Жасөспірімдердің әлеуметтік бейімделуі.
Қазақстан
Республикасының дамып келе жатқан елдердің қатарына қосылу максатында, қазіргі
жасөспірімдердін саналы азамат болып, тұлға ретінде дамуына барлық жағдайларды
жасайды. Өркениетті қоғам үшін қымбат қазына жеке тұлға,
Оның даму, қалыптасуы
мен өмірі десек, бүгінгі жас үрпактің осы қымбат қазынасы бағалай білуі аса
манызды. Сол себептен жасөспірімдердің тұлғааралық қатынастарды қалыптастырудың
маңыздылығы да осыдан басталады.
«Жасөспірім»-сөзінің
мағынасы ішкі дүниенің негізгі тенденциясының дамуын көрсетеді.
Л.С.Выготский өз
кезінде жасөспірімнің жеке басының дамуы ең алдымен оның организмдегі
өзгерістермен тығыс байланысты болып келеді деген.Себебі жасөспірім шақта
қандай қиыншылықтар болмасын ол ең алдымен оның физиологиялық ерекшелігіне
келіп тіреледі.Осымен қатар жасөспірім өзінің болашағын жоспарлап орындағысы
келгенімен оның өмірге деген шынайы көз қарасы пайда болды.Л.С.Выготский айтуы
бойынша жасөспірім кезеңіне қатысты психологияда біршама жалпы теория
қарастырылған.
Бұл теория қазіргі
заманда мәнді болып келеді.Кең түрде жасөспірім кезеңін 3 негізгі тұрғыда
қарастыруға болады.
Тұлғаның психикасының
дамуының әлеуметтік жағдайда байланысты өзгеруі,ең алдымен психикалық факторлар
әсерінен дамуын қарастырады.Осы екеуінің арасындағы психогенетиканы жазады,ең
алдымен психогенетекалық дамуы процесіін алдына қояды,бұдан үш ағымды бөліп
көрсетуге болады.
Соңымен,жасөспірім
шақта адам өзінің өмір сүруіндегі мәңгілікті іздейді,өзінің біртұтастылығын
игеруге талпынады,басқалар арасында өз орнын табуға тырысады.
Дамудың әлеуметтік
жағдайы.Жасөспірімдік шақ бала мен ересектің арасындағы аралық жағдайда
болады.16 жасында паспорт алады.18жасында сайлау құқұғы бар,некелесуге мүмкіндік
алады.Жасөспірім қылмысты істер үшін жауап беретін болады.Көпшілігі бұл жаста
еңбек қызметін бастайды,бәрі де мамандық тандау туралы ойлайды.Материалдық
жағынан жоғары класс оқушысы әлі ата-аналар қарауында
Мектепте оған, бір
жағынан,екінің бірінде сен ересексін,үлкенсің десе,екінші жағынан,одан үнемі
тіл алуды талап етеді.
Жасөспірімдік шақтың
аса маңызды міндеттері-мамандық тандау,еңбек пен мамандық –саяси қызметке
даярлану.Адамның жалпы ақыл-ой қабілеті15-16жасқа қарай әдетте қалыптасып
болады,сондықтан оның бала кездегідей шапшаң өсуі байқалады.Алайда ол одан әрі
жетіле береді.Әсіресе арнайы қабілеттер шапшаң дамиды.Жасөспірімдік-жеке
адамның толығуы мен қалыптасуының аяқталатын кезеңі.Психологтардың
ойларынша,бейімделу адам өмірінің келесі ортасында болады,яғни
іс-әрекетінде,қарым-қатынасында және өзін-өзі тану барысында көрінеді.Бейімделу
әр түрлі факторлардың әсерінен болады-бұл адамдардың мақсаты бақытталған
тәрбиелік әсері,қоғамдық институттар және өмірлік жағдайлардың түрлі стихиялық
әсері жатады.Психологияда бұл түсінік ғылымға кейін енеді және ол өзіндік
мазмұнға ие болуға тиісті.Бірақ та бұл түсінік жалғыз ғана тәсіл болған
жоқ,өйткені «бейімделу»түсінігі үздіксіз жеке тұлғамен және оның орта мен
қарым-қатынасымен байланысты. «Бейімделу»-орта жағдайына үйренуі.Бейімделуді
индивид пен ортаның тепе-теңдік байланыстар туралы ақыл ойдың дамуы теориясы
сияқты психологиялық концепцияларда сияқты орын алады.Адамның жағымсыз күшті әсерлері
бейімделу олардан қорғану реакцциялануы бейімделу синдромы деп
аталады.Зерттеушілер бойынша баламен жанұя қатынастары жасөспірімдіккезеңмен
жеткіншек кезінде өте қатты жүедіекен,өйткені балалардың басқа әрекеттерге өте
бейім болатынын біліп болады,өте қатал тәртіппен ұстайды және бұл жақсы
көрсеткіштерге әкеледі,себебі осы жастағы балалар көп нәрселерге еліктегіш
болып келеді,яғни темекі тарту,нашақорлыққа тез бейімделуі мүмкін.Сол үшін
ата-ананың қамқорлығы, көңіл бөлуі үлкен роль атқарады.
Егер ата-анамен
жасөспірімдердің арасындағы қарым-қатынас ересектер қарым-қатынасының белгілі
бір типі бойынша мазмұнды достық, ынтымақ бұған тән өзара сыйластық, сенім,
көмек нормалары сәйкес құрылса, онда ата-анамен жасөспірімнің қатынасында оған
тән қиыншылықтары болмауы мүмкін.Жасөспірімге жанұя тарапынаң түсінушілік
қажет.Ынтымақ процесінде жасөспірім мен жанұяның әлеуметтік өзара іс-әрекетінің
жаңа бейімделуі қалыптасады, олар моральдік- этиккалық мазмұны жасөспірімнің
әлеуметтік ересектігін бейімделу міндетіне және ересектер мен қарым- қатынас
сипатына, оның қоятын жаңа бейімделуіне сай келеді.Балалық шақтан бастап
құрбыларының саны көбейе бастайды.
Жасөспірім ересекке
үлгіретінде тенеседі және оның көмекшісі позициясында болады.
Соңымен,қорыта
кележасөспірімнің ересектер дүниесіне түрлі жолдарымен кіріп, оның
құндылықтарын игереді.Дамуы сынаржақ немесе бірден бірнеше бағытта,әр-түрлі
қарқынмен жүреді,әр-түрлі тәсілдермен :практикада белгілі бір тұрғыда құрылған
қарым-қатынастар, еліктеу және тікелей ұқсау,өзін-өзі тәрбиелеумен өзіндігінен
білім алу ересектер мен олардың өмірі туралы білімдерге бейімделу арқылы болу
мүмкін. Өзін аңықтаудың қүрделі проблемалардың жасөспірім жалғыз өзі
шешпейді,әке-шешесімен, құрбы достарымен,мүғалемдерімен бірге, олардың қолдауы
жағдайында шешеді. Мектеп жасөспірім ұрпақтың бүкіл өмірін қамтиды сондықтан
оңы әртүрлі ұйымдарының – саяси, спорт және мәдени – ағарту ұйымдарының қызметі
толықтырады. Алайда қарым – қатынастың бұл ұйымдасқан формалары жастарға
мектепте қалытасатың достар компаниясы немесе көшедегі серіктестіктер секілді
ресми емес, стихиялы топтарды қажетсынудың орның түгел басы алмайды.
Үлкендерден
тәуелсіздік алуға тырысып, жасөспірім құрдастарының қаумынан тірек пен қолдау
іздейді. Бірақ оның өзі іштей әлі дербес емес, ықпал мен психикалық еліктіруге
оңай беріледі.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.