Научная разработка на тему "Мектеп оқушыларының орташа отбасы статистикасы

Өлеңті жалпы орта білім беру мектебі

Ғылыми жетекшісі:

                                         Математика пәні мұғалімі

   Рысхожин Азамат Мерболатович

« Өлеңті жалпы орта білім беру мектебінің

5-11 сыныптар аралығындағы оқушылардың орта

жанұя статистикасы»

Жұмысты орындаған:

Өлеңті ЖОББМ 8 сынып оқушысы

Бейсекеева Жанель

Екібастұз

2016

Мазмұны

Кіріспе

§1«Статистика тарихы»…………………………………………………………...................................4

§2 «Статистикалық зерттеудің негізгі кезеңдері»………………....……..................8

§3 «Халық санағы»……………………………….. ……………………....................16

§4 «Өлеңті ЖОББМ 5-11 сыныптар аралығындағы оқушылардың орта   жанұя статистикасы»…..…………………….....................................................................20

Қорытынды…………………………..………………………………………..…........21

Қолданылған әдебиеттердің тізімі.

Қосымшалар.

Кіріспе.

Сауалнама алу көптеген адамдардың сол немесе басқа да мәселе бойынша ғалымдармен, зерттеушілермен, журналистермен жиі қолданады. Бірақ сауалнаманы қалай дұрыс жүргізу және алған ақпаратты қалай өндеу керек? Мұндай ғылым ретінде статистика көмектеседі.

Маған белгілі болғандай, "статистика" деген сөз латын тілінен аударғанда «status» — жағдай, ереже заттар дегенді білдіреді. Бастапқыда ол "саяси жағдай" деген мағынада қолданылды. Қазіргі уақытта статистикаға мынадай анықтамалар береді:

• Статистика тар мағынада — бұл белгісіз параметрлерін бөлуде тәуелді болмайтын және таңдау кезінде өлшенетін сандық функция.

•Кең мағынада статистика термині математика білім саласында түсініледі. Жалпы жинақтаудың сұрақтары жазылады және жаппай статистикалық (сандық немесе сапалық) мәліметтерді өлшейді, талдайды.

Статистика арнайы зерттеу әдістемесін әзірлейді және материалдарды өңдеуді: статистикалық- массалық бақылау әдісі, топтастыру, орта шамалар, индекстер, баланстық әдіс, графикалық суреттерді және басқа да статистикалық мәліметтерді талдау әдістері қарастырылады.

Мені статистика өте қызықтырды, енді мен Өлеңті ЖОББМ-нің орта статистикасын білуге бел будым.

Менің мақсатым:

•  Статистикамен танысу және түсіну, Өлеңті ЖОББМ-нің орта статистикасы қандай екенін білу.

Мен орындауға тиіс мақсатқа қол жеткізу үшін құрастырылған міндеттер:

• Статистиканың шығу тарихын білу және статистикалық зерттеудің негізгі кезеңдері.

• Халық санағы қалай өтетінін зерделеу.

• Өлеңті ЖОББМ-нің 5-11 сыныптар арасында сауалнама жүргізу.

• Ақпаратты өңдеу және нәтижелерді талдау.

• Қорытынды жасау.

§1.Статистика тарихы

Статистика- мүлдем белгісіз затқа анықтама беру, ол өнердің нақты көрінісі болып табылады.

А. Тьер

Мен статистика тарихын зерттей отырып, оның біздің дәуірге дейін пайда болғанын білдім. Мысалы, Қытайда 2000 б.д.д. жылдан астам  бұрын халықтың жынысы және жасы бойынша есептеулер жүргізілген, сондай-ақ ауыл шаруашылығы және өнеркәсіп туралы мәліметтер жиналған.

Статистикалық зерттеулердің аталуы киелі кітап заманында кездеседі. Ежелгі Римде халық санының статистикасы мен мүліктік жағдайы жүргізілді. Саудалық және халықаралық тауар-ақша қатынастардың дамуы, статистика мен есепке алудың қалыптасуы, оны одан әрі ынталандыру болып саналады.

IX ғасырдың соңында алғашқы есепке алу операциялары жүргізілген: патшалық мүліктерін түгендеу, халықты есепке алу, әскери қызметке жарамдылық.

Ресейдің жылнамасы бірінші және негізгі есептік-статистикалық көздері болды, IX-XI ғасырларда жинау туралы түрлі ақпараттар  айтылатын, мысалы, қалалық мекендердің есептік деректері пайда болуы мен дамуы туралы, су жолдарында орналасуы туралы, храмдар, шіркеулер, монастырьлар, тұрғын үй құрылыстары болуы келтіріледі.

Алайда, ежелгі әлемнің мемлекеттерінде сандық деректерді жинау соншалықты қалыптаспаған. Сол кезеңде статистикалық операциялар, әдетте, әскери және қаржы істерінде ерекше жағдайларда өткізілген. Кейінірек, статистикалық операциялардың қажеттілігі халықты қоныстандыру, мемлекеттің өндіргіш күштерін ынталандыру, тұтынуды реттеу қажеттіліктерінен туындаған.

Статистика сөзі ғылыми әдебиетте 18 ғасырда қолданысқа енді және алғашқыда “мемлекеттану” деген мағынада ұғынылды. Бірақ статистика ғылымы 17 ғасырдың ортасында “саяси арифметика” нысанында дами бастады.

Ғылымдағы бұл бағыттың бастауында ағылшын ғалымы – Уильям Петти (1623 – 1687) тұрды. Статистика терминін ғылымға 1746 жылы неміс ғалымы Готфрид Ахенваль өзі сабақ беретін Германия университетінде “Мемлекет ісін жүргізу” курсының орнына “Статистиканы” қолдануды ұсынды. Статистика 19 ғасырдың басында А.Кетленің және оның мектебі өкілдерінің еңбектерінде қоғамдық құбылыстардың заңдылықтарын зерделейтін ғылым мен құралға айналды.

Статистика қоғамдық ғылым ретінде қоғамдық құбылыстарды, олардың сапалық мазмұны мен тығыз байланыста қарастырылатын. Сандық қатынастарының қалыптасу және өзгеру заңдылықтарын зерделейді. Қоғамдық құбылыстарды белгілі бір уақытпен және орынмен байланысқан. Нақты тарихи жағдайларда сандық тұрғыда зерделеу статистика ғылымының айрықша белгісі болып табылады.

Заңдылықтарды тану және құбылыстардың дамуын айқындайтын факторларды анықтау үшін  пайдаланылатын статистика сипаттамаларының өзіндік ерекшелігі олардың сандық және сапалық қасиеттерінің ажырағысыз бірлігінде. Сондықтан статистика ғылымы әлеуметтік-экономикалық құбылыстарды талдауды өзіндік (ерекше) әдістер, тәсілдер, ережелер жиынтығы, яғни статистиканы әдіснама арқылы жасайды. Оны басқа да ғылымдар өз зерттеулерінде, тәжірибесінде қолданады. Статистикалық әдіснаманың негізгі бөліктеріне байқау, топтастыру, орта шамалар, индекстер, корреляц. талдау, т.б. әдістер жатады. Мемлекеттік статистика – ақпаратты жинау мен өңдеудің орталықтандырған жүйесі.

Статистиканың негізгі салалары:

Статистиканың жалпы теориясы – ғылымның неғұрлым жалпы категорияларын, қағидаларын және әдіснамасын зерделейтін саласы;

Әлеуметтік статистика – бұқаралық, әлеуметтік құбылыстар мен үдерістердің даму үрдістері мен заңдылықтарын анықтау мақсатымен, олардың сандық жағын сапалық жағымен тығыз байланыста қарастыра отырып зерделейді;

Экономикалық статистика – экономиканың даму үйлесімділіктерін, үрдістері мен заңдылықтарын анықтау мақсатымен материалдық өндіріс саласындағы қоғамдық құбылыстар мен үдерістерді сандық тұрғыдан зерделейді;  

Демографиялық статистика – халықтың саны, құрамы, орналасуы, қозғалысы туралы деректерді талдауда статистикалық әдістерді қолданумен айналысады;

Халық тұрмысы деңгейінің статистикасы – халықтың материалдық және рухани қажеттіліктерінің қанағаттандырылуы мәселелерін зерттейді;

Қаржы статистикасы – қаржы-ақша қатынастарының сандық жағын, қаржы ресурстарының ұдайы көбейтілуі және ауыспалы айналымы үдерісінің сапалық ерекшеліктерімен тығыз байланыста қарастыра отырып зерделейді;

Салалық статистика – халық шаруашының жекелеген салаларын немесе қоғамдық өмір саласын зерделейді (өнеркәсіп статистикасы, банк статистикасы, құрылыс статистикасы, ауыл шаруашылығы статистикасы, сауда статистикасы, кеден статистикасы, байланыс статистикасы, т.б.);

Халықаралық статистика – түрлі елдердің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейін, құрылымын, үдерісін зерделейді.

Мемлекеттің әлеуметтік-экономиялық даму стратегиясын белгілеуде статистиканың рөлі зор. Бұл, әсіресе, мемл. басқару органдарының, халықаралық ұйымдардың, қоғамдық және ғылымдық ұйымдардың, халықты еңбекпен қамту және жұмыссыздық, кедейшілік туралы, баға, халықтың әл-ауқаты, инвестиция, төлем балансы, сыртқы экономикалық қызмет, т.б. жөнінде сапалы және жедел статистикалық ақпараттарға жоғары дәрежедегі сұранысынан, халықаралық стандарттарға, ұлттық есеп жүйесіне көшуден туындайды.

Қазақстанның қазіргі статистика жүйесінде осы саладағы мемлекеттік саясатты қалыптастырып, іске асырушы өкілетті орган болып табылатын және елдегі бүкіл статистикалық қызметті ұйымдастырып, үйлестіріп, бағыттап отыратын орталықтандырылған бірыңғай статистикалық орган –Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігі жетекші рөл атқарады.

Қазақстан статистикасының негізгі тарихи кезеңдері:

1897ж. - Бірінші жалпы халық санағы.

1920ж.-8-қарашада Қырғыз (Қазақ) АКСР-ның Халық Комиссарлар Кеңесі «Қырғыз (Қазақ) АКСР-ындағы Мемлекеттік статистика туралы Ережені» бекітті. Қазақ АКСР-ның Статистика басқармасы құрылды.

1948ж. - Қазақ КСР-ның Министрлер Кеңесі жанынан Статистика басқармасы құрылды.

1960ж. - Қазақ КСР-ы Министрлер Кеңесі жанындағы Статистика басқармасы, Қазақ КСР-ы Министрлер Кеңесі жанындағы Орталық Статистика Басқармасы (Қазақ КСР-ның ОСБ) болып қайта құрылды.

1987ж. -19 - тамызда - Қазақ КСР-ның ОСБ-ы, Қазақ КСР-ның Статистика жөніндегі Мемлекеттік Комитеті (Қазақ КСР-ның Мемстаткомы) болып қайта құрылды.

1991ж. 1- наурызда - Қазақ КСР-ның Мемстаткомы, Қазақстан Республикасының статистика және талдау жөніндегі Мемлекеттік Комитеті болып қайта құрылды.

1991ж.- Экономиканың барлық секторында бағаның деңгейі мен серпінін (тарифін) реттеп бақылауды іске асыратын, бағаны тіркеудің арнаулы мемлекеттік қызметі құрылды.

1992 ж. қаңтарда - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің VII- сессиясында “Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистика туралы“ Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.

1992 ж. желтоқсанда - Ұлттық шоттар жүйесін (ҰШЖ) ендіруге негізі болып қызмет атқарған 1992 - 1995 жылдардағы алғашқы және бухгалтерлік есеп, статистиканы қайта құру жөніндегі мемлекеттік бағдарлама болып қабылданды.

1993 ж. - Қазақстан Республикасының бірінші Төлем балансы жасалды.

1996 ж. қазанда - 1996 - 1998 жылдары Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистиканы жетілдірудің Бағдарламасы қабылданды.

1997ж. 7-мамырда - “Мемлекеттік статистика туралы“ Қазақстан Республикасының жаңа Заңы қабылданды.

1998 ж. қарашада - 1999-2005 жылдары Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистиканы жетілдірудің Бағдарламасы қабылданды.

1999ж. 22-қаңтарда-“Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрылымы туралы“ Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес, Ұлттық статистикалық агенттік Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі болып қайта құрылды.

1999 ж. 25- ақпан - 4- наурыз аралығында - Қазақстан Республикасының Бірінші Ұлттық халық санағы жүргізілді.

Қазақстан статистикасының қалыптасуы мен дамуы тарихынан

Қазақстан статистикасының тамыры өткен ұзақ уақыттарға кетеді. Бірінші Қазақ мемлекеті - Қазақ Хандығы туралы оны растайтын статистикалық тарихи мәліметтер бар: оның алғашқы пайда болу кезінде (1459 жыл) Шу және Талас өзендерінің бойында (бүгінгі Жамбыл облысы аумағында) халықтың саны 200 мың адам, ал XV ғасырдың соңында олар 1 млн. болды.

Бірақ, бүгінгі Қазақстан аумағында азды-көпті болса да жүйелі және орталықтандырылған статистикалық қызметтің өмірге келуі XVІІІ-ғасырдың екінші жартысына, былайша айтқанда Қазақстанның Ресей империясының құрамына кіру кезеңіне жатады. Оның аумағындағы бірінші жалпы халық санағы, Орыс патшалығының барлық жеріндегідей, 1897 жылдың 9- ақпанындағы (28-қаңтардағы) жағдай бойынша өткізілді.

Қазақстан аумағында құрылған бірінші мемлекеттік ресми статистикалық орган болып, Түркістан губерналық статистикалық комитет (құрылған күні - 1868 жылдың 22-қаңтары) пен оған бағынышты Сырдария және Жетісу облыстарындағы статбюролар саналады. XІX ғасырдың 70-жылдарының ортасында Орал облыстық статкомитет, 1877 жылы Семей және Ақмола (Омск қаласында) және 1895 жылы Торғай облыстарының статкомитеттері ұйымдастырылды. Бірақ, 1920 жылға дейін Қазақстанда аталған және басқа да жергілікті статистикалық қызметті біріктіретін бірыңғай статистикалық орган болған жоқ.

Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы құрамында Қазақ Автономиялы Социалистік Республикасы құрылуына (1920 ж. 26- тамыз) байланысты Қазақ АКСР-ның Үкіметі өзінің 1920 жылғы 8-қарашадағы қаулысымен "Қазақ АКСР-ы мемлекеттік статистикасы туралы Ережені" бекітті және Қазақ АКСР-ның статистика басқармасы құрылды. Сонымен, Қазақстанның орталықтандырылған бірыңғай статистика органының құрылған күні 1920 жылдың 8-қарашасы болып қабылданды.

1925 жылы қаңтарда Орынбор қаласында (сол кездегі Қазақ АКСР-ның астанасы) бірінші, ал 1927 жылы сәуірде Қызылорда қаласында (Қазақ АКСР-ның екінші астанасы) екінші Республикалық статистика конференциялары болып өтті, олардың шешімдері мен ұсынымдары статоргандардың ұйымдастырылып нығаюына және методологиялық жабдықталуында үлкен роль атқарды.

1930-1948 жылдарда Республикадағы статистика қызметінің жалпы жұмысына және оның жоспарлы жүруіне басшылықты Қазақ АКСР- ның (1936 жылдан бастап Қазақ КСР) Мемлекеттік жоспарлау органы жүргізді. 1948 жылдан бастап статистика жүйесін дербес мемлекеттік орган Республика Министрлер Кеңесі жанындағы статистикалық басқарма басқарды, ал 1960 жылдан бастап Орталық Статистика басқармасы (ОСБ), 1987 жылдан бастап Статистика жөніндегі Мемлекеттік комитет (Мемстатком) басқарды.

Стат органдардағы барлық жедел және статистикалық есеп берулердің 1957-1958 жылдардан бастап орталықтандырылуына байланысты, олар кейінгі жылдардың барлығында да (КСРО-ның 1991 жылы ыдырауына дейін) шын мәнінде басшылық, жоспарлау және басқа да барлық деңгейдегі басқару органдарын, еліміздегі экономиканың және мәдениеттің жағдайы туралы және халық шаруашылығы жоспарының және көптеген шаруашылық жұмыстарының барысы мен орындалу қорытындылары туралы, жедел және жалпы жинақталған ақпаратпен жабдықтайтын жалғыз-ақ жүйе болды.

Қазақстанның статоргандары, бұрынғы КСРО-ның барлық статистикалық жүйесі сияқты Бүкілодақтық барлық сегіз халық санағын ұйымдастырып, өткізіп, жиынтығын қорытындылады; үнемі статистикалық жылнамалықты және көптеген кезеңдік, салалық және тематикалық жинақтар мен анықтамалықтарды бастырып шығарды.

Қазақ КСР-ның Мемлекеттік статистикасы, 1990 жылы Қазақ КСР-ның статистикасы мен есеп жүргізуі бойынша бірінші заңның жобасын жасауға кірісті. 1992 жылы қаңтарда Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің VІІ сессиясы "Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының бірінші Заңын қабылдады.

§2. Статистиканы зерттеудің негізгі кезеңдері

Жиналатын деректер екі талапқа жауап беруі тиіс: шынайылығы мен салыстырмалығына. Дұрыстылық- бұл шын мәнінде болатын мәліметтердің сәйкестілігі. Барлық әдістеме, статистикалық байқауды ұйымдастыру және жүргізу техникасы қамтамасыз етілу үшін сенімді деректерге бағытталуы тиіс.

Статистикалық зерттеулердің кезеңдеріне жатады:

• Статистикалық бақылау – жекелеген бірліктерінде оқылатын құбылыстар туралы жаппай ғылыми ұйымдастырылған алғашқы ақпаратты жинау және бұл кез келген статистикалық зерттеудің бірінші сатысы. Бірыңғай бағдарлама бойынша ұйымдастырылған ғылымды білдіретін, есепке алу фактілерін, қоғамдық өмірді сипаттайтын құбылыстар мен процестерді және осы есептің бұқаралық деректерін жинау негізінде алынған.

• Топтастыру және материалды мәліметтеу – абсолюттік шамалардың (есепке алу-бағалау көрсеткіштерін) құбылыстарын бақылау үшін мәліметтерді жинақтау.

Тереңдігі бойынша материалды  қарапайым және күрделі мәлімет бойынша ажыратады:

Қарапайым мәлімет-жалпы қорытындылар жиынтығы бойынша байқау бірліктерінің есептеу операциясы деп аталады, яғни, зерттелетін құбылыстардың мөлшерін анықтау.

Күрделі мәлімет- бірлік бақылау топтамасын, әр топ бойынша санау қорытындыларының жиынтығын қамтитын операциялар кешенін атайды.

Материалды өңдеу нысаны бойынша мәліметтер орталықтандырылған және орталықтандырылмаған болып бөлінеді.

Орталықтандырылған мәліметтерде барлық материал бір ұйымға түседі және де бірыңғай әдістемесі бойынша, қабылданған бағдарлама бойынша өңделеді (мысалы, ҚР Мемлекеттік статистика комитеті немесе аумақтық статистика басқармаларында).

Орталықтандырылмаған мәліметтер статистикалық материалды әзірлеу кезінде иерархиялық басқару жүйесі бойынша жүзеге асырылады және әр деңгейде тиісті өңдеуден өтеді.

Статистикалық мәліметтер бағдарламасы мыналарды қамтиды:

• Топтық белгілерін таңдау

• Топтардың қалыптасу тәртібін айқындау

• Бөлінген топтардың жиынтығын сипаттау үшін статистикалық көрсеткіштер жүйесін әзірлеу

• сұраныс мәліметтерді ұсыну үшін  кестелерді әзірлеу

Мәліметтердің ғылыми негізі  статистикалық топтау болып табылады.

Топтастыру — бұл бірлік топтары бойынша келесі принципті сәйкес бөлу: бір топқа жатқызылған бірліктер арасындағы айырмашылықтар аз болуы тиіс.

Топтастыру жиналған ақпараттың одан әрі жұмыс істеуінін негізінде жатыр.

Топтастыру әдісі келесі санаттарға негізделген-бұл топтастыру белгісі және аралық топтастыру

• Статистикалық мәліметтерді өңдеу және нәтижелерді талдау үшін құбылыстар мен заңдылықтардың дамуы туралы негізделген қорытындыларды зерттеуміз.

Статистикалық зерттеу барлық кезеңдері бір-бірімен тығыз байланысты және бірдей маңызды. Әрбір сатысында туындайтын кемшіліктер мен қателіктерді, жалпы алғанда барлық зерттеулерге әсер етеді. Сондықтан әрбір кезеңінде статистикалық ғылымның арнайы әдістерін дұрыс пайдалану керек, нәтижесінде статистикалық зерттеудің дәйекті ақпаратын алуға мүмкіндік береді.