Тема: 1-тэн 10-ңа диэри чыыһылалары хатылааһын.

Тема: 1-тэн 10-ңа диэри чыыһылалары хатылааһын.

Сыала: - Е.П. Чехордуна «Олоңхо дойдута» кинигэтинэн           П.А. Ойуунускай «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоңхотун кытта билсиһиннэрэн олоңхо устун айан уруогун ыытыы.

             - Yөрэппити чиңэтэн 1-тэн 10-ңа диэри чыыһылалары хатылааһын, уон иһинэн эбэр, көђүрэтэр дьо5уру чиңэтии, сайыннарыы.

             - Саңарар саңаны уонна толкуйдуур дьо5уру сайыннарыы.

Уруок тэрилэ: компьютер, экран, «Олоңхо дойдута» кинигэ, тэтэрээт, палочка, мел.

Уруок хаамыыта:

1.     Тэрээһин чааһа.

           Чугдаар-ыллаа, чуораан,

           Са5аланна уруок.

2.     Билиини тургутан уруокка бэлэмнээһин, проблеманы туруоруу.

     1) -20-5э диэри ахсааны өрө,  төттөрү аа5ыы.

       -11-тэн 17-5э диэри, 13-тэн 4-кэ диэри аа5ыы.

   2) -1-тэн 19-ка диэри аа5ыы

        - 2-лиинэн 20-5э диэри аа5ыы

   3) -6,10,15 чыыһылалар дьукаахтарын ааттаталаа

       -7 уонна 9, 12 уонна 14, 18 уонна 20 чыыһылалар икки       ардыларыгар ханнык чыыһылалар туралларый?

   4) Дьэ, малдьыастар! Эһиги төһө бэрткэ суоттуургутун көрөөрү өссө биир ыалдьыт кэлбит. Ол ким эбитий? (Олоңхоһут) – 1 слайд

        Саамай сөп. Оччо5о бүгүн биһиги туох туһунан кэпсэтэр эбиппитий? (Олоңхо)

3.О5олоор, омук бэйэтэ киэн туттардаах, дьоңңо    кэпсиирдээх буолар. Биһиги сахалар оннук аан дойдуга билиниини ылбыт саамай улахан айымньыбыт олоңхо буолар. Онтон олоңхо биһиэхэ сахаларга – норуот тылынан айымньытын саамай чыпчаала буолар. Киһи олоңхону аахта5ына, кэрэтик саңарарга, олоңхо тылын өйдөөтө5үнэ, мындырдаан толкуйдуурга, ис хоһоонун биллэ5инэ, сөптөөхтүк дьаһанан олорорго үөрэнэр. Онон бу улуу айымньы киһиэхэ бары өттүнэн үчүгэйи оңорор.

       2005 сыллаахха наука, үөрэх, культура боппурсуостарны быһаарарга аналлаах Аан дойдутаа5ы ЮНЕСКО диэн тэрилтэ олоңхону киһи-аймах чулуу айымньытынан билиммитэ. Онон саха олоңхото аартык аайы аата ааттанар, то5ой аайы сура5а иһиллэр буолла. Ол иһин бүгүн П.А. Ойуунускай «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоңхотун устун айанныахпыт. Айаммыт былаһын тухары 1-тэн 10-ңа диэри чыыһылалары хатылыахпыт, көђүрэтиэхпит, билиибитин чиңэтиэхпит.

4.    О5олоор, этиңэрэ олоңхођо хас дойду кэпсэнэрий? (3 дойду).

       Yөһээ дойдуга үс киис кыыл тириититтэн тигиллибит үрдүк ньуо5ай бэргэһэлээх Yрүң Аар Тойон олорор. Кини эһиэхэ маннык соруда5ы ыыппыт.- 2 слайд

       Бол5ойон көрүң уонна кини туох диэн этиэн ба5арбытын этиң. (Олоңхо5о үс дойду баар). Саамай сөп. Qссө Yрүң Аар Тойон эһигиттэн манна хас 3 муннук баарый диэн ыйытар. (5)

5.        Соруда5ы бэрткэ толордугут. Yрүң Аар Тойон биһиэхэ ойон тахсар күннээх, охтон баранар мастааах, ала5аркаан-тэтэгэркээн орто дойдутун бэлэхтээн үс саха үөскээн тэнийбит, түөрт саха төрөөн үөскээбит эбит. – 3 слайд музыкалаах.

           Манна Сандалыкы эбэ5э урааңхай Саха барахсан        а5алаатар а5ата Саарын Тойон, ийэлээтэр ийэтэ Сабыйа Баай Хотун олорбуттар. – 4 слайд

           Кинилэр уоллаах кыыс о5олоохтор. О5олорун аата бу тахсан кэллэ, аа5ың эрэ:

           Бу о5олор ааттарыттан тугу суруйуохтаах эбиккитий? Этиллиилэри тэтэрээккэ уонна дуоска5а суруйуу.

3-0                                                 9-3

9-5                                                 3-1

            Туох диэн тыллар та5ыстылар, аа5ыа5ың эрэ: күн, дьиибэ, тума.

6.               Ити о5олор кырачаан о5о саастарыгар сүүрэн-көтөн, эриллэн-имиллэн, күүс-уох мунньунан улааппыттар. Биһиги эмиэ кинилэри кытта эрчиллиэ5иң, сынньаныа5ың.

               Физминутка «Этиң» чабыр5а5ы аа5ыы.

       Дьэ, ити курдук имиллэн-эриллэн уол Күүстээх Көђөччөр аттаах Күн Дьирибинэ бухатыыр уонна то5ус былас суһуохтаах тунал5аннаах ньуурдаах Туйаарыма Куо барахсан кэрэ дьүһүннээх үтүө санаалаах буола улааппыттар.- 5 слайд

7.        Бу кэмңэ силлиэ түспүт, холорук ытыллыбыт, барбатах балык миинин курдук борук-сорук дойду баара эбитэ үһү. Бу аллараа дойдуга олохтоох кыыс о5о Кыскыйдаан Куо диэн балтылаах абааһы бухатыыра Уот Уһутаакы тунал5аннаах ньуурдаах Туйаарыма Куону суһуођуттан сулбу тардан ылан ат самыытыгар быра5аат, хам курданан кэбистэ, суос со5отохто аллараа дойдутугар субурус гынан хаалла. – 6 слайд

       Туйаарыма Куону аһыйан ытаспыт-хомойбут дьон сирэйдэрэ бу тахсан кэллэ. Ол гынан баран биир сирэй итэ5эс. Итэ5эс сирэй хайдах буолуой? -7 логическай таблица слайда

8            Туйаарыма Куону быыһаары убайдаатар убайа Күн Дьирибинэ бухатыыр уонна Yрүң Уолан бухатыыр быыһыы бараллар да абааһы уолун албаһыгар түбэһэн өлөн хаалаллар. – 8 слайд

9            Yрүң Аар Тойон үөһээ дойдуттан биэс былас биэкэгэр бииллээх, алта былас дара5ар сарыннаах Дьулуруйар Ньургун Боотуру айыы дьонун көмүскүүргэ анаан түһэрэр. Тунал5аннаах ньуурдаах Туйаарыма Куону быыһыы анны кини барар.- 9 слайд

Кини Туйаарыма Куону абааһы уолун хаайыытыттан быыһыахтаах. Хаайыыта бу баар. – 10 слайд

   Маннык фигурата палочка5ытынан оңоруң. Хас палочка нааданый? Анны икки палочканы хамсатан 1 улахан, 1 кыра квадраттары таһаардаххытына, Ньургун Боотур тиийэн Туйаарыма Куону булар.- 9 слайд.

    Маладьыастар эһиги сөпкө оңордугут. Онно Ньургун Боотур уонна абааһы бииһин атамана Уот Уһутаакы күөн көрүстүлэр, күрэс былдьастылар. Ый отут хонугар тэбис тэңңэ эристилэр. Иитэ-са5ата биллибэт иирээн төрдө элбээтэ. – 11 слайд

    Онтон кинилэр да буоллаллар эт бэйэлэрэ элэйэ быһыытыйдылар, сыа бэйэлэрэ сындалыйан бардылар, сүүс сүүстэриттэн өйөһөр буоллулар.

   Киирсии тугунан түмүктэммитин билээри бу холобуру суоттуо5уң уонна буукубалары сааһылыађың

  Й   1+3         Ы  7 - 5      Ы    4 + 2

  К   2 - 1        А  6 – 3      Ы    9 - 4

10,         Ф/минутка

11,   Ньургун Боотур абааһы уола Уот Уһутаакыны үлтү сынньан үөдэн-таһаан оңордо.Инитин Yрүң Уоланы өлбөт мэңэ уутунан тириэртэ. Тунал5аннаах ньуурдаах Туйаарыма Куону уонна 39 айыы бухатыырын быыһаан ылла, хараңа хаайыыттан таһаарда.

         Yрүмэччи маңан аттаах Yрүң Уолан обургу аан ийэ дойдутугар Туйаарыма Куолуунэргиллэн кэлэн то5ус түүннээх күн уруу ыһыа5а буолбута үһү-12 слайд

12.     Дьэ, манан олоңхођо анаммыт уруокпут бүтэр. О5олоор, олоңхону сөбүлээтигит дуо? Бүгүңңү уруоктан тугу ордук сөбүлээтигит?         Интэриэһиргээбит буоллаххытына дьоңңутун кытта бу кинигэни библиотекаттан уларсан аа5ың. (Чехордуна кинигэтин көрдөрөбүн). Бу уруокка үчүгэйдик үлэлээбиккит иһин махтанабын.