Доклад и урок по преемственности на крымскотатарском языке

Башлангъыч ве орта мектепте окъутувнынъ арасындаки багъ.

(Преемственность в обучении между начальной школой и средним звеном).

Дертюнджи сыныф талебелери мектепнинъ башлангъыч басамагъындан орта басамагъына кечкенде оджалар огюнде чокъ чешит меселелер пейда ола.

Насыл окъутмакъ? Насыл дерсликлерни сайламакъ? ве иляхре ….. эм ойле япмалы ки, окъув джерьянынынъ эр бир басамагъында талебе бир психологик муитинде булунмалыдыр. Демек, бир психологик талаплар эсасында тизильген окъутувнынъ эр бир басамагъы озьара сыкъы багълы олмакъ керек. Эр бир басамагъында  талебелернинъ яш хусусиетлерини, меракъ ве ихтияджларыны козьде тутып, макъсат, вазифелер ве дидактик принциплери бир олмалы.

Бешинджи сыныфкъа кечюв тек талебелер ичюн дегиль де оджалар ичюн де ойле бир сынав ола. Къыскъа бир муддет ичинде талебелер ве оларнынъ къоранталарынен таныш олмакъ ве талебелернинъ фаалиетинен догъру енелиште идаре этмеге огренмек. Козь огюмизде тутмакъ керекмиз ки, бешинджи сыныф талебелери бу энди кучюк генчлердир, онынъ ичюн окъутув системасы оларнынъ яш хусусиетлерине коре тизильмек керектир.

Эр бир дерсте оджа озюни насыл тутмакъ керек? Талебелернен насыл мунасебетте булунмакъ керек? Талебе озю ичюн янъы олгъан меселени чезгенде яхшы окъумагъан талебелер сырасына тюшмек мюмкюн, эм де оджа онъа къойгъан баасы ве талебенинъ акъикъий имкянлары бири –бирине уйгъун кельмей.

Базы вакъытлары оджалар дерс вакътыны икътисад эткенде талебелернинъ эеджан, теляш, ынджынув киби дуйгъуларыны эсапкъа алмайлар ве бу киби дуйгъулар дерснинъ нетиджесине тесир этеджегини унуталар, о вакъытта окъув джерьянынынъ эмиети де аз олур.

Менимджесине, дерснинъ эки – учь дакъкъасыны бу кедер эткен дуйгъуларыны екъ этювине ве эйи иш муитини яратувына багъышламакъ лязимдир.

Бешинджи сыныф талебелерини агъыр окъув эмегине алыштырмакъ керек, мувафакъиет вазиетини тешкиль этмек ве оюн шекиллерини къулланмакъ исе бу башлангъыч сыныфларда чалышкъан оджаларнынъ ишидир деген орта ве юкъары сыныфларда чалышкъан оджаларнынъ фикири янълыштыр. Бойле фикир башлангъыч ве орта сыныфларда окъув джерьянынынъ тешкиль этювинде буюк багъ узювине кетире.

Бешинджи сыныф талебелери даа оджанынъ мусбет эйи сесленювлерине мухтаджлар. Башлангъыч мектептен орта мектепке кечкенде бала бутюнлей янъы муитке  (янъы оджалар, бир дегиль де, эр бир фенден айры оджа, янъы фенлер, сыныф одалары, ве иляхре тюше). Бу кечюв муддетини енгилештирмек – оджанынъ эсас макъсады. Бу макъсаткъа насыл иришмели? Бунынъ чокъ чешит еллары бардыр. Амма энъ эвеля оджа козь огюнде тутмалы ки, бала ичюн янъы муитке оны яваш – яваш, зорлатмайып джельп этмелимиз. Эльбетте, бизге ярдымджы оларакъ оюн шекилинде тизильген дерслер олалар. Оюнда бала эр шейни енгиль менимсей инкишаф эте, онынъ огюнде меракълы дюнья ве иджадий истидатлар ачыла.

Оюнда бала чешит аятий вазиетлерге тюше, илериде акъикъий аятий елунда керек оладжакъ хусусиетлер, къабилиетлер пекитиле. В. А. Сухомлинский айткъан эди: «Оюнсыз инкишаф екъ, эм олмаз».

Тамам юкъарыда къаид этильгенлерини козь огюмде къойып, эсап дерслеринде бешинджи    сыныфта мен чокъча оюн шекиллеринен къулланам (оюн – вазифелер, денъиз – урушы, зекий талебе, викториналар, оюн – сеяатлар, хаталарны тап ве иляхре). Ойле дерслерден бирини сизге тевсие этмек истейим. Бу дерсни 5 - инджи сыныф талебелерни аладжакъ эсап оджасы 4 - юнджи сыныфта   йылнынъ сонъунда балаларнен таныш олмакъ макъсадынен кечире.

4 – юнджи сыныфта математикадан (эсаптан) йылнынъ сонъунда нетидже дерси.

Дерснинъ донатылувы: мультимедиа тахтасында вазифелер, «Учькошелик ве Дерткошелик» саналаштырма ичюн реквизитлер.

Макъсат: 5 – инджи сыныфкъа келеджек талебелернен ве оларнынъ математикадан (эсаптан) бильги севиесинен таныш олмакъ; чешит мевзулар боюнджа миссалер, меселелер ве вазифелерни чезюв къабилиетлерини осьтюрмек, математика дерслерине меракъ догъурмакъ.

Балалар эки командагъа болюне «Учькошеликлер» ве «Дёрткошеликлер». Жюри азалары сайлана (башлангъыч сыныфта чалышкъан оджа ве юкъары сыныф талебелери). Дерсни    5 – джи сыныфта эсап дерслерини алып бараджакъ оджа кечире.

1.       Вазифе: Эр бир команда озюне шиар азырлана (оджа оларгъа эмблемалар азырлап такъа).

2.       Вазифе: Суаллер – тапмаджалар.

1)      Не агъырджа келе? 1 кило ун я да бир кило алма?

2)      Бир аягъы устюнде тургъанда хоразнынъ чекиси 3 кило 200 грамм, эки аягъы устюнде тургъанда хоразнынъ чекиси не оладжакъ?

3)      Учь адам шахмат оюныны 4 саат ойнай эдилер. Бир адам къач саат ойнады?

4)       Акъмесджит шеэрине чапкъан спортчы къаршына учь спортчы чапа эди. Ёлда къач спортчы бар эди?

5)      Эгер 1 шоколад плиткасы 8 рубле турса, бу плитканынъ 1½ къысмынынъ фияты не оладжакъ?

3.       Вазифе. Булутчыкъларда сакълангъан сёзлерни тапынъыз.

                                                                                                                                                   

Цифра (ракъам)                                           Расстояние (месафе)                             Сумма (джеми)

Произведение (арттырма)                                                               Сторона (тараф)

4.       Вазифелерни беджерюв. (сёзни тап).

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
Р	Л	А	Ы	М	Й	Ф	КЪ	Т	С

1)      ₊21520                  2)  _{_}8753                3)  _Х3121                  4)  _{_}18506  2                    5)   ₊6761860

 60910                          2546                          30                         18         9253                        451623

 82430                          6207                     93630                          _{_} 5       (САЙЫ)                 7213483

(ТАМЫР)                   (ФАРКЪ)               (СЫНЫФ)                          4                                  КЪАЛЫМТЫ

                                                                                                         _10                                   (ОСТАТОК)

                                                                                                           10

                                                                                                             _6

                                                                                                               6

                                                                                                               0

5.       Капитанлар конкурсы. (Капитанларнынъ эр бир элине вазифе бериле).

Талебелер бир элинен учькошеликни, экинджи элинен исе дёрткошеликни сыза.  (сюрьаткъа).

Жюри азалары нетиджелерни чыкъаралар. Юкъары сыныф талебелери исе «Учькошелик ве дёрткошелик» саналаштырманы нумайыш этелер.

« Учькошелик ве дёрткошелик» (саналаштырма)

 Алыпбарыджы:

 Заманларнынъ биринде,

Бир девлетнинъ ичинде

Дёрткоше ве Учькоше

Агъа – къардаш яшагъан.

Бир кунь Дерткоше айткъан,

Учькошеге серт бакъып.

Дёрткошелик:

«Ничюн ойле ачувлысынъ,

Юзюнъ кульмей, кедерлисинъ?»

 Алыпбарыджы:

 О исе пек къычыра

Бойле сезлерни айта.

Учкошелик:

 «Бакъ, сен менден толуджасынъ,

Балабан эм кенъ оласынъ.

Тек учь коше бар менде,

Сенде исе дёрт коше.»

Алыпбарыджы:

 Дерткоше исе айта

Дикъкъатнен бакъып онъа.

Дёрткошелик:

 «Агъанъ олам, унутма!

Сенден буюгим, бакъ манъа!»

Алыпбарыджы:

 Учькоше сусып къала.

Джевап бермей агъасына.

Гедже Учькоше тура,

Агъасына ел ала,

Кошелерини кесе,

Ниетине о, ете.

Эм кетеджекте айта.

Учькошелик:

 «Татлы юкъулар санъа!

Дёрткоше эдинъ яткъанда,

 Кошесиз олурсынъ тургъанда!

Алыпбарыджы:

 Амма саба уяна,

Япкъанына пешман ола.

Бакъса, Дерткоше гъайып олгъан.

Корьгенине пек шашкъан.

Дерткошенинъ еринде,

Секиз коше пейда олгъан! 

(Терджиме эткен Сейдаметова Э. Р.)