛЫҚТЫ
  АНЫҚТАУ ҮШІН
  ҚЫШҚЫЛ- СІЛТІЛІК ТИТРЛЕУ
  ӘДІСІН ҚОЛДАНДЫҚ.
  БУФЕРЛІК СЫЙЫМДЫЛЫҚ (ВА)
  МЫНА ФОРМУЛАМЕН
  АНЫҚТАЛАДЫ.
  

• 12 слайд

  
  
  
  
  
  ТІС ЖЕГІСІ БАР ЖӘНЕ ТІС ЖЕГІСІНЕН ТАЗА СІЛЕКЕЙДІҢ БУФЕРЛІК СЫЙЫМДЫЛЫҚТАРЫН САЛЫСТЫРУ
  
  Тіс жегісі бар және тіс жегісі жоқ сілекей үлгілерінің буферлік сиымдылығын салыстырдық. Сонымен бірге, зерттелген сілекей үлгілерінің буферлік сиымдылықтарының әртүрлі болатындығын дәлелдедік. Тіс жегісі бар үлгілерден олардың рн мәнін 6,1- 6,4 дейінгі аралықта екенін көрдік, бұл олардың қышқылдығының жоғары және тіс жегісіне ұшырауға бейім екендіктерін дәлелдейді.
  

• 13 слайд

  СІЛЕКЕЙДІҢ ТАМАҚҚА ДЕЙІН ЖӘНЕ ТАМАҚТАН СОҢ
  РН МӘНІНІҢ ҚАЙТА ҚАЛПЫНА КЕЛУІН САЛЫСТЫРУ
  
  ҚОРЫТЫНДЫ: ТІС ЖЕГІСІ БАР СІЛЕКЕЙДІҢ, ҚЫШҚЫЛ - СІЛТІЛІК ОРТАСЫНЫҢ ҚАЙТА ҚАЛПЫНА КЕЛУ УАҚЫТЫНЫҢ ҰЗАҚТЫҒЫНА ҚАРАП, ҚЫШҚЫЛДЫҒЫНЫҢ АРТЫП, ТІС ЖЕГІСІНЕ ҰШЫРАУ БЕЙІМДІЛІГІНІҢ ТАҒЫ ДА ЖОҒАРЫ ЕКЕНДІГІ КӨРІНДІ.
  
  

• 14 слайд

  ҚОРЫТЫНДЫ:
  1. СІЛЕКЕЙДІҢ БУФЕРЛІК ЕРІТІНДІ БОЛЫП САНАЛАТЫНДЫҒЫН НАТРИЙ ФОСФАТТЫ БУФЕРЛІК ЕРІТІНДІСІНІҢ ҚАСИЕТІМЕН САЛЫСТЫРА ОТЫРЫП КӨРСЕТІЛДІ. СІЛЕКЕЙ БУФЕРЛІК ҚАСИЕТІ БАР ЕРІТІНДІ.
  2. ТІС ЖЕГІСІ БАР ЖӘНЕ ТІС ЖЕГІСІНЕН ТАЗА СІЛЕКЕЙ ҚҰРАМЫНЫҢ БУФЕРЛІК СИЫМДЫЛЫҚТАРЫН ИНДИКАТОРЛЫҚ ӘДІСПЕН АНЫҚТАП, САЛЫСТЫРА ОТЫРЫП, СІЛЕКЕЙ ҮЛГІЛЕРІНІҢ БУФЕРЛІК СИЫМДЫЛЫҚТАРЫНЫҢ ӘРТҮРЛІ БОЛАТЫНДЫҒЫН БАЙҚАДЫҚ.
  3. ТІС ЖЕГІСІ БАР СІЛЕКЕЙДІҢ, ҚЫШҚЫЛ - СІЛТІЛІК ОРТАСЫНЫҢ ҚАЙТА ҚАЛПЫНА КЕЛУ УАҚЫТЫНЫҢ ҰЗАҚТЫҒЫНА ҚАРАП, ҚЫШҚЫЛДЫҒЫНЫҢ АРТЫП,
  ТІС ЖЕГІСІНЕ ҰШЫРАУ БЕЙІМДІЛІГІНІҢ ТАҒЫ ДА ЖОҒАРЫ ЕКЕНДІГІ КӨРІНДІ.
  4. АУЫЗ ҚУЫСЫНЫҢ ҚЫШҚЫЛ – СІЛТІЛІК БАЛАНЫСЫНЫҢ ҚАЛПЫНДА САҚТАЛУЫНА, СІЛЕКЕЙДІҢ БУФЕРЛІК ҚАСИЕТІНІҢ ӘСЕРІ КӨРСЕТІЛДІ.
  5. СОНЫМЕН БІРГЕ ТІСТІҢ КҮЙІНІҢ БҰЗЫЛУЫНА ТАМАҚ СИПАТЫНЫҢ ЖӘНЕ АС ҚҰРАМЫНДАҒЫ [8] КӨМІРСУЛАРДЫҢ МӨЛШЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ БОЛАТЫНДЫҒЫН БАЙҚАДЫҚ. ТӘТТІ ТАҒАМДАРДЫ ҰЗАҚ ПАЙДАЛАНУ КЕЗІНДЕ СІЛЕКЕЙДІҢ ҚЫШҚЫЛДЫҒЫ АРТЫП, ТІСТІҢ ТІС ЖЕГІСІНЕ ТЕЗІРЕК ҰШЫРАУ ҚАУПІН ТУДЫРАДЫ. ТАМАҚ ҚҰРАМЫНДАҒЫ КӨМІРСУЛАР МӨЛШЕРІНІҢ КӨП БОЛУЫ ТІСТЕГІ ҚАҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫН ТЕЗДЕТЕДІ ЖӘНЕ ҚЫШҚЫЛ ТҮЗУШІ БАКТЕРИАЛАРДЫҢ КӨБЕЮІНЕ ЖАҚСЫ ОРТА ЖАСАЙДЫ
  

• 15 слайд

  
  СОНДЫҚТАН МЫНАДАЙ ҰСЫНЫСТАР ЖАСАЛАДЫ:
  
  1. ТАМАҚ РАЦИОНЫНДАҒЫ КӨМІРСУЛАР,
  ӘСІРЕСЕ ҚАНТ МӨЛШЕРІН АЗАЙТУҒА;
  2. АУЫЗ ҚУЫСЫН ТАМАҚТАН СОҢ ЖӘНЕ
  ҰЙЫҚТАУ АЛДЫНДА ТАЗАЛАП ОТЫРУҒА;
  3. ТАМАҚТАНУ УАҚЫТЫН САҚТАУҒА;
  4. ТАМАҚҚА СІЛТІ ОРТА ТҮЗЕТІН
  ТАҒАМДАРДЫ, ЖАС ІРІМШІК, СҮТ, АЙРАН,
  ЖЕМІСТЕР, КӨКӨНІСТЕРДІ Т.Б.
  ПАЙДАЛАНУҒА ҰСЫНЫС ЖАСАЙМЫЗ.
  
  
  ДЕНДЕРІҢІЗГЕ САУЛЫҚ ТІЛЕЙМІН!
  

• 16 слайд

  
  КӨҢІЛ ҚОЙҒАНДАРЫҢЫЗҒА
  РАХМЕТ!