Внеклассное занятие на тему: "260 лет с Россией!"

                      

                                                    

                                                                                                  Бадыкина Оксана Алексеевна,

                                                                                                                 Чибилÿ ϳурттын орто текши ÿредÿлÿ школынын

                                                                                                                  баштамы класстын ÿредÿчизи

Классный час

Класс: 3-чи

Темазы	«Јажын-чакка Арасейле кожо»
Амадузы	Ӱренчиктерге учурлу тоолор керегинде ϳетирÿ  эдери; Арасейге кожулганынан бери 260 ϳыл,  Алтай Республикага 25 ϳыл  тÿÿкилериле таныштырары;
Јединетен турулталар	Јаны билгирлер алар: ондоп алганын  бириктирип, куучындап берерине темиктирери. Колбу тудар: бойынын-санаа шÿÿлтезин чыгара айдып, тöрöл тилинин байлык эп-аргаларын тузаланары. Öзÿмиле  колбулу: тöрöлинин тÿÿкизин газеттерден, бичиктерден, «Солоны» журналдан кычырып, билип ϳÿрери. Бойын башкарынар: бойынын билгирин, ϳедимдерин баалап билери.
Тузаланатан ϳепсели	Јуруктар, карточкалар, öндÿ шарлар, презентация.

 Занятиенен озо белетеништÿ иш:    кажы ла ÿренчик занятие башталардан озо öндÿ чаазын талдап алган (3 öн-ак, кöк, кызыл), кош сöстöр ÿренер.

Этаптары	Ӱредÿчинин  бÿдÿретен ижи	Ӱренчиктердин бÿдÿретен ижи
1.Ӱренерине ууламϳылаганы	Топшуурдын кÿÿзи ойнойт. Уулчактар кызычактарга баштанып бир ÿнле айдат: Тöрöлистин кыстарын Келер öйдин ÿйезин Айылдын коручылдарын Уткып турубыс! Кызычактар уулчактарга баштанып, бир уунда айдат: Келер öйдин ÿйезин Алтайыстын уулдарын Албатыбыстын коручылдарын Уткып турубыс! Кызычактар керегинде не деп айдылган? Уулчактар керегинде не деп айдылган?	Уулчактар ла кызычактар  2 башка бöлинип , удура-тедире туруп алган.
Öмöликке бöлиири	Отургыштардын кийнинде ак шарлар-1-кы öмöликтин, 2-чи отургыштардын кийнинде кöк шарлар буулап салган, 3-чи отургыштардын кийнинде кызыл шарлар буулап салган. -кажы ла кижи талдап алган öнине отурып алзын.	ак   кöк   кызыл
2.Ӱредÿ амаду тургузары	-Слерди ненин учун мынайда  бöлип салган? Не керегинде куучын болор? Слер сананзагар, кандый амадуга бис ϳединер керек?	3 öн ол Россиянын маанызынын öни. Россия ла Алтай керегинде куучын болор.
3.Тургузылган амадуга ϳединери	-Мен слерди озогы öйгö ϳорыктаарга кычырып турум. Слер ϳöп пö? Айдарда ончо ло болгон, туштаган керектерди, тÿÿкибисти «арчымакка» салып алыгар. Јуруктарды кöригер. Нени куучындар кÿÿнигер бар?         Онон ары ϳуруктарды кöрÿп куучындагар.       Амыр ϳаткан алтай албатыны ϳуулап, монолдор ло кыдаттар табару эдип турган. Мал-ажын айдап,  улусты кыйнап, öлтÿрип, кезигин олϳого, айдуга апарып тургандар.  Баштапкы ла катап монолдор Алтайга 1119 ϳылда табару эткен. Монолдор ϳаантайын табару эткен салтарында алтай албатынын ϳадын-ϳÿрÿми коомойтый берген. Айдадып, öскö ϳерге барбаска улус тайга-ташка ϳажынып ϳÿре берген. Бу ϳурукты кöрÿп, нени айдар эдигер?   Чып ла чын, алтай албаты тегин отурбаган. Олордын ортозында ϳалтанбас баатырлар удура тартышкан.	-Эйе, ϳöп. Алтай албаты арка- ташту тайгаларда, малын азырап, андап-куштап азыранып ϳаткан. Јаткан ϳери айыл. Ар-бÿткени ап-ару,  ϳараш болгон. Мингени ат. -балдардын куучынын угар. Алтай албатынын баатырларын адап куучындары (Карчага, Шуну, Чече…)
	1755ϳылда Алтайга кыдат ϳуучылдар табару эдет. Бу ла куучындардан курч сурак тура берет, кычырып ийзегер: 1.     Ненин учун монолдор ло кыдаттар табару эдип, алтай албатыны ϳуулап турган? 2.     Ненин учун  алтай албаты öштÿни ϳенип болбой турган? Бу кÿч айалгада алтай албаты ϳонын, тынын корып аларга сок ϳаныс арга Арасейге багары (кожулары)  деп санандылар. Öмöликтер слер ол öйдö алтай албатыга кандый сÿме айдып берер эдигер? 15ϳайзан орус каанга ол тушта Елизавета Петровнага (алтай улус оны Бала Каан дежетен) орус кааннын улузына кожуларга деп угузу бичик ийет. Каруу ϳок болордо 1956 ϳ. Намыкай деп ϳайзан Кайырлык деп ϳерде алтайлардын курултайын öткÿрет. -Öмöликтерге сурак: Курултайда кандый сурак кöрÿлер? Бу курултайда 13 ϳайзан туружат. Курултайдын курч сурагы: орус каанга багар ба, айса кыдат албатыга багар ба? Курултайдын учында орус каанга багар деп ϳöптöштилер. Бу ϳурукта не ϳуралган? Угузу бичикти элчилер Јаш-Турага (Бийск кала) орустардын ϳуучылдарынын полковнигине Дегаррига 12 кол салылган бичикти табыштырды. Ол ϳайзандардын ады-ϳолын кычырып, сананып алыгар. -Бу ϳурукта не болуп ϳат? 1756 ϳылда кÿÿк айдын 2-чи кÿнинде Арасейге кирерге Елизавета Петровна кол салган. Алтай албаты Арасейле кожо нак ϳуртап ϳат. Сурак:  2016 ϳылда канча  ϳыл толуп ϳат? База кандый учурлу байрам бистин Алтай Республикада болор?	-ϳер ϳаан,ϳерин аларга, албатызын ϳалчы эдерге, малын бойына аларга -бирлик болбогонынан улам -кажы ла öмöликтин карууларын угары -каруулары 1.Омбо, 2.Кулчагай 3. Кутук 4. Намыкай 5. Боокол 6.Серен 7.Бÿктÿш 8.Бурут 9. Намык 10. Номчыл 11.Јемсинчек 12.Сайдут 260 ϳыл Алтай албаты Арасейле кожо. Алтай Республикага 25 ϳаш.
4.Билгирлерди бириктире катап кöрöри	Эмди öмö-ϳöмö иштеп ийектер. 1. -РФ президенти…. -РА-дын кебеделинде кандый кыр ϳуралган? -Эн учурлу  темдектерди (символдорды) адагар? 2. -РА ϳааны… -РФ маанызынын öнин адар. -Алтай Арасейле кожо…ϳыл. 3. -Улаган аймактын ϳааны.. -РА-дын кебеделин ϳураган ϳурукчы.. -АР чыккан ϳажы….	Карточкалардагы сурактарды  кычырып, каруу берер.
5.Танынан иш. Проект тургузары	Берилген ϳуруктардан проект тургузала куучындап беригер. (урокто тузаланган ϳуруктарла тузаланар)	Öмöликле ϳуруктардан проект ϳазайла, билип алганын куучындар.
6.Бÿдÿрген ишти, билгирлерди кемϳиири чокымдаары	Алтай албатынын тÿÿкизин кычырып (газеттерден, журналдардан) турыгар. Мен слерге «Солоны» журналда ϳетирÿни кычырып алзын деп сурап турум. -Слерди мен öндöрлö не болигем? -Мындый ла маанынын öниндий бирлик, нак  ϳÿригер деп кÿÿнзеп турум!