Характеристика " Калмыцкого календарь"

Хөн җил.

Эн җил җөөлн, сән җил. Бийдән эс болвчн олн-әмтнд тус болнав гиҗ һарсн җил. Эн җил һарсн әмтн бас тииим.

Мөчн җил.

Хату-мөтү җил. Мөчн җилтә күн седкләрн сән болдг. Эдн йир билгтә, сурһуль сурхдан дурта әмтн.

Така  җил.

Бийәсн цааран һарһад хотан түлкдг шовун. Эн дунд җил. Так җилтә әмтн ол дахад йовдг болҗана. Эдн ик саната биш, сул цаган эврәннь ухан-седклән тәвсн кергтән өгнә.

Ноха җил

Йир сәәхн, җөөлн җил. Ноха җилтә күн кишгтә. Эдн эклсн кергән эрк биш күцәнә.

Һаха җил.

Һаха җилтә күн кишгтә, әвр ик зөргтә. Цугтаһиньэврәннь чидләр кеҗ күцәһәр седдг күн. Түргн уурлчкад, болв чигн үүрмүдтән седклән тәвҗ нөкд болна.

Хулһн җил.

 

Хулһн җил җөөлн җил. Хулһн җилтә әмтн сәәхн заңта.

Үкр җил.

Туруһарн тачкнад оддм гинә, тегәд үкр җил киитн болдмн гинә. Үкр җилтә әмтн эврәннь хаалһар бәәдг улс.

Бар җил.

 Җил киитн чигн болдм гинә. Бар җилтә әмтн зөргтә болдмн. Эдн ут наста болна.

Туула җил.

Сәәхн заңта, цаһан седклтә аң. Эн җил дулан җил.Туула җилтә әмтн күүнд му кедго, цаһан седклтә.

Лу җил.

Догшн, киитн җил. Лу җилтә әмтн юмнас әәдм биш.

Моһа җил.

Җил догшн гиҗ тоолгдна. Моһа җилтә әмтиг киитн зүрктә гинә. Эдн сансн санаһан күцәдг әмтн.

Мөрн җил.

Чилгр җил. Эн җил эрдмд сән таалта җил. Мөрн җилд һарсн әмтнд түрү-зүдү харһдг болвчн, икнкнь хөвтә-кишгтә.

Хальмг лит.

                                        Темән   яһад овалһата

                                        үмс теедг болсмби?

Моңһл келтә улс кезәнәс авн эврә литтә.Эн литд арвн хойр җилин җил болһнь адусна нерд зүүнә. Кенә нер арвн хойр җилин түрүн җилнь зүүхм гиҗ хулһн темән хойр хоорндан марһа бәрнә.

Өрүн һарсна нарна герлиг кен түрүлҗ үзнә, терүнә нер түрүн җилд өгхмн гиҗ эдн шииднә. Тиигәд темән маңһдуртнь ик эрт босад, нарн һарх үзгүр хәләһәд зогсна. Хулһн болхла, темән бөкн деер һарад, барун үзг тал ширтәд сууна.

Нарн һарх кем өөрднә. Дарунь нарна герл барун бийд бәәсн уулын орад сууна. Тер герлиг темәнә бөкн деер бәәх хулһн үзнә.

-Нарна герлиг би түрүлҗ үзүв, би чамас өндр бәәҗв. Түрүн җилд мини нер өгхмн, -гиҗ хулһн хәәкрнә. Иигәд хулһн  темәг мекләд, арвн хойр җилин түрүн җилд эврәннь нерән зүүлһҗ.

Темән хулһнд уурлад, терүнә ардас көөлднә. Хулһн овалһата үмснд орад бултна. Тер цагас авн , бултсн хулһныг хәәһәд, темән овалһата үмс теедг болсмн.

       Темәнә нерн арвн хойр җилин алькд чигн өггдсн уга, болв темән эврәннь бәәдләрн арвн хойр шинҗтә: хулһн чиктә, үкр гестә, бар тавгта, туула хамрта, Лу бийтә, моһа нүдтә, мөрн делтә, хөн нооста, мөчн бөктә, така залата. Ноха һуйта, һаха сүүлтә болдгарн, күмнд темдгтә.