Будаўніцтва царквы і дзейнасць прыхода ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г.Гродна

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

УСТАНОВА АДУКАЦЫІ

«ГРОДЗЕНСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ УНІВЕРСІТЭТ

ІМЯ ЯНКІ КУПАЛЫ»

Факультэт гісторыі, камунікацыі і турызму

Кафедра гісторыі Беларусі, археалогіі і спецыяльных гістарычных дысцыплін

Пашалюк Святлана Аляксандраўна

БУДАЎНІЦТВА ЦАРКВЫ І ДЗЕЙНАСЦЬ ПРЫХОДA Ў ГОНАР САБОРА УСІХ БЕЛАРУСКІХ СВЯТЫХ Г. ГРОДНА (1990-ыя – 2014 гг.)

Дыпломная работа

студэнткі V курса дзённай формы навучання

спецыяльнасць 1-21 03 01-01 Гісторыя (айчынная і ўсеагульная)

 Навуковы кіраўнік: кандыдат гістарычных навук,

дацэнт С.У. Сілава

                                                                              _________________________

                                 (подпіс)

                                                                             «___» ______________2015 г.

Дапушчана да абароны

Загадчык кафедры гісторыі Беларусі,

археалогіі і спецыяльных гістарычных дысцыплін

дацэнт

__________________С.А. Піваварчык

                        (подпіс)

«___» ____________2015 г.

Гродна, 2015

ЗМЕСТ

УВОДЗІНЫ.................................................................................................... …..4

ГЛАВА 1 ГІСТАРЫЯГРАФІЯ І КРЫНІЦЫ.................................................. …..8

ГЛАВА 2 ГІСТОРЫЯ БУДАЎНІЦТВА ЦАРКВЫ Ў ГОНАР САБОРА УСІХ БЕЛАРУСКІХ СВЯТЫХ…………………………………………………………..13

2.1 Ініцыятыва будаўніцтва царквы.............................................. …13

2.2 Пабудова і асвяшчэнне царквы............................................... …16

2.3 Архітэктурныя асаблівасці царквы………………………………..23

ГЛАВА 3 НАКІРУНКІ ДЗЕЙНАСЦІ ЦАРКВЫ І ПРЫХОДА Ў ГОНАР САБОРА УСІХ БЕЛАРУСКІХ СВЯТЫХ............................................................................... …26

3.1 Святары і служыцелі царквы.…………..………………………….26

3.2 Набажэнствы.……………………….………………........................30

3.3 Нядзельная школа і хор, паломніцтвы……………………….…...31

3.4 Брацтвы і сястрыцтвы храма……………..………………………..39

3.5 Дыскусійны клуб “Зносіны”………..………………………….......42

3.6 Памяннік………..………………………….......................................43

ЗАКЛЮЧЭННЕ............................................................................................. …46

СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ І ЛІТАРАТУРЫ................................... …48

ДАДАТКІ....................................................................................................... …53

РЭФЕРАТ

Пашалюк Святлана Аляксанраўна

Будаўніцтва царквы і дзейнасць прыхода ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна (1990-ыя – 2014 гг.)

Дыпломная работа 75 с., 31 фота, 27 крыніц, 33 дадатка

СТАРАЗАПАВЕТНАЯ СКІНІЯ, АКЦЕНТУІРАВАННАЯ АСОБА, ПАНІКАДЗІЛА, ПАМЯННІК, ЛІЦАВОЕ ШЫЦЦЁ

Мэта дыпломнай работы – вывучэнне комплекса пытанняў па гісторыі будаўніцтва і дзейнасці царквы і прыхода ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна.

Пры напісанні работы былі выкарыстаны прынцыпы аб’ектыўнасці і гістарызма, каштоўнасны падыход і розныя агульнагістарычныя метады дасдедавання (гісторыка-генетычны метад, гісторыка-тыпалагічны (крытычны метад, гісторыка-параўнальны метад, біяграфічны метад), а таксама метады вуснай гісторыі (наратыўнае і тэматычнае інтэрв’ю).

Вынікі даследавання былі аформлены Актам укаранення ў вытворчасць (Акт укаранення ў Гродзенскую Праваслаўную епархію і Акт укаранення ў Храм у гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна).

Вынікі праведзеннага даследавання могуць быць выкарыстаны ў далейшым вывучэнні як гісторыі царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна, так і сучаснага стану Праваслаўя на Гродзеншчыне. Вынікі праведенай работы таксама могуць быць выкарыстаны ў распрацоўцы тэарытычных курсаў па такім дысцыплінам, як Канфесійная гісторыя Беларусі, а таксама гісторыя Праваслаўя на Гродзеншчыне, Праваслаўныя храмы г. Гродна.

УВОДЗІНЫ

У Гародні, адным са старажытных беларускіх гарадоў, як і на Гродзеншчыне, пра распаўсюджанне хрысціянства і існаванне праваслаўных цэркваў вядома з XI ст. [30].

Гродзенская Праваслаўная епархія сёння ўяўляе сабой адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку Праваслаўнай Царквы Беларусі. Епархія была ўтворана ў 1900 годзе з часткі Літоўскай Праваслаўнай епархіі на тэрыторыі Гродзенскай губерні, а з 1923 года знаходзілася ў складзе Польскай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы. У 1940 годзе епархія адноўлена пад рэлігійнай юрысдыкцыяй Маскоўскай Патрыярхіі на тэрыторыі Баранавіцкай, Беластоцкай і Гродзенскай абласцей. У 1950-я гады самастойная Гродзенская епархія была ліквідавана, а яе тэрыторыя далучана да Мінскай Праваслаўнай епархіі. Адноўлена Гродзенская епархія была ў 1992 годзе. Яна ахоплівае зараз 8 адміністрацыйных раёнаў Гродзенскай вобласці і падзелена на 8 благачынній [Дадатак 1].

Па стане на 2015 год у епархіі налічваецца 97 прыходаў, дзейнічаюць 116 храмаў. Пастырскае служэнне нясуць 132 клірыка, з іх святароў – 121, дыяканаў – 11 [31].

Адна з новапабудаваных цэркваў г. Гродна – царква ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых. “Збудавалі царкву разам!” – надпіс на агароджы немагчыма не заўважыць пры ўездзе ў Гродна. Царква стаіць у вельмі знакавым месцы – на скрыжаванні вуліцы Янкі Купалы і дарогі на гарады Ваўкавыск, Масты, Слонім.

Даследаванне тэмы гісторыі будаўніцтва і дзейнасці царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна актуальна тым, што дае магчымасць як асістэматызаваць веды і матэрыялы аб гісторыі і сучасным стане Праваслаўя на Гродзеншчыне, так і прасачыць заканамернасці і праблемы развіцця гэтага працэсу ад вытокаў да нашых дзён.

Актуальнасць дадзенай тэмы, на наш погляд, заключаецца і ў тым, што гэтая тэма недастаткова даследаваная ў айчыннай гістарыяграфіі. У малалікіх артыкулах аўтары акцэнтуюць увагу на дзейнасці брацтва або на асобныя факты з гісторыі царквы, не разглядаюць гісторыю будаўніцтва храма.

Мэта дыпломнай работы – вывучэнне комплекса пытанняў па гісторыі будаўніцтва і дзейнасці царквы і прыхода ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна. Дзеля дасягнення мэты даследавання былі пастаўлены наступныя задачы:

–                   вызначыць гістарыяграфічны узровень вывучэння тэмы;

–                   даць характарыстыку архітэктурным асаблівасцям царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна;

–                   адзначыць этапы гісторыі будаўніцтва і дзейнасці царквы і прыхода;

–                   ахарактарызаваць асноўныя накірункі дзейнасці царквы і прыхода ў вызначаны перыяд, назваць персаналіі, якія ўнеслі ўклад як ў будаўніцтва царквы, так і дзейнасць прыхода.

Храналагічныя межы работы – 90-ыя гг. ХX ст. – 2014 г. адлюстроўваюць перыяд ад з’яўлення ініцыятывы будаўніцтва царквы да сённяшняга часу.

Прадмет даследавання – Гродзенская епархія Беларускай Праваслаўнай Царквы.

Аб’ект даследавання – гісторыя будаўніцтва, накірункі дзейнасці царквы і прыхода ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна.

Пры даследаванні дадзенай праблемы былі выкарыстаны прынцыпы аб’ектыўнасці і гістарызма, каштоўнасны падыход.

Прынцып гістарызма абумовіў вывучэнне гісторыі царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна з моманту ўзнікнення ініцыятывы яе будаўніцтва і развіцця да нашых дзён.

Сутнасць каштоўнаснага падыходу заключаецца ў тым, што мы займаемся вывучэннем гэтай праблемы дзеля таго, каб узбагаціць свае веды аб гісторыі царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна ў розныя перыяды яе існавання.

Пры правядзенні даследавання былі выкарыстаны розныя агульнагістарычныя метады:

– Гісторыка-генетычны метад дазволіў правесці аналіз знойдзеных крыніц, усталяваць сувязі паміж імі, сабраць разрозненую інфармацыю аб адных і тых жа падзеях, адлюстраваных у розных дакументах. Ён дазволіў выявіць прычынна-выніковыя сувязі паміж падзеямі, асветленымі ў крыніцах.

– Гісторыка-тыпалагічны (крытычны метад). Гісторыя царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых мае перыяды, якія дакументальна асветлены вельмі бедна, але маюць асвятленне ў літаратуры таго часу (асабліва перыяд яе станаўлення), і наадварот. Тут немагчыма абыйсціся без крытычнага погляду на крыніцы, таму што некаторыя падзеі прадстаўлены ў выглядзе дакументаў і не маюць ніякага асвятлення ў друку.

– Гісторыка-параўнальны метад. Параўноўваючы розныя перыяды будаўніцтва і дзейнасці царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых, колькасны склад святароў і арганізацый пры храме, вывучаліся прадметы і іншыя элементы дзейнасці прыхода, рабіліся абагульненні і сістэматызацыя матэрыяла даследавання, спробы высвятліць залежнасць аднаго перыяду ад іншага, іх пераемнасць. Гэты метад дазваляе таксама вызначыць, у якія перыяды свайго існавання царква і прыход мелі прагрэс па вышэйназваных паказчыках, а ў якія прамежкі часу наступалі цяжкасці.

–                   Біяграфічны метад. Дадзены метад аказаў дапамогу ў вывучэнні гісторыі жыцця асобы (жыццёвага шляху) святароў царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых.

Таксама пры даследаванні выкарыстоўваліся метады вуснай гісторыі: наратыўнае інтэрв’ю і тэматычнае інтэрв’ю.

Наратыўнае інтэрв’ю – тое, дзе рэспандэнт распавядае сваю біяграфію.

Тэматычнае інтэрв’ю праводзілася па адмыслова створанаму тэматычнаму апытальніку, прысвечанаму пэўнай тэме.

Дадзеныя метады дапамагаюць пры вывучэнні невялікіх груп дасягнуць больш глыбокага разумення даследуемых феноменаў.

Вынікам працы з дадзенымі метадамі стала стварэнне асабістага архіва Пашалюк Святланы Аляксандраўны. У яго ўвайшлі наступныя інтэв’ю:

1.                 Интервью с настоятелем храма в честь Собора Всех Белорусских Святых отцом Анатолием Ненартовичем. Запись 11. 03. 2015. г. Гродно.

2.                 Интервью с директором воскресной школы прихода в честь Собора Всех Белорусских Святых Бенеш Светланой Павловной. Запись 15. 04. 2015. г. Гродно.

3.                 Интервью с главным строителем храма в честь Собора Всех Белорусских Святых Александром Дмитриевичем Калинкой. Запись 15. 04. 2015. г. Гродно.

Структура работы. Складаецца з уводзін, трох глаў, трох падглаў другой главы і шасці падглаў трэцяй главы, заключэння, спіса выкарыстаных крыніц і літаратуры, дадаткаў. Аб’ём – 75 старонак. Дадаткаў – 33. Дадаткі змешчаны ў канцы дыпломнай работы .

Ва ўводзінах даецца агульная характарыстыка тэмы дыломнай работы, аргументуецца яе актуальнасць, вызначаны мэта і задачы, аб’ект і прадмет даследавання, яго храналагічныя межы, адзначана навуковая каштоўнасць і навізна работы.

Першая глава дыпломнай работы «Гістарыяграфія і крыніцы» змяшчае агляд і характарыстыку крыніц і літаратуры па тэме.

У другой главе «Гісторыя будаўніцтва і дзейнасці царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна» змяшчаецца інфармацыя аб гісторыі царквы ад з’яўлення ініцыятывы будаўніцтва да асвяшчэння Верхняга храма царквы, архітэктурныя асаблівасці царквы.

У трэцяй главе «Накірункі дзейнасці царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых» аналізуецца дзейнасць моладзевага брацтва і сястрыцтва ў імя вялікапакутніц Веры, Надзеі і Любові, а таксама Таінствы, якія праводзяцца ў царкве.

У заключэнні абагульнены вынікі дыпломнай працы і сфармуляваны асноўныя вывады, якія былі зроблены ў выніку праведзенага даследавання.

Практычная каштоўнасць дыпломнай работы заключаецца ў тым, што яна можа быць выкарыстана ў працэсе вывучэння і выкладання гісторыі Праваслаўя на Гродзеншчыне на сучасным этапе, а таксама ў сферы турызму.

Навуковая навізна дадзенай дыпломнай працы ў разглядзе, характыстыцы і аналізе недаследаванай праблемы “Будаўніцтве царквы і дзейнасці прыхода ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна”.

Вынікі даследавання былі аформлены Актам укаранення ў вытворчасць (Акт укаранення ў Гродзенскую Праваслаўную епархію і Акт укаранення ў Храм у гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна).

ГЛАВА 1

ГІСТАРЫЯГРАФІЯ І КРЫНІЦЫ

На жаль у Беларусі на сённяшні момант не выдалі агульную працу непасрэдна па гісторыі будаўніцтва і дзейнасці храма ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна. Сустракаюцца толькі ўскосныя факты пра дадзены храм у артыкуле В.В. Мацкевіч “Православные братства в 2000 – 2005 годах” [41], а таксама ў Праваслаўнай энцыклапедыі [30] .

У першым артыкуле разглядаецца дзейнасць праваслаўных брацтваў г. Гродна на сучасным этапе. Навуковец адзначае, што асноўнымі накірункамі дзейнасці брацтва з'яўляецца місіянерская дзейнасць, арганізацыя свят і паломніцкіх паездак, удзел у дзейнасці нядзельных школ і катэхізных курсаў.

У апошні час інтарэсы некаторых гісторыкаў былі накіраваны на вывучэнне гісторыі Праваслаўя на Гродзеншчыне. Вынікам гэтага стала напісанне манаграфій.

Аднак, варта адзначыць працы даследчыкаў, якія прысвечаны гісторыі Гарадзенскай епархіі.

Адным з вядучых спецыялістаў па вывучэнню Праваслаўя на Гродзеншчыне з’яўляецца кандыдат гістарычных навук, прафесар кафедры гісторыі славявянскіх дзяржаў Гродзенскага дзяржаўнага універсітэта імя Янкі Купалы Чарапіца Валерый Мікалаевіч.

Хацелася б адзначыць манаграфію В.М. Чарапіцы “Очерки Православной Церкви на Гродненщине (с древнейших времен до наших дней). Часть 1.” [52], якая была выдадзена ў 2000 годзе і прымеркавана да стагоддзя Гарадзенскай епархіі. Адной з асноўных задач сваёй працы аўтар паставіў “аднаўленне гістарычнай справядлівасці ў адносінах да мінулага Царквы”, гэта значыць рэканструкцыю сапраўднага стану царкоўнага жыцця Прынёманскага рэгіёна. На аснове шэрагу апублікаваных і неапублікаваных крыніц, В.М. Чарапіца дастаткова аб’ектыўна і грунтоўна адзначыў галоўныя асаблівасці адміністрацыйна-царкоўнага жыцця і царкоўна-дзяржаўных адносін на Гродзеншчыне. Вялікая ўвага нададзена культурна-асветніцкай, місіянерскай і дабрачыннай дзейнасці царквы, станаўленню і функцыянаванню царкоўных брацтваў. Разгляд гэтых аспектаў скрозь прызму жыцця і дзейнасці царкоўных іерархаў і іншых постасяў, якія ўнеслі прыкметны ўнёсак у развіццё Праваслаўя, дазволіла аўтару паказаць асаблівасці развіцця Праваслаўя ў розныя перыяды, узнавіць атмасферу таго часу, калі Праваслаўная Царква падвяргалася прыгнятанням.

Важнай вяхой у распрацоўцы канфесійнай гісторыі Беларусі ў дадзеным кірунку стала выданне II часткі “Очерки Православной Церкови на Гродненщине” (Гродно, 2005 г.) В.М. Чарапіцы [53]. Гэта манаграфія стала працягам першай часткі вядомай фундаментальнай працы. Яна галоўным чынам прысвечана руху так званых “праваслаўных палякаў” на Гарадзеншчыне ў 1934 – 1939 гг. У працы адзначана дыскрымінацыйная палітыка польскіх улад у стаўленні да праваслаўнай царквы і праваслаўнага насельніцтва Беларусі; паказана зараджэнне, афармленне, развіццё і безгрунтоўнасць царкоўнага руху, якое насіла відавочна правакацыйны характар і пераследвала мэты занясення расколу ў праваслаўнае асяроддзе. Выкананыя на аснове архіўных дакументаў і перыядычных выданняў, а таксама ўспамінаў гарадзенцаў, нарысы, несумнеўна, маюць вялікую крыніцазнаўчую і практычную значнасць.

Таксама патрэбна адзначыць яшчэ аднаго даследчыка Праваслаўнай гісторыі Гродзеншчыны. Гэта дацэнт кафедры гісторыі Беларусі, археалогіі і спецыяльных гістарычных дысцыплін Сілава Святлана Уладзіміраўна.

Большасць з сваіх прац, заснаваных на грунтоўным вывучэнні шматлікай колькасці апублікаваных і неапублікаваных крыніц, Святлана Уладзіміраўна прысвяціла гісторыі Гарадзенскай епархіі. Адзначым дзве найбольш значныя для нас працы: “Гродненская Православная епархия в 1921 – 1939 гг.” [45] і “Крестный путь: белорусская православная церковь в период немецкой оккупации 1941 – 1944 гг.” [46].

Першая праца непасрэдна прысвечана перыяду, калі Гродзенская епархія знаходзілася ў складзе Польскай аўтакефальнай Праваслаўнай царквы, а другая – ўтрымоўвае звесткі пра некаторыя бакі царкоўнага жыцця ў акупаванай Беларусі, даецца характарыстыка і прыводзяцца шматлікія прыклады патрыятычнай дзейнасці беларускага праваслаўнага духавенства, у тым ліку і Гарадзенскай епархіі ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

Да 100-годдзя Гродзенскай епархіі (2000 г.) атрымалася выдаць зборнік “Православный Гродно” [32] аб яе святарах, а таксама пра храмы і манастыры г. Гродна. Аўтарам зборніка з’яўляецца манахіня Наталля Дораш. У ім змешчана прапаведніцкае жывое слова нашых уладароў, публікуюцца рэдкія фатаздымкі і архіўныя дакументы.

Значнасць перыядычнага друку пры рабоце над дыпломнай работай вельмі вялікая. Выкарыстоўвалася інфармацыя з газет “Гродзенская праўда”, “Биржа информации”, а таксама з штомесячнага выдання Гродзенскай Праваслаўнай епархіі “Гродзенскія епархіяльныя ведамасці”.

Артыкул Юліі Шталікавай “Пабудавалі царкву разам!” [55], які апублікаваны ў часопісе “Гродзенскія епархіяльныя ведамасці”, прысвечаны знакавай падзеі з жыцця храма – асвяшчэнню Верхняй царквы ў гонар Усіх Беларускіх Святых. Аўтар у храналагічнай паслядоўнасці прыводзіць звесткі з гісторыі храма, а таксама адзначае наступныя накірункі дзейнасці прыхода царквы: кліросны хор, моладзевае брацтва, сястрыцтва ў імя вялікапакутніц Веры, Надзі і Любові і іх маці Сафіі. Артыкул змяшчае фотаздымкі па гісторыі будаўніцтва храма.

Артыкул В. Журавлёва “Храм, похожий на Коложу” [34] змяшчае інтэрв’ю з архітэктарам царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых Нінай Сяргееўнай Емельянавай. Архітэктар распавядае, што будучучы храм – гэта адна з рэдакцый старажытнай Барысаглебскай (Каложскай) царквы. Артыкул змяшчае фотаздымак архітэктара храма ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых з макетам будучага храма.

Іна Дужык у сваім артыкуле “Пабудавалі царкву разам” [33] распавядае гісторыю будаўніцтва царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна паэтапна. Кожнаму з этапаў аўтар надаў сваю назву. Важна адзначыць, што для напісання артыкула аўтарам было апытана вялікае кола людзей, якія маюць дачыненне да будаўніцтва дадзенага храма – настаяцель храма айцец Анатоль Ненартовіч, дырэктар нядзельнай школы прыхода ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых Святлана Паўлаўна Бенаш, галоўны будаўнік царквы Аляксандр Дзмітрыевіч Калінка, прадпрымальнік Віктар Калацкі.

Комплекс крыніц, выкарыстаных у ходзе даследавання, можна, хоць і умоўна, падзяліць на чатыры групы.

Да першай групы адносяцца візуальна ўспрымаемыя элементы аб’ёмна-планіровачнай структуры: архітэктурныя комплексы і асобныя помнікі манументальнай архітэктуры. Прыкладам тут з’яўляецца будынкі храма ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых у г. Гродна і прыхадскога дома.

Другая група ўключае ў сабе разнастайныя справаводчыя крыніцы: пратаколы, загады, распараджэнні, прашэнні, рэзалюцыі. Асноўнымі крыніцамі, якія адносяцца да дадзенай групы і адлюстроўваюць розныя аспекты жыцця царквы ў гонар Сабора Беларускіх Святых г. Гродна, у першую чаргу будаўніцтва і дзейнасці, з’яўляюцца матэрыялы архіва Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка “Православная религиозная община церкви “Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно”, у прыватнасці: “Протокол приходского собрания храма в честь Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно от 28 декабря 2013 г.”; “Указ № 19 от 10.07.13 г. архиепископа Гродненского и Волковысского”; “Распоряжение Гродненского исполнительного комитета № 119 р. от 13 июня 2013 г.”; “Благодарность Первичной организации г. Гродно ОО “Белорусская ассоциация помощи детям-инвалидам и молодым инвалидам от 16.10.2013 г.”; “Указ № 33 от 25 сентября 2013 г. архиепископа Гродненского и Волковысского”; “Прошение протоиерея Анатолия Ненартовича архиепископу Гродненскому и Волковысскому от 19 сентября 2012 г.” і інш.

Каштоўны характар крыніц заключаецца ў тым, што інфармацыя з іх да гэтага часу не была апублікавана і тое, што іх вывучэннем дагэтуль даследчыкі не займаліся. Таму яны прадстаўляюць цікавасць для сучаснай гістарычнай навукі.

Трэцюю групу складаюць складаюць графічныя і фотаматэрыялы. Яны выступаюць у якасці першаступенных крыніц. Гэтыя матэрыялы адрозніваюцца ад вышэй адзначаных тым, што яны самі з’яўляюцца аб’ектамі даследавання. Пры рабоце выкарыстоўваліся эскізны праект і фотаздымкі з выявай царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна.

Чацвёртую групу складаюць відэаматэрыялы. Тут патрэбна адзначыць тры відэа-фільмы Відэаканала Гродзенскай епархіі, што непасрэдна датычыцца нашаму даследаванню. Усе гэтыя відэа размешчаны на відэа-партале www.youtube.com.

Першы відэа-фільм называецца “Пабудуем царкву разам” [42]. У гэтым трохвілінным відэафільмы ўтрымліваецца асноўная інфармацыя па гісторыі будаўніцтва царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых: ад першага Хрэснага ходу і ўсталявання крыжа на месцы будаўніцтва будучага храма да пачатку работ па ўзвядзенню Верхняга храма.

Другі відэа-фільм “Освящение храма в честь Собора Белорусских Святых” [43]. распавядае аб важнай падзеі з гісторыі царквы: асвяшчэнні Верхняга храма ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых. Відэафільм змяшчае каментары да гэтай падзеі настаяцеля храма протаіерэя Анатоля Ненартовіча і архіепіскапа Гродзенскага і Ваўкавыскага, Уладыкі Арцемія.

Трэці відэа-фільм “Крестный ход – Собор Всех Белорусских Святых 2011” [37]. інфармуе аб падзеі, якая стала традыцыйнай для царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых. Штогод у дзень памяці Усіх Беларускіх Святых са сцен Каложскай царквы і да храма ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых праходзіць Хрэсны ход. У дадзеным відэафільме гаворка ідзе пра Хрэсны ход 2011 года.

З інтэрнэт-рэсурсаў вялізнае значэнне аўтар надае сайту царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна http://www.svbs.by/content/храм-у-гонар-сабора-усіх-беларускіх-святых-у-гродне [45]. На сайце ў даступнай форме змяшчаецца інфармацыя аб асноўных накірунках дзейнасці храма і яго гісторыі.

Такім чынам, гісторыя царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых з’яўляецца малавядомай. Шэраг матэрыялаў па гісторыі дадзенага храма ўтрымліваецца ў архіве Гродзенскай Праваслаўнай епархіі, перыядычным друку, энцыклапедычных даведніках.

Крыніцавая забяспечанасць тэмы даследавання дастатковая для таго, каб вырашыць яе задачы і дасягнуць пастаўленай мэты дыпломнага праекту. Комплексны аналіз інфармацыі з усіх відаў крыніц і літаратуры дазваляе правесці ўсебаковы разгляд будаўніцтва царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна.

ГЛАВА 2

ГІСТОРЫЯ БУДАЎНІЦТВА ЦАРКВЫ У ГОНАР САБОРА УСІХ БЕЛАРУСКІХ СВЯТЫХ

2.1 Ініцыятыва будаўніцтва царквы

Новая грамадска-палітычная сітуацыя, якая склалася ў 90-х гадах XX ст., прывяла да кардынальнай змены месца і ролі рэлігіі і рэлігійных аб'яднанняў у жыцці беларускага грамадства. Значна выраслі іх грамадскі прэстыж і ўздзеянне на розныя бакі грамадскага жыцця.

Заканадаўча былі зняты неапраўданыя абмежаванні, якія дзейнічалі дзесяцігоддзямі. Пастановай Вярхоўнага Савета РСФСР ад 25 кастрычніка 1990 г. былі адменены палажэнні дэкрэта Савета Народных Камісараў «Аб аддзяленні царквы ад дзяржавы і школы ад Царквы». Былі зняты таксама ўсе абмежаванні на дзейнасць рэлігійных арганізацый па распаўсюджванню свайго веравучэння і рэлігійнай адукацыі і асвеце дзяцей, моладзі і дарослых. За кароткі тэрмін у некалькі разоў павялічылася колькасць рэлігійных аб'яднанняў розных канфесій, актывізавалася іх дзейнасць у грамадстве, вырасла колькасць іх паслядоўнікаў.

Прававой базай адносін паміж выканаўчай уладай і царквой з'яўляюцца артыкулы 16 і 31 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь (са зменамі і дапаўненнямі), а таксама закон «Аб свабодзе сумлення і рэлігійных арганізацыях», прыняты 17 снежня 1992 г.

Гэты Закон рэгулюе праваадносіны ў галіне правоў чалавека і грамадзяніна на свабоду сумлення і свабоду веравызнання, а таксама вызначае прававыя асновы стварэння і дзейнасці рэлігійных арганізацый. Паводле дадзенага Закону, прызнаюцца:

1. права кожнага на свабоду сумлення і свабоду веравызнання, а таксама на роўнасць перад законам незалежна ад стаўлення да рэлігіі;

2. роўнасць рэлігій перад законам;

3. вызначальная роля Праваслаўнай царквы ў гістарычным развіцці духоўных, культурных і дзяржаўных традыцый беларускага народа;

4. неабходнасць садзейнічаць дасягненню ўзаемнага разумення, цярпімасці і павагі рэлігійных пачуццяў грамадзян у пытаннях свабоды сумлення і веравызнання;

5. неўмяшанне дзяржавы ў дзейнасць рэлігійных арганізацый, калі яна не супярэчыць заканадаўству Рэспублікі Беларусь;

6. права рэлігійных арганізацый ажыццяўляць дабрачынную дзейнасць у парадку, устаноўленым заканадаўствам;

7. права ствараць духоўныя навучальныя ўстановы для прафесійнай падрыхтоўкі святароў, тэолагаў i царкоўнага персаналу;

8. права ўсталёўваць і падтрымліваць міжнародныя сувязі і кантакты, у тым ліку ў мэтах паломніцтва, удзелу ў сходах і іншых мерапрыемствах, для атрымання рэлігійнай адукацыі, а таксама запрашаць для гэтых мэтаў замежных грамадзян і асоб без грамадзянства;

9. уладанне правам уласнасці на маёмасць, набытую цi створаную рэлігійнымі арганізацыямі за кошт уласных сродкаў, ахвяраванае фізічнымі або юрыдычнымі асобамі або перададзенае ва ўласнасць дзяржавай, або набытую iншым спосабам, якi не супярэчыць заканадаўству;

10. права ажыццяўляць прадпрымальніцкую дзейнасць толькі для дасягнення мэтаў, дзеля якiх яны створаны, а таксама, што адпавядаюць гэтым мэтам [36].

У адпаведнасці з артыкулам 16 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь 1994 года “забараняецца дзейнасць рэлігійных арганізацый, іх органаў і прадстаўнікоў, якая накіравана супраць суверэнітэту Рэспублікі Беларусь, яе канстытуцыйнага ладу і грамадзянскай згоды ці звязана з парушэннем правоў і свабод грамадзян, а таксама перашкаджае выкананню грамадзянамі іх дзяржаўных , грамадскіх, сямейных абавязкаў або стварае шкоду іх здароўю і маральнасці” [47, с. 6].

А згодна з артыкулам 31 “кожны мае права самастойна вызначаць свае адносіны да рэлігіі, аднаасобна або сумесна з іншымі вызнаваць любую рэлігію або не вызнаваць ніякай, выказваць і распаўсюджваць перакананні, звязаныя з адносінамі да рэлігіі, удзельнічаць у адпраўленні рэлігійных культаў, рытуалаў, абрадаў, не забароненых законам” [47, с. 9].

Адначасова пачалася руплівая праца Царквы па аднаўленні прыхадскога жыцця і вядзенню сацыяльнай працы, якая не спыняецца да гэтага часу.

Спачатку 1990-ых гадоў будаўніцтва новых храмаў, адраджэнне страчаных храмаў, рэканструкцыя закрытых храмаў – гэта была адна з галоўных царкоўных задач, у якой удзельнічалі ўсе: і святары, і дзяржаўныя служачыя, і прадпрыемствы, і з’явіўшыяся тады індывідуальныя прадпрымальнікі. У асноўным, тыя людзі, хто лічыў сябе вернікамі, хто палічыў, што, на самай справе, вельмі важная задача цяпер пасля сямідзесяцігадовага атэістычнага перыяду, рэжыму багаборніцтва, аднаўляць царкоўнае жыццё. І многія з іх вядома ж пачалі аднаўленне і будаўніцтва храмаў.

З прыходам у Гродзенскую епархію айца Анатоля Ненартовіча, з'явілася магчымасць не толькі ў яго, але і ва ўсіх нашых святароў рэалізаваць свае жаданні, у тым ліку і ў будаўніцтве новага храма.

Ініцыятыва будаўніцтва царквы з’явілася яшчэ напрыканцы 90-х гадоў XX стагоддзя. У 1998 годзе да святара Свята-Пакроўскага сабора сакратара епархіі айца Анатоля прыйшлі трое гродзенцаў. Прадпрымальнікі Уладзімір Дубатоўка, Віктар Калацкі і мастак Уладзімір Кіслы выказалі прапанову: “Давайце пабудуем царкву ў гонар якога-небудзь беларускага святога. Мы хочам ахвяраваць грошы на будаўніцтва”. Айцец Анатоль убачыў у гэтым промысел Божы. З гэтай радаснай весткай яны пайшлі да Уладыкі Арцемія за благаславеннем. А праз некаторы час айцец Анатоль атрымаў Указ аб назначэнні яго арганізатарам будаўніцтва храма ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых [33].

Месца будаўніцтва ўжо атрымала благаслаўленне Мітрапаліта Мінскага і Слуцкага Патрыяршага Экзарха Усея Беларусі. І будаўніцтва пачалося з 1998 года – будаўніцтвам супольнасці, а з 2001 года – непасрэдна будынка храма.

У 1999 годзе у дзень памяці Сабора Усіх Беларускіх Святых духавенства і вернікі, узначаленныя Высокапрэасвяшчэнейшым Арцеміем, епіскапам Гродзенскім і Ваўкавыскім, з малітоўнымі песнапеннямі на сваіх руках пранеслі крыж Еўфрасінні Полацкай ад Каложскай царквы г. Гродна і ўсталявалі яго на месцы будучага будаўніцтва храма – гэта дата і з’явілася галоўным адпраўным момантам у гісторыі храма і прыхода.

Праз год, у снежні 2000 года, на гэтым месцы з’явіўся чыгуначны вагончык [Фота 10], які на пяць год стаў часовым храмам, нядзельнай школай для дзяцей і месцам катэхізных размоў з дарослымі прыхаджанамі [42].

Айцец Анатоль Ненартовіч узгадвае: “Наш Уладыка Арцемій назваў яго “сучаснай скініяй”, гэта значыць старазапаветная скінія – гэта разборны храм-палатка, які пераносілі яўрэі падчас сваіх пераходаў. Так і тут Уладыка назваў яго “сучаснай скініяй”. Вось у такіх прыстасаваных умовах зараджалася наша абшчына. Таму сваімі рукамі чыгуначны вагончык змяніўся ў часовы храм” [40].

На самай справе вагончык меў вялікае значэнне для прыхода, бо ў ім ужо канчаткова сфарміравалася царкоўная абшчына, актыў вернікаў, прыхадскі савет, прыхадскі сход, сфарміравалася сястрыцтва, пачало сваю дзейнасць маладзевае брацтва і кліросны хор.

Здзяйсняючы набажэнствы ў вагончыку, вельмі хутка зразумелі, што ён не можа і не ў стане змясціць усіх жадаючых, якія прыходзілі на набажэнствы.

У гэты час да будаўніцтва далучыўся яшчэ адзін святар – гэта айцец Віктар Свінціцкі.

Па славах айца Анатоля Ненартовіча: “Айцец Віктар Свінціцкі на працягу больш за дзесяць гадоў непасрэдна быў маім памочнікам у духоўнай працы, духоўнага кармлення абшчыны і вядома будаўніцтва храма. Айцец Віктар да гэтага часу ўжо меў вопыт будаўніцтва храмаў. Храм у гарадскім пасёлку Жалудок быў пабудаваны непасрэдна з яго ўдзелам і многія рэстаўрацыйныя працы ў храме-крэпасці Маламажэйкаўскай Раства Багародзіцы, дзе ён быў настаяцелем, таксама праводзіліся непасрэдна з яго ўдзелам. Ну і тут вядома яго здольнасці да будаўніцтва былі запатрабаваныя і былі накіраваны на стварэнне яшчэ аднаго храма.

Трэба сказаць, што айцец Віктар з'яўляецца настаяцелем Свята-Марфінскай царквы горада Гродна і яна цяпер перажывае ўжо сваё трэцяе нараджэнне-рэканструкцыю.

Мы ўжо цяпер бачым наколькі ён змяніўся да непазнавальнасці, у лепшым сэнсе гэтага слова, храм на могілках каля Скідзельскага рынку” [40].

Загадам епіскапа Гродзенскага і Ваўкавыскага Арцемія ад 29 скакавіка 2001 года, настаяцелем царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых быў назначаны свяшчэннік Свята-Пакроўскага сабора г. Гродна Анатоль Ненартовіч [Дадатак 2].

Такім чынам, ініцыятарамі будаўніцтва храма былі прадпрымальнікі і мастак. І яны ўнеслі першае сваё ахвяраванне на будаўніцтва. На гэтыя грошы былі закуплены падмуркавыя блокі, часткова пліты-перакрыцця. Яшчэ адзін прадпрымальнік Валерый Васільевіч Доўдзель дапамог аплаціць праектную дакументацыю.

Сяргей Мікалаевіч Сіннікаў – чалавек, які на працягу ўсяго гэтага часу займаецца дакументацыяй прыхода. Ён як юрыст дапамог падрыхтаваць сотні і тысячы старонак дакументаў, якія неабходныя былі як для пачатку будаўніцтва храма, так і для яго заканчэння, здачы будынка ў эксплуатацыю і падтрымання яго зараз. [40].

2.2 Пабудова і асвяшчэнне царквы

1 красавіка 2002 г. пасля малітвы за літургію і малебна пачаліся работы па ўзвядзенню храма.

Айцец Анатоль Ненартовіч узгадвае: “Вядома як бы нам не было добра ў храме-вагончыку, мы марылі і хутчэй жадалі пачаць будаўніцтва сапраўднага храма. І 1 красавіка, пасля літургіі ў храме-вагончыку, у дзень святой праведніцы княгіні Слуцкай, мы пачалі першыя працы: асвяцілі пачатак прац па будаўніцтве нашага будучага храма.

1 красавіка – такая дата, якая выклікае ў многіх усмешку на вуснах. Мы, трэба сказаць, не планавалі нейкую пэўную дату, але так здарылася, што гэты дзень не толькі для многіх людзей Дзень гумару, але для нас, што немалаважна – гэта дзень, калі царква ўспамінае адну з беларускіх святых – святую праведную княгіню Сафію Слуцкую. Мы вось радуемся, што так супала, што менавіта ў гэты дзень пачалося будаўніцтва будучага храма” [40].

Інстытут “Гроднаграмадзянпраект” выканаў дакументацыю па будаўніцтву і добраўпарадкаванню храма [23]. Аўтарам і галоўным архітэктарам праекта стала Ніна Сяргееўна Емяльянава [Фота 31].

Ніна Сяргееўна Емяльянава – чалавек веруючы. Больш таго, яна ўваходзіць у абшчыну «Сабор Усіх Беларускіх Святых», і таму, можна выказаць думку, што яна з асобым пачуццём працавала над незвычайным і дарагім яе сэрцу праектам. Раней, Ніна Сяргееўна Емельянава ўжо мела вопыт такой працы – над праектам Праваслаўнай царквы Усіх Смуткуючых Радасцяў у г. Масты Гродзенскай вобласці.

Галоўны інжынер праекта – Уладзімір Рыгоравіч Дземьянчук, не толькі ўзначаліў творчы калектыў па праектаванню храма, але і прымаў самы актыўны ўдзел у будаўніцтве. Арганізацыю і выкананне ўсіх будаўнічых работ узначаліў адзін з першых вернікаў – галоўны інжынер, прараб Аляксандр Дзмітрыевіч Калінка [Фота 30], для якога будаўніцтва храма стала асноўнай справай жыцця. Для прафесіянальнага будаўніка – гэта першы вопыт будаўніцтва храма.

Айцец Анатоль Ненартовіч узгадвае: “Праз некалькі гадоў мы змаглі зрабіць мантаж некаторых канструкцый Ніжняга храма. І яшчэ без аздаблення, без устаноўкі іканастаса, якіх-небудзь убранняў царкоўных, але мы ўжо на вялікія святы маліліся ў Ніжнім храме. Таму як на самой справе, радуючыся, што людзей з кожным днём станавілася ўсё больш. Людзі, якія прыходзілі на малітву, у здавалася б па-за зусім прыстасаваныя ўмовы, але як раз, дзе малітва шчырая, дзе людзі збіраюцца няпроста ў сілу нейкіх традыцый або звычак, а там дзе ёсць жывая малітва, жывая вера, вось яна заўсёды навогул збірае на карысць людзей. Гэта сведчыць аб тым, што гэта больш за ўсё натхняла нас і дапамагала нам. Вядома з тых, што прыходзяць людзей сфарміравалася не толькі абшчына, але і тая будаўнічая група, якая будавала храм [40].

Ніжні храм [Фота 20] – гэта месца, якое чакалі як мага хутчэй. І хацелася хутчэй пачаць у ім набажэнствы. Як я ўжо сказаў, месца ў нашым вагончыку ўжо зусім не хапала, і наш часовы храм усіх жадаючых не мог змясціць. Таму мы вядома ўсяляк імкнуліся спрыяць нашым працоўным, для таго, каб яны актыўна працавалі над узвядзеннем Ніжняга храма.

2005 год – радасць усіх нашых вернікаў-прыхаджан пра тое, што ў нас з'явілася, хоць і Ніжні, размешчаны ў цокальным паверсе, але паўнавартасны храм” [40].

12 чэрвеня 2005 года асабліва радасны дзень для вернікаў прыхода – Арцемій, архіепіскап Гродзенскі і Ваўкавыскі, асвяціў Ніжні храм у гонар святога вялікапакутніка немаўля Гаўрыіла Беластоцкага.

Нягледзячы на паўнавартасныя багаслужэнні ў Ніжнім храме, вернікі з нецярпеннем чакалі работ па ўзвядзенню Верхняга храма.

Прыкладная кошты на работы і матэрыялы для будаўніцтва храма ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых на 2005 г. складалі [25]:

– Дах – 43 930 443 беларускіх рублёў

– Купалы, крыжы – 66 976 264 беларускіх рублёў

– Аконныя блокі – 88 512 379 беларускіх рублёў

– Дзвярныя блокі – 74 848 280 беларускіх рублёў

– Ацяпляльнае абсталяванне – 39 132 634 беларускіх рублёў

Усяго: 313 400 000 беларускіх рублёў.

Зразумела, што на будаўніцтва царквы пайшло значна больш грашовых сродкаў.

Айцец Анатоль Ненартовіч узгадвае: “Пасля асвяшчэння Ніжняга храма стала пытанне аб неабходнасці будаўніцтва прыхадскога дома.

Мне прыйшлося выступіць на прыхадскім сходзе, пераканаць у важнасці будаўніцтва менавіта прыхадскога дома, а не адразу прыступаць да будаўніцтва Верхняга храма, таму што ўсё ж такі царкоўна-прыхадскі дом – гэта месца дзе зараз сканцэнтраваны вельмі важныя службы нашага прыходу, гэта і: памяшканні для брацтва, сястрыцтва, гэта нядзельная школа, гэта праскорня і пякарня, і гэта месца, дзе збіраецца актыў прыходу, збіраюцца прыхадскія сходы, дзе вырашаюцца асноўныя пытанні, напрамкі ўсёй нашай дзейнасці.

Як толькі мы пачалі будаваць прыхадскі дом, вядома, людзі, якія можа быць не так часта наведваюць храм ці ўвогуле не наведваюць, адразу першае пачалі казаць пра тое, што не паспелі пабудаваць царкву, а ўжо будуюць святару дом. Мы, трэба сказаць, нават не спрабавалі пераканаць іх у гэтым, таму што ў прынцыпе гэта было б правільна, калі б прыход першапачаткова планаваў аб тым, што тут і павінна быць наладжанае жыллё для святароў.

На сённяшні дзень (на 2015 г. – С.П.) у нас 4 святара і 1 дыякан і толькі ў аднаго дыякана ёсць умовы, калі ён можа пражываць на тэрыторыі прыхода, усе астатнія вырашаюць па-рознаму гэтую задачу, а якраз такі гэта ўваходзіць у абавязкі прыхадскога сходу. Таму будаўніцтва царкоўнага дома для любога прыходу мае першараднае значэнне, не менш важнае, чым будаўніцтва храма. І прыход на самай справе павінен заўсёды думаць пра тое, дзе будуць пражываць святары, і для прыхаджан лепш, каб яны пражывалі на тэрыторыі прыхода [40].

Мы, напрыклад, бачым пра тое, што ў г. Беластоку (Рэспубліка Польшча) ў праваслаўнай супольнасці, калі ў настаяцеля ёсць у горадзе сваё жыллё, ён абавязаны жыць на тэрыторыі прыхода, непасрэдна побач з храмам, у першую чаргу, каб людзі маглі ў любы момант звярнуцца па дапамогу, а мы ведаем, што такія выпадкі, яны часта бываюць ў жыцці асабліва, калі трэба прычашчаць хворага, спавядаць чалавека, які памірае – гэта час, які і не трывае ніякага адкладу і няма магчымасці шукаць святара дзесьці, а калі ён побач з храмам – ёсць найбольшая верагоднасць, што мы здолеем гэта ўсё здзейсніць своечасова” [40].

Да будаўніцтва Верхняга храма патрабавалася яшчэ большых намаганняў, яшчэ больш вялікіх фінансавых сродкаў, выдаткаў, таму што будаўнічы аб'ём адрозніваўся ад таго, што было зроблена да гэтага. І на працягу двух гадоў рыхтаваліся да пачатку работы.

У 2007 годзе шматлікія вернікі ўбачылі, што пачалі будавацца калоны будучага храма. Для многіх гэта было незразумелым, вышыня канструкцый і калоны над цокальным храмам, незразумела было, чым гэта завершыцца, але калі сталі падымацца сцены з жоўтай цэглы, стала зразумела, што нарэшце пачалі будаваць Верхні храм.

Трэба сказаць, што многія нават не падазравалі да таго часу, што зусім паўнакроўна працаваў Ніжні храм і пра тое, што ўсе набажэнствы здзяйсняюцца ў поўным аб'ёме і жыццё вакол Ніжняга храма ідзе ўжо паўнавартаснае. Людзі лепш за ўсё рэагуюць, калі адбываюцца знешнія змены, таму што ўнутраныя змены цяжка ўбачыць, часам яны прыходзяць не адразу, часам яны адбываюцца праз 10-20, а можа быць і пяцьдзесят гадоў. Але, калі цаглінка за цаглінкай складваецца сценка, сцены храма – гэта на самай справе важная праца.

Таму 2007 – 2008 гады – гэта час, калі найбольш актыўна былі бачныя знешнія праявы, калі падымаліся сцены храма.

У 2009 годзе ўсе сталі сведкамі вельмі святочнай падзеі: у дзень пакутніка немаўля Гаўрыіла Беластоцкага (20 красавіка) ўздымаліся купалы над храмам. Асвятляліся крыжы, асвятляліся купалы і здзейснілі ўздым і ўсталяванне крыжа і купалоў храма [Фота 23].

Урачыстае набажэнства сабрала вялікую колькасць людзей. Усе не змаглі змясціцца разам на тэрыторыі храма і таму бліжэйшае поле, прылеглае да храма, было запоўнена людзьмі, якія прыйшлі паглядзець на ўсталяванне купалоў, прывялі з сабой дзяцей, прывялі з сабой ўнукаў для таго, каб яны сталі сведкамі таго, як падымаюцца купалы на вышыню храма, і які ўнутраны радасны парыў быў у кожнага прысутнага падчас здзяйснення гэтага асвяшчэння.

На асвяшчэнне купалаў храма прыбыў тагачасны мэр горада Гродна Барыс Мікалаевіч Казялкоў, які павітаў і павіншаваў жыхароў нашага горада з тым, што ў г. Гродна будуецца новы храм,на якім ўжо ўсталёўваюцца купалы. Трэба сказаць пра тое, што папярэдні мэр Аляксандр Ільіч Антоненка таксама падтрымаў працу па будаўніцтве царквы. Дзякуючы гэтаму сумесна з абласным выканаўчым камітэтам і Гродзенскім гарадскім выканаўчым камітэтам, на выдзеленыя імі сродкі змаглі купіць і ўсталяваць вокны для храма [40].

Пасля святочнага набажэнства і асвяшчэння і ўстаноўкі крыжоў і купалоў усе сталі чакаць моманту асвяшчэння Верхняга храма [Фота 11]. Але для гэтага спатрэбілася яшчэ больш за двух гадоў, таму што, усе аздобныя працы, усё ўнутранае ўладкаванне храма было яшчэ наперадзе.

У 2011 годзе будаўнічыя работы па ўзвядзенню Верхняга храма падыходзілі да завяршэння. Епіскап Гродзенскі і Ваўкавыскі Арцемій, ад сябе асабіста і ад супольнасці храма, запрасіў на асвяшчэнне храма і правядзення першай літургіі Мітрапаліта Мінскага і Слуцкага Патрыяршага Экзарха Усея Беларусі Філарэта. Планавалася, што датай асвяшчэнне царквы стане 13 лістапада 2011 года [Дадатак 3], аднак гэтая урачыстая падзея адбылася 7 лістапада.

7 лістапада стаў для праваслаўных прыхаджан горада Гродна новым святам. І не дзіўна – упершыню за 100 год у горадзе быў асвешчаны вялікі праваслаўны храм. У святочным багаслужэнні прымала ўдзел духавенства Мінскай, Бабруйскай, Віцебскай і Гродзенскай епархій.

Айцец Анатоль Ненартовіч узгадвае: “Вельмі хвалюючы момант асвяшчэння нашага храма калі па нашай просьбе Уладыка блаславіў звярнуцца да Мітрапаліта Філарэта і запрасіць яго на асвяшчэнне храма.

Мітрапаліт Філарэт прыбыў на асвяшчэнне нашага храма [Фота 21], наш Уладыка епіскап Гродзенскі і Ваўкавыскі Арцемій, Уладыка Беластоцкі і Гданьскі Якаў, Уладыка Бабруйскі і Быхаўскі Серафім, духавенства запрошанае і наша епархія горада таксама прыбылі на ўрачыстасць.

Вядома не змог наш Верхні храм змясціць усіх жадаючых, і не змог Ніжні храм для таго, каб усе змаглі ўвайсці ў храм і папрысутнічаць падчас самога святочнага і ўрачыстага набажэнства. Але людзі, якія знаходзіліся на тэрыторыі, маглі пачуць набажэнства і калі мы выйшлі хрэсным ходам, яны з радасцю віншавалі ўсіх з той падзеяй, якоя вось наступіла праз 13 гадоў з моманту пачатку працы” [40].

Будаўніцтва царквы называлі народнай. Гараджане прымалі актыўны ўдзел не толькі ў зборы сродкаў, але і пры правядзенні будаўнічых работ. Акрамя таго, патрэбна адзначыць і бязвыплатную спонсарскую дапамогу прадпрыемстваў горада. Так ТДК ВКФ “Сірыус” ахвяравала на будаўніцтва работы 1 000 000 беларускіх рублёў [Дадатак 4], а прадпрыемства ААТ “Саюзпраммамнтаж” на пакладку падлогі гранітнай пліткай – 5 мільёнаў рублёў [Дадатак 5]. Значную дапамогу аказаў і дазвол ад Мітрапаліта Мінскага і Слуцкага Патрыяршага Экзарха Усяе Беларусі Філарэта на ажыццяўленне продажу жылога дома па адрасу: г. Гродна, вуліца Пралетарская, 11 за кошт 87 мільёнаў беларускіх рублёў ( эквівалентную 10 000 у.а долараў ЗША) або на іншых умовах любой асобе, а атрыманыя сродкі выкарыстаць на завяршэнне будаўнічых работ царкоўнага комплекса храма ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых [17].

Айцец Анатоль Ненартовіч успамінае: “Вядома ўжо праз больш за 10 гадоў, складана сказаць, што было самым складаным, што было самым цяжкім, што лёгка давалася? Нічога лёгка не давалася. Усё давалася працамі: працамі вернікаў, людзей, якія былі неабыякавыя да гэтага, людзі, якія былі маімі сваякамі, суседзямі, сябрамі, мецэнатамі, таварышамі па службе – гэта значыць усе тыя, хто нейкім чынам удзельнічаў і нават, можна сказаць, шмат у чым мая сям'я” [40].

Айцец Анатоль Ненартовіч з падзякай успамінае сёння кіраўнікоў прадпрыемстваў нашага горада, з якім давялося на працягу 15 гадоў сустракацца і звяртацца да іх па дапамогу. Гэта дырэктара Саюза прамысловых мантажнікаў – Лучына Пётр Паўлавіч, і вось нядаўна, які выйшаў на пенсію Маскевіч Мечыслаў Станіслававіч. Гэта дырэктар «Гродзенскага мясакамбіната» – Анатоль Георгіевіч Грышук, дырэктар «Гроднадзяржбуда» – Глухаў Віктар Якаўлевіч і цяпер Ушкевіч Віктар Іванавіч, дырэктар «Гроднаазот» – Радзевіч Аляксандр, гэта ўжо дырэктар на пенсіі Трусць Уладзімір Іванавіч, які ўзначальваў РТО № 1. Гэта кіраўнікі «Гроднаэнерга», у першую чаргу Шатэрнік Уладзімір Уладзіміравіч, кіраўнік «Гроднааблгаз» – Котаў Аляксей Пятровіч, ну і тыя індывідуальныя прадпрыемствы, фірмы, прадпрымальнікі, якія таксама актыўна бралі ўдзел у фінансаванні будаўніцтва.

Вялікую падзяку выказвае айцец Анатоль Аляксандру Дзмітрыевічу Калінка, які на працягу ўсяго гэтага часу працаваў над будаўніцтвам гэтага храма і цяпер працягвае свае працы на прыходзе. Менавіта ён узначаліў тую групу працоўных, якія прыйшлі ў пачатку існавання прыхода і якія засталіся тут на доўгія гады і будавалі гэты храм. Гэта: Капко Мікалай, Панцэвіч Алег, гэта і многія іншыя. Да гэтага часу працуюць Рыгор Сяргеевіч, Паўлюкевіч Ігар, але і многія тыя працаўнікі, якія займаіся будаўнічай працай. Трэба сказаць, што гэтае будаўніцтва для такой брыгады самадзейнай – гэта было досыць цяжкае выпрабаванне. Але працуючы сумесна з інстытутам “Гроднаграмадзянпраект”, дзякуючы дырэктару ў тыя часы – Дзішко Уладзіміру Іосіфавічу, які далучыўся да таго, каб усе працы праходзілі пад кіраўніцтвам інстытута [40].

Айцец Анатоль узгадвае дырэктара «Завода карданных валаў» – гэта завод, які знаходзіцца побач з Уладзімірскай царквой. Побач – шклозавод. Дырэктара аказвалі дапамогу, ішлі на сустрэчу, каб дапамагчы ў будаўніцтве храма. Падкрэслім, што адзін з іх – праваслаўны, другі – каталік, але гэта не стала перашкодай. Яны зрабілі ўсё, што маглі, дапамагаючы ў будаўніцтве новага храма, хоць ён знаходзіўся і далей, чым Уладзімірская царква. Таму асабліва неабходна адзначыць Віктара Іванавіча Краўчанка – дырэктара «Завода карданных валаў» і Генрыха Аляксандравіча Крупенка, які нядаўна выйшаў на заслужаны адпачынак [40].

Па словах айца Анатоля Ненартовіча: “Я памятаю нашу сустрэчу з Уладзімірам Іосіфавічам Дзішко, які тады быў дырэктарам «Гроднаграмадзянпраект», і падзяліўся я з ім сваёй смуткам, пра тое, што хацелі мы ўсталяваць і купіць панікадзіла для нашага храма, але досыць вялікіх сродкаў яно каштавала, больш чым 25 000 даляраў. І на маю вялікую радасць ён выказаў сваё пажаданне аб тым, што інстытут мог бы прыняць удзел у тым, каб дапамагчы прыходу купіць панікадзіла і ўсталяваць у нашым храме. Таму падзяку ўсім працаўнікам інстытута і асабіста Уладзіміру Іосіфавічу за тое, што і гэтае пытанне было вырашана дастаткова паспяхова [40].

Яшчэ не магу не прыгадаць Валянціну Іванаўну Стачко, якая на працягу дзясятка гадоў, як прафесійны будаўнік аказвала падтрымку настаяцелю храма як настаўнік, займалася тэхнічным наглядам, з'яўлялася добрым дарадцам, сябрам сястрыцства, актыўнай прыхаджанкай. Трэба адзначыць, што ні адной справы не абыходзіліся без яе ўдзелу і дапамогі. Валянціна Іванаўна цяпер актыўна працуе над аднаўленнем Архірэйскага падворка ў г. Гродна, дзе ўжо асвяцілі Нікольскі храм.

Старшыню скарбніка храма Лідзію Міхайлаўну Абрамчык ведаюць многія прыхаджане. Яна ў 1999 годзе стала адной з тых першых жанчын, хто прыйшлі на малітву каля крыжа на месца будучага храма.

Удзячны святар-настаяцель і харыстам, якія з'яўляюцца, дыханнем малітваў у храме і рэгентам, якія ў свой час неслі тут паслушэнства. Сёння гэта матушка Наталля Гаплічнік. Пад яе кіраўніцтвам хор храма стаў лаўрэатам шматлікіх міжнародных конкурсаў, а самае галоўнае, што спеў падчас набажэнства адпавядае традыцыям Праваслаўнай царквы і напоўнены сэнсам.

Яе папярэднік – Святлана Паўлаўна Бенаш зараз нясе паслушэнства ў нядзельнай школе. Яе клопатамі і працамі вельмі актыўна развіваецца нядзельная школа. Там на сённяшні дзень 10 выкладчыкаў з педагагічнай адукацыяй і больш за трохсот навучэнцаў. Менавіта настаўнікі ставяць пытанне аб будаўніцтве нядзельнай школы і бібліятэкі з адпаведнай залай і службамі для далейшых прац.

Ёсць пры храме два дзіцячыя хоры. З адным займаецца Святлана Паўлаўна Бенаш, а з другім – пеўчая хору Вера Севярын. У 2015 г. на фестывалі епархіі «Каложскі Благавест» яны занялі другое месца [40].

Шмат яшчэ ёсць імёнаў, тых людзей якія на працягу гэтых гадоў працавалі і працуюць пры прыходзе. І цяпер складана ўсіх пералічыць. Вядома ў царкве памятаюць пра тых, хто ўжо сышлі з гэтага жыцця, аб якіх сёння моляцца за ўпакой. Гэта члены сястрыцтва: Надзея Васільеўна і Маргарыта Серафімаўна, і раба божая Зінаіда, раба божая Марыя, Лідзія Лаўрэнцьеўна, якая збірала ахвяраванні, Марыя Сідараўна, раба божая Агрыпіна. Айцец Анатоль заўважае: ”Я думаю тое, што царква ўзносіць малітвы штодня пра будаўнікоў святога храма – гэтага лепшая ўзнагарода, што ў сценах гэтага храма ўзносяцца пра іх малітвы” [40].

Вядома трэба ўспомніць сёння і Уладзіміра Рыгоравіча Дземьенчука, які быў не толькі галоўным інжынерам праекта, але і першым чалавекам, які як інжынер кантраляваў будаўнічыя работы. Мы молімся аб яго спачыне і заўсёды з удзячнасцю ўспамінаем яго працы, якія былі асабліва на пачатковым перыядзе. Яго працы затым працягнуў яшчэ адзін пенсіянер інстытута “Гроднаграмадзянпраект” – гэта Макараў Віктар Васільевіч” [40].

2.3 Архітэктурныя асаблівасці царквы

Як прыгадвался вышэй галоўным архітэктарам праекта стала Ніна Сяргееўна Емяльянава.

Айцец Анатоль Ненартовіч адзначае: “Ніна Сяргееўна Емяльянава на самай справе падышла да гэтага як чалавек веруючы, я нават сказаў са страхам Божым. Яна змагла рэалізаваць нашы пажаданні, калі я сказаў, каб хацеў бачыць будучы храм у адной з рэдакцый Старажытнай нашай Каложы, якую, ніколі б мы і не бачылі ў такім выглядзе – трохкупальнай. Але вось яна здолела рэалізаваць нашы пажаданні і ўзрадзіць своеасаблівасць і дух нашай Каложы, што, я спадзяюся, і ўвасобілася ў нашым храме” [40].

У аснову плана царквы пакладзены васьмікутнік (сярэдні храм). Да сярэдняга храму прымыкаюць: з усходу – алтар, з захаду – прытвор. Па баках ад алтара размешчаны рызніца і панамарка. У прытворы размешчаны шапік для продажу царкоўнай літаратуры і месца з прылаўкам для продажу свечак. З правага і левага боку ад бабінца размешчаны два навучальныя класы нядзельнай школы з падсобнымі памяшканнямі. Па баках да сярэдняга храму прымыкаюць два службовых памяшкання. Да хору трапляем з бабінца па металічнай лесвіцы. Побач з хорамі размешчаны два памяшкання для рэпетыцый хору і захоўвання нот і спецыяльнай літаратуры. Пячорная царква ў цокальным паверсе ў плане паўтарае сярэдні храм і алтар асноўнага аб’ёму царквы. Уваход у пячорную царкву арганізаваны праз званіцу і падземны пераход. Даўжыня падземнага пераходу прыкладна 10 – 12 м. Сцены будынка царквы цагляныя, дах скатны. Сталярныя вырабы індывідуальныя. Вадасцёк вонкавы, арганізаваны па вадасцёкавых трубах.

Вонкавыя сцены – тварная керамічная цэгла светла-жоўтага колеру. Цокаль – абліцоўванне колатым каменнем. Дах, карнізы – ацынкаваная дахавая сталь з наступнай афарбоўкай. Вокны – афарбоўка эмаллю за 2 разы. Уваходныя дзверы – насычэнне карычневай марылкай і бясколерным лакам.

Царква ўяўляе сабой сучасную копію былой Каложы. Не цяперашняй Каложы, а старадаўняй. Усе атрыбуты, якія мы тут цяпер бачым, нагадваюць старую Каложу. Нават купала, хоць былі, скажам так, настойлівыя прапановы паставіць “цыбуліны”, захоўваюць адметны візантыйскі стыль, чым і была адметная Каложа.

І самае галоўнае – крыж Еўфрасінні Полацкай, вымураваны на фасадзе храма. Ён з’явіўся дзякуючы благаслаўленню архіепіскапа Гарадзенскага і Ваўкавыскага Арцемія. Сёння ўсе, хто ўязджае ў Гродна з боку г. Ваўкавыска і г. Беластока, і ўвесь горад бачыць, што на царкве Усіх Беларускіх Святых – Еўфрасіннеўскі крыж [Дадатак 6].

Ніжняя царква прысвечана святому пакутніку немаўлю Гаўрыілу Беластоцкаму. Выява гэтага беларускага пакутніка знаходзіцца на цэнтральным аналоі. Гэта сучасны абраз у кананічным стылі старанна з вялікім каханнем, не можа не закрануць душу сваімі вялікімі вачамі з незвычайна жывым поглядам. Іншая выява гэтага святога глядзіць на нас ужо з іканастаса, справа ад Хрыста.

Менавіта ў Ніжнім храме знаходзіцца першы, які з’явіўся ў Гродне, абраз «Сабора Усіх Беларускіх Святых». Напісаны ён гарадзенскім іканапісцам Паўлам Мінчэнем. Таксама ў Ніжнім храме знаходзяцца каўчэг з часціцамі мошчаў і абраз святых пакутнікаў Іаана, Ангеліны і Стэфана Сербскіх.

Велічны іканастас з майстэрскай разьбой і з маляўнічымі па-Велікоднаму светлымі абразамі сучаснага ліста майстра Аляксея Хацкевіча з горада Мінска з’яўляецца, мабыць, самым галоўным упрыгожваннем храма.

Адмысловую ўвагу варта звярнуць на абраз святой заступніцы зямлі беларускай прападобнай Еўфрасінні князёўны Полацкай. Яе абраз з часціцамі мошчаў знаходзіцца з правага боку алтара.

А ў левай частцы храма каля высокага, як па сваіх памерах, так і па тэхніцы выканання, вытанчанасці ліста (іканапісец – Павел Мінчэня), знаходзіцца цудатворная выява Божай Маці Акафіснай ці Прадвазвесціцельніцы. Гэты абраз Найсвяцейшай Багародзіцы з Боганемаўлём на руках напісана алейнымі фарбамі ў маляўнічым выкананні.

У храме захоўваюцца часціцы мошчаў і абразы наступных святых: свяціцеля Дзімітрыя Растоўскага, святога вялікапакутніка Георгія Пераможца, прападобнай Еўфрасінні Полацкай, свяціцеля Мікалая Сербскага, святога вялікапакутніка Лазара Сербскага, святых пакутнікаў Іаана, Ангеліны і Стэфана Сербскіх, святога праведнага Іаана Кармянскага і інш.

Храм напаўняюць малітоўнасцю абразы, выкананыя працамі Паўла Мінчэні, Яўгенія Каваля, вышываныя абразы ў тэхніке ліцавога шыцця Галіны Курносавай, Ніны Колас, Аляксея Хацкевіча [44].

Такім чынам, можна зрабіць выснову, што будаўніцтва царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых было справай народнай, у якой прымалі ўдзел людзі розных сацыяльных груп – ад простых прыхаджан храма да прадпрымальнікаў, адміністрацыі горада і вобласці, буйных прадпрыемстваў.

На будаўніцтва храма спатрэбілася трынаццаць год, будаўнічыя работы працягваюцца і па сённяшні дзень. Плануецца пабудаваць яшчэ асобны будынак нядзельнай школы, гасцініцу для паломнікаў, летні лагер для моладзі.

Храм у гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых унёс вялікі ўзнёсак у эстэтычны выгляд г. Гродна, а яго архітэктурнае аблічча – адна з рэдакцый старажытнай Свята-Барысаглебскай (Каложскай) царквы, дазваляе пабачыць яе трохкупальнай.

Неабходна адзначыць, што за апошнія 100 год – гэта самы вялікі храм, пабудаваны не толькі ў г. Гродна, але і ў Гродзенскай вобласці.

ГЛАВА 3

НАКІРУНКІ ДЗЕЙНАСЦІ ЦАРКВЫ У ГОНАР САБОРА УСІХ БЕЛАРУСКІХ СВЯТЫХ

3.1 Святары і служыцелі царквы

На сучасны момант духавенства царквы ў гонар Усіх Беларускіх Святых г. Гродна складаюць: настаяцель храма – протаіерэй Анатоль Ненартовіч, іерэй Павел Церашкоў [Фота 17], іерэй Ілля Гапановіч, іерэй Дзмітрый Ляўчук, дыякан Максім Бачараў.

1.                 Настаяцель храма – протаіерэй Анатоль Ненартовіч [Фота 19] нарадзіўся 22 мая 1968 г. у в. Орля, Шчучынскага раёна Гродзенскай вобласці ў сям’і сялян Мікалая Андрэевіча і Марыі Іосіфаўны Ненартовіч, апошнім трэцім дзіцём.

У першы клас пайшоў у Орлеўскую школу, але ўжо пасля другога класа з’ехаў вучыцца ў Мінск, у Рэспубліканскую школу – інтэрнат па музыцы і выяўленчым мастацтве для адораных дзяцей імя Ахрэмчыка. Яе часта звалі «адзінаццацігодкай», гэта было незвычайнай для 10-гадовай агульнаадукацыйнай школы. Узмоцнена займаўся музыкай і гэта спецшкола дала не толькі асновы, але і шмат у чым кірунак будучага жыцця маладога чалавека.

У 1983 г. пасля заканчэння васьмі класаў Анатоль паступіў у музычна-педагагічнае вучылішча ў г. Гродна і якое паспяхова скончыў у 1987 г., і пасля гэтага ўпершыню пайшоў на працу. Пачыналася яна ў Жалудоцкой сярэдняй школе.

З 1987 – 1989 гг. – служыў у Савецкім войску – радыстам.

З 1987 па 1989 гг. – праходзіў тэрміновую вайсковую службу ў узброеных сілах.

Пасля дэмабілізацыі з радоў Савецкага войска, паступіў у Мінскі інстытут культуры. Спачатку юнак быў на падрыхтоўчым аддзяленні, потым паступіў. Але навука працягвалася нядоўга, таму што пасля доўгіх роздумаў, Анатоль прыняў рашэнне паступаць ў Мінскую Духоўную Семінарыю, якая знаходзілася і знаходзіцца цяпер у а.г. Жыровічы Слонімскага раёна Гродзенскай вобласці.

З 1990 па 1994 гг. – вучыўся ў Мінскай Духоўнай Семінарыі.

У 1994 г. – ажаніўся з Корч Янінай Мечыславаўнай. Зараз сям’я ў айца Анатоля дастаткова вялікая, шматдзетная. Трое дзяцей – старэйшай дачцы Аляксандры – 20 год, сярэдняму сыну Мікалаю – 14 год і малодшай дачцы Анастасіі – 6 год.

З 1994 па 1997 гг. – з’яўляўся выкладчыкам Мінскай Духоўнай Семінарыі, кіраваў мужчынскім хорам семінарыі.

26 чэрвеня 1994 г. епіскапам Наваградскім і Лідскім Канстанцінам пасвечаны ў дыяканы, 9 ліпеня 1995 г. – у іерэі.

З 1994 па 1997 гг. – нёс пастырскае служэнне ў Свята-Троіцкай царкве г. Слоніма, Навагрудскай епархіі, займаў пасаду настаяцеля царквы абраза Казанскай Божай Маці в. Шыловічы, Слонімскага раёна Гродзенскай вобласці [40].

У 1998 – 2003 гг. вучыўся ў Варшаўскай Хрысціянскай Тэалагічнай Акадэміі. У 2005 г. атрымаў ступень магістра багаслоўя.

1 ліпеня 1997 г. Прэасвяшчэннейшым Арцеміем, епіскапам Гарадзенскім і Ваўкавыскім залічаны ў штат Гродзенскай епархіі.

8 снежня 1998 г. яму было даручана духоўнае акармленне абшчыны прыходу Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна і будаўніцтва храма, з 2001 г. айцец Анатоль – настаяцель прыходу.

З 1999 г. і па цяперашні час ён займае пасаду сакратара Гродзенскай епархіі.

Протаіерэй Анатоль Ненартовіч з’яўляецца адным з ініцыятараў стварэння і правядзення Міжнароднага фестывалю праваслаўных спеваў “Каложскі Благавест”, які ён, як старшыня арганізацыйнага камітэта, узначальвае на працягу ўсяго часу яго існавання.

Айцец Анатоль мае іерархічныя ўзнагароды: 1998 г. – камілаўка, 2000 г. – нагрудны крыж, 2002 г. – сан протаіерэя, 2005 г. – булава, 2007 г. – крыж з упрыгожваннямі, 2011 г. – мітра.

Пра сэнс свайго пастырскага служэння айцец Анатоль адказвае з гумарам:

“Ёсць такая прымаўка, што мужчына павінен пабудаваць дом, пасадзіць дрэва і выхаваць сына. Сына выхаваў, дом не пабудаваў, але пабудаваў храм, вось засталося дрэва пасадзіць, ну і на гэтым можна сказаць, што праграма мінімум выканана. Ну а калі сур’ёзна, то мне здавалася, што будаўніцтва храма будзе самым галоўнай справай майго жыцця, і тое што пасля заканчэння гэтага будаўніцтва, што тое самае галоўнае будзе завершана або будзе здзейснена. Зараз я пераконваюся, што гэта не так, і кожнаму часу, кожнаму перыяду жыцця чалавека, Бог вызначае тую ці іншую задачу. Таму калі храм фактычна быў пабудаваны, мы разумеем, што сцены стаяць, яны ўладкованы. А ці ўладкован храм тваёй душы? Гэтае пытанне больш важнае, і таму ты разумееш, пра тое, што для таго, каб ён здзейсніўся, каб ён быў уладкаваны і тым больш святару, патрэбныя значна вялікія намаганні. І напэўна на гэта пойдзе ўсё астатняе жыццё. Тыя цяжкасці і складанасці, той смутак і выпрабаванні, якія выпадаюць у жыцці чалавечай мы павінны ўспрыняць як тое, што вядзе цябе па шляху выратавання. Нават нягледзячы на тое, што яны журботныя, і ў смутку знайсці ў іх сэнс, змераў сваю ганарыстасць і падпарадкаваць сябе волі Божай і здабычы Божаму – вось гэтая наступная задача”[40].

2.                 Іерей Ілля Гапановіч [Фота 16] нарадзіўся 18 лютага 1987 г. у в. Алешавічы, Мастоўскага раёна, Гродзенскай вобласці. У 2004 г. скончыў СШ № 3 г. Масты. У 2005 г. паступіў у Мінскую Духоўную Семінарыю, якую скончыў у 2010 г. са ступенню бакалаўра тэалогіі. Паступіў у 2011 г. у Кіеўскую Духоўную Акадэмію (завочная форма навучання).

26 чэрвеня 2011 г. Высокапраасвяшчэннейшым Арцеміем, епіскапам Гродзенскім і Ваўкавыскім пасвечаны ў сан дыякана. 29 красавіка 2012 года высвечаны ў іерэя.

Указам № 27 ад 20 верасня 2012 г. прызначаны на пасаду святара прыходу Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна [11].

Пры прыходзе здзяйсняе Таінствы Споведзі і Прычасця.

3.                 Іерэй Дзмітрый Ляўчук [Фота 15] – нарадзіўся 10 кастрычніка 1984 г. у г. Драгічын Брэсцкай вобласці, у сям’і рабочых, беларус. Ахрышчаны ў маленстве ў гонар велікамучаніка Дзімітрыя Салунскага.

У 2002 г. з адзнакай скончыў сярэднюю школу № 1 г. Драгічына. Вучыўся ў музычнай школе (труба, акардэон).

У 2002 годзе паступіў – ад Брэсцкай епархіі Беларускай Праваслаўнай Царквы – у Санкт-Пецярбургскую Духоўную Семінарыю на дзённае аддзяленне.

6 кастрычніка 2006 г. у храме святога апостала і евангеліста Іаана Багаслова рэктарам Санкт-Пецярбургскай багаслоўскай Духоўнай Акадэміі і Семінарыі, арцыбіскупам Ціхвінскім Канстанцінам (цяпер – архіепіскап Курганскі і Шадрынскі) здзейсненая хіроцэсія з чытальніка. Паралельна (у 2006 г.) скончыў курс «Журналістыка» Еўрапейскай Школы карэспандэнцкага навучання (Белгарад, Расія). Паспяхова абараніў дыпломную працу «Пастырская дапамога акцэнтуіраванным асобам» на кафедры царкоўна-практычных дысцыплін. Акцентуіраванная асоба – гэта від здаровай асобы, які прыкметна адрозніваецца ад распаўсюджаных у грамадстве тыпаў людзей, але пры гэтым застаецца цалкам адаптаванымі ў большасці жыццёвых сітуацый. Сам па сабе асобны псіхалагічны зрыў не з'яўляецца прыкметай хваробы – у выключных выпадках перавага якой-небудзь рысы характару можа ўзнікаць і ў здаровых людзей.

17 чэрвені 2007 года атрымаў дыплом аб завяршэнні курсу Санкт-Пецярбургскай багаслоўскай Духоўнай Семінарыі. Падчас навучання на трэцім і пятым курсах Семінарыі праходзіў парафіяльныя паслушэнства пры храме святога велікамучаніка Дзімітрыя Салунскага ў Каламягах у Санкт-Пецярбургу і пры царкве Звеставання Найсвяцейшай Багародзіцы на Прыморскім праспекце.

У перыяд з верасня 2006 па чэрвень 2007гады скончыў двухгадовы курс па праграме «Псіхалогія» Санкт-Пецярбургскай акадэміі паслядыпломнай педагагічнай адукацыі. Дзяржаўная атэстацыйная камісія рашэннем ад 22 чэрвеня 2007 года засведчыла права (адпаведнасць кваліфікацыі) на вядзенне прафесійнай дзейнасці ў сферы практычнай псіхалогіі.

30 мая 2007 г. Навучальным камітэтам пры Святым Сінодзе Рускай Праваслаўнай Царквы Маскоўскай Патрыярхіі быў накіраваны ў распараджэнне Мітрапаліта Мінскага і Слуцкага Філарэта, Патрыяршага Экзарха Усяе Беларусі, для праходжання царкоўна-прыхадскога паслушэнства.

1 мая 2011 г. прызначэннем Праасвяшчэннейшага Арцемія, епіскапа Гродзенскага і Ваўкавыскага, залічаны ў штат Гродзенскай епархіі і прызначаны на пасаду псаломшчыка Пакроўскага кафедральнага сабора г. Гродна.

9 кастрычніка 2011 года епіскапам Гродзенскім і Ваўкавыскім Арцеміем пасвечаны ў дыякана ў Пакроўскім кафедральным саборы г. Гродна [44].

Указам Яго Высокапраасвяшчэннейшага епіскапа Арцемія ад 5 студзеня 2012 г., вызвалены ад нясення абавязкаў дыякана Пакроўскага кафедральнага сабора г. Гродна і прызначаны на пасаду дыякана прыходу храма Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна [13].

17 чэрвеня 2012 года за Божай Літургіяй у Пакроўскім кафедральным саборы г. Гродна дыякан Дзмітрый быў пасвечаны – епіскапам Гродзенскім і Ваўкавыскім Арцеміем у сан іерэя да прыходу храма Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна.

27 мая 2013 г. айцец Дзмітрый завяршыў навучанне ў Адкрытым універсітэце Ізраіля (Раананы, Дзяржава Ізраіль) са спецыялізацыяй па яўрэйскай гісторыі. Ён бакалаўр гуманітарных і грамадскіх навук з адзнакай.

11 ліпеня 2013 года айцец Дзмітрый скончыў бакалаўрскую праграму “Міжнароднае права” Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэта (г. Вільнюс, Літоўская Рэспубліка) са ступенню LLB – бакалаўр права – паспяхова абараніўшы бакалаўрскую працу па тэме «Міжнародна-прававая рэгламентацыя права на свабоду думкі, сумлення і рэлігіі і іх імплементацыя ў заканадаўстве Рэспублікі Беларусь».

Айцец Дзмітрый – аўтар больш за дзесятка навуковых прац па міжнароднаму праву, гісторыі, камунікацыі і навукова-папулярных работ па псіхалогіі зносін [44].

4.                 Дыякан Максім Бачароў [Фота 13] нарадзіўся 18 верасня 1989 г. у в. Малая Бераставіца Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці ў сям’і святара. Бацька – Бачароў Вячаслаў Барысавіч, святар Свята-Дзмітрыеўскай царквы в. Малая Бераставіца Гродзенскай вобласці. Маці – Бачарова Соф'я Мікалаеўна, рэгент Свята-Дзмітрыеўскай царквы в. Малая Бераставіца Гродзенскай вобласці.

З 1996 па 2007 г. вучыўся ў Малабераставіцкай сярэдняй школе. У 2012 г. скончыў Мінскую духоўную семінарыю і Указам № 14 ад 21.06.2012 г. епіскапа Гродзенскага і Ваўкавыскага Арцемія, залічаны ў штат Гродзенскай епархіі і прызначаны на пасаду дыякана, чытальніка і іпадыякана прыходу храма Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна [9].

13 ліпеня 2012 г. уступіў у шлюб з Бачаравай (Стасюкевіч) Іаанай Валянцінаўнай.

30 верасня 2012 г. Высокапраасвяшчэннейшым Арцеміем, епіскапам Гродзенскім і Ваўкавыскім пасвечаны ў сан дыякана. У цяперашні час з'яўляецца клірыкам прыходу храма Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна [44].

3.2    Набажэнствы

Набажэнствы ў храме праводзяцца на беларускай і царкоўнаславянскай мовах.

Айцец Анатоль Ненартовіч адзначае: “У кожны трэці тыдзень месяца мы здзяйсняем літургію на беларускай мове [40].

Да нас звярнулася ініцыятыўная група прыхаджан с прапановай аб тым, каб час ад часу здзяйсняліся набажэнствы на беларускай мове. Прашэнне разгледзеў Уладыка Арцемій і блаславіў здзяйсняць кожны трэці тыдзень месяца набажэнствы на беларускай мове. Але калі будзе пажаданне больш часта яго здзяйсняць, то з гэтым не будзе праблем. Для людзей, якія цяпер стаяць у храме ўжо не мае значэнне, на якой мове здзяйсняюцца службы, я маю на ўвазе пастаянных прыхаджан, яны прывыклі да таго, што набажэнствы праводзяцца на царкоўнаславянскай мове.

Першае богаслужэнне магчыма для іх на беларускай мове былі незвычайныя, многія нават выказваліся адмоўна з гэтай нагоды, частка наадварот успрыняла гэта з вялікім энтузіязмам і ўхвалой, але праз кароткі час у прынцыпе ніякіх праблем з гэтым не ўзнікае.

Трэба сказаць пра тое, што не так шмат як хацелася прыходзіць людзей беларускамоўных, тых, якія часта выступаюць ініцыятарамі ў тым, каб у храмах здзяйснялася служба на беларускай мове. Гэта крыху хвалюе.

Пра тое, што яны звычайна выказваюць пажаданні, можа быць нават дамагаюцца, што б іх пачулі, мы гатовыя іх чуць, але хочам іх не толькі чуць, але і бачыць. Хаця, калі зараз праходзяць набажэнствы на беларускай мове разумееш, што яны важныя не толькі для іх, але і для многіх людзей, якія прысутнічалі ў храме.

Ва ўсякім выпадку сэнс многіх песнапенняў, многіх чытанняў стаў больш даступным для ўспрымання нашымі вернікамі, таму я думаю, што гэта карысна, гэта запатрабавана, але не ведаю ці дастаткова гэтага адзін раз у месяц, пакуль больш не паступала пажаданняў, каб службы на беларускай мове здзяйсняліся часцей” [40].

У храме Таямніца Хрышчэння здзяйсняецца ў суботу і ў нядзелю з 11.00 і па дамоўленасці пра час са святаром. Таямніца праходзіць у храме, асвечаным у гонар святога пакутніка немаўля Гаўрыіла Беластоцкага, які ўжо некалькі стагоддзяў шануецца малітоўным заступнікам дзяцей. Шматдзённыя пасты (Вялікі, Пятроў, Успенскі, Калядны) не з’яўляюцца перашкодай да здзяйснення Таямніцы хросту. Хросных (хросныя) павінны прайсці 2 сумоўя. Сумоўя праходзяць у 18.00 (пасля багаслужбы) у Ніжнім храме: 1 сумоўе – серада, пятніца; 2 сумоўе – панядзелак, аўторак.

Таямніца Споведзі здзяйсняецца перад кожнай Боскай Літургіяй: панядзелак – субота ў 8.00, у нядзелю ў 7.00 і 9.00, на Усяночнае трыванне пасля поліелея. Дзеці да сямі гадоў могуць прычашчацца без споведзі. У нядзельнай школе арганізаваны клас, у якім настаўнікі падрыхтоўваюць дзяцей да першай споведзі [44].

Прычашчэнне Святых Хрыстовых Таямніц адбываецца падчас Боскай Літургіі (неўзабаве пасля ўсенароднага спеву малітвы «Ойча наш»). Літургія ў храме здзяйсняецца кожны дзень: панядзелак –с убота 8.00, у нядзелю ў 7.00 і ў 9.00.

Акрамя таго, у храме праводзіцца Таямніца Вянчання.

3.3    Нядзельная школа і хор, паломніцтвы

Айцец Анатоль Ненартовіч узгадвае: “Пасля асвяшчэння Ніжняга храма стала пытанне аб неабходнасці стварыць умовы, каб на прыходзе магла паўнавартасна працаваць нядзельная школа [40].

Хоць нядзельная школа пачала сваю працу ў 2000 годзе, але не было паўнавартасных умоваў для яе працы: заняткі праводзіліся то ў часовай бытоўцы, то ў часовым храме-вагончыку, то на працягу 2-х гадоў храм здымаў кватэру насупраць будаўніцтва нашага храма ў 96 доме па праспекце Кляцкова, і вядома пастаянна паўставалі пытанні, што вельмі важна, каб нядзельная школа атрымала сваё памяшканне і таму давялося нават пераконваць нашых прыхаджан на прыхадскім сходзе” [40].

На сённяшні дзень нядзельная школа прыхода ўжо не змяшчае ўсіх жадаючых. Наш першы клас 2000 года складаўся з 20 чалавек, сёння гэта ўжо больш за 300 навучэнцаў, і ўстае неабходнасць будаўніцтва асобнага будынка, у якім размясцілася бы нядзельная школа з бібліятэкай, аддзелы, якія павінны быць у кожным гарадскім прыходзе – гэта місіянерска-катэхезічныя, моладзевы аддзел, сацыяльны аддзел. Гэта перш за ўсё неабходна для існавання прыхода, каб здзяйснялася непасрэдна пры храме. Хоць будаўніцтва даецца не так проста і цяжка, а царкоўнае будаўніцтва адрозніваецца тым, што яно вядзецца фактычна без сродкаў, і няма якіх-небудзь гарантаваных сродкаў, якія будуць атрыманы на правядзенне работ, адсутнасць бюджэту як такавога, няма якіх-небудзь генеральных спонсараў або мецэнатаў, якія спансавалі б будаўніцтва – ўсё гэта праходзіць пры дапамозе збораў, ахвяраванняў, зваротаў да людзей, прадпрымальнікаў, дырэктароў заводаў і прадпрыемстваў горада. Таму на самой справе – гэта тытанічная праца і сёння нават цяжка прыгадаць, колькасць самага рознага роду зваротаў за дапамогай для будаўніцтва храма, якія напісалі святары.

На працягу ўсяго перыяду дзейнасці выкладчыкі нядзельнай школы імкнуцца перадаць дзецям пачатковыя веды аб праваслаўнай веры, асноўныя падзеі Старога і Новага Запавету, гісторыю Царквы, а таксама знаёмяць з Жыціямі святых. Але, нягледзячы на гэта, асноўная мэта дзейнасці нядзельнай школы заключаецца ў тым, каб спрыяць фарміраванню і набыццю ўнутранай сістэмы каштоўнасцяў, якая ляжа ў аснову ўсяго жыцця чалавека і будзе выяўляцца ва ўнутранай зваротлівасці, прыхільнасці і любові.

Асноўным прынцыпам выхавання ў нядзельнай школе з’яўляецца – хрысціянская любоў, якая здольная дапамагчы захапіць і раскрыць любое дзіця: ад сарамлівага і замкнёнага да непаседы і гаваруна.

У ходзе вучэбна-выхаваўчага працэсу нядзельнай школы для дасягнення пастаўленай мэты рэалізуюцца наступныя задачы:

–                   паказваць шлях, весці вучня да кахаючага ўсіх Настаўніка – Хрыста;

–                   выхоўваць асобу, якая ў саюзе з Ісцінай будзе здольная супрацьстаяць злу, ці здольная думаць, верыць і дзейнічаць;

–                   абуджаць творчую жыццевую духоўную сілу асобы;

–                   не супярэчачы ўнутранаму развіццю, арганізаваць у пэўнай паслядоўнасці сустрэчы душы дзіцяці са Святым Пісаннем, з набажэнствам, з творамі святых айцоў, з царкоўнай гісторыяй і царкоўным мастацтвам, з рэальнам жыццем абшчыны і з людзьмі.

У 2014 – 2015 навучальным годзе ў нядзельнай школе выказалі жаданне займацца 282 дзіцяці ва ўзросце ад 5 да 15 гадоў.

У нядзельную школу прымаюцца ўсе жадаючыя без экзаменаў і без сумоўя ва ўзросце ад 6 да 13 гадоў (могуць быць выключэнні). Для прыему ў школу неабходна бацькам жадаючых вучыцца дзяцей напісаць заяву на працягу жніўня месяца бягучага года. Дзеці шасцігадовага ўзросту, залічваюцца ў падрыхтоўчы клас. Першыя класы рознаўзроставыя: а) 7-8 гадоў; б) 9-11 гадоў. Падлеткі 12-13 гадоў прымаюцца па меркаванні ў 2-й або 3-й клас і займаюцца 3-4 гады. Тэрмін навучання без уліку падрыхтоўчага класа – 5 гадоў. Запісацца можна ў жніўні ў любы дзень тыдня ў лаўцы храма.

Навучальны год пачынаецца ў другую нядзелю верасня, і працягваецца да канца мая. Заняткі праходзяць па нядзельных днях, згодна з устаноўленым раскладам.

Можна вылучыць наступныя напрамкі дзейнасці ў нядзельнай школе прыхода:

–        набажэнствы;

–        навучальныя заняткі;

–        сустрэчы вучняў і духавенства;

–        гуртковая праца;

–        царкоўныя святы;

–        паломніцтва;

–        гутаркі духавенства з бацькамі;

–        бацькоўскія сходы;

–        паходы і экскурсіі;

–        удзел у жыцці (мерапрыемствах) прыхода;

–        паслушэнства.

Дырэктар нядзельнай школы Бенаш Святлана Паўлаўна акцэнтуе: “Праграма навучання разлічана на пяць гадоў і прадугледжвае вывучэнне гісторыі Старога і Новага Запавету, гісторыі Царквы, Богаслужэнняў Праваслаўнай Царквы, Катэхізісу (асноў Праваслаўнай веры), царкоўных святаў, жыццяпісаў святых, малітваў. Змест праграмы не дзеліцца на прадметы (напрыклад, Катэхізіс, гісторыя Новага Запавету і гэтак далей), якія павінны выкладацца па асобнасці. Такім чынам, на адным занятку можа адбывацца знаёмства з жыццяпісам таго ці іншага святога і царкоўнага свята (згодна з календаром) адначасова або вывучэнне гісторыі Новага Запавету і якога-небудзь паняцця з Катэхізіса і т. п. Праграма нядзельнай школы грунтуецца на аснове праграмы протаіерэя Віктара Дарафеева і В. Л. Янушкявічэне «Асновы праваслаўнай культуры»,выдадзенай у г. Масква ў 2007 годзе і прызначанай для праваслаўных гімназій і нядзельных школ і выкарыстоўваецца са зменамі і дапаўненнямі.

Мэта падрыхтоўчага класа – дапамагчы дзіцяці падрыхтавацца да першай споведзі, увесці яго ў свядомае, самастойнае, незалежнае ад бацькоў, царкоўную жыццё” [39].

Праграма першага класа ўключае ў сабе асноўныя паняцці пра Бога, пра стварэнне свету, пра першародны грэх, аб храме, аб малітве, аб пасце, аб двунадесятых святах, асноўныя падзеі Новага Запавету, жыціі святых, правілы паводзін у храме.

Праграма другога класа грунтуецца на жыццяпісы святых, фрагментарным вывучэнні гісторыі Царквы, паглыбляюцца і пашыраюцца веды асноўных падзей Новага Запавету, фарміруюцца асноўныя царкоўныя паняцці, працягваецца вывучэнне двунадесятых свят і значных царкоўных свят, абразоў, знаёмства з царкоўнославянскай мовай, царкоўнымі спевамі, новымі малітвамі.

Праграма трэцяга класа асноўнае значэнне надае вывучэнню гісторыі Старога Запавету, дзесяць запаветаў, малітваў, больш паглыбленага вывучэння Вялікага посту, працягваецца знаёмства з богаслужэннямі Вялікага посту (1-я сядміца, Тыдня Вялікага Посту, Страсная сядміца), з жыццяпісамі святых, з манастырамі.

Праграма чацвёртага класа будуецца на вывучэнні гісторыі Новага Запавету, запаведзяў асалоды, малітваў, богаслужэнняў (дзённы, тыднёвы і гадавы круг, літургіка), паўтараюцца двунадзесятые святы, працягваецца вывучэнне царкоўнаславянскай мовы.

Праграма пятага класа разлічана на вывучэнне Сімвала веры, паўтор, а таксама паглыбленне ведаў усяго навучальнага матэрыялу, на падрыхтоўку да выпускнога іспыту.

На працягу ўсіх пяці гадоў разам з працэсам навучання пастаянна ажыццяўляецца працэс і выхавання, выкарыстоўваючы жыціі святых, павучанні святых айцоў, духоўныя апавяданні, казкі, прытчы, вершы, павучальныя жыццёвыя гісторыі. Нерэдка выхаваўчыя задачы выходзяць на першы план.

Вялікае значэнне надаецца фарміраванню духоўнасці, развіццю ў кожным дзіцяці дабрачыннасці.

Праграма прадугледжвае наведванне музея рэлігіі (праваслаўных выстаў), храмаў г. Гродна, сустрэчы з духавенствам, царкоўныя святы сумесна з бацькамі, удзел у жыцці дадзенага прыходу і царкоўнай абшчыны.

Заканчваецца навучанне выпускным экзаменам, па выніках якога выдаецца пасведчанне аб заканчэнні нядзельнай школы.

Пры школе дзейнічаюць гурткі: хор, англійская мова [44].

Традыцыйна навучальны год заканчваецца паломніцкай паездкай па святыням Беларусі.

Па словах дырэктара нядзельнай школы Бенаш Святланы Паўлаўны: “Нядзельная школа была арганізавана практычна з пачаткам будаўніцтва храма. Яна з'явілася на год пазней пасля таго як тут быў усталяваны вагончык – часовы храм, у якім праходзілі набажэнствы, у 1999 годзе. А ў 2000 годзе, у верасні, пачаўся навучальны год – для гэтага быў прывезены яшчэ адзін вагончык з печкавым апалам. Нягледзячы на такія ўмовы, дзеці з задавальненнем хадзілі на заняткі.

Арганізатарам нядзельнай школы была на той момант Шуйко Алена Лявонцьеўна.

Першыя ўдзельнікі нядзельнай школы былі рознага ўзросту, іх было каля 20 чалавек. У далейшым ад гэтага адмовіліся – раён малады, вельмі шмат дзяцей-ахвотнікаў займацца ў нядзельнай школе і аднаго ўзросту.

Першыя дзеці, якіх сабрала Алена Лявонцьеўна, хацелі чагосьці дамагчыся, пазнаць, хоць многія сем'і былі неўцаркоўленыя. Радавала, што праз іх многія бацькі прыйшлі ў царкву. Раней, калі дзяцей было не так шмат, можна было пагутарыць крыху цясней, выйсці за вызначаныя рамкі, папіць гарбаты. Зараз увесь час у памяшканні нядзельнай школы клас змяняе клас, і калі адзін клас застанецца піць гарбату, то іншаму няма дзе будзе займацца. Неўзабаве з такой нешматлікай колькасці на наступны год набраўся яшчэ адзін клас. І ў наступныя гады колькасць дзяцей узрастала. У гэтым 2015 годзе колькасць дзяцей, якія займаюцца ў нядзельнай школе вар'іруе – на пачатак навучальнага года іх заўсёды больш, сталая цякучка, у нас няма такіх правіл як у агульнаадукацыйнай школе, ніхто не прымушае, гэта не абавязковае, можа дзіцё зразумела, што не туды патрапіла – і дзіцё проста сыходзіць.

Па колькасці вучняў нядзельная школа вельмі шматлікая, сёлета (2014 г.) было каля 300 дзяцей, бывалі гады і па 350 вучняў, але гэта на момант пачатку навучальнага года.

Мэта школы – гэта прышчапіць цікавасць, паказаць што ёсць жыццё з Богам, паказаць што ёсць шлях у жыцці, які вядзе праз Царкву і вядзе чалавека да Бога, але мы не ставім перад сабой мэту падрыхтоўкі для паступлення ў семінарыю ці на багаслоўскі факультэт.

Перавагу аддаём духоўнаму выхаванню. Ёсць і праграма навучання. Таксама, апроч царкоўнай падрыхтоўкі, вядуцца выхаваўчыя гутаркі і пра шкоду курэння, алкаголю, пра суіцыды [39].

Рэлігійнае выхаванне вызначаецца і тым, яно ў прыватнасці з'яўляецца сямейным. Калі няма падтрымкі ў сям'і, а ў нядзельнай школе казалі дзіцяці, што трэба маліцца перад ежай, а ў яго дома бацькі гэтага не робяць, то можна пра гэта казаць гадамі, але нічога не зменіцца. На сённяшні момант умовы нядзельнай школы не дазваляюць наладзіць больш цесную працу з бацькамі, якую хацелася б. Для дарослых ужо два гады дзейнічае клуб праваслаўнай дыскусіі, дзе тлумачацца пытанні кананічныя і з розных царкоўных дысцыплін.

Некалькі раз на год цэлымі класамі вучні ходзяць да Прычашчэння і Споведзі. Галоўнае ў гэтай справе – падтрымка бацькоў і, калі дзіцё адпраўляюць на Споведзь, а самі бацькі не спавядаюцца – вучань не разумее навошта гэта яму трэба.

Мэта настаўнікаў заключаецца і ў тым, каб дзеці былі падрыхтаваны да Таямніцы Споведзі. Настаўнікі імкнуцца на ўсім працягу рэлігійнай падрыхтоўкі злучаць гэта з жыццём – «Можна ведаць, але не рабіць», «Тэорыя добра, а практыка яшчэ лепш».

Калі паглядзець Праграму, то яна вельмі насычана, і вучань абавязаны ведаць шмат. Аднак, калі падрыхтоўка пачынаецца з шасці гадоў, то выпускаецца дзіцё ў дванаццаць год. Гэта той узрост, у якім пачынаюцца спробы самастойнага меркавання. У гэтым свае плюсы і мінусы. Вернікі прыхода самі прасілі зменшыць узроставую планку, бо самі ў дзяцінстве не атрымвалі тых ведаў, якія хацелі, і ім складана падрыхтаваць ужо сваіх дзіцей да першай Споведзі.

Сярод прынцыпаў праграмы нядзельнай школы вылучаюцца: некаторыя важныя тэмы паўтараюцца на кожным годзе навучання, але з некаторымі дапаўненнямі. Хоць мінус іх дзейнасці ў тым, што ў школе вольнае наведванне і па праграме ўсё добра, а рэальна існуе недахоп ведаў. Дзяцей, якія не прапусцілі не аднаго занятку, можна пералічыць па пальцах.

У сувязі з адсутнасцю памяшкання святкуюцца толькі Вялікдзень і Каляды. Раней тры гады гэтыя святы праводзяцца ў Дзяржаўнай установе адукацыі «Сярэдняя агульнаадукацыйная школа № 38 г. Гродна».

Калі скончылася будаванне Верхняй царквы, Вялікдзень сталі святкаваць у Ніжняй царкве. З мінулага года вырашылі, што свята Вялікадня праводзіцца на Антыпасху (праз тыдзень пасля Вялікадня).

Метады выкладання мадэрнізуюцца ў нядзельнай школе. Гэта неабходна рабіць, каб быць бліжэй да дзяцей, сучасных тэхналогій, выкарыстоўваць мультымедыйныя ўстаноўкі і інш.

Праблемай у нядзельнай школе на сённяшні момант з'яўляецца колькасць вучняў пры адсутнасці памяшкання. І ўжо згублена тое, што было ў пачатку дзейнасці нядзельнай школы – зараз, напрыклад, у спектаклі не можна задзейнічаць усіх дзяцей. Калі раней іх было 20 – 40 чалавек, тое зараз 300 чалавек змясціць у адной зале немагчыма.

Традыцыйным стала правядзення Вялікодных і Калядных выстаў малюнкаў. Увосень праводзіцца выстава «Свет вачамі дзяцей», у апошні час на Вялікдзень праводзіцца выстава падзелак.

Пад канец навучальнага года практыкуюцца паломніцкія падарожжы па святых месцах Беларусі. У мінулым, 2014 годзе, вучні былі з начоўкай у Полацку. Напачатку мая 2015 г. другія класы (8 – 9 гадоў) паедуць у Елісей-Лаўрышаўскі манастыр. У манастыры праводзіцца трапеза, экскурсія па манастыры [39].

Былі неаднаразова вучні і настаўнікі з паломніцкімі падарожжамі ў манастыры а. г.Жыровічах, в. Сынкавічах, г. Наваградку, г. Свеце, г. Нясвіжы і інш. гарадах.

Гуртковая праграма нядзельнай школы вар'іруецца. Гурткі абіраюцца па жаданні. Штатных педагогаў у школе няма. На 2015 г. у школе дзейнічаюць дзве групы хору – канцэртная і для ўсіх жадаючых дзяцей. Ёсць і гурток англіскай мовы” [39].

Пры царкве дзейнічае кліросны хор [Фота 18]. Калектыў ствараўся ў 2001 г. для вядзення набажэнстваў у часавым храме-вагончыку. Першым рэгентам стала Юлія Салей (Шэпелева), калектыў налічваў толькі 6 пеўчых. З мая 2003 г. рэгентам стала Святлана Бенаш. У гэтыя гады сфармаваўся сталы склад хору, які павялічыўся да 10 – 12 чалавек. Са жніўня 2007 г. рэгентам з’яўляецца Наталля Гаплічнік, якая, скончыўшы Беларускую дзяржаўную акадэмію музыкі, сумяшчае рэгенцтва з выкладаннем музычна-тэарэтычных дысцыплін у Гродзенскім дзяржаўным музычным каледжы.

Сёння калектыў – гэта 30 захопленых царкоўным спевам, галоўнай прыхадской задачай якіх, з’яўляецца штодзённае выкананне кліросных паслухмянстваў. Большасць удзельнікаў маюць музычную адукацыю і працуюць настаўнікамі музыкі ў школах, каледжах. Але спяваюць у хоры людзі і іншых прафесій: інжынер, вайсковец, будаўнік, столяр, гісторык, псіхолаг, лагапед. Шэраг пеўчых за ўвагу да прац на карысць Цэрквы адзначаны ўзнагародамі Рускай і Беларускай Праваслаўных Цэркваў.

Хор з’яўляецца неаднаразовым лаўрэатам Міжнароднага фестывалю праваслаўных спеваў «Каложскі Благавест» у г. Гродна, лаўрэатам Міжнароднага фестывалю праваслаўных спеваў у г. Мінск (2003 г.), лаўрэатам Міжнароднага фестывалю «Хайноўскія Дні Музыкі Царкоўнай» (Рэспубліка Польшча, 2009 г.). Калектыў выступіў з канцэртнай праграмай у цырымоніі адкрыцця Міжнароднага фестывалю «Хайноўскія Дні Музыкі Царкоўнай» (Рэспубліка Польшча, 2010 г.). У 2011 г. калектыў з сольнымі канцэртамі выступаў на Міжнародным фестывалю «Музычны Эдыкт» у Рэспубліцы Сербія (г. Ніш, г. Крушевац), у рамках «Беластоцкіх Дзён Царкоўнай Музыкі» ў Рэспубліцы Польшча, а таксама ў храмах г. Вільнюса (Рэспубліка Літва), у Смольным саборы і Дзяржаўнай акадэмічнай капэле ў г. Санкт-Пецярбургу (Расійская Федэрацыя, 2013 г.). Хор удзельнічаў ва ўрачыстых набажэнствах, прысвечаных перанясенню мошчаў святога пакутніка немаўля Гаўрыіла ў г. Беласток і Супрасль (Рэспубліка Польшча), асвяшчэнню храма ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых у г. Гродна, а таксама ў Ісаакіеўскам саборы і Свята-Троіцкім саборы Аляксандра-Неўскай Лаўры г. Санкт-Пецярбурга, Мікалаеўскам марскім саборы г. Кранштадта ў рамках Харавога Сабора “300-годдзю Аляксандра-Неўскай Лаўры прысвячаецца” (РФ, 2013 г.) [40].

У канцэртны рэпертуар хору ўваходзяць спевы кампазітараў-класікаў духоўнай пеўчай традыцыі Рускай Праваслаўнай Царквы: А. Львова, С. Дзегцярова, А. Архангельскага, Д. Бартнянскага, П. Часнакова, С. Рахманінава; кампазітараў Беларусі – М. Анцева, А. Туранкова, Н. Бутома, І. Дзянісавай.

Дзіцячы хор [Фота 12] арганізаваны з навучэнцаў і выпускнікоў нядзельнай школы на прыходзе ў 2007 г. Ужо ў наступным годзе пад кіраўніцтвам Аліны Артамонавй хор упершыню прыняў удзел у фестывалі праваслаўных спеваў «Каложскі Благавест», дзе быў ганараваны званні дыпламанта і адмысловага прыза, заснаванага аргкамітэтам Міжнароднага фестывалю «Хайноўскія Дні Царкоўнай Музыкі». Калектыў адзначаны дыпломам III ступені X Міжнароднага фестывалю праваслаўных спеваў у г.Мінску. У 2010 – 2011 гг. хор станавіўся лаўрэатам I ступені Міжнароднага фестывалю праваслаўных спеваў «Каложскі Благавест». Калектыў неаднаразова браў удзел у цырымоніі адкрыцця, а таксама ў мерапрыемствах, якія праводзяцца ў рамках гэтага фестывалю. У маі 2011 г. калектыў прыняў удзел у Міжнародным фестывалі «Хайноўскія Дні Царкоўнай Музыкі», дзе заняў I месца. Са жніўня 2011 г. хорам кіравала матушка Наталля Беляцкая. Менавіта тады дзіцячы хор пачаў спяваць на службах і сваёй «анёльскай» прысутнасцю цешыць вернікаў [39].

З верасня 2012 г. дзіцячым хорам кіруе Вера Міхайлаўна Севярын, певучая кліроснага хору храма.

Заняткі хору праходзяць у вялікай зале прыхадскога дома ў суботу ў 17.00 і ў нядзелю ў 11.00 і 12.00 [44].

У хоры дзеці знаёмяцца з гісторыяй духоўнай музыкі як сусветнай, так і беларускай. Ім прывіваюць густ і любоў да музыкі.

Па бласлаўленню настаяцеля прыхода царквы у гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых протаіерэя Анатоля Ненартовіча з 2004 года арганізуюцца паломніцкія падарожжы па святым месцам Беларусі, Польшчы, Украіны, Расіі.

У чэрвені 2004 года 48 паломнікаў пабывалі на Валааме, у жніўні таго ж года наведалі святыні Санкт-Пецярбурга. Пабывалі ў Супрасльскім манастыры ў Польшчы, а таксама ў Пскова-Пячэрскім манастыры.

У лютым 2005 года паломніцкая група з 50 чалавек пабывала ў Ляданскім манастыры. Троечы ў гэтым годзе наведалі Пячэрскую Лаўру. Памаліцца ў гэтай вялікай святыні змаглі 130 чалавек. У маі 2005 г. група паломнікаў з 48 чалавек адправілася па маршруту Чарнігаў – Кіеў, дзе наведалі праваслаўныя храмы і манастары Рускай Праваслаўнай Царквы. У ліпені 2005 г.паломнікі адправіліся ў Санкт-Пецярбург з наведваннем Вырыцы. У кастрычніку пабывалі ў Опцінай Пустыні ( 46 чалавек).

Паломніцкія падарожжы працягваюццца і далей.

Паломніцкія паездкі на першае паўгоддзе 2014:

– З 08 па 11 мая – Опціна Пустыня

–        З 22 па 27 мая – Масква – Серпухаў – Мурам – Дзівеева

–        З 25 па 30 чэрвеня – Санкт-Пецярбург – вал

–        З 02 па 6 ліпеня–Масква – С. Пасад – Істра (новы Ерусалім)

–        З 13 па 17 жніўня – Варонеж – Задонскам

–        З 11 па 14 верасня – Пскоў

–        верасень, кастрычнік, лістапад – Ерусалім

Царква арганізавала падарожжа ў Жыровіцкі Свята-Успенскі манастыр для дзяцей-інвалідаў і маладых інвалідаў. Акрамя таго, царква аказвае харчовую дапамогу бульбай малазабяспечаным сем’ям [5].

25 снежня 2011года царквой у гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых з 13.00 да 16.30 гадзін на пляцоўцы перад УА “Гродзенскі музыкальны каледж” быў праведзены дабрачынны канцэрт [21].

3.4 Брацтвы і сястрыцтвы храма

Брацтва – гэта аб’яднанне маладых людзей, якое ставіць сваей мэтай грамадска-сацыяльную і духоўна-асветніцкую дзейнасць.

Брацтва ў гонар прападобнапакутніка Серафіма Жыровіцкага дзейнічае пры храме з 2005 года. Духаўніком брацтва з’яўляецца настаяцель царквы Сабору Усіх Беларускіх Святых протаіерэй Анатоль Ненартовіч. Членамі брацтва з’яўляюцца маладыя людзі праваслаўнага веравызнання, старэйшыя за 18 гадоў. Колькасць братчыкаў перыядычна змяняецца, аднак увесь час знаходзіцца ў межах 15 – 25 чалавек [44].

Дзейнасць брацтва адбываецца па некалькіх накірунках. Перш за ўсё, гэта выхаванне праваслаўнай моладзі ў веравызнанні і традыцыях Святой Праваслаўнай Царквы. У дзейнасць брацтва ўваходзіць арганізацыя сумеснага духоўнакарыснага адпачынку: правядзенне святочных вечароў, паходаў на прыроду, прагляды і абмеркаванне відэафільмаў духоўнага і свецкага зместу, паездкі па духоўным і гістарычным цэнтрам краіны і бліжэйшых дзяржаў. Добрай традыцыяй стала віншаванне братчыкамі прыхаджан храма і жыхароў горада са Святам Раства Хрыстова.

Брацтва супрацоўнічае з дзіцячым домам. Яны аказваюць пасільную дапамогу: сочаць за навучаннем выхаванцаў дзіцячага дома ў нядзельнай школе храма Сабора Усіх Беларускіх Святых; штотыднёва (па суботах) наведваюць дзіцячы дом, дзе праводзяць духоўна-маральныя гутаркі, сумесныя гульні і т. п. Пры наглядзе браццтва выхаванцы дзіцячага дома удзельнічаюць у Таінствах Споведзі і Прычасця. Брацтва арганізуе святочныя Велікодныя і Калядныя вечарыны (святочныя спектаклі, сумесныя гульні, падарункі дзецям). Брацтва адказвае і за арганізацыю духоўнакарыснага вольнага часу выхаванцаў. Акрамя таго братчыкі дапамогаюць дзецям з абмежаванымі магчымасцямі і іх сем’ям: штотыднёва наведваюць, праводзяць развіваючыя гульні, зносіны, аказваюць неабходную дапамогу, арганізуюць Велікодных і Калядных віншаванні.Так у кастрычніку 2011 года братчыкі арганізавалі свята «Адпачынак у весцы», а ў 2012 годзе мерапрыемства для выхаванцаў дзіцячага дома на Пасху Хрыстову. Удзельнічаюць братчыкі ў дапамозе работнікам грамадскай арганізацыі «Хоспіс», у арганізацыі і правядзенні Таямніц Споведзі і Прычасця ў 4-й гарадской клінічнай бальніцы г. Гродна. Брацтва прыхода падтрымлівае кантакты з моладзевымі праваслаўнымі брацтвамі г. Гродна і Беларусі (сумесныя сустрэчы, святкаванне Дня Анёла брацтваў і т. п.). Актыўна ўдзельнічаюць братчыкі ў епархіяльных, Рэспубліканскіх і Міжнародных моладзевыхых праектах.

У 2006 годзе братчыкі прымалі ўдзел у міжнародным моладзевым злёце «Браты» у г. Мажайску, Маскоўскай вобласці Расійскай Федэрацыі. А ў лютым 2012 года братчыкі сустракаліся з моладзевым брацтвам з Брэсцкай епархіі [Фота 24].

Адным з накірункаў дзейнасці брацтва – аказанне дапамогі ў дзейнасці прыхода, дапамогае сястрыцтву ў святочныя дні, падтрымлівае парадак і добраўпарадкаванне храма і яго тэрыторыі.

Сястрыцтва ў гонар пакутніц Веры, Надзеі, Любові і маці іх Сафіі [Фота 25] было створана пры прыходзе ў 2000 годзе, за год да асвячэння часовага храма-вагончыка, і аб’яднала самых актыўных жанчын прыходу. Сёстры ўзялі на сябе працу па арганізацыі добраўпарадкавання часовага храма і тэрыторыі вакол яго, па зборы ахвяраванняў на будаўніцтва каменнага храма, а таксама арганізавалі штотыднёвыя вячэрнія заняткі па вывучэнні Святога Пісання ў 2006 г.

Клопатамі сясцёр развівалася сацыяльная і дабрачынная дзейнасць прыхода. Некалькі гадоў запар суполка вырошчвала і затым сама прыбірала на калгасным полі ў весцы Орля бульбу. Выгадаваныя плёнам прадукты ішлі на сацыяльныя патрэбы прыхода і часткова епархіі [44].

На працягу ўсіх гадоў будаўніцтва пры храме дзейнічае сталовая для будаўнікоў. Бульбай забяспечваюцца шматдзетныя сем’і і сем’і дзяцей-інвалідаў. Частка ўраджаю перадаецца дабрачыннай сталовай пры Свята-Пакроўскім кафедральным саборы, якая корміць дзяцей з сацыяльна-праблемных сем’яў.

Працамі сястрыцтва кожны год у дзень Хрэснага ходу, а таксама на некаторыя іншыя вялікія святы арганізоўваецца для вернікаў пачастункі з палявой кухні.

На 2014 г. сястрыцтва складала 30 чалавек. Сярэдні ўзрост членаў сястрыцтва 40 – 45 год. Большасць з іх знаходзяцца на пенсіі. Актыўнымі членамі сястрыцтва з’яўляюцца: Кацярына Васільеўна Касцяневіч, Лілія Міхайлаўна Абрамчык, Кашко Зінаіда Мікалаеўна, Валянціна Іванаўна Сачко.

На працягу многіх гадоў Кацярына Васільеўна Касцяневіч выпякае на прыходзе просфары .

Працамі Ліліі Міхайлаўны Абрамчык, адной з першых прыхаджанак прыходу, усе гады існавання абшчыны для жадаючых арганізоўваюцца паломніцкія паездкі па святых месцах дыяцэзіі, Беларусі, а таксама блізкага і далекага замежжа. За гэты час вернікі маглі пакланіцца святыням ад гары Сінай да Салаўкоў.

Сёння сёстры дапамагаюць ажыццяўляць абшчыне катэхізатарскую, дабрачынную, царкоўна-грамадскую, адукацыйную, асветніцкую і гаспадарчую віды дзейнасці.

Пры сястрыцтве дзейнічае пякарня [Фота 22]. Яна была арганізавана ў 2007 году. Тры актыўныя верніцы Ганна Уладзіміраўна Жарабіла, Алена Генадзьеўна Калацкая, Лілія Леанідаўна Шпарко выпякаюць вельмі смачныя хлеб, печыва і заправу. Першыя рэцэпты былі перададзены ім пекарамі Свята-Успенскага Жыровіцкага мужчынскага манастыра. З часам сваімі кулінарнымі прамудрасцямі падзяляліся вернікі, выпрацаваліся і ўласныя рэцэпты. Уся выручка ад продажу печыва – ахвяраванне на храм [44].

Спіс сясцер (2014 год):

1.            Абрамчык Лілія Міхайлаўна

2.            Авсюкова Людміла Дзмітрыеўна

3.            Бухоўка Тамара Аляксееўна

4.            Ваткевич Вера Леанідаўна

5.            Гайдук Ганна Іванаўна

6.            Дзембіцкая Галіна Аляксандраўна

7.            Дабранава Вольга Мікалаеўна

8.            Пільна Святлана Сцяпанаўна

9.            Каспяровіч Меланія Вікенцьеўна

10.         Касцяневіч Кацярына Васільеўна

11.         Катушонак Людміла Савельевна

12.         Кашко Зінаіда Мікалаеўна

13.         Каяло Алена Міхайлаўна

14.         Ляванчук Лідзія Іванаўна

15.         Маслава Алена Георгіеўна

16.         Межавец Алена Мікалаеўна

17.        Міхеева Алена Іванаўна

18.        Ненартовіч Яніна Мечыславовна (старэйшая сястра)

19.        Амяльянчык Галіна Уладзіміраўна

20.        Пералайко Ірына Міхайлаўна

21.        Раташ Вера Мікалаеўна

22.         Рабрына Лідзія Сцяпанаўна

23.         Ражко Марыя Эдвардаўна

24.        Русін Іаанна Леанідаўна

25.        Русін Таццяна Леанідаўна

26.        Валянціна Іванаўна Сачко

27.        Седляр Яўгенія Міхайлаўна

28.         Семянчук Марыя Сцяпанаўна

29.         Сілецкая Валянціна Іванаўна

30.        Філіпава Ала Дзмітрыеўна

3.5 Дыскусійны клуб “Зносіны”

Асветніцкі клуб «Зносіны» дзейнічае пры прыходзе вось ужо на працягу некалькі гадоў. Пасяджэнні клуба [Фота 14] паказалі, што слухачы клуба гэта, у сваёй большасці, пастаянныя прыхаджане, якім каля 45 і больш гадоў. Як правіла – гэта жаночая аўдыторыя. Склад слухачоў непастаянны: на адным занятку можа быць 30 чалавек, на наступным – 8. Прычыны ненаведванне самыя розныя: сямейна-бытавыя праблемы, хваробы. Адны слухачы сыходзяць, замест іх прыходзяць іншыя, але ёсць і шэраг пастаянных.

Тэмы, якія ўзнімаюцца намі на пасяджэннях клуба цікавыя і актуальныя.

Вось анонсы некаторых гутарак, якія адбываюцца:

–                   «Кіраўніцтва духоўным жыццём: уплыў хрысціянскай музыкі на свядомасць чалавека». Тут былі раскрытыя пытанні ўзнікнення відаў мастацтва ў Царкве – як праява і выраз любові чалавека да Бога. Была праведзена гутарка пра сцягі спеваў, з'яўленні ранняга рускага шматгалосся. Спыніліся таксама на партэсных спевах, якія прыйшлі да нас з Захаду, пра манастырскія напевы. Пры гэтым акцэнтавалася, што пасля 1917 г. царкоўная музыка ў Расіі «замарозілася» у сваім развіцці. І толькі з 1988 г. у ёй з'яўляецца жыццё. Музыка ў Праваслаўі непарыўна звязана з Святой Традыцыяй. Самае галоўнае – малітва і жыццё царкоўным жыццём.

–                   «Мова і гаворка як адлюстраванне ўнутранага свету чалавека, менталітэту народа». Філалогія – любоў да слова, уключае мовы і мовазнаўства, мовазнаўства, псіхалінгвістыкі, этналінгвістыка, лінгвакультуралогію. У залежнасці ад таго, на якой мове гаворыць чалавек, ён і думае. Мова і гаворка – не аднолькавыя тэрміны. Мова – гэта нешта абстрактнае. Гаворка – канкрэтнае ўвасабленне мовы. Мова знаходзіцца ў нашай свядомасці, а чуем мы гаворка.Мысленне спараджае мова, а яно ўвасабляецца ў гаворкі.

Сходы Клуба арганізоўваюцца штотыдзень па нядзелях у 16-00 (пасля вячэрняга набажэнства) у царкоўным доме Прыхода храма Сабора Усіх Беларускіх Святых.

Праводзіць пасяджэння клуба іерэй Дзмітрый Ляўчук. Яго кваліфікацыя царкоўнага журнаналіста і практычнага псіхолага дазваляе дзейнічаць клубу на высокім прафесійным узроўні. Клуб заўжды запрашае ўсіх жадаючых узбагаціць свае веды аб Праваслаўнай культуры і паўдзельнічаць у цікавых дыскусіях [39].

3.6 Успаміннік

У дадзенай падглаве размове пойдзе аб жанчынах, якія адыйшлі ў той Свет, аднак яны зрабілі вялікі ўнёсак у будаўніцтва і дзейнасць царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна. Прыгадаем іх імёны і біяграфіі:

1.                 Лідзія Лаўрэнцьеўна Міскевіч [Фота 26]

Нарадзілася 25 мая 1934 года ў вёсцы Кургановка Слаўгарадскага раёна Магілёўскай вобласці. Пасля вайны сям’я пераехала ў Гродна, дзе Лідзія Лаўрэнцьеўна пасля вучобы працавала закройшчыцай на фабрыцы мастацкіх вырабаў.

Прапрацаваўшы 40 гадоў, пайшла на пенсію. Менавіта з гэтага часу яе біяграфія цесна звязана з прыходам храма Сабора Усіх Беларускіх Святых, дзе яна несла паслушанне з першых дзён будаўніцтва царквы. За свае заслугі ўзнагароджана Архірэйскай Граматай. Выхавала дачку, 2-х унукаў і 3-х праўнукаў [44; 40; 39].

Адышла да Госпада 23 жніўня 2013 г.

2.                 Тамара Георгіеўна Гагалушка (у дзявоцтве Троцкая) [Фота 27].

Нарадзілася 25 сакавіка 1940 г. у в. Падбаране Гродзенскага раёна ў сялянскай сям’і. Бацькі развяліся, калі ёй споўніўся год, таму выхаваннем дзяўчынкі займаліся яе маці Вера і бабуля Еўдакія. Гэта былі глыбока веручыя людзі. Менавіта яны і прызвычаілі Тамару да Царквы і малітвы. Бабуля кожны год хадзіла пешшу ў пілігрымку ў Жыровічы на прастольнае свята і часта брала з сабой Тамару. Пасля смерці бабулі, Тамара з маці перасяліліся ў в. Воўпа Ваўкавыскага раёна. Па заканчэнні школы Тамара з’ехала ў г. Гродна і ўладкавалася працаваць на Гродзенскі мясакамбінат. Была пастаяннай прыхаджанкай Свята-Пакроўскага кафедральнага сабора. У 1976 г. яна выйшла замуж за Гагалушка Міхаіла Паўлавіча.

Калі ў 1999 г. пачалося будаўніцтва храма ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых, Тамара Георгіеўна стала актыўнай прыхаджанкай гэтага храма, удзельнічала ў зборы сродкаў на яго будаўніцтва. Тамара Георгіеўна заўсёды была актыўнай, дзейснай, спагаднай, безжурботнай, нягледзячы на свае немачы. Заўсёды была рада дапамагчы ў меру сваіх сіл. Да людзей старалася ставіцца па справядлівасці, была сумленнай і адначасова добрай. Заўсёды старалася падняць настрой, калі бачыла, што сумуюць, прынесці блізкім карысць.

Памерла Тамара Георгіеўна пасля непрацяглай цяжкай хваробы 17 лістапада 2012 г. [44; 40; 39].

3.            Маргарыта Серафімаўна Дружыніна-Рыбкіна [Фота 28]

Нарадзілася 27 кастрычніка 1928 г. у горадзе Саранску (Расія). Бацькі працавалі настаўнікамі. Неўзабаве сям’я пераехала ў Куйбышаў (Самару), дзе бацька працаваў у параходстве, мама была хатняй гаспадыняй, пасля – медсястрой.

Скончыўшы сярэднюю школу, Маргарыта Серафімаўна паступіла ў Куйбышаўскі медыцынскі інстытут, які скончыла ў 1952 годзе. Была размеркавана на працу ў Латвію, дзе працавала судова-медыцынскім экспертам і патолагаанатамам.

У 1968 годзе сям’я пераехала ў Гродна, дзе Маргарыта Серафімаўна стала спачатку працаваць выкладчыкам Гродзенскага медыцынскага інстытута, а пазней – старшым навуковым супрацоўнікам цэнтральнай навукова-даследчай лабараторыі. У 1970 годзе абараніла дысертацыю на суісканне вучонай ступені кандыдата медыцынскіх навук.

Выйшла на пенсію ў 1992 годзе, пасля чаго займалася актыўнай царкоўнай дзейнасцю: спачатку – пры Свята-Пакроўскім Кафедральным саборы, а пазней – пры Саборы Усіх Беларускіх Святых. Выхавала траіх дзяцей.

Адышла да Госпада 24 лютага 2010 г. [44; 40; 39].

4.            Надзея Васільеўна Гартэль [Фота 29].

Нарадзілася 3 снежня 1923 года ў вёсцы Канюхі Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці. Маці працавала па сельскай гаспадарцы, а бацька быў настаўнікам. У перыяд вайны, у 1941 годзе, Надзея Васільеўна была сагнана ў Нямеччыну, адкуль вярнулася ў 1944 годзе.

У 1948 годзе выйшла замуж і пераехала ў Гродна. Да выхаду на пенсію працавала рабочай на абутковай фабрыцы «Нёман». Пачынаючы з ранняга дзяцінства разам з бацькамі хадзіла на набажэнствы ў в. Індура і в. Лаша. Выхавала траіх дзяцей, усім прышчапіла любоў да Бога: пастаянна ў доме чыталіся малітвы і адзначаліся царкоўныя святы.

На прыходзе Сабора Усіх Беларускіх Святых – з 1999 года, дзе несла паслушэнства любога характару, радуючыся будаўніцтву храма.

Адышла да Госпада 23 красавіка 2005 г. [44; 40; 39].

Такім чынам, пры аналізе дадзенай главы аўтар прыйшоў да высновы, што храм у гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых з'яўляецца адзіным праваслаўным храмам, дзе насельніцтва гэтай частцы горада можа сустрэць гэтакі шырокі спектр рэлігійнай дзейнасці. Храм стаў сапраўдным упрыгожваннем нашага горада і, свайго роду, духоўным цэнтрам аднаго з самых хуткарослых жылых раёнаў нашага горада – мікрараёна Вішнявец.

Накірункі дзейнасці царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых досыць шырокія:

–                   традыцыйны штогадовы Хрэсны ход у дзень памяці Сабора Усіх Беларускіх Святых;

–                   дзейнасць сястрыцтва ў імя вялікапакутніц Веры, Надзеі і Любові;

–                   місіянерская дапамога моладзевага брацтва пры храме;

–                   удзел і праца кліроснага і дзіцячага хораў, у жыцці дадзенага храма і па-за яго межамі;

–                   царкоўнае выхаванне моладзі ў нядзельнай школе;

–                   дзейнасць пякарні пры храме ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых;

–                   праца дыскусійнага клуба “Зносіны”;

–                   набажэнствы пры царкве ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых.

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Даследаванне гісторыі будаўніцтва і накірункаў дзейнасці царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна ў 1990-ыя – 2014 гг. на аснове крытычнага аналізу дазваляе зрабіць наступныя высновы:

Па-першае, на сённяшні дзень няма адзінай навуковай працы, якая б давала агульную характарыстыку будаўніцтву і накірункам дзейнасці храма ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых,сустракаюцца толькі ўскосныя факты пра дадзены храм. Паступова ў айчыннай гiстарыяграфii пачанаюць з’яўляцца комплексныя даследаваннi па гiсторыi Праваслаўя на Гродзеншчыне. За апошняе дзесяцігоддзе пачынаюць з’яўляцца аб’ектыўныя даследаванні, якія тычацца канфесіянальнай палітыкі і ролі праваслаўнага духавенства і храмаў у гісторыі і культуры Беларусі, у якіх ўскосна ўзгадваецца і Сабор Усіх Беларускіх Святых г. Гродна. Крыніцавая база даследавання складаецца з бягучага архіва Гродзенскай Праваслаўнай епархіі, дакументы якога яшчэ не ўведзены ў шырокі навуковы абарот.

Па-другое, абшчына праваслаўных веруючых храма ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых г. Гродна з’яўляецца адной з самых шматлікіх і актыўна павялічваючыхся у горадзе. Рост колькасці гэтай абшчыны, безумоўна, звязаны як з дынамічным развіццём самага мікрараёна Вішнявец, дзе і размешчаны згадваемы храм, так і актыўнасцю кліра царквы. Так з 1999 года, насельніцтва раёна горада, павялічылася з 15000 да 50000 чалавек.

Галоўным чынам, менавіта гэта акалічнасць, а таксама адсутнасць на той момант, магчымасці пабудовы прыхадскога комплекса дзеля задавальнення рэлігійных патрэб жыхароў раёна, абумовіла патрэбу ў будаўніцтве храма.

Па-трэцяе, будаўніцтва царквы ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых было справай народнай, у якой прымалі ўдзел людзі розных сацыяльных груп – ад простых прыхаджан храма да прадпрымальнікаў, адміністрацыі горада і вобласці, буйных прадпрыемстваў

На будаўніцтва храма спатрэбілася трынаццаць год, будаўнічыя работы працягваюцца і па сённяшні дзень.

За апошнія 100 год – гэта самы вялікі храм, пабудаваны не толькі ў г. Гродна, але і ў Гродзенскай вобласці.

Храм у гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых унёс вялікі ўзнёсак у эстэтычны выгляд г. Гродна, а яго архітэктурнае аблічча – адна з рэдакцый старажытнай Свята-Барысаглебскай (Каложскай) царквы, дазваляе пабачыць яе трохкупальнай.

Вялікія царкоўныя святы збіраюць велізарную колькасць гараджан на тэрыторыі абшчыны. З году ў год іх колькасць расце.Наспела неабходнасць будаўніцтва царкоўна-прыходской школы, паломніцкага цэнтра, пляцовак для правядзення місіянерскіх, сацыяльных і адукацыйных мерапрыемстваў з дзецьмі і моладдзю, стаянкі для аўтамабіляў і званіцы.

Па-чацвёртае, храм у гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых з'яўляецца адзіным праваслаўным храмам, дзе насельніцтва гэтай частцы горада можа сустрэць гэтак шырокі спектр рэлігійнай дзейнасці. Храм стаў сапраўдным упрыгожваннем нашага горада і, свайго роду, духоўным цэнтрам аднаго з самых хуткарослых жылых раёнаў нашага горада – мікрараёна Вішнявец.

Высновы, да якіх прыйшоў аўтар, вывучаючы накірункі дзейнасці царквы і прыхода ў гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых:

1.                 Усе святары маюць вышэйшую духоўную адукацыю ( скончылі Духоўныя Семінарыі і Акадэміі). Большасць з іх скончыла две і больш вышэйшыя духоўныя ўстановы.

2.                 Сястрыцтва. На 2014 г. у склад сястрыцтва ўваходзяць 30 сясцёр. Сёння сёстры ажыццяўляюць абшчыне катэхізатарскую, дабрачынную, царкоўна-грамадскую, адукацыйную, асветніцкую і гаспадарчую віды дзейнасці.

3.                 Брацтва. Колькасць братчыкаў знаходзіцца ў межах 15 – 25 чалавек. Брацтва эфектыўна выхоўвае праваслаўную моладзь у веравызнанні і традыцыях Святой Праваслаўнай Царквы.

4.                 Кліросны хор. На 2014 г. колькасць удзельнікаў хору складаюць 30 пеўчых. Большасць удзельнікаў маюць музычную адукацыю. Хор з’яўляецца неаднаразовым лаўрэатам Міжнароднага фестывалю праваслаўных спеваў «Каложскі Благавест» у г. Гродна, лаўрэатам Міжнароднага фестывалю праваслаўных спеваў у г. Мінск (2003 г.), лаўрэатам Міжнароднага фестывалю «Хайноўскія Дні Музыкі Царкоўнай» (Рэспубліка Польшча, 2009 г.).

5.                 Дзіцячы хор. У 2008 г. – дыпламант Міжнароднага фестывалю праваслаўных спеваў «Каложскі Благавест». Калектыў адзначаны дыпломам III ступені X Міжнароднага фестывалю праваслаўных спеваў у г.Мінску. У 2010 –2011 гг. – лаўрэат I ступені Міжнароднага фестывалю праваслаўных спеваў «Каложскі Благавест». У маі 2011 г. калектыў прыняў удзел у Міжнародным фестывалі «Хайноўскія Дні Царкоўнай Музыкі», дзе заняў I месца.

6.                 Нядзельная школа расце. Калі ў 2000 г. колькасць яе навучэнцаў складала 20 чалавек, то ў 2014 г. яе колькасць узрасла да трохсот.

У дыпломнай рабоце прадставілася дэталёва параўнаць архітэктурныя асаблівасці разглядаемага храма з другімі храмамі Гродзеншчыны, у першую чаргу, з Барысаглебскай (Каложскай) царквой.

У выніку пабудовы царквы у гонар Сабора Усіх Беларускіх Святых стала больш зручным наведванне царкоўных багаслужэнняў.

СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ І ЛІТАРАТУРЫ

1.                 Архиерейское богослужение в храме в честь Собора Всех Белорусских Святых. – Сайт Гродненской Православной епархии [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://orthos.org/news/2014/05/03/arhiereyskoe-bogosluzhenie-v-svbs. – Дата доступа: 25.01.2015.

2.                 Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Протокол проведенного собрания прихода храма в честь Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно от 28 декабря 2013 г.

3.                 Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Указ № 19 Гродненского и Волковысского Епископа от 10 июля 2013 г.

4.                 Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Распоряжение № 119 р, от 13 июня 2013 г. «О разрешении Гродненской епархии Белорусской Православной Церкви проведения Крестного хода».

5.                 Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Благодарность от первичной организации г. Гродно ОО «Белорусская ассоциация помощи детям инвалидам и молодым инвалидам от 16 октября 2013 г.

6.                 Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Указ № 33 Гродненского и Волковысского Епископа от 25 сентября 2013 г.

7.                 Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Прошение Епископа Гродненского и Волковысского главе Администрации Президента Республики Беларусь Макею В.В. от 21 июня 2012 г.

8.                 Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Прошение настоятеля храма в честь Собора Всех Белорусских святых г. Гродно протоирея Анатолия Ненартовича от 19 сентября 2012 г.

9.                 Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Указ № 14 Гродненского и Волковысского Епископа от 21 июня 2012 г.

10.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Указ № 27 Гродненского и Волковысского Епископа от 20 сентября 2012 г.

11.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Указ № 26 Гродненского и Волковысского Епископа от 20 сентября 2012 г.

12.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Распоряжение № 4 от 20. 02.2012 г. по Гродненской епархии.

13.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Указ № 2 Гродненского и Волковысского Епископа от 5 января 2012 г.

14.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Прошение Епископа Гродненского и Волковысского главе Администрации Президента Республики Беларусь Макею В.В. от 29 июня 2012 г.

15.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Распоряжение № 157 р от 14 июня 2011 г. Гродненского городского исполнительного комитета «О разрешении на проведение Крестного хода».

16.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Протокол приходского собрания прихода храма в честь собора Всех Белорусских Святых от 30 декабря 2012 г.

17.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Распоряжение по Беларусской Православной Церкви № 30 от 25.12. 2012 г.

18.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Резолюция директору ГУО «Детский дом г. Гродно» Четверику П.А. настоятеля прихода храма в честь Собора Всех Белорусских Святых протоирея Анатолия Ненартовича от 26.06.2012 г.

19.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Распоряжение № 126 р от 21 мая 2012 г. Гродненского Городского Исполнительного Комитета «О разрешении Гродненской епархии Белорусской Православной Церкви проведения Крестного хода».

20.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Прошение Епископа Гродненского и Волковысского председателю Гродненского областного исполнительного комитета С.Б. Шапиро от 29 марта 2012 г.

21.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Разрешение заместителя председателя Гродненского городского исполнительного комитета № 03-13 от 23.12.2011 г. «О проведении благотворительного концерта».

22.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Ответ заместителя председателя Гродненского городского исполнительного комитета № П-1091 от 08.09.2011 г. «О рассмотрении обращения № Кол. – 1744» от 11.08.2011 г.

23.             Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Решение Гроденского городского исполнительного комитета № 457 от 30.08.2011г. «Об определении функций заказчика, передаче инженерных сетей и внесение изменений в решение Гродненского городского исполнительного комитета от 04.08.2011 г. № 404».

24.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Решение Гродненского городского исполнительного комитета № 246 от 18.05.2010 г. «О разрешении на проведение Крестного хода».

25.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Примерная спецификация на работы и материалы для строящегося храма в честь Собора Всех Беларусских Святых г. Гродно № 22 – 48 – от 22.04.08 г.

26.            Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі. Папка «Религиозная община в честь «Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно». Прошение настоятеля церкви в честь «Собора Всех Беларусских Святых» протоирея Анатолия Ненартовича председателю Гродненского городского исполнительного комитета Антоненко А.И.

27.            В Гродненской епархии началась акция «Святые земли Белорусской». – Официальный портал Белорусской Православной церкви [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://church.by/node/2602. – Дата доступа: 15.02.2015.

28.            В Гродно отметили память Собора Белорусских Святых общегородским крестным ходом. – Официальный портал Белорусской Православной церкви [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://church.by/node/1188. – Дата доступа: 15.02.2015.

29.            В Гродно прошли празднования дня памяти Собора Белорусских Святых. – Официальный портал Белорусской Православной церкви [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://church.by/node/2876. – Дата доступа: 15.02.2015.

30.            Гродненская православная епархия / Республика Беларусь: энциклопедия в 6 т. – Т.3. Мінскі Экзархат, 2008. – 227 с.

31.            Гродненская православная епархия. Общие сведения. – Сайт Гродненской Православной епархии [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://orthos.org/eparhiya/obshchie-svedeniya. – Дата доступа: 25.01.2014.

32.            Дорош, Н. Православный Гродно. Сборник очерков, фотографий, воспоминаний, духовного наследия, архивных документов об истории Гродненской епархии / Н. Дорош. – Гродно, 2000. – 266 с.

33.            Дужык, І. Пабудавалі царкву разам / І. Дужык // Гродзенская праўда. – 2011. – 12 лістапада. – С. 4.

34.            Журавлев, В. Храм, похожий на Коложу / В. Журавлев // Биржа информации. – 2005. – 19 красавіка. – С. 8.

35.            История епархии. – Сайт Гродненской Православной епархии [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://orthos.org/eparhiya/history. – Дата доступа: 25.01.2015.

36.            Конституция Республики Беларусь 1994 года (с изменениями и дополнениями, принятыми на республиканских референдумах 24 ноября 1996 г. и 17 октября 2004 г.). – Минск: Академия МВД, 2013. – 40 с.

37.             Крестный ход – Собор Всех Белорусских Святых 2011. – Видеоканал Гродненской епархии [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://www.youtube.com/watch?v=UnaogJnkIc8. – Дата доступа: 17.03.2014.

38.            Крестный ход к храму в честь Собора Всех Белорусских Святых. – Сайт Гродненской Православной епархии [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://orthos.org/news/2013/07/14/krestnyi-hod-k-hramu-sobora-belorusskih-svyatyh. – Дата доступа: 25.01.2015.

39.            Личный архив Пошелюк С.А. Интервью с директором воскресной школы храма в честь Собора Всех Белорусских Святых отцом Анатолием Ненартовичем. Запись 15. 04. 2015 г. Гродно

40.            Личный архив Пошелюк С.А. Интервью с настоятелем храма в честь Собора Всех Белорусских Святых отцом Анатолием Ненартовичем. Запись 11. 03. 2015. г. Гродно

41.            Мацкевич, В.В. Православные братства г. Гродно в 2000 –2005 гг. Грамадскія рухі і палітычныя партыі ў Беларусі (апошняя чвэрць XIX – пачатак XXI ст.): матэрыялы Рэспубліканскай Навуковай Канферэнцыі, Гродна, 23-24 кастрычніка 2008 г. – Гродна, 2009. – C.386-390.

42.            Освящение храма в честь Собора Белорусских Святых. – Видеоканал Гродненской епархии [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://www.youtube.com/watch?v=Z263d4waGPk.– Дата доступа:17.03.2014.

43.            Пабудуем царкву разам. – Видеоканал Гродненской епархии [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://www.youtube.com/watch?v=UnaogJnkIc8. – Дата доступа:17.03.2014.

44.            Сайт Собора Всех Белорусских Святых г. Гродна [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://www.svbs.by/content/храм-у-гонар-сабора-усіх-беларускіх-святых-у-гродне. – Дата доступа: 25.01.14.

45.            Силова, С.В. Гродненская Православная епархия в 1921 – 1939 гг. Источники и историография // Религиозные традиции Европы и современность: изучение и преподавание в российских и зарубежных университетах. Сборник научных и научно-методических статей. Иваново. 2011. – 37 с.

46.            Силова, С.В. Крестный путь: Белорусская православная церковь в период немецкой оккупации 1941 – 1944 гг. / С.В. Силова – Минск: Белорусский Экзархат, 2005. – 71 с.

47.            Собрание законов Республики Беларусь. / Серия: «Белорусское законодательство». Составление Гавриленко В.Г. – Мінск: ИООО «Право и экономика», 2004. – 1282 с.

48.            У Гродна пабудуюць прыхадскі комплекс з гасцініцай і лагерам для дзяцей. – Сайт журнала «Твой стыль» [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://www.t-styl.info/by/106/news/5644/. – Дата доступа: 15.03.2015.

49.            Учащиеся воскресной школы храма деревни Малая Берестовица посетили Гродно. – Сайт Гродненской Православной епархии [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://orthos.org/news/2014/06/17/malaya-berestovica-palomnichestvo-v-grodno. – Дата доступа: 25.01.2015.

50.            Храм в честь Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно. – Сайт Гродненской Православной епархии [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://orthos.org/eparhiya/blagochiniya-i-hramy/grodnenskoe/svbs. – Дата доступа: 25.01.2015.

51.            Царква Усіх беларускіх святых стаіць на месцы масавых расстрэлаў. - Блог Гродно s13 [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://s13.ru/archives/55323. – Дата доступа: 15.03.2015.

52.            Черепица, Валерий Николаевич. Очерки истории православной церкви на Гродненщине (с древнейших времен до наших дней): монография: в 2-х ч. / В.Н.Черепица. – Гродно: ГрГУ, 2000. – Ч.1. – 2000. – 315 с.

53.            Черепица, Валерий Николаевич. Очерки истории православной церкви на Гродненщине (с древнейших времен до наших дней): монография: в 2-х ч. / В.Н.Черепица. – Гродно: ГрГУ, 2000. – Ч. 2. – 2005. – 440 с.

54.            Школьники посетили храм Собора Всех Белорусских Святых города Гродно. – Сайт Гродненской Православной епархии [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://orthos.org/news/2014/05/06/shkolniki-posetili-hram-sobora-belorusskih-svyatyh. – Дата доступа: 25.01.2015.

55.            Шталікава, Ю. Пабудавалі царкву разам / Ю. Шталікава // Гродненские епархиальные ведомости. – № 11. – 2011. – С. 9 – 13.

ДАДАТАК 1

Гродзенская епархія на 1 сакавіка 2015г.

Гродзенская епархія змяшчае 8 благачынных акругаў:

1.     Гродзенскае благачынне

2.     Скідальскае благачынне

3.     Ваўкавыскае благачынне

4.     Бераставіцкае благачынне

5.     Зэльвенскае благачынне

6.     Мастоўскае благачынне

7.     Свіслацкае благачынне

8.     Шчучынскае благачынне

Інфармацыя з сайта Гродзенскай Праваслаўнай епархіі http://orthos.org/news/2014/05/03/arhiereyskoe-bogosluzhenie-v-svbs

ДАДАТАК 2

Фота 1. Указ Епископа Гродненского и Волковыского Артемия № 9 от 29.03.2001 г. Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі.

ДАДАТАК 3

Фота 2. Прошение Епископа Гродненского и Волковысского Высокопреосвященнейшему Филарету, Митрополиту Минскому и Слуцкому, Патриаршему Экзарху Всея Беларуси. Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі.

ДАДАТАК 4

Фота 3. Отчёт ОДО «ПКФ Сириус» от 13.08.2009 г. об оказании безвозмездной помощи. Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі.

ДАДАТАК 5

Фота 4. Эскизный проект храма в честь Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно. Западный фасад. Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі.

ДАДАТАК 6

Фота 5. Эскизный проект храма в честь Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно. Западный фасад. Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі.

ДАДАТАК 7

Интервью с настоятелем храма в честь Собора Всех Белорусских Святых

г. Гродно отцом Анатолием Ненартовичем

1. ФИО и должность

Настоятель храма «Собора Всех Белорусских Святых» г. Гродно, секретарь Гродненской епархии, протоиерей Анатолий Ненартович

2. Основные вехи биографии

Когда мы говорим «вехи» – это уже более такое достаточно значимое. На самом деле мы еще такого достаточно значимого не сделали. Что касается нашей биографии, то она, наверное, достаточно традиционная для советского человека, вернее для человека, родившегося в советские годы. Родился в 1968 г. в деревне Орля Щучинского района Гродненской области в семье рабочих последним третьим ребенком. В первый класс пошел в Орлевскую школу, но уже после второго класса я уехал учится в Минск, в Республиканскую школу-интернат по музыке и изобразительному искусству имени Ахремчика. Ее часто называли «одиннадцатилеткой», это было необычной для 10-летней общеобразовательной школы. Усиленно занимался музыкой и как раз таки эта спецшкола дала не только азы, но и во многом направление будущей жизни. В 1983 г. после окончания восьми классов, я поступил в музыкально-педагогическое училище в г. Гродно и которую успешно закончил в 1987 г., и после этого впервые пошел на труды. И начинались они в Желудоцкой средней школе. С 1987–1989 гг. – служил в рядах Советской армии. В принципе это считалось вполне предсказуемым деянием любого молодого человека. Мы несли службу свою в радиотехнических войсках на должности радиста. Мне всегда командир говорил, что знание военки в жизни может пригодится. Затем, по увольнению из рядов Советской армии, поступил в Минский институт культуры. Сначала был на подготовительном отделении, потом поступил, но, в общем-то, учеба моя продолжалась недолго, потому как, после долгих раздумий, я принял решение о поступлении в Минскую Духовную Семинарию, которая находилась и находится сейчас в Жировичах. Поэтому в 1990 г. поступил в Минскую Духовную Семинарию, которую закончил в 1994 г. Уже с 1992 г. я начал преподавать в Жировицкой Семинарии церковное пение и до 1997 г. находился в штате преподавателей Минской Духовной Семинарии. А 1 июля 1997 г. приехал в Гродно, где сначала был назначен священником Свято-Покровского кафедрального собора, затем был назначен секретарем епархии, и в конце 1998г. указом о назначении на новоообразованный приход в честь Собора Всех Белорусских Святых. Указом Преосвященнейшего Артемия, архиепископа Гродненского и Волковысского, мне благословлялась организация общины и подготовка к строительству будущего храма. Поэтому вот в 1998 г. мы повели первое такое организационное собрание, тех людей, которые, в общем-то, откликнулись на призыв о том, чтобы принять участие в строительстве храма. Но а в 1999 г. , мы в день Собора Всех Белорусских Святых установили Ефроссиньевский крест на месте будущего строительства и с тех пор начались там регулярные богослужения.

Несколько слов о семейной жизни, потому как для студента семинарии – это вопрос один из самых важных: будет он женится, станет он целибатом или же примет подстриг монашеского служения. В 1994 г. я женился на Корч Янине Мечиславовне и сейчас у нас достаточно большая семья, уже сейчас многодетная. У нас трое детей, старшей из которых – 20, среднему – 14 и младшей – 6 лет (Александра, Николай и Анастасия).

На протяжении всего служения здесь, в Гродненской епархии, основную часть времени, конечно, приходится уделять непосредственно служению в Свято-Покровском кафедральном соборе, в Соборе Всех Белорусских Святых, и, являясь секретарем епархии, нести послушание в епархиальном направлении.

3. Расскажите, про этапы строительства церкви. Как пришла инициатива строительства церкви? С чего начинали? Кто помогал? Какие трудности возникали?

Вначале 1990-ых годов строительства храмов, строительство новых храмов, возрождение утраченных храмов, реконструкция закрытых храмов – это была одна из таких главных церковных задач, в котором участвовали, в общем-то, все: и священнослужители, и государственные служащие, и предприятия и, тогда уже индивидуальные предприниматели, и в основном, те люди – кто считал себя верующими, кто как раз-таки посчитал, что, на самом деле очень важная задача сейчас, после семидесятилетнего атеистического периода, режима Богоборчества, восстанавливать церковную жизнь. И многие из них конечно же начали восстановление и строительство храмов.

С приходом сюда, в Гродненскую епархию, появилась возможность, я думаю не только у меня, но и у всех наших священнослужителей реализовать свои желания, в том числе и в строительстве нового храма. В принципе это было мое личное желание и личный выбор – заняться строительством нового храма. И помогли мне в этом утвердиться мои друзья – это Валентин Дуботовка, Виктор Калацкий , Володя Кислый, которые пришли ко мне с предложением заняться строительством храма. И я как священнослужитель, не то что не мог или не хотел, не считал своим долгом отказаться, видел в этом некоторые промыслы Божие, в том, что неслучайно мы встретились, неслучайно поднялся этот вопрос и просили благословения Владыки, чтобы Владыка благословил начать труды по строительству нового храма в честь Собора Всех Белорусских Святых. Наш Владыка, после некоторого раздумья, дал благословение свое архиерейское, но и именно с этого момента началась общинная и приходская жизнь.

Конечно уже спустя более 10 лет, сложно сказать, что было самым сложным, что было самым трудным, что легко давалось? Ничего легко не давалось. Все давалось как раз-таки трудами: трудами верующих, людей, которые были неравнодушны к этому, люди, которые были моими родственниками, соседями, друзьями, меценатами, сослуживцами – то есть все те, кто каким-то образом участвовал и даже, можно сказать, во многом моя семья.

У каждого священника, когда начинается такой момент, когда ему дают благословение и он должен сделать все, чтобы его исполнить, все понимают, что это касается его в служебное и рабочее время, но это касается всего того что будет связано с его жизнью, служению на протяжении ближайших 10, 15, а может и 20 лет. Сотни, а может даже и тысячи людей, за эти годы приняли участие в этих трудах. Как я уже сказал, что все таки инициаторами были предприниматели. И они внесли первое свое пожертвование на строительство. Мы закупили фундаментные блоки, частично плиты-перекрытия. Еще один предприниматель Валерий Васильевич Довдель помог оплатить проектную документацию, и надо сказать, что люди, участвующие в таких невидимых трудах, но особое должно быть доверие, особая вера должна быть, что это будет реализовано. Поэтому я как раз таки в больше всего благодарен тем, кто еще не видя того что совершается, не видя даже очертания будущего храма, может быть, указывая на место предполагаемого строительства, но они уже очень активно включились в эти труды. Я еще раз говорю, что финансируя эти работы, они, наверное, полагались на мое какое-то слово, убеждение, честное слово, а том что это не просто план или пожелание, а то что это действительно будет воплощено в жизнь. Сергей Николаевич Синников – человек, который на протяжении всего этого времени занимается документацией прихода. Имеет юридическое образование. Я просил его, чтобы он как юрист помог преодолеть сотни и тысячи страниц документов, которые необходимы как для начала строительства храма, так и для его окончания, сдачи его в эксплуатацию, ну и сейчас для того, чтобы поддерживать состояние. На самом деле это тысячи документов, которые пришлось оформить надлежащим образом, для того, чтобы наше строительство находилось в таком правильном юридическом и правовом поле, хотя во многом эти труды уже завершены.

Я с благодарностью вспоминаю сегодня руководителей предприятий нашего города, с которым мне пришлось на протяжении 15 лет встречаться и обращаться к ним за помощью. Это конечно же директора уже Союза промышленных монтажников – Лучина Петр Павлович, и вот недавно вышедший на пенсию Маскевич Мечислав Станиславович. Это директор «Гродненского мясокомбината» – Анатолий Георгиевич Гришук, это директора «Гродножилстроя» – Глухов Виктор Яковлевич и сейчас Ушкевич Виктор Иванович, это директор «Гродноазот» – Радевич Александр, это конечно же, уже директор на пенсии Трусть Владимир Иванович, который возглавлял РТО №1. Это руководители « Гродноэнерго», в первую очередь Шатерник Владимир Владимирович. Это руководитель «Гроднооблгаза» – Котов Алексей Петрович, ну и как я уже сказал, те индивидуальные предприятия, фирмы, предприниматели, которые также активно участвовали в наших трудах. И сейчас даже сложно сразу перечислить, но я думаю, есть смысл сесть и составить такой список. Но на самом деле это много людей, которые хоть немного, но откликнулись на наши просьбы. Но подчеркну, что основной груз строительных трудов выпал на наших прихожан: постоянные приглашения к пожертвованиям на строительство храма. Сестричество наше, которое было организовано при храме в честь великомучениц Веры, Надежды и Любови взяло на себя вот этот груз сбора пожертвований и наверно они неоднократно обходили весь наш микрорайон Вишневец, собирая как раз таки пожертвования на строительство храма. И это, скорее всего, были как раз основные средства, потому что наш призыв, который мы написали на ограждении нашего храма «Пабудуем царкву разам!», пусть может быть не сразу как нам хотелось, может не в столь сжатые сроки мы построили храм, но все-таки мы его построили и как мы написали «Пабудавали царкву разам!» Это говорит о том, что большинство людей, которые проживают в нашем микрорайоне, они услышали о том, что храм строится, услышали о том, что храм строиться не только для тех людей кто посещает храм, но и для тех людей, кто живет и еще ищет дорогу к храму. Для их детей, для их внуков, для нашего города. Поэтому я рад, что все-таки удалось пригласить к этому соработничеству, к этим трудам тысячи и тысячи простых наших верующих, прихожан и людей которые поддержали наше строительство. Поддержали и тогда, когда только-только организовалась община, поддержали, когда складывался нижний храм, поддержали, когда мы строили стены нового храма и каждый надписал свое имя на кирпичах храма, внес пожертвования на покупку строительных материалов, но и в частности вот кирпича. Конечно, когда проводились и все отделочные работы, установка куполов, конечно стала таким моментом, которые уже многие годы ожидали. Поэтому на самом деле на сегодняшний день можно вспомнить с благодарностью всех тех людей, которые не выгоняли меня из кабинетов, которые понимали о том, что мне священнику, вернее не только священнику, нужен этот храм, но при этом нужен нашим горожанам – людям, которые живут в городе Гродно и которые хотят, чтобы был свой храм.

Что касается основных периодов строительства храма, то главный отправным моментом стал в день Собора Всех Белорусских Святых в 1999 г. мы установили крест на месте строительства храма. Надо сказать, что с тех пор регулярно, ежегодно в день Собора Всех Белорусских Святых совершается общегородской крестный ход: раньше от стен древней Коложи, где совершалась божественная литургия, присоединялись крестные ходы с других ходов и направлялись для совершения молебна на место строительства. Сегодня крестный ход направляется к храму для того, чтобы уже в Верхнем храме, освященном в честь Собора Всех Белорусских Святых, совершать божественные литургии и молитвенное благодарение возносить всем белорусским святым и всем белорусским патриаршим.

В 2000 г. состоялось событие, которое для многих было удивлением, потому как на место строительства прибыл железнодорожный вагончик и именно этот железнодорожный плацкартный вагон станет на несколько лет тем временным храмом, в котором мы начали служить первые божественные литургии. Наш Владыка Артемий назвал его «современной скинией», то есть Ветхозаветная скиния – это разборный храм-палатка, который переносили евреи во время своих переходов. Так и здесь Владыка нарек его «современной скинией», вот в таких приспособленных условиях зарождалась наша община. Поэтому своими руками железнодорожный вагончик преобразился во временный храм. На самом деле он имеет огромное значение для нашего прихода, и тогда имел и сейчас имеет, потому что как раз таки в нем уже окончательно сформировалась община, актив верующих, приходской совет, приходское собрание, как раз таки сформировалось сестричество, начало деятельность молодежное братство, начало клиросного хора. Вот в этом вагончике совершилось, наверное, самое главное – труды духовные. Я имею ввиду не столько мы получили плод духовный, зародились вот те основы духовной жизни всего прихода, рядом с которым уже дальше будут выстраиваться стены храма.

Совершая богослужения в вагончике, очень скоро мы стали понимать, что он не может и не в состоянии вместить всех желающих, которые приходили к нам на богослужения в вагончик.

К этому времени к нам присоединился еще один священник – это отец Виктор Свинтицкий, который на протяжении более десяти лет непосредственно был моим помощником в духовных трудах, духовного кормления общины и конечно строительства храма. Отец Виктор к этому времени уже имел опыт строительства храмов. Храм в городском поселке Желудок был построен непосредственно с его участием и многие реставрационные работы в храме-крепости Маломажейсковской Рождества Богородицы, где он был настоятелем, также проводились непосредственно с его участием. Ну и здесь конечно его способности к строительству были как раз таки востребованы и были направлены на создание еще одного храма. Надо сказать, что отец Виктор является настоятелем Свято-Марфинской церкви города Гродно и она как раз сейчас переживает уже свое третье рождение-реконструкцию. Мы уже сейчас видим насколько он преобразился до неузнаваемости, в лучшем смысле этого слова, храм на кладбище возле Скидельского рынка.

Конечно как бы нам не было хорошо в храме-вагончике, мы мечтали и поскорее желали начать строительство настоящего храма. И 1 апреля, после божественной литургии в храме-вагончике, в день святой праведницы княгини Слуцкой , мы начали первые работы: освятили начало трудов по строительству нашего будущего храма.1 апреля – такая дата, вызывающая у многих улыбку на устах. Мы надо сказать не планировали какую- то определенную дату, как раз таки так случилось, что этот день не только для многих людей День смеха, но для нас, что немаловажно-это день, когда церковь почитает одну из белорусских святых – святую праведную княгиню Софию Слуцкую. Мы вот радуемся, что как раз таки так совпало, что именно в этот день началось уже непосредственно строительство будущего храма.

Через несколько лет мы смогли смонтировать некоторые конструкции Нижнего храма. И еще без отделки, без установки иконостаса, каких-то убранств церковных, но мы уже на большие праздники молились в Нижнем храме. Потому как на самом деле, радуясь, что людей с каждым днем становилось все больше. Люди, которые приходили на молитву, в, казалось бы вне совсем приспособленные условия, но как раз таки, где молитва искренняя, где люди собираются непросто в силу каких-то традиций или привычек, а там где есть живая молитва, живая вера, вот она всегда в общем-то собирает благо людей. Это говорит о том, что это больше всего вдохновляло нас и помогало нам. Конечно из приходящих людей сформировалась не только община, но и та строительная группа, которая строила храм.

Нижний храм – это место, которое мы ждали как можно быстрее его устроить и хотелось скорее начать в нем богослужения. Как я уже сказал, место в нашем вагончике уже совершенно не хватало, и наш временный храм всех желающих не вмещал. Поэтому мы конечно всячески старались способствовать нашим рабочим, для того, чтобы они активно трудились над возведением Нижнего храма.

Надо сказать огромное благодарение Александру Дмитриевичу Калинка, который на протяжении всего этого времени трудился над строительством этого храма и сейчас продолжает свои труды на нашем приходе. Именно он возглавил ту группу рабочих, которые пришли к нам и которые остались на долгие годы и строили этот храм. Это и Капко Николай, и Панцевич Олег, это и многие другие. Сейчас до сих пор трудиться Григорий Сергеевич наш, Павлюкевич Игорь, но и многие те труженики, которые понесли труды строительные. Надо сказать, что это для такой бригады самодеятельной – это было достаточно тяжелое испытание. Но работая совместно с институтом «Гродногражданпроект», благодарим директора в те времена это – Дежко Владимира Иосифовича, который содействовал тому, чтобы все труды проходили под руководством института. Нина Сергеевна Емельянова стала главным архитектором проекта и на самом деле подошла к этому как человек верующий, я бы так даже сказал со страхом Божим. Она смогла реализовать наши пожелания, когда я сказал, чтобы хотел видеть будущий храм в одной из редакций Древней нашей Коложи, которую, не когда мы не видели в таком виде – трехкупольной. Но вот она сумела, в общем-то, как-то реализовать наши пожелания и предать своеобразие и дух нашей Коложи, что я надеюсь, и воплотилось в нашем храме. Конечно нужно вспомнить сегодня и Владимира Григорьевича Демьенчука, который был не только главным инженером проекта, но и первым человеком, который как инженер контролировал строительные работы. Мы молимся о его упокоении и всегда с благодарением вспоминаем его труды, которые были особенно на начальном периоде. Его труды затем продолжил еще один пенсионер института «Гродногражданпроект» – это Макаров Виктор Васильевич. Поэтому, занимаясь строительными работами, мы радовались каждому положенному блоку, каждой положенной плите.

Сегодня мне еще хотелось бы вспомнить Директора «Завода карданных валов». Это завод, который не только находится рядом с Владимирской церковью, рядом находится стеклозавод, но это и еще директора, которые прежде всего шли на встречу, чтобы помочь в строительстве храма, казалось бы, один – православный, другой – католик, но это не становилось препятствием, и они делали все то что могли, чем могли помочь в строительстве нового храма , хотя он находился дальше чем Владимирская церковь. Поэтому благодарим конечно Виктора Ивановича Кравченко директора «Завода карданных валов» и Генриха Александровича Крупенка, который тоже недавно вышел на заслуженный отдых.

В 2005 году наступил момент , в этом году исполняется десять лет со дня освещения нижнего храма. 12 июня состоялось торжественное освещение нижнего храма, который был освещен в честь Мученика Гавриила Белостоцкого. Возглавил богослужение наш Владыка епископ Гродненский и Волковыский Артемий, в со служении архипастыря епископа Бобринского и Быховского Серафима и в со служении многих священнослужителей, которые прибыли на это освещение, как из других епархий, так и из нашего города и нашей Гродненской епархии.

2005 год – радость всех наших верующих прихожан о том, что у нас появилась, хотя и нижний расположенный в цокольном этаже, но полноценный храм.

После освещения нижнего храма стал вопрос о необходимости создать условия, чтобы на приходе могла полноценно работать воскресная школа. Хотя воскресная школа начала свои труды в 2000 году, но не было подходящих для ее работы полноценных условий: занятия проводились то во временной бытовке, то во временном храме-вагончике, то на протяжении 2-х лет мы снимали квартиру напротив строительства нашего храма в 96 доме и конечно постоянно вставали вопросы, что очень важно, чтобы воскресная школа получила свое помещение и поэтому пришлось даже уговаривать наших прихожан, приходское собрание. Мне пришлось выступить, убедить их в важности строительства именно приходского дома, а не сразу приступать к строительству верхнего храма, потому как все-таки церковно приходской дом – это место где сейчас сосредоточены очень важные службы нашего прихода, это и: помещения для братства, сестричества, это воскресная школа, это проскорня и пекарня, и это, конечно же, место, где собирается актив прихода, собираются приходские собрания, где решаются основные вопросы, направления всей нашей деятельности.

На сегодняшний день наша воскресная школа уже не вмещает всех желающих и поэтому наш первый класс состоял из 20 человек, сегодня это уже более 300 учащихся и встает необходимость строительства отдельно стоящей воскресной школы с библиотекой, с отделами, которые должны быть в каждом городском приходе – это миссионерско-катехезические, молодежный отдел, социальный отдел. Вся эта работа необходима, чтобы совершалась непосредственно при храме, хотя строительство дается не так просто и трудно, и церковное строительство отличается тем, что оно ведется фактически без средств и я имею в виду то ,что нет каких-то гарантированных средств, которые будут получены на проведение работ, нет бюджета как такового, нет каких-то генеральных спонсоров или меценатов, которые спонсировали бы строительство – все это проходило при помощи сборов, пожертвований, обращений к людям, предпринимателям, директорам заводов и предприятий города, поэтому на самом деле – это титанические труды и сегодня даже страшно вспомнить сколько мы написали самого разного рода обращений за помощью для строительства храма. Тем более еще труднее строить приходской дом. Как только мы начали строить приходской дом ,конечно, люди, которые может быть не так часто посещают храм или вообще не посещают, сразу первое начали говорить о том, что не успели построить церковь, а уже строят священнику дом, мы надо сказать что даже не пытались разубедить их в этом , потому что в принципе это было бы правильно, если бы приход изначально планировал о том что здесь и должно быть устроено жилье для священнослужителей. На сегодняшний день у нас 4 священника и 1 дьякон и лишь у одного дьякона есть условия, когда он может проживать на территории прихода, все остальные решают по-разному эту задачу, а как раз таки это входит в обязанности приходского собрания. Поэтому строительство церковного дома для любого прихода имеет первостепенное значение, не менее важное, чем строительство храма и приход на самом деле должен всегда думать о том, где будут проживать священнослужители и для прихожан лучше чтобы они проживали на территории прихода. Мы, например, видим о том, что в Беластоке в православной общине если у настоятеля есть в городе свое жилье, он обязан жить на территории прихода непосредственно рядом с храмом, в первую очередь чтобы люди могли в любой момент обратится за помощью, а мы знаем что такие случаи они часто бывают как раз таки в жизни особенно, когда нужно причащать больного, исповедовать умирающего – это время как раз таки не терпит никакого отлагательства и нет возможности разыскивать священника где-то, а если он рядом с храмом есть наибольшая вероятность, что мы сумеем это все совершить вовремя.

К строительству Верхнего храма требовалось еще больших усилий, еще больших финансовых средств, затрат, потому что строительный объем отличался от того что было сделано до этого. И на протяжении 2-х лет мы готовились к началу работы. В 2007 году многие верующие увидели о том, что начали строится колонны будущего храма. Для многих это было непонятно, потому как торчащие колонны над цокольным храмом непонятно чем должны были завершится, но когда стали подниматься стены из желтого кирпича, многие люди вздохнули с облегчением, что наконец то начали строить этот храм. Надо сказать, что многие даже не подозревали к тому времени совершенно полнокровно работал нижний храм и о том что все богослужения, все требы совершаются в полном объеме и жизнь вокруг нижнего храма идет уже полноценная, но как раз таки люди лучше всего реагируют, когда происходят внешние изменения, потому что внутренние изменения трудно увидеть, иногда они приходят не сразу, иногда они происходят через 10-20, а может быть и пятьдесят лет. Но а когда кирпичик за кирпичиком складывается стенка, стены храма, ну это на самом деле радует. Я и сам, проезжая каждый раз ежедневно, мог посчитать, сколько кирпичей, сколько рядов было положено за сегодняшний день в стены храма.

Поэтому 2007 – 2008 годы это время когда наиболее активно были видны труды, когда поднимались стены храма.

Ну а в 2009 году все стали свидетелями очень праздничного события, когда в день мученика младенца Гавриила поднимались купала на храм. Освещались кресты, освещались купала и совершили подъем и установку крестов и куполов храма. Торжественное богослужение, которое собрало огромное количество людей. Все не смогли вместится на территорию храма и поэтому ближайшее поле, прилегающее к храму, было усыпано людьми, которые пришли посмотреть на установку куполов. Привели с собой детей, привели с собой внуков для того чтобы они стали свидетелями того, как поднимается купала на стены храма и какой внутренний радостный порыв был у каждого присутствовавшего во время совершения этого освещения. На освещение у куполов храма прибыл мэр нашего города Борис Николаевич Козелков, который так же поприветствовал и поздравил жителей нашего города о том что один из первых храмов строится в нашем городе и мы уже устанавливаем купала. Надо сказать о том, что предыдущей мэр Александр Ильич Антоненко поддержал наши труды. Поэтому совместно с областным исполнительным комитетом и гродненским городским исполнительным комитетом, на средства выделенные мы смогли купить и установить окна для храма. Поэтому когда мы проезжаем, наши люди могут видеть о том что окна, которые были изготовлены, это как раз таки наших градо- и областных начальствующих. Их трудами были выделены средства на эти цели . После праздничного богослужения и освещения и установки крестов и куполов все стали ждать момента освещения Верхнего храма. Но для этого понадобилось еще более 2-х лет потому что все отделочные работы, все обустройство храма было еще впереди и поэтому мы вновь и вновь обращаемся прежде всего к нашим прихожанам о том, чтобы всем миром мы не останавливались, не успокаивались на том что совершили поднятие куполов , а продолжили эти труды .

В 2011 году предстояло не только сделать строительные работы внутри храма, но нужно было конечно сделать иконостас, сделать престолы, сделать жертвенник, написать иконы, повесить паникадила и все это конечно на самом деле требовало неимоверных усилий в том, чтобы найти на все это средства. Я помню нашу встречу Владимиром Иосифовичем Дишко, который тогда был директором «Гродногражданпроекта» и поделился я с ним своей печалью, о том, что хотели мы установить и купить паникадило для нашего храма, но достаточно больших средств оно стоило, более чем 25 000 долларов. И на мою большую радость он высказал свое пожелание о том, что институт мог бы принять участие в том, чтобы помочь приходу купить паникадило и установить в нашем храме. Поэтому благодарение всем труженикам института и лично Владимиру Иосифовичу за то, что и этот вопрос был решен достаточно успешно. Иконостас и иконы, престолы, жертвенник – это все тоже не малые средства и даже больше чем паникадило, это то, на что собирали по копейке средства. Иконостас сделали минские мастера. Мастерская Хоцкевича Алексея сделала и киоты, и иконостас, престол и жертвенник. Что касается икон, которые находятся на колоннах, это работы местных иконописцев Павла Минчени и Евгения Коваля. Радуемся что в нашем городе есть два талантливых иконописца и большинство из икон, которые находятся в нашем храме, именно написаны их трудами .

Очень волнительный момент освещения нашего храма когда по нашей просьбе Владыка благословил обратится к Митрополиту Филарету и пригласить его на освещение храма. Митрополит Филарет прибыл на освещение нашего храма, наш Владыка Архиепископ Гродненский и Волковысский Артемий, Владыка Беластоцкий и Гданьский Яков, Владыка Бабруйский и Быховский Серафим, духовенство, приглашенное и наша епархия города прибыли на торжество освещения храма. Конечно не смог наш верхний храм вместить всех желающих и не смог нижний храм для того, чтобы все смогли войти в храм и поприсутствовать во время самого праздничного и торжественного богослужения . Но люди, которые находились на территории, могли услышать богослужение и когда мы вышли крестным ходом, они с радостью поздравляли всех с тем событием, которое вот наступило спустя 13 лет с момента начала трудов.

Конечно, завершились строительные работы, частично завершились строительные работы, было сделано все для полноценного совершения богослужений, поэтому сейчас в храме служит 4 священника, 1 дьякон. Есть пономарь, есть хор, детский хор, воскресная школа, молодежное братство, сестричество, Труды продолжаются, самое главное что устроены стены, освещен храм. Продолжаются работы по благоустройству храма и территории, но самое важное то, чтобы люди приходящие к этому храму понимали о том, что труды духовные, труды каждого из приходящих в храм ни имеют гораздо большее значение, чем просто стены храма. В стенах храма совершается богослужение, совершаются таинства и через эти таинства передаются священником благодатные дары духа святаго, та благодать которая необходима каждому человеку для того, чтобы человек почувствовал эту связь , человека и бога. Для того что бы через благодатные дары он получил помощь божью, именно для его духовной жизни, поэтому мы конечно труды духовные они требуют куда больших усилий, чем строительство храма как такового. Гораздо важнее, чтобы каждый из приходящих смог устроить полноценный храм в своей душе.

Еще не могу не сказать слов о Валентине Ивановне Стачко, которая на протяжении десятка лет, как профессиональный строитель оказывала поддержку мне как настоятелю, являлась техническим надзором, являлась добрым советчиком, членом сестричества, активной прихожанкой, и надо сказать, что ни одни работы не обходились без ее участия и помощи. Поэтому Валентина Ивановна уже сейчас уже активно трудится над восстановлением Архиерейского подворья, где осветили Никольский храм, который совершен был ее трудами.

Председателя казначея нашего храма Лидию Михайловну Абрамчик знают многие прихожане, потому что она в 1999 году стала одной из первых которые пришли на молитву возле нашего креста. Наше сестричество, которое действует при храме – это те женщины которые все эти годы непосредственно трудятся молятся, я бы сказал живут на приходе. Молодежь, которая постоянно ищет свое место в храме, имеет свое место в общине. Радуюсь что взяли на себя многие социальные хлопоты, как о наших пожилых прихожанах так и о детях из детского дома, которых мы стараемся опекать. Особые слова благодарности нашим хористам, которые являются дыханием молитв в храме и регента, которые в свое время несли послушания. Сегодня это матушка Наталия Гопличник. Под ее руководством хор стал лауреатом многих международных конкурсов, а самое главное, что пение во время богослужение оно как раз таки соответствует традициям православной церкви и наполнено смыслом. Ее предшественники: Светлана Павловна Бенеш сейчас несут послушания в воскресной школе. Ее заботами и трудами очень активно развивается наша воскресная школа, как я уже сказал у нас 10 преподавателей с педагогическим образованием и более 300-т обучающихся, именно они ставят вопрос о строительстве воскресной школы и библиотекой с соответствующим залом и службами для дальнейших трудов. Есть у нас два детских хора, с одним занимается Светлана Павловна, а с другим занимается наша певчая хора – Вера Северян и совсем недавно в фестивале нашей епархии «Калужский Благовест» они заняли второе место. Поэтому поздравляем наш детский хор и желаем им дальнейших плодотворных трудов. Много еще есть тех имен, тех людей, которые на протяжении этих лет трудились и трудятся при нашем приходе, и сейчас в этом интервью сложно всех упомянуть и конечно мы помним о тех, кто ушли из этой жизни, о которых сегодня мы молимся об упокоении, это – члены сестричества которых мы помним и о которых молимся: и Надежда Максимовна и Маргарита Серафимовна, и раба божья Зинаида, раба божья Мария, Лидия Лаврентьевна, которая собирала пожертвования, Мария Сидоровна, раба божья Агрепина, вот это все те прихожанки, которые уже упокоились с миром. Я думаю то, что церковь возносит молитвы ежедневно о строителях святого храма сего лучшая для них награда, что в стенах этого храма возносятся о них молитвы.

4. У вас на сайте написано, что в храме ведутся богослужения на старославянском и белорусском языках. Скажите, а как часто богослужения ведутся на белорусском языке?

В каждую третью неделю месяца мы совершаем литургию на белорусском языке. К нам обратилась инициативная группа прихожан о том, чтобы время от времени совершались такие богослужения. Прошение рассмотрел владыка Артемий и благословил совершать каждую третью неделю месяца богослужение на белорусском языке. Ну если будет пожелание такое более часто его совершать, то с этим не будет проблем. Для людей, которые сейчас стоят в храме уже не имеет значение на каком языке совершаются службы, я имею в виду постоянных прихожан, они привыкли к тому что богослужения проводятся на церковнославянском языке. Первое богослужение возможно для них на белорусском языке были необычны, многие, в общем- то даже высказывались отрицательно по этому поводу, часть наоборот восприняла это с большим энтузиазмом и одобрением, но спустя короткое время в принципе никаких проблем с этим не возникает. Надо сказать о том, что не так много как хотелось бы приходит людей белорусскоязычных, те которые часто выступает инициаторами в том, чтобы в храмах совершалась служба на белорусском языке. Это немного расстраивает. О том что они обычно высказывают пожелания, может быть даже добиваются что бы их услышали, и мы готовы их слышать, но хотим их не только слышать, но и видеть. Хотя когда сейчас проходят богослужения на белорусском языке понимаешь, что они важны не только для них, но и для многих людей присутствовавших в храме. Во всяком случаи смысл многих песнопений, многих чтений стали более доступны для восприятия нашими верующими, поэтому я думаю, что это полезно, это востребовано, но не знаю достаточно ли этого один раз в месяц, пока больше не поступало пожеланий, чтобы службы совершались чаще.

5. Ну и последний вопрос : В чем вы видите смысл своего пастырского служения?

Отвечу с юмором . Есть такая поговорка, что мужчина должен построить дом, посадить дерево и воспитать сына. Сына воспитал, дом не построил, но построил храм, вот осталось дерево посадить, ну и на этом можно сказать что программа минимум выполнена. Ну а если серьезно, то мне казалось что строительство храма будет самым главным деянием моей жизни, и то что после окончания этого строительства, что то самое главное будет завершено или будет совершено. Сейчас я убеждаюсь, что это не так и каждому времени, каждому периоду жизни человека, господь определяет ту или иную задачу. Поэтому когда храм фактически был построен, мы понимаем о том, что стены стоят, но устроен ли храм твоей души, этот вопрос более важный и поэтому ты понимаешь, о том что для того чтобы он совершился, чтобы он был устроен и тем более священнослужителю нужны гораздо большие усилия. И наверно на это уйдет вся оставшаяся жизнь. Те трудности и сложности, те скорби и испытания, которые выпадают в жизни человеческой мы должны воспринять о том, таким образом, что это ведет тебя по пути спасения. Даже не смотря на то, что они скорбны и печальны, найти в них смысл, увидеть в этом смысл, смерить свою гордыню и подчинить себя воле Божьей и промыслу Божьему, вот эта следующая задача.

ДАДАТАК 8

Фота 6. Распоряжение №30 от 25.12.12 г. по Белорусской Православной Церкви Митрополита Минского и Слуцкого Патриаршего Экзарха всея Беларуси. Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі.

ДАДАТАК 9

Фота 7. Прошение Митрополита Минского и Слуцкого Патриаршего Экзарха всея Беларуси к председателю Гродненского горисполкома Крупенко Г.А. Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі.

ДАДАТАК 10

Фота 8. Эскизный проект храма в честь Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно. Эскиз росписи, фрески. Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі.

ДАДАТАК 11

Фото 9.Фото прихода храма в честь Собора Всех Белорусских Святых г. Гродно. Архіў Гродзенскай Праваслаўнай епархіі.