Конспект урока по тему «Қазақ хандығының мемлекеттік –әкімшілік құрылымы»

7- сынып

Сабақтың тақырыбы:  Қазақ хандығының мемлекеттік –әкімшілік құрылымы.

Сабақтың мақсаты:

? Қазақ қоғамындағы басқарудың ұлттық жүйесі, ханнық құқықтары және міндеттерімен оқушыларды жан-жақты таныстырып,  білімдерін қалыптастыру.

? Сабақ барысында оқушылардың тарихи танымдық, ойлау, талдау, салыстырып, қорытынды жасау қабілеттерін дамыту.

? Оқушыларды өз  елінің тарихын, тілін, дінін, ұлттық құндылықтарын құрметтеуге, Отанын сүюге, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ.

 Әдісі: Интерактивті тақта.

Көрнекілік:карта, сызба.

Сабақтың барысы:  І.Ұйымдастыру кезеңі

– Амандасу

– Оқу құралын тексеріп түгендеу

– Оқушылар зейінін сабаққа аудару

ІІ. Білімдерін тексеру:

«Қазақ хандығы» сөз жұмбақ

1.     Қазақ хандығын ХVІғасырдың бірінші ширегінде барынша нығайтқан хан.

2.     1513жылы Қасымның басып алған қаласы.

3.     Хан мен сұлтандардың пайдасына шариғатқа негізделіп салынған мал салығы.

4.     Тәуке хан 1680-1718жж. тұсында шапқыншылықтан аман қалған қала.

5.     Қазақ хандарының Дешті Қыпшақ үшін күрестегі басты қарсыластары болған тақ мұрагерлері.

6.     1538-1580жж. Қазақ хандығы жерлерін қайта қалпына келтірген хан.

7.     Сібір ханы Көшімге қарсы тұру үшін Хақназар одақтасқан хан.

8.     ХVІ-ХVІІғасырларда сайланған қазақ хандарының шыққан тегі.

9.     Қазақ хандығын Жәнібектен кейін басқарған хан.

10. Жоңғар шапқыншылығы кезінде Алматыда жерленген батырлардың бірі.

11. Феодалдық үлестік жердің Шығыстағы атауы.

12. Қасым хан тұсында Қазақ хандығының шекарасы батыста кеңейген өзен алқабы.

                            

                       

 

IІІ. Жаңа сабақтың мақсаты:

v Басқарудың ұлттық жүйесі

v Қазақ ханы

v Ханның құқықтары мен міндеттері

v Халықтың әлеуметтік құрамы

ІV. Жаңа сабақты өту:

1.     Басқарудың ұлттық жүйесі

2.     Қазақ ханы

3.     Ханның құқықтары мен міндеттері

Ханның жанында ақылдасу органдары-кеңес жұмыс істеді. Оған ең ықпалды ұлыс сұлтандары мен тайпалардың көсемдері-билер енді. Сұлтандар мен билер өздерінің қарауындағы ұлыстардың тұрғындары мен рулық бірлестіктердегі билікті өз қолдарында ұстады.

Қазақ халқында хан сайлаудың екі жүйесі қатар қолданылды: І-сі мұрагерлік жол, ІІ-сі сайланбалы жол. Хан тек Шыңғысхан ұрпақтарынан сайланды. Хан сайлаудың өзіндік ерекшеліктері болған. Халық хандықтан үміткерді боз биенің сүтіне шомылдырып, ақ киізге отырғызып көтереді. Хандықты қолдайтын би-сұлтандар ақ киіздің шетінен ұстап, жиналып отырған жұртты аралайды. Ханды үш рет көтереді. Жиналған жұрт ханды көтерген сайын «Хан», «Хан», «Хан» деп үш рет айқайлап, дауыстайды. Содан кейін жиналған жұрт  жапа-тармағай жабылып, ханды көтерген киіз «тәбәрік» деп бөліп алады.

Ел ішінің ішкі-сыртқы өмірін реттейтін заңдар мен бұйрықтар шығарды, көші-қон қонысты белгіледі, әскердің жоғарды басшысы болды

Халықтың әлеуметтік құрамы Қазақ ханы

V. Жаңа сабақтың алынғанын тексеру:

G  Қазақ қоғамында ұлттық басқару жүйесінің қандай тармақтары бар?

G  Қазақ ханы қалай сайланды?

G  Қарапайым халықты қандай атаулармен атады?

G  Қазақ қоғамында құл мен күңдер болды ма?

G  Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының әлеуметтік құрамы қандай?

G  Алғашқы кездегі Қазақ хандығының ішкі жағдайы қандай болды?

VI. Жаңа сабақты бекіту: Тест.

1.     Тараз қаласына жақын орналасқан архитектуралық ескерткіш мавзолей:

А.Есім-хан.

Б. Айша-бибі.

С. Көк-Кесене.

Д.Алаша-хан.

Е. Арыстан баб

2.  Қазақ жүздерінің қалыптасу үрдісі басталған өңір

А. Қазақстанның оңтүстігі.

Б. Қазақстанның солтүстігі.

С. Қазақстанның батысы.

Д. Орталық Қазақстан

Е. Жетісу.

3. Шығу тегі жағынан Ұлы жүзді мекендеген тайпалардың бір бөлігі көне                                                       тұрғындар болған аймақ.

А. Маңғыстау.

Б. Солтүстік Қазақстан.

С. Батыс Қазақстан.

Д. Жетісу.

Е.Оңтүстік Қазақстан.

4. Қазақтар даналығы, терең білімі мен салт-дәстүрді, халықтық құқықты пайдалана білгендігі үшін құрметтеген ұлттық бекзаттық қауым, қара-сүйек элитасы.

А. сұлтандар.

Б. батырлар.

С. қожалар.

Д. сейіттер.

Е. билер.

5. Бүкіл үш жүз түйіскен шекара аумағы.

А. Жетісу.

Б. Сырдария бойы аймағы.

С. Қазақстанның батысы.

Д. Орталық Қазақстан.

Е. Маңғыстау.

6. Сұлтандар қазақ қоғамының жаңа жүздік ұйымында өз орнын тапты, олар үш жүздің ықпалды жоғары билік тобына айналған кезең.

А. XVIII ғасыр

Б. XVII ғасыр

С. XIX ғасыр

Д.XX ғасыр

Е.XVI ғасыр

7. Қазақтардың өзендері Ұлы жүз, Орта жүз және Кіші жүз деп атаған барлық қазақ рулары мен тайпаларын үш топқа біріктірген кезең.

А. XІХ ғасырдың ортасы

Б. XVIIІ ғасырдың соңы

С. XVII ғасыр басы.

Д.XX ғасыр басы

Е.XVIІІ ғасырдың басы.

8. «Жеті жарғы» жасалған ғасыр.

А. XVIII ғасыр

Б. XVII ғасыр

С. XIX ғасыр

Д.XX ғасыр

Е.XVI ғасыр

9. Керей мен Жәнібек бөлініп кеткен хандық.

А. Сібір хандығы

Б. Моғолстан

С. Әбілхайыр хандығы

Д. Алтын Орда

Е. Ноғай хандығы

10. Тайқазақ жасалған уақыт.

А. 1397ж.

Б. 1398ж.

С. 1399ж.

Д. 1400ж.

Е. 1401ж.

11. Қазақ хандығының құрылуы мен нығайюы мына жағдайды тоқтаты.

А.билік үшін талас-тартыс

Б. жүздерге бөліну

С. тайпалардың қоныс аударуын

Д. ішкі феодалдық қатынастар мен талас-тартыстарды

Е. хандардың озбырлығы

12. Халықтың Жәңгірге берген атауы.

А. Әз-Жәңгір

Б. Салқам Жәңгір

С. Батыр Жәңгір

Д. Би Жәңгір

Е. Әмір Жәңгір

13. 1643 жылы жоңғарларға қарсы ерлікпен шайқасқан хан.

А. Тахир

Б. Есім

С. Жәңгір

Д. Жолбарыс

Е. Ысмайл

14. «Көпестер қаласыаталған қала

А. Тараз

Б. Испиджаб

С. Сығанақ

Д. Суяб

Е. Алмалық

15.Қазақ хандығы үшін саяси-экономикалық және әскери-стратегиялық жағынан маңызы зор болған қалалар.

А. Жетісу аймағындағы

Б. Талас өзені бойындағы

С. Сыр бойындағы

Д. Шу өзені бойындағы

Е. Іле аймағында

VII. Үйге тапсырма:  §44.   Қазақ хандығының мемлекеттік –әкімшілік құрылымы.

 Бағалау: