Қарттарым жүрсін ортада Өткенді көрген шежіре ...

Тақырыбы:  Қарттарым жүрсін ортада

                      Өткенді көрген шежіре ...

Мақсаты: Оқушыларды қазақ халқының  аталы сөздері мен шешендік

сөздерін құрметтей білуге талпындыру. Туған елінің тарихын білуге, өз отанын сүюге деген  танымдық қоржындарының қомақтануына ықпал ету.

Көрнекілігі: Төле би,Әйтеке би, Қазбек би суреттері, даналық сөздер жазылған плакаттар Слайдтан бейне көрініс.

                                          1) Шешен сөз бастар,батыр қол бастар.                                                  

                                          2) Ақылдының сөзі қысқы, көпке болар нұсқа. 

                                            3) Ханы ақылсыз болса-халқы жетім.

                                           4) Жылдар –жылдар тарихтың мол беттері,

                                              Сен әкелген жақсылықтар көп тегі.

                                             Көңілінді шат сезімге баурайды,

                                             Халқымыздың бүгінгі мен өткені.

Әдісі: рөлдерде ойнау көріністері, баяндау, даналық сөздерді жатқа айту, әңгімелесу.

Өтілу барысы: 1Оқушы Қазақ хандығының 550 жылдығына айдарында дайындаған «Қарттарым жүрсін ортада

                                                  Өткенді көрген шежіре»  ... атты тәрбие сағатымызды  тамашалауға шақырамыз.

        Экраннан Елім-ай әнімен бейне көрініс көрсетіледі.

 2Оқушы  Қаратаудың басынан көш келеді,

                  Көшкен сайын бір тайлақ бос келеді.

                  Қарындастан  айрылған қиын екен.

                  Екі көзден мөлдіреп жас келеді.

1 Оқушы   Басталды елде аштық көп ұзамай,

                   Қалмақтың шабуылы аз болғандай.

                    Ұшырады шұбырындыға жас пен кәрі

                    Сұм заман қазақтарға қас болғандай.

2оқушы  Біздің тарих –қанды қырғын тарихы

                  Біздің тарих- қуғын –сүргін тарихы

                   Хан ,батырдың аты қалып белгісіз

                  Миллиондаған тағдыр-сырдың тарихы.

Мұғалім  1723 жыл. Ел жайлауға көшіп жатқан кез. Алтайдан Атырауға дейін тыныштық орнатқан қазақ елі.  Қаннен қаперсіз, шат-шадыман, жаз жайлау қызығын көруге бет алғанда,Жоңғар  қалмақтары тұтқиылдан шабуыл жасап, қазақ халқын қан жылатты. Дүрліккен ел шұбыра қашып, табаны езіліп, шұбырынды халық ақтабан болды. Андыздаған жұрт Алқа көлге аялап, қасиетті қара тауға бас сауғалады. Қара таудың баурайында қалың қазақ бас қосты. Елдің елдігін, ердің ерлігін соңғы рет сынайтын күн туды. Кіші жүзден кісілігін танытқан Әйтеке би ,орта жүздің ордасын тіккен Қазбек би,ұлы жүздің ақсақал биі

Төленің билігіне бас иіп елді біріктірді.

Сахнаға үш би шығады:  Бірге қосылып, Жүзге бөлінгенің жүзі күйсің.

Төле би : Алтау ала болса ауыздағы кетеді

                    Төртеу түгел болса төбедегі келеді. Туған жерін тұрақтаған ел едік,тұғыры берік ел едік. Іргемізді ірітпей ,бір женнен қол, бір жағадан бас шығарып, атам қазақтың абыройын сақтайық.

Үшеуі бірігіп   Сақтайық!     Сақтайық!

Мұғалім: Халқымызға дәстүрлік үлгі болған, ерекше даналық мектебінің өкілдері,ұлт рухының кеменгерлері: Төле би ,Қазбек би, Әйтеке би .Қазір артында өшпес із қалдырған, билердің ұлағатты сөздерін зерделеп көрейік.  Күлтөбенің басында үлкен жиын аяқталып, хан сайланды. Жер мен жесір дауы шешілді. Үш би үйге қайтар алдында яғни  қоштасарда біз былай дедік деп, елге айтамыз деп келіседі.

Төле би: Шешендіктен не пайда,

              Артында сөзі қалмаса?

            Батырлықтан не пайда?

             Халқына  қайран қылмаса.

              Хандықтан не пайда?

              Қара шашын жалмаса.    

Әйтеке би: Екі адам керіссе,

                     Оның арты қызыл шоқ

                    Біз үш жүз керіспейік, келісейік.

                      Керісе қойсақ, үшеумізге де бірдей   

                       Хандық түгіл ондықта жоқ.

1оқушы

Қырғын ұрыстан кейінгі бейбіт жолмен келісімге келу үшін, елшілікке  баруға Төле бидің Қазбек би рұқсат сұрайды. 

Қазбек би:Уай асыл ағам, уай асқақ інім! Ағасы бардың жағасы бар емес пе? Жағасы бардың тоқсан бәледен сақтар панасы бар емес пе, інісі бардың тынысы бар емес пе. Тынысы бардың елде- ырысы , жауда ұрысы, дауда-жұмысы бар емес пе.

Төле би:  Шырағым Қазбек ,жол бастайды әмәнда да омырауы жүйріктің. Бөгелекті қуарда,пайдасы мол құйрықтың. Саған кепті  кезегі осы жолғы бұйрықтың жай қолынды бамтамды берейін.

                Атасызға ата бол!

                Батасызға бата бол!

                Арып ашқан ғарыптың,

                Жел жағына  жота бол!

                Панасызға пана бол!

                Кек сақтамас бала бол!

                 Дос сүйініп қас сыйлар,

                      Асу бермес дана бол!         

               Мұғалім: Сонымен қазақ халқының шешен билері өз заманныңда ұлттың бірлігін нығайтып халықтығын сақтауға басшылық жасаған, данышпан ақын, шешен ойшыл гуманист көсемдер еді. Олардың есімдері атадан ұрпаққа сақталып келеді.  Осындай   тәрбиелік 

маңызы зор даналық сөздерді  жадымызда сақтап, құрметтей білу біздің парызымыз.

                                          1) Шешен сөз бастар,батыр қол бастар.                                                 

                                          2) Ақылдының сөзі қысқы, көпке болар нұсқа. 

                                            3) Ханы ақылсыз болса-халқы жетім.

                                           4) Жылдар –жылдар тарихтың мол беттері,

                                              Сен әкелген жақсылықтар көп тегі.

                                             Көңілінді шат сезімге баурайды,

                                             Халқымыздың бүгінгі мен өткені.

Краткое описание документа:

Тақырыбы: Қарттарым жүрсін ортада Өткенді көрген шежіре ... Мақсаты: Оқушыларды қазақ халқының аталы сөздері мен шешендік сөздерін құрметтей білуге талпындыру. Туған елінің тарихын білуге, өз отанын сүюге деген танымдық қоржындарының қомақтануына ықпал ету. Көрнекілігі: Төле би,Әйтеке би, Қазбек би суреттері, даналық сөздер жазылған плакаттар Слайдтан бейне көрініс. 1) Шешен сөз бастар,батыр қол бастар. 2) Ақылдының сөзі қысқы, көпке болар нұсқа. 3) Ханы ақылсыз болса-халқы жетім. 4) Жылдар –жылдар тарихтың мол беттері, Сен әкелген жақсылықтар көп тегі. Көңілінді шат сезімге баурайды, Халқымыздың бүгінгі мен өткені. Әдісі: рөлдерде ойнау көріністері, баяндау, даналық сөздерді жатқа айту, әңгімелесу. Өтілу барысы: 1Оқушы Қазақ хандығының 550 жылдығына айдарында дайындаған «Қарттарым жүрсін ортада Өткенді көрген шежіре» ... атты тәрбие сағатымызды тамашалауға шақырамыз. Экраннан Елім-ай әнімен бейне көрініс көрсетіледі. 2Оқушы Қаратаудың басынан көш келеді, Көшкен сайын бір тайлақ бос келеді. Қарындастан айрылған қиын екен. Екі көзден мөлдіреп жас келеді. 1 Оқушы Басталды елде аштық көп ұзамай, Қалмақтың шабуылы аз болғандай. Ұшырады шұбырындыға жас пен кәрі Сұм заман қазақтарға қас болғандай. 2оқушы Біздің тарих –қанды қырғын тарихы Біздің тарих- қуғын –сүргін тарихы Хан ,батырдың аты қалып белгісіз Миллиондаған тағдыр-сырдың тарихы. Мұғалім 1723 жыл. Ел жайлауға көшіп жатқан кез. Алтайдан Атырауға дейін тыныштық орнатқан қазақ елі. Қаннен қаперсіз, шат-шадыман, жаз жайлау қызығын көруге бет алғанда,Жоңғар қалмақтары тұтқиылдан шабуыл жасап, қазақ халқын қан жылатты. Дүрліккен ел шұбыра қашып, табаны езіліп, шұбырынды халық ақтабан болды. Андыздаған жұрт Алқа көлге аялап, қасиетті қара тауға бас сауғалады. Қара таудың баурайында қалың қазақ бас қосты. Елдің елдігін, ердің ерлігін соңғы рет сынайтын күн туды. Кіші жүзден кісілігін танытқан Әйтеке би ,орта жүздің ордасын тіккен Қазбек би,ұлы жүздің ақсақал биі Төленің билігіне бас иіп елді біріктірді. Сахнаға үш би шығады: Бірге қосылып, Жүзге бөлінгенің жүзі күйсің. Төле би : Алтау ала болса ауыздағы кетеді Төртеу түгел болса төбедегі келеді. Туған жерін тұрақтаған ел едік,тұғыры берік ел едік. Іргемізді ірітпей ,бір женнен қол, бір жағадан бас шығарып, атам қазақтың абыройын сақтайық. Үшеуі бірігіп Сақтайық! Сақтайық! Мұғалім: Халқымызға дәстүрлік үлгі болған, ерекше даналық мектебінің өкілдері,ұлт рухының кеменгерлері: Төле би ,Қазбек би, Әйтеке би .Қазір артында өшпес із қалдырған, билердің ұлағатты сөздерін зерделеп көрейік. Күлтөбенің басында үлкен жиын аяқталып, хан сайланды. Жер мен жесір дауы шешілді. Үш би үйге қайтар алдында яғни қоштасарда біз былай дедік деп, елге айтамыз деп келіседі. Төле би: Шешендіктен не пайда, Артында сөзі қалмаса? Батырлықтан не пайда? Халқына қайран қылмаса. Хандықтан не пайда? Қара шашын жалмаса. Әйтеке би: Екі адам керіссе, Оның арты қызыл шоқ Біз үш жүз керіспейік, келісейік. Керісе қойсақ, үшеумізге де бірдей Хандық түгіл ондықта жоқ. 1оқушы Қырғын ұрыстан кейінгі бейбіт жолмен келісімге келу үшін, елшілікке баруға Төле бидің Қазбек би рұқсат сұрайды. Қазбек би:Уай асыл ағам, уай асқақ інім! Ағасы бардың жағасы бар емес пе? Жағасы бардың тоқсан бәледен сақтар панасы бар емес пе, інісі бардың тынысы бар емес пе. Тынысы бардың елде- ырысы , жауда ұрысы, дауда-жұмысы бар емес пе. Төле би: Шырағым Қазбек ,жол бастайды әмәнда да омырауы жүйріктің. Бөгелекті қуарда,пайдасы мол құйрықтың. Саған кепті кезегі осы жолғы бұйрықтың жай қолынды бамтамды берейін. Атасызға ата бол! Батасызға бата бол! Арып ашқан ғарыптың, Жел жағына жота бол! Панасызға пана бол! Кек сақтамас бала бол! Дос сүйініп қас сыйлар, Асу бермес дана бол! Мұғалім: Сонымен қазақ халқының шешен билері өз заманныңда ұлттың бірлігін нығайтып халықтығын сақтауға басшылық жасаған, данышпан ақын, шешен ойшыл гуманист көсемдер еді. Олардың есімдері атадан ұрпаққа сақталып келеді. Осындай тәрбиелік маңызы зор даналық сөздерді жадымызда сақтап, құрметтей білу біздің парызымыз.