7 сынып Тақырыбы: Ерте орта ғасырлардағы мемлекеттер §2. Батыс Түрік қағанаты

Сабақ жоспары

Пән: Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы
Сынып: 7 А	Күні:

Тақырыбы: Ерте орта ғасырлардағы мемлекеттер

§2. Батыс Түрік қағанаты

Сабақтың мақсат-міндеттері:

Оқытушылық –Батыс түрік қағанатының жер аумағын, қоғамдық-саяси тарихын түсіндіре отырып, шаруашылық түрлері мен сауданың дамуындағы Жібек жолының рөлін көрсету;

Тәрбиелік –Оқушыларды отаншылдық, адамгершілік қасиеттерге тәрбиелеу, қазақ даласын мекендеген халықтардың тарихымен таныстыру;

Дамытушылық – Оқушыларға Қазақстан жерінде өмір сүрген ортағасырлық мемлекет туралы, оның саяси-экономикалық құрылымы туралы тарихи білім беру.

Сабақ түрі: дәстүрлі.

Оқытудың әдісі: баяндау (әңгіме, диалог).

Көрнекілік: Кесте, суреттер

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру сәті – бүгінгі сабақта қатысатын оқушылардың санын тексеру, оқушылардың сабаққа назарын аударту.

ІІ. Үй жұмысын тексеру. Өткен жылдың материалын қайталау.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

А) Батыс Түрік қағанатының жер аумағы.

Түрік қағанаты 603 жылы Батыс, Шығыс болып бөлінгеннен кейін олардың алып жатқан жері анықтала бастады. Батыс қағандық оңтүстік-шығысында Іле, Шу өзендерінен бастап, солтүстік-шығысында Есіл мен Ертіс өзендерінің жоғарғы ағысы аралығын алып жатты. Ал оңтүстік-батысында Тарым, Әмудария өзендеріне дейінгі аймақты қол астына қаратты. Батыс қағанаттың орталығы Шу өзенінің бойындағы Суяб қаласы болды. Жазғы ордасы Мыңбұлақта орналасты.

В) Қағанаттың этникалық құрамы.

Қағанаттың негізгі этникалық-саяси ұйытқысы «оң тайпа» он-оқ бұдун тайпалары мекендеген қаратаудың шығыс баурайынан Жоңғарияға жейінгі жерді алып жатты. Он тайпаға бес нушебилер мен бес дулу тайпалары жатады. Олар Шу, Іле өзендерінің бойында өмір сүрген. Бұлар қазақ халқының құрамына енген негізгі тайпалар. Қытай деректерінде дулулуар дулаттар атауымен аталады.

С) Қағанаттың саяси жағдайы.

Алғашқы кезде қағандықты Тардуш (Дато) қаған басқарған. Бұл Батыс Түрік қағанатының билігі күшейген кезі еді. Ал Шығыс Түрік қағанаты керісінше, саяси басқару жағынан әлсіреп, қытайлардың шабуылына ұшырап отырды. Батыс Түрік қағанатының саяси билігінің күшейген кезі Шегу (610-618 жж.) мен Тон (618-630) қағандардың билік құрған мезгілі болды. Шегу қаған қағанаттың шығыстағы шекарасын Алтайға дейін, ал батыстағы шекарасын тарым өзені мен Памир тауына дейін жеткізді. Тон қаған батыстағы елдерді жаулап алуды ойлады.

Д) Қағанаттың әлеуметтік жағдайы. Қағанаттың бірінші басшысы – қаған жоғарғы билеуші және әскербасы саналды. Қағанның билігі шексіз мұрагерлік жолымен беріліп отырды. Одан кейінгі билік қаған сайлаған ұлықтың қолына берілді. Қағанаттағы жоғарғы лауазымдар қаған руынан шыққан ақсүйектер өкілдерінің қолында болған. Оларға ябғу, шад, елтебер сияқты атақтар беріліп отырған. Ал сот істерін бұйрықтар мен тархандар атқарған. Жергілікті жерлерде қағанның негізгі тірегі бектер болған. Қарапайым халықты «қара бұдундар» деп атаған. Бұл сөз қазақтың «қалың бұқара», «қара халық» деген сөздерімен мағыналас. Алым-салықты төлейтін, ауырпалықты көп көретін осы «қара бұдундар» еді.

ІV. Жаңа тақырыпты бекіту сұрақтары.

А) Батыс Түрік қағанатының жерін картадан көрсетіп, қай елдермен шектесетіні туралы айтып беріңдер?

В) Қағанат қай қағандардың кезінде күшейе бастады?

С) Түрік қағанаты қандай мемлекеттермен саяси қарым-қатынас жасады?

Д) Ешбар қағанның қағандықты басқаруда енгізген «он-оқ бұдун» жүйесі туралы не білесіңдер?

Е) Қағандықтың әлсіреуіне не себеп болды?

          V. Қорытындылау. Сонымен біз бүгін Қазақстан территориясындағы ортағасырлық мемлекеттердің бірі Батыс Түрік қағанатымен таныстық. Ішкі қарама-қайшылықтарға байланысты, билік үшін күреске байланысты Ұлы Түрік мемлекеті 603 жылы ыдырауға ұшырайды. Нәтижесінде Қазақстан аумағы кіретін Батыс Түрік қағанатының кезеңі басталады. Біз бүгін осы қағанаттың құрылуы, дамуы, сауда мен шаруашылығы, саяси және сыртқы жүйесі, әлсіреу мен ыдырауды бастан кешкенін көрдік.

ІV. Үйге тапсырма. Жаңа тақырыпты қайталау, конспект.