«ВЫКАРЫСТАННЕ РОЗНЫХ ПРЫЁМАЎ СЛОЎНІКАВА-АРФАГРАФІЧНАЙ РАБОТЫ ДЛЯ ПАСПЯХОВАГА ЗАСВАЕННЯ ПРАВАПІСУ СЛОЎНІКАВЫХ СЛОЎ МАЛОДШЫМІ ШКОЛЬНІКАМІ»

Тарасенка М.М. (г. Магілёў, Беларусь)

«ВЫКАРЫСТАННЕ  РОЗНЫХ  ПРЫЁМАЎ СЛОЎНІКАВА-АРФАГРАФІЧНАЙ РАБОТЫ ДЛЯ ПАСПЯХОВАГА ЗАСВАЕННЯ  ПРАВАПІСУ СЛОЎНІКАВЫХ СЛОЎ МАЛОДШЫМІ ШКОЛЬНІКАМІ»

    Работа над слоўнікавымі словамі з’яўляецца адным са сродкаў павышэння арфаграфічнай граматнасці вучняў.  Пры іх вывучэнні часта асноўны акцэнт робіцца  на механічнае запамінанне, што не забяспечвае доўгатэрміновага і якаснага засваення правапісу слоў. Навучыць вучняў пісаць слоўнікавыя  словы без памылак – адна з самых цяжкіх задач, якія стаяць перад настаўнікам. Разам з тым актуальнай застаецца задача зрабіць вывучэнне слоўнікавых слоў цікавым, яркім і запамінальным.

    Гэта можна зрабіць, выкарыстоўваючы розныя прыёмы вывучэння слоўнікавых слоў, якія фарміруюць у вучняў станоўчую матывацыю да вывучэння роднай мовы, актывізуюць усе віды памяці, развіваюць пазнаваўчы інтарэс. А таксама, чым часцей дзеці будуць сустракацца з напісаннем слоўнікавых слоў, тым больш трывалымі і асэнсаванымі будуць іх навыкі пісьменнасці.

    Зацікавіць вучняў, зрабіць працэс засваення слоўнікавых слоў больш эфектыўным, стварыць умовы для трывалага засваення правапісу слоўнікавых слоў, для развіцця  раду інтэлектуальных якасцей вучня мне дапамагае сістэматычная, мэтанакіраваная, разнастайная работа над цяжкімі словамі пад дывізам “Вучыць слоўнікавыя словы лёгка і цікава”.

    Зыходзячы з вышэйсказанага, магчымасць дасягнення пастаўленай мэты я бачу ў наступным:

·                   прымяненне прыёмаў, спрыяючых трываламу запамінанню правільнага напісання;

·                   правядзенне планамернай, сістэматычнай работы над слоўнікавымі словамі;

·                   спалучэнне слоўнікава-арфаграфічнай работы з вывучэннем асноўных тэм праграм;

·                   выкарыстанне займальнага матэрыялу;

·                   пастаянны кантроль засваення правапісу слоўнікавых слоў.

    Усё пералічанае забяспечвае паспяховае засваенне правапісу слоўнікавых слоў.

Пры рабоце са слоўнікавымі словамі я прытрымліваюся  алгарытму:

·                   этап знаёмства са слоўнікавым словам;

·                   этап запамінання слоўнікавага слова;

·                   трэнінгава-замацавальны этап;

·                   улікова-кантрольны этап.

Кожны этап вырашае свае задачы і забяспечвае актыўную дзейнасць малодшых школьнікаў.

I этап – знаёмства са слоўнікавым словам.

    Пры ўвядзенні слоўнікавага слова прапануецца разгадаць загадку, рэбус, шыфроўку, можна паказаць ілюстрацыю слова. Таксама прапануюцца заданні, у выніку выканання якіх атрымліваецца слова.

На гэтым этапе тлумачыцца лексічнае значэнне слова, вучні ўспамінаюць, дзе сустракаліся са словам. Праводзіцца работа з тлумачальным слоўнікам. Выкарыстоўваецца прыём мнематэхнікі: на што падобна слова, з чым звязана.

II этап – запамінанне слоўнікавага слова.

    На гэтым этапе я карыстуюся наступнымі прыёмамі:

  1.Арфаэпічнае прагаворванне.

2. Паскладовае арфаграфічнае прагаворванне.

3. Падкрэсліванне арфаграмы.

4.Выдзяленне пэўных літар колерам, памерам.

5.Мнеманічныя прыёмы.    [2, c.37-42]

    Асабліва я хачу спыніцца на  мнеманічных прыёмах, якія аснованы на зрокавых апорах. Можна прадставіць дзецям  гатовыя зрокавыя апоры, але я прапаноўваю вучням прыдумаць свае спосабы запамінання. Найбольшую цікавасць у вучняў выклікае маляванне малюнкаў да слоўнікавых слоў. Можна правесці конкурс на лепшае адлюстраванне слоўнікавага слова ў малюнку.

    Таксама эфектыўным я лічу аб’яднанне слоў у тэматычныя блокі.

птушкі вераб’і      ластаўка

кватэра дзверы          калідор

ДЗ               дзверы                  дзяўчынка

апостраф вераб’і надвор’е

    Такія табліцы вывешваюцца на дошку на ўроках, дапаўняюцца, складаюцца новыя. Вучні не забываюць слоўнікавыя словы  вывучаныя на папярэдніх уроках і ў папярэдніх класах. Таксама гэтыя табліцы можна выкарыстоўваць для складання словазлучэнняў, сказаў, апавяданняў.

    Акрамя гэтага зрокавае запамінанне слоўнікавых слоў, цікавасць да іх вывучэння забяспечвае ўстанаўленне асацыяцый.

III этап -трэнінгава – замацавальны этап.

    На гэтым этапе работы над слоўнікавым словам я карыстаюся прыёмам шматразовага запісу слова. Важна, каб слоўнікавае слова было шматразова запісана, але не шляхам механічнага дубліравання запісу. У час запісу дзейнічае рухальная памяць, што станоўча ўплывае на фарміраванне арфаграфічных навыкаў.

 Для актывізацыі рухальных адчуванняў я ўключаю слоўнікавыя словы ў розныя па змесце практыкаванні: фанетычныя, арфаграфічныя, практыкаванні на вызначэнне складу слова, марфалагічныя практыкаванні, сінтаксічныя практыкаванні, лексічныя практыкаванні.

     Для фарміравання ў вучняў навыку напісання слоўнікавых слоў я выкарыстоўваю хвілінкі-размінкі, якія спалучаю з рознымі граматычнымі заданнямі. Напрыклад: за 3 хвіліны успомні слоўнікавыя словы з націскам на першым складзе. Спаборніцтва паміж вучнямі надае заданням займальнасці. Правядзенне хвілінак-размінак эфектыўна пры замацаванні напісання вывучаных слоўнікавых слоў.  

    Хвілінкі – размінкі я праводжу  на ўроку ў час слоўнікавай работы, а таксама пры актуалізацыі ведаў. Пры падрыхтоўцы адказаў вучні могуць выкарыстоўваць слоўнікі, якія вядуць самі. На пачатку заняткаў у 2 класе я раздаю вучням спіс слоўнікавых слоў. Яны ўклейваюць іх на апошнюю старонку сваіх слоўнікаў. Падчас хвілінак-размінак вучні могуць карыстацца сваімі слоўнікамі альбо адказваць на пытанні па памяці. Гэты від заданняў зручна выкарыстоўваць пры рабоце ў парах, групах, франтальна.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           Працу  са слоўнікавымі словамі мэтазгодна звязваць з праграмным матэрыялам. Напрыклад, пры вывучэнні тэмы “Род назоўнікаў” у III класе можна прапанаваць наступнае заданне:

- Прачытайце. Вызначце род назоўнікаў.

Чаромха, вулей, Беларусь, воблака, чысціня, фламастар, месца, надвор’е, яблык.

- Запішы словы ў тры слупкі па родах.

-Назавіце назоўнік, род якога не супадае ў беларускай і рускай мовах.

    Дапамагае запамінанню слоўнікавых слоў і памятка, якую мы склалі разам з вучнямі.

IV этап - улікова-кантрольны.

    На гэтым этапе я выкарыстоўваю слоўнікавыя  дыктанты,  практыкаванні і карткі, накіраваныя на праверку ўмення пісаць вывучаныя слоўнікавыя словы.

        Лічу, што такая арганізацыя работы па запамінанню слоўнікавых слоў садзейнічае лепшаму засваенню матэрыялу, што ў сваю чаргу павышае якасць ведаў вучняў, садзейнічае развіццю іх слоўнікавага запасу, засваенню норм лексічнай спалучальнасці слоў беларускай мовы, развівае мысленне, вызывае цікавасць да працэсу навучання і выхоўвае культуру мовы. Пералічаныя мной прыёмы работы садзейнічаюць хуткаму і трываламу засваенню слоўнікавых слоў.

Спіс выкарыстаных крыніц

1.                 Антановіч Н.М. Выкарыстанне сенсаматорнага метаду для засваення слоўнікавых слоў/ Н.М.Антановіч // Пачатковая школа. – 2014. - №5. – С. 37-42.

Дадатак 1

Прыкладныя заданні пры знаёмстве  са слоўнікавым словам.

Знаёмства са слоўнікавым словам “дождж”.

1.Удакладненне значэння слова.

Атмасферныя ападкі ў выглядзе кропелек вады.

2.Пераноснае значэнне: тое, што сыплецца ў мностве. Дождж асколкаў.Дождж канфеці. Зорны дождж – з’яўленне на начным небе мноства падаючых метэарытаў.

3.Загадка.

Ён у мокрай век апратцы

Па траве бяжыць і хатцы.

Яго тонкіх доўгіх ножак

Палічыць ніхто не можа.

4.Заданні ў выніку выканання якіх атрымліваецца слова.

- Запішы літары, якіх няма ў беларускім алфавіце. Якое слова атрымалася?

Д  Z O W Ж Q Д Ж F

-Запішы літары, якія ідуць у алфавіце пасля дадзеных. Якое слова атрымалася?

Г	Н	Ё	Г	Ё

Знаёмства са словам  “медаль”.

1.     Удакладненне значэння слова.

Знак у выглядзе круглай металічнай пласцінкі з пэўным рэльефным адбіткам і надпісам, што выдаецца ва ўзнагароду або ў памяць аб якой-небудзь падзеі. Медаль Францыска Скарыны. Залаты медаль. Памятны медаль.

2.     Заданні ў выніку выканання якіх атрымліваецца слова.

Закрэслі літары, якіх няма ў беларускім алфавіце.Якое слова атрымалася?

ZМQЕДWАGЛVЬ

Дадатак 2

Займальныя заданні,

якія выкарыстоўваюцца на этапе знаёмства са словам.

 Заданне “Чароўныя прыступкі” .

У гэтым заданні трэба адказаць на пытанні, і паставіць літары на пэўныя прыступкі.

Першая літара алфавіту	а
Знайдзі пару д -?	т
Знайдзі пару ж -?	ш
Які гук чуем замест літары ё у слове  нёс?	о
Знайдзі пару б -?	п

     Гульня “Упрыгож словы” . У словах прапускаюцца галосныя літары. Яны запісваюцца на каляровых лісточках у выглядзе кветак. Дзеці вяртаюць галосныя у словы , слова ўпрыгожваецца,  дзеліцца на склады  і прагаворваецца. Кожная  галосная літара мае свой колер. Гэта дапамагае запомніць напісанне слова.

Ц       б        л      .

В        р      б’      .

Дадатак 3

Рыфмаваныя радкі для завучвання слоўнікавых слоў.

·        Секунда хутка прамільгне.

Секунда – пішам толькі з е.

·        У цяжкім слове аб’язджаць

Трэба здж пісаць.

·        Плывец да фінішу плыве,

Галосны ы з сабой бярэ.

·        Я па вуліцы хаджу,

В перад сабой ваджу.

Вуліца-вуліца,

Л ды і мілуюцца!

·        Услых спявала песню,

вершы ўслых чытала,

каб не забыцца часам,

што слова пішам разам.

·        Слова ўверсе, слова ўнізе

Пішам разам без капрызаў.

·        Сонца джаліць. Гараджане

ад’язджаюць за дажджамі.

 Асацыяцыі

Якое пытанне “схавалася” ў слове калідор? (калідор)

Якое імя “схавалася” ў слове талерка? (талерка)

Што “схавалася” ў слове вокладка? (вокладка)

 Якая жывёла “схавалася” ў слове фламастар? (фламастар)

 Што “схавалася” ў пенале? (пенал)

Якая рыба і якая рака “схаваліся” ў слове воблака? ( воблака)

Якая расліна “схавалася” ў слове булён? (булён)

Дадатак 4

Прыклады заданняў, якія выкарыстоўваюцца

 на трэнінгава-замацавальным этапе.

Фанетычныя практыкаванні

1.Выпішыце словы, у якіх ёсць мяккія зычныя:

Асцярожны, блішчаць, воблака, заўжды, звінець, фламастар, булён. (3 кл.)

2.  Выпішы словы ў два слупкі: у першы слупок – з глухімі зычнымі на канцы слова, у другі – са звонкімі зычнымі на канцы слова:

Калідор, рукзак, яблык, відэлец, сусед. (2 кл.)

Капялюш, павук, булён, вулей, пенал, фламастар. (3 кл.)

Работа над складам слова.

1.     Ад слоў блішчаць, джаліць, павук,пошта, чысціня утварыце новыя словы. Растлумачце, пры дапамозе чаго яны ўтварыліся.(3 кл)

2.     Падбярыце словы к дадзеным схемам.(4 кл.)

Марфалагічныя практыкаванні

1.Падбярыце словы, якія абазначаюць прадметы, прыметы прадметаў, дзеянні прадметаў. (2 кл.)

2. Выпішыце са слоўніка па пяць слоў 1-га  скланення, 2-га скланення і 3-га скланення.

Сінтаксічныя практыкаванні

1.Да слоў з левага слупка падбярыце падыходзячыя па сэнсу словы з правага слупка. Складзіце сказы. (2 кл.)

Вераб’і                               смачны

Дзверы                              спрытныя

Надвор’е                           скрыпучыя

Рукзак                               сонечнае

Яблык                               школьны

2.Складзіце сказы з дадзенымі словамі:

Павук, пенал, пошта, пялёстак. (3 кл.)

3.Са слоўнікавымі словамі складзіце словы, розныя па мэце выказвання:  апавядальныя, пытальныя, клічныя.

Лексічныя практыкаванні

1.Выпішыце са слоўніка словы на дадзеную тэму: “Школьныя рэчы”, “Птушкі”, “З’явы прыроды “ і інш. (4 кл)

2.Знайдзіце ў кожным радку лішнее слова. Падкрэсліце яго. Па якому прынцыпу атабраны словы?

Ручнік, ластаўка , вераб’і.

Дождж, павук, сцюжа.

Цыбуля ,талерка, відэлец. (2 кл.)

Дадатак 5

Карткі, накіраваныя на праверку ўмення

пісаць вывучаныя слоўнікавыя словы

 “Картка – графік”

Літары, якія трэба ўставіць	Нумары слоў
	1	2	3	4	5	6
Я
Е
А
Ё

1)    П_нал; 2) кап_люш; 3) фламаст_р; 4) п_лёстак; 5) бул_н; 6) н_чутна.

Картка з “дзіркамі”

Літары, якія трэба ўставіць	Нумары слоў
	1	2	3	4	5
я
і
е
а

1)    Адцв_таць; 2) пясч_ны; 3) зв_нець; 4) асц_рожны; 5) вос_ньскі.

Дадатак 6

Адлюстраванне слоўнікавых слоў у малюнках.  

                       

Дадатак 7

Дапаможнік для запамінання слоўнікавых слоў

1.Уважліва паглядзіце на слова. Знайдзіце ў  ім арфаграму.

2. Заплюшчыце вочы і паспрабуйце “намаляваць” слова. Праявіце фантазію. У малюнку павінна прысутнічаць літара – арфаграма, абыграйце яе.

3. Калі не атрымоўваецца зрабіць у думках малюнак, прыдумайце простую рыфмаванку, у якой будзе прысутнічаць арфаграма.

Дадатак 8

Табліца  вынікаў слоўнікавых дыктантаў.

Год	2013/2014 (2 клас)				2014/2015 (3 клас)
	1 паў- годде		2 паў- годде		1 паў- годде				2 паў- годде
Усяго пісала	24		23		23		22		22		23
Без памылак	8	33%	9	39%	10	43%	10	45%	12	54%	13	56%
1-2 памылкі	10	42%	9	39%	9	39%	8	37%	7	32%	7	31%
3-4 памылкі	5	21%	4	18%	4	17%	4	18%	3	14%	3	13%
5 памылак	1	4%	1	4%	-	-	-	-	-	-	-	-

Год	2015/2016 (4 клас)
	1 паўгодде				2 паўгодде
Усяго пісала	23		23		24		24
Без памылак	13	56%	14	60%	15	63%	17	71%
1-2 памылкі	8	35%	7	31%	7	29%	5	21%
3-4 памылкі	2	9%	2	9%	2	8%	2	8%
5-6 памылак	-	-	-	-	-	-	-	-

Дадатак 9

Дыяграма.

Правапіс слоўнікавых слоў у выніковых кантрольных дыктантах.