3-ку класстын литертурлуг номчулгага кичээл: «О. Саган-оолдуң “К\ск\ аргага”деп чогаалы биле И. Левитанныё чуруунга чогаадыкчы эдертиг»

Муниципалдыг ниити ооредилге чери № 3 ОРТУМАК НИИТИ ООРЕДИЛГЕ ШКОЛАЗЫ

Тывва Республиканын Чоон-Хемчик кожууннун Чадаана хоорайы

3-ку класстын литертурлуг номчулгага кичээл:

«О. Саган-оолдуң “К\ск\ аргага”деп чогаалы биле

И. Левитанныё чуруунга чогаадыкчы эдертиг»

Тургузукчузу: Чаддананың 3 дугаар ортумак

школазының эге класстар башкызы

Куулар Айрана Маадыр-ооловна

Тема: О. Саган-оолдуң “К\ск\ аргага”деп чогаалы биле И. Левитанныё чуруунга чогаадыкчы эдертиг

Кичээлдиё хевири: чаа теманы ==редири

Кичээлдиё сорулгалары:

1. 1. О. Саган-оолдуё “К\ск\ аргага” болгаш И. Левитанныё “Алдын к\с” деп чуруунга чогаадыкчы эдертигни уругларга бижип ==редири;

   2. Уругларныё аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр;

   3. Өөреникчилерни бойдуска ынак болуп, төрээн чурттунуң бойдузунга хумагалыг болурун кижизидер.

Эртем талазы-биле (предметтиг):

• бердинген чурукка чогаадыкчы эдертигни бижири;

• Чурукка хамаарышкан бодунуё бодалын дамчыдып билири;

• Чазыг чокка чогаадыкчы эдертигни бижиири.

Эртемден дашкаар (метапредметтиг):

• Салдынган сорулгаларныё утказын угаап билири;

• Бердинген чурукту сайгарары;

• Эштериниё бижээн эдертиглерин дыёнааш, оларга чедиишкиннерни к\зээри.

Личностуг:

• Бойдустуё кижиге ажык-дузазын миннири

Кичээлдиё =ске кичээлдер-биле харылзаазы: литературлуг номчулга (чурук-биле ажыл, чогаадыкчы эдертигни бижиири).

Кичээлдиё дерилгези: ==редилге ному, И.Левитанныё чуруу

Кичээлдиё чорудулгазы

Башкының ажыл-чорудулгазы

Ѳѳреникчиниң ажыл-чорудулгазы

Амыр-менди солчулгазы

Салгын хатка салбараёнаан

Сарыг б\р\ тоглап, д\жер

Арга-эзим шаараш апаар

Алаак-шыктар оъду оёар

Хемнерниё суу чоорту сыыгап

Кезек-кезек дошталы бээр

Черниё кыры =л-шык, хирлиг

Сериин \е алдын к\с ол.

- Шак-ла мындыг чараш =йде амыр-ла бе?

Билигни чидиглендирери(актуализация знаний)

Башкы уругларны кичээлдиё темазын номчуурунче кыйгырар. Б=г\нг\ кичээлге ч\н\ё дугайында ==ренирин тайылбырлааш, ол билиглерни каяа ажыглаарын угаадыр. Кичээлдиё сорулгазын салырынга дузалажыр.

Кичээлдиё темазын номчааш, сайгарар. К\с дугайында чижектерни киирер. Кичээлдиё сорулгаларын салыр.

1. Чуруктуё адынга даяннып алгаш, чурукта ч\н\ чураанын даап-бодаары

Бис О. Саган-оолдуё “К\ск\ аргага” болгаш И. Левитанныё “Алдын к\с” деп чуруунга чогаадыкчы эдертиг бижип ==ренир бис. Чурукта чылдыё кайы \езин чураан деп бодап тур силер, уруглар?

К\с, ч\ге дээрге чогаалчыныё болгаш чурукчунуё ажылдарыныё аттары д=мейлешкек: “К\ск\ аргага” болгаш “Алдын к\с”

2. Словарьлыг ажыл.

Утказы билдинмес с=стерни башкы самбырага бижиир.

Мыйгак-хараганнар – сырый б\р\лерлиг, улуг чараш чечектерлиг чадаё ыяш;

Шырышталы берген – шыргай апарган, кижи эртип албас;

Ожукталып – кылын кылдыр;

Бадагар – улуг, семис;

/р\ёнеп чип олурган – казып чип олурган;

Кургамзык – аянныг эвес.

Самбырада бижээн утказы билдинмес с=стерниё утказын тайылбырлаарын оралдажыр.

Мыйгак-хараганнар – сырый б\р\лерлиг, улуг чараш чечектерлиг чадаё ыяш;

Шырышталы берген – шыргай апарган, кижи эртип албас;

Ожукталып – кылын кылдыр;

Бадагар – улуг, семис;

/р\ёнеп чип олурган – казып чип олурган;

Кургамзык – аянныг эвес.

3. Чурукту к==р\

И. Левитанныё чуруун кичээнгейлиг к==р.

4. Чурукка беседа чорудары.

Уругларга айтырыглар:

• Чурукту кым деп чурукчу чураан деп бодап тур силер, урулгар?

• Чурукту автор ч\\деп адаан-дыр?

• Чурукта часкы \еде бойдустуё кандыг булуёун көргүзүп чураан-дыр?

• Силерни чурукта чүү сонуургадып тур?

• Исаак Левитан

• Алдын к\с

• Арыг кыдыында бичии хемчигеш, хадыёнар

• К\ст\ё алдын сарыг демдектери

5. Чурукту чураан авторнуё дугайында чугаа

Исаак Ильич Левитан 1860 чылдыё август айныё 18-те Кибарты деп черге т=р\тт\нген. Левитанныё =г\б\лези эртем билиглиг-даа болза, ядыы чурттап турганнар. 70 чылдарныё эгезинде Левитаннар Москва хоорайга к=ж\п келгеннер. 13 харлыг тургаш, И. Левитан Москва хоорайныё “Чурукчулар училищезинге” ==ренип кирип алгаш, улаштыр ==ренгеш, доозуп алган. Ол х=й-х=й билдинги чуруктарны чураан.

Башкыныё чурукчу дугайында чугаазын кичээнгейлиг дыёнаар, айтырыглар бар болза, салыр

6. Чогаадыкчы эдертигни бижиириниё мурнунда белеткел ажылдары

мыйгак-харганнар-даа

чиндийтир

7. С=з\гледи кезектерге чарып тургаш, башкыныё номчууру.

О.Саган-оол “К\ск\ аргага”. Дыт, хадыё, шиви ыяштар суук кылдыр \нг\лээн эзим ишти, оларныё аразында мыйгак-харганнар-даа шырышталы берген тургулаан. Черниё кырын чиёгистер болгаш киш-кулаа чиндийтир шып алган, оон чаагай чыт аргада тарап сиёниккен турган.

Дыттарныё болгаш хадыларныё б\р\лери т=кт\п калгылаан, артканнары бичии шимчээшкинден-не ожукталып бадып турганнар. Ынчалза-даа селбегер п=штерниё болгаш шилгедек шивилерниё б\р\лери канчалбаан-даа, к\ск\ =скерлиишкиннер оларга хамаанчок ч\ве дег бир дески кара-ногаан апарган турганнар. П=штерниё селбегер будуктарыныё баштарында тооруктар ийи-ийи, \ш-\ш кылдыр кожалажыпкан, чамдыктарында чаёгыс-чаёгыс бооп алган, арай бадагар-бадагар апарган турганнар. А шивилерниё чочагайлары с\в\р-с\в\р апарган тургулааннар. П=штерниё бирээзиниё бажында кээрген олурупкан, с\в\р хаайы-биле бир тоорукту карттап, ооё сайын ол-ла черинге \р\ёнеп чип олурган, оон ыёай-бээр к=рг\лээш, арай кургамзык кылдыр чыргырады алгырыптарга, ооё алгызы арганыё иштин бир кылдыр чаёгыланып тарап турган. Кээрген бир-ле ч\ве сураа дыёнааш, азы бир-ле амытанны к=ргеш, оон сестип алгырар боор ч\ве-дир

С=з\глелди кичээнгейлиг дыёнаар, билдинмес ч\\лдерни демдеглеп алыр.

8. Лексиктиг ажыл. Эдертигниё с=з\глелинге даяннып алгаш, таблица тургузар.

Уругларга таблица тургузарынга дузалаар.

Кым? Ч\\?

Кандыг?

Канчанган? Канчап тур?

Дыт, хадыё, шиви

Суук узун

Кылдыр \нг\лээн

Мыйгак-харганнар

Шырышталы берген тургулаан

Чиёгистер, киш-кулаа

Чиндийтир шып алган

чыт

Чаагай

Тарап сиёниккен турган

б\р\лер

Т=кт\п бадып турган

п=штерниё б\р\лери

шивилер б\р\лери

Селбегер

Шилгедек

Кара-ногаан апраган турган

тооруктар

Бодагар-бодагар

Апарган турганнар

чочагайлар

с\в\р-с\в\р

Апарган тургулааннар

кээрген

олурган

9. Эдертигни бижииринге орфографтыг белеткел

Бижиири берге с=стерни самбырага бижээш, тайылбырлаар: мыйгак-хараганнар, киш-кулаа, чиндийтир, бадагар-бадагар, карттап,чыргырады кургамзык.

Бердинген сөстерден шын бижилгези берге сөстерни уруглар сайгарып, тайылбырлаар.

10. Эдертигни бижиири

Чогаадыкчы эдертигни бижиир.

11. Бот-хыналда

Дыт, хадыё, шиви ыяштар суук кылдыр \нг\лээн эзим ишти, оларныё аразында мыйгак-харганнар-даа шырышталы берген тургулаан. Черниё кырын чиёгистер болгаш киш-кулаа чиндийтир шып алган, оон чаагай чыт аргада тарап сиёниккен турган.

Дыттарныё болгаш хадыларныё б\р\лери т=кт\п калгылаан, артканнары бичии шимчээшкинден-не ожукталып бадып турганнар. Ынчалза-даа селбегер п=штерниё болгаш шилгедек шивилерниё б\р\лери канчалбаан-даа, к\ск\ =скерлиишкиннер оларга хамаанчок ч\ве дег бир дески кара-ногаан апарган турганнар. П=штерниё селбегер будуктарыныё баштарында тооруктар ийи-ийи, \ш-\ш кылдыр кожалажыпкан, чамдыктарында чаёгыс-чаёгыс бооп алган, арай бадагар-бадагар апарган турганнар. А шивилерниё чочагайлары с\в\р-с\в\р апарган тургулааннар. П=штерниё бирээзиниё бажында кээрген олурупкан, с\в\р хаайы-биле бир тоорукту карттап, ооё сайын ол-ла черинге \р\ёнеп чип олурган, оон ыёай-бээр к=рг\лээш, арай кургамзык кылдыр чыргырады алгырыптарга, ооё алгызы арганыё иштин бир кылдыр чаёгыланып тарап турган. Кээрген бир-ле ч\ве сураа дыёнааш, азы бир-ле амытанны к=ргеш, оон сестип алгырар боор ч\ве-дир.

Кичээлдиң түңнели.

Рефлексия

Ѳѳреникчилерге хостуг харыылаар арганы бээр.

Уругларның кичээл дургузунда ажылдаанынга, башкызын деткээнинге четтиргенин илередир.

Айтырыгларга харыыны бээр, бодалдарын солчур.Чижээ:

1.Мен бодаарымга…

2.Мындыг түңнелге келдим…

3.Чогаалдыё утказын мынчаар билдим…